เชียงใหม่ (ไทยถิ่นเหนือ: ᨩ᩠ᨿᨦᩉᩲ᩠ᨾ᩵, เจียงใหม่) เป็นจังหวัดหนึ่งในภาคเหนือของประเทศไทย มีพื้นที่ประมาณ 22,436 ตารางกิโลเมตร ซึ่งถือเป็นจังหวัดที่มีพื้นที่มากที่สุดในประเทศ ภายหลังการปรับปรุงเขตการปกครองใน พ.ศ. 2563[2][3] และใน พ.ศ. 2567[4] จังหวัดเชียงใหม่มีประชากรราว 1.8 ล้านคน ซึ่งจัดอยู่ในลำดับที่ 4 ของประเทศเมื่อจัดอันดับจังหวัดตามจำนวนประชากร จังหวัดเชียงใหม่แบ่งการปกครองออกเป็น 25 อำเภอ โดยอำเภอกัลยาณิวัฒนาได้รับการจัดตั้งขึ้นใน พ.ศ. 2552 เป็นอำเภอลำดับที่ 25 ของจังหวัด และเป็นอำเภอลำดับที่ 878 ของประเทศ ปัจจุบัน เทศบาลนครเชียงใหม่ทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางการปกครองของจังหวัด

จังหวัดเชียงใหม่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานและสืบเนื่องมาตั้งแต่สมัยโบราณ โดยเคยเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรล้านนาซึ่งเป็นรัฐเอกราชในอดีต มีชื่อเต็มตามประวัติศาสตร์ว่า "นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่" การก่อตั้งเมืองเชียงใหม่มีขึ้นเมื่อ พ.ศ. 1839 โดยพญามังราย ปฐมกษัตริย์แห่งอาณาจักรล้านนา เมืองนี้เจริญรุ่งเรืองในฐานะศูนย์กลางการเมือง เศรษฐกิจ ศาสนา และวัฒนธรรมของภาคเหนือ โดยมีคำเมืองเป็นภาษาถิ่นที่ยังคงใช้สืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน เชียงใหม่มีเอกลักษณ์ด้านประเพณี วัฒนธรรม และวิถีชีวิตซึ่งแตกต่างจากภูมิภาคอื่น โดยเฉพาะงานหัตถกรรมพื้นบ้าน สถาปัตยกรรมล้านนา การฟ้อนรำ และเทศกาลท้องถิ่น เช่น ประเพณียี่เป็ง และประเพณีสงกรานต์ล้านนา ซึ่งยังคงเป็นเอกลักษณ์ที่ได้รับการอนุรักษ์และสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน

นอกจากนี้ จังหวัดเชียงใหม่ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวสำคัญระดับชาติและระดับนานาชาติ โดยมีภูมิประเทศที่หลากหลาย ประกอบด้วยภูเขาสูง ป่าไม้ และลำน้ำที่อุดมสมบูรณ์ เป็นที่ตั้งของดอยอินทนนท์ ซึ่งเป็นยอดเขาที่สูงที่สุดในประเทศไทย ตลอดจนมีแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมและธรรมชาติจำนวนมาก เช่น วัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร เวียงกุมกาม อุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ-ปุย และถนนคนเดินเชียงใหม่ จากศักยภาพด้านวัฒนธรรมและหัตถกรรมพื้นบ้าน จังหวัดเชียงใหม่ได้รับการประกาศให้เป็นสมาชิกของเครือข่ายเมืองสร้างสรรค์ของยูเนสโก ในด้านหัตถกรรมและศิลปะพื้นบ้านเมื่อ พ.ศ. 2560[5] และในปัจจุบัน กำลังอยู่ในกระบวนการผลักดันให้ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นแหล่งมรดกโลก[6]

ในด้านวิทยาศาสตร์ จังหวัดเชียงใหม่ยังได้รับการยอมรับว่าเป็นศูนย์กลางดาราศาสตร์ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเป็นที่ตั้งของหอดูดาวแห่งชาติ และอุทยานดาราศาสตร์สิรินธร ซึ่งอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของสถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ องค์กรเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการวิจัย พัฒนา และส่งเสริมความรู้ทางดาราศาสตร์ในระดับภูมิภาค รวมทั้งเป็นแหล่งเรียนรู้ที่เปิดให้ประชาชนทั่วไปเข้าชมได้ตลอดทั้งปี[7] ปัจจัยเหล่านี้ส่งผลให้จังหวัดเชียงใหม่มีบทบาทสำคัญทั้งทางเศรษฐกิจ วัฒนธรรม การศึกษา และวิทยาศาสตร์ อีกทั้งยังเป็นเมืองที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ เป็นศูนย์กลางของกลุ่มชาติพันธุ์ดั้งเดิมหลายกลุ่ม เช่น ไทยวน ปกาเกอะญอ ม้ง และมูเซอ ซึ่งล้วนมีบทบาทสำคัญในการรักษาอัตลักษณ์ของล้านนาให้คงอยู่ต่อไปในบริบทของโลกยุคใหม่

ประวัติศาสตร์

ความสัมพันธ์ในอดีต

• อาณาจักรล้านนา พ.ศ. 1835–2318

• ราชวงศ์ตองอู พ.ศ. 2101–2139

• อาณาจักรอยุธยา พ.ศ. 2139–2158

• ราชวงศ์ตองอู พ.ศ. 2158–2270

• อาณาจักรหลวงพระบาง พ.ศ. 2270–2302

• หัวเมืองอิสระ พ.ศ. 2302–2306

• อาณาจักรอังวะ พ.ศ. 2306–2317

• นครเชียงใหม่ พ.ศ. 2317–2437

• ราชอาณาจักรสยาม และ ราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2437–ปัจจุบัน

พระบรมราชานุสาวรีย์สามกษัตริย์ คือ พญามังราย พญาร่วง (พ่อขุนรามคำแหงมหาราช) และพญางำเมือง

เวียงเชียงใหม่ มีชื่อปรากฏในตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ว่า "นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่"[8] (ไทยถิ่นเหนือ: )[9]) พญามังรายทรงสถาปนาขึ้นเมื่อวันที่ 12 เมษายน (ตามปฏิทินจูเลียน) หรือ 19 เมษายน (ตามปฏิทินกริกอเรียน) พ.ศ. 1839[10]

ในอดีตเชียงใหม่มีฐานะเป็นเมืองหลวงของราชอาณาจักรนครรัฐอิสระ ชื่อว่าอาณาจักรล้านนา ภายใต้การปกครองของราชวงศ์มังรายยาวนานประมาณ 261 ปี (ระหว่าง พ.ศ. 1839-2101) กระทั่งในปี พ.ศ. 2101 เชียงใหม่ได้เสียเมืองให้แก่พระเจ้าบุเรงนองแห่งกรุงหงสาวดี เชียงใหม่ภายใต้การปกครองของพม่านานกว่าสองร้อยปี ถึงรัชสมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี จึงได้มีการทำสงครามเพื่อขับไล่พม่าออกจากเมืองเชียงใหม่และเชียงแสนได้สำเร็จ โดยการนำของเจ้ากาวิละและพระยาจ่าบ้าน (บุญมา) และเปลี่ยนชื่อเป็น เมืองรัตตนติงสาอภินวปุรี[11] (ไทยถิ่นเหนือ: )[12])

หลังจากนั้นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระยากาวิละขึ้นเป็นพระบรมราชาธิบดี ปกครองนครเชียงใหม่และเป็นประมุขแห่งราชวงศ์ทิพย์จักร (ราชวงศ์เจ้าเจ็ดตน) และต่อมาเจ้านายซึ่งเป็นเชื้อสายของพระเจ้ากาวิละ ก็ได้ปกครองเมืองเชียงใหม่และหัวเมืองต่าง ๆ สืบต่อมา

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการปฏิรูปการปกครองหัวเมืองประเทศราช โดยมีการจัดตั้งการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล เรียกว่า "มณฑลพายัพ" ต่อมาเชียงใหม่ได้มีการปรับปรุงการปกครองและยกฐานะขึ้นเป็น "จังหวัด" ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2476 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว อดีตจนถึง จนถึงปัจจุบัน