สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ให้ความสำคัญกับการส่งเสริมและสร้างแรงจูงใจแก่นักวิจัยและนักประดิษฐ์  ในการสร้างสรรค์ผลงานวิจัยสิ่งประดิษฐ์และนวัตกรรมที่มีคุณภาพ เป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาประเทศชาติ และมุ่งเน้นการพัฒนาผลงานสู่การใช้ประโยชน์อย่างเป็นรูปธรรม โดยจัดให้มีรางวัลสภาวิจัยแห่งชาติขึ้น จำนวน 4 ประเภทรางวัล แบ่งออกเป็น รางวัลนักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ รางวัลผลงานวิจัย รางวัลวิทยานิพนธ์ และรางวัลผลงานประดิษฐ์คิดค้น ซึ่งจัดให้มีขึ้นเป็นประจำทุกปี เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนนักวิจัย นักประดิษฐ์ในการพัฒนางานวิจัยและสิ่งประดิษฐ์ใหม่ ๆ และสามารถนำไปใช้ประโยชน์  ในมิติต่าง ๆ ทั้งเชิงสังคม ชุมชน เชิงอุตสาหกรรมหรือพาณิชย์ เชิงวิชาการ และเชิงนโยบาย ทั้งยังเป็นการสร้างแรงจูงใจและเชิดชูเกียรติคุณนักวิจัยไทย ในสาขาวิชาการต่าง ๆ จำนวน 12  สาขาวิชาการ ได้แก่

          1. สาขาวิทยาศาสตร์กายภาพและคณิตศาสตร์
          2. สาขาวิทยาศาสตร์การแพทย์
          3. สาขาวิทยาศาสตร์เคมีและเภสัช
          4. สาขาเกษตรศาสตร์และชีววิทยา
          5. สาขาวิศวกรรมศาสตร์และอุตสาหกรรมวิจัย
          6. สาขาปรัชญา
          7. สาขานิติศาสตร์
          8. สาขารัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์
          9. สาขาเศรษฐศาสตร์
        10. สาขาสังคมวิทยา
        11. สาขาเทคโนโลยีสารสนเทศและนิเทศศาสตร์
        12. สาขาการศึกษา

รางวัลนักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ เป็นรางวัลสูงสุดของสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ เป็นรางวัล เพื่อเชิดชูเกียรตินักวิจัยที่มีสัญชาติไทย มีผลงานวิจัยดีเด่น ที่แสดงถึงความคิดริเริ่มและเป็นผลงานวิจัย ที่ทำสะสมกันมาไม่น้อยกว่า   5 ปี โดยผลงานวิจัยสร้างคุณูปการ และเกิดประโยชน์ในวงวิชาการ เชิงเศรษฐกิจ เชิงชุมชน สังคม และเชิงนโยบายอย่างต่อเนื่อง ซึ่งเป็นที่ยอมรับและยกย่องในวงวิชาการ และสมควร เป็นแบบอย่างแก่นักวิจัยอื่นได้ ทั้งมีการปฏิบัติตนที่ไม่ขัดต่อจรรยาบรรณของนักวิจัยตามแนวทางที่สำนักงานการวิจัยแห่งชาติกำหนดไว้ ดังนั้น การพิจารณาประเมินรางวัลฯ จำเป็นต้องดาเนินการด้วยความอิสระ และความเป็นกลาง บนหลักการความโปร่งใส ความเท่าเทียม ความเป็นมาตรฐาน คุณภาพ และเป็นความลับ

รางวัลผลงานวิจัย เป็นรางวัลเพื่อเชิดชูเกียรตินักวิจัยไทยที่สร้างผลงานวิจัยที่มีคุณภาพสูง ใช้วิธีวิเคราะห์     หรือสังเคราะห์ที่เหมาะสมอย่างยิ่ง มีความชัดเจน เป็นผลงานวิจัยที่สำเร็จสมบูรณ์ ได้รับการเผยแพร่ในวารสารวิชาการระดับชาติหรือระดับนานาชาติ โดยวารสารนั้นอาจเผยแพร่เป็นรูปเล่มสิ่งพิมพ์ หรือเป็นสื่ออิเล็กทรอนิกส์ที่มีกำหนด  การเผยแพร่อย่างแน่นอนชัดเจน หรือเสนอในการประชุมทางวิชาการแล้วโดยภายหลังจากการประชุมทางวิชาการ     ได้มีการบรรณาธิการ และนำไปรวมเล่มเผยแพร่ในหนังสือประมวลผลการประชุมทางวิชาการ (Proceedings)       ของการประชุมทางวิชาการระดับชาติหรือนานาชาติ และเป็นผลงานวิจัยที่สามารถนำไปใช้ให้เกิดประโยชน์ได้จริง     ทั้งนี้ ผลงานวิจัยต้องเป็นของนักวิจัยที่ทำในประเทศไทย หรืออาจมีบางส่วนที่ทำในต่างประเทศซึ่งผลงานวิจัยนั้น   ต้องเป็นประโยชน์ต่อประเทศไทย โดยคณะผู้วิจัยอาจมีนักวิจัยชาวต่างประเทศร่วมด้วยก็ได้ แต่ผู้วิจัยหลักต้องมีสัญชาติไทย และงานวิจัยที่ทำต้องไม่เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาเพื่อรับปริญญาหรือประกาศนียบัตรใด ๆ เว้นแต่      จะได้ทำการศึกษาวิจัยขยายผลต่อจากเรื่องเดิมอย่างต่อเนื่อง จนปรากฏผลความก้าวหน้าทางวิชาการอย่างเห็นได้ชัด และจะพิจารณาเฉพาะส่วนที่ศึกษาและวิจัยเพิ่มเติมจากเดิมเท่านั้น ดังนั้น การพิจารณาประเมินรางวัลฯ จำเป็นต้องดำเนินการด้วยความอิสระและความเป็นกลาง บนหลักการความโปร่งใส ความเท่าเทียม ความเป็นมาตรฐาน คุณภาพ และเป็นความลับ

รางวัลวิทยานิพนธ์ เป็นรางวัลเพื่อเชิดชูเกียรตินักวิจัยไทย ที่ดำเนินการศึกษาวิจัย ในหลักสูตรระดับปริญญาเอกของสถาบันการศึกษาระดับอุดมศึกษาทั้งในและต่างประเทศ เป็นวิทยานิพนธ์ที่ผ่านการพิจารณาจากคณะกรรมการสอบวิทยานิพนธ์แล้ว เป็นผลงานที่มีคุณภาพ ใช้วิธีวิเคราะห์ หรือสังเคราะห์ที่เหมาะสมยิ่ง มีความชัดเจน และต้องมีศักยภาพสูงต่อการนำไปใช้ในอนาคต เป็นผลงานที่สำเร็จสมบูรณ์ และได้รับการเผยแพร่หรือมีหนังสือตอบรับที่จะ     ได้รับการเผยแพร่แน่นอนในวารสารวิชาการที่เป็นที่ยอมรับในวงวิชาการระดับชาติหรือระดับนานาชาติ โดยวารสารนั้นอาจเผยแพร่เป็นรูปเล่มสิ่งพิมพ์ หรือเป็นสื่ออิเล็กทรอนิกส์ที่มีกาหนดการเผยแพร่อย่างแน่นอนชัดเจน หรือเสนอในการประชุมทางวิชาการแล้ว โดยภายหลังจากการประชุมทางวิชาการได้มีการบรรณาธิการ และนำไปรวมเล่มเผยแพร่  ในหนังสือประมวลผลการประชุมทางวิชาการ (Proceedings) ของการประชุมทางวิชาการระดับชาติหรือนานาชาติ ทั้งนี้ วิทยานิพนธ์ดังกล่าวต้องได้รับการอนุมัติจากสถาบันการศึกษาแล้วย้อนหลังไม่เกิน 5 ปี ดังนั้น การพิจารณาประเมิน รางวัลฯ จำเป็นต้องดำเนินการด้วยความอิสระและความเป็นกลาง บนหลักการความโปร่งใส ความเท่าเทียม ความเป็นมาตรฐาน คุณภาพ และเป็นความลับ

รางวัลผลงานประดิษฐ์คิดค้น เป็นรางวัลเพื่อเชิดชูเกียรตินักประดิษฐ์ไทยที่ได้คิดค้นสิ่งประดิษฐ์และนวัตกรรม ซึ่งเป็นผลงาน ผลผลิต ผลิตภัณฑ์ กรรมวิธี กระบวนการ วิธีการ มาตรการหรือระบบ ตลอดจนนวัตกรรม และวิทยาการต่าง ๆ ที่ดีเด่นและพิสูจน์แล้วว่าเป็นประโยชน์แก่สังคมและประเทศชาติ ดังนั้น การพิจารณาประเมินรางวัลฯ จำเป็นต้องดำเนินการด้วยความอิสระและความเป็นกลาง บนหลักการ ความโปร่งใส ความเท่าเทียม ความเป็นมาตรฐาน คุณภาพ และเป็นความลับ