เรื่องที่ ๓ ขนบธรรมเนียม ประเพณี ศิลปวัฒนธรรม และภูมิปัญญาไทย

ขนบทำเนียม ประเพณี ศิลปวัฒนธรรม และภูมิปัญญาไทย เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นจากการสร้างสรรค์ของคนไทย ซึ่งได้มีการสืบทอดมาจากบรรพบุรุษสืบต่อกันมาถึงคนไทยในปัจจุบันสะท้อนให้เห็นถึงเอกลักษณ์และความเจริญรุ่งเรื่องของคนไทยได้เป็นอย่างดี

๑ ขนบธรรมเนียมประเพณีไทย

ขนบธรรมเนียม เป็นธรรมเนียมการปฏิบัติที่ดีงามของคนไทย เช่น ผู้น้อยต้องมีความเคารพผู้ใหญ่ มีความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์

ประเพณีไทย เป็นกิจกรรมทางสังคมของคนไทยที่ถือปฏิบัติสืบต่อกันมา เป็นมรดกตกทอดจากบรรพบุรุษ เป็นระเบียบแบบแผนที่กำหนดขึ้น และถือปฏิบัติสืบเนื่องกันมาจนเป็นลักษณะเฉพาะของคนกลุ่มนั้น มักเกี่ยวข้องกับคติความเชื่อ ศาสนา ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

๑.๑ คุณค่าและความสำคัญของขนบทำเนียมประเพณีไทย

ขนบธรรมเนียมไทยส่วนใหญ่เกี่ยวข้องกับความเชื่อและหลักคำสอนในศาสนาทำให้เกิดความเป็นระเบียบเรียบร้อยในสังคมไทย

คุณค่าและความสำคัญของขนบทำเนียบประเพณีไทย

๑. สร้างความสงบสุข เพราะขนบธรรมเนียบประเพณี มีรากฐานจากความเชื่อในศาสนา การประพฤติปฏิบัติตามจึงช่วยนำความสุขความเป็นสิริมาให้

๒ สร้างความรักความสามัคคี ขนบทำเนียมประเพณีเป็นกุศโลบายให้คนรู้จักการเสียสละ เช่น งานบุญต่างๆ เกิดจากความร่วมมือ ร่วมแรง ร่วมใจกัน เช่น พิธีขนทรายเข้าวัด การก่อพระเจดีย์ทราย

๓ ส่งเสริมการมีสัมมาคารวะ การเเสดงออกตามขนบธรรมเนียมประเพณีไทย สะท้อนถึงความนอบน้อมถ่อมตน อ่อนโยน ความมีมารยาทไทยของคนไทย เช่น การรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่

๔ สร้างความเป็นเอกลักษณ์ของชาติ ถึงแม้ขนบธรรมเนียมประเพณีไทยจะแตกต่างกันในแต่ล่ะท้องถิ่น แต่เป็นการสะท้อนรากเหง้าของขนบธรรมเนียมประเพณีร่วมกัน

๕ เป็นแบบแผนของพฤติกรรมที่ดีในการจัดระเบียบทางสังคม ทำให้คนอยู่ในกรอบจริยธรรม ศีลธรรมอันดีงาม

๑.๒ ขนบทำเนียบไทย

ตัวอย่าง ขนบทำเนียมไทย

การเคารพผู้ใหญ่

ธรรมเนียมไทยให้ความสำคัญกับผู้ใหญ่จึงมีการปฏิบัติต่อผู้ใหญ่ ด้วยความเคารพและมีการระลึกถึงอยู่เสมอ เช่น ในช่วงเทศกาลสงกรานต์มีการรดน้ำขอพรจากผู้ใหญ่ เพื่อเป็นการระลึกถึงคุณงามความดีและเป็นศิริมงคลในการดำเนินช่ีวิต

การนับถือครูบาอาจารย์

คนไทยถือว่าครูเป็นผู้มีพระคุณ เป็นผู้อบรมสั่งสอนวิชาความรู้ ดังนั้น จะต้องให้ความเคารพครุและมีการเเสดงออกถึงการเคารพบูชา เช่น การไหว้ครู เพื่อเป็นการระลึกถึงพระคุณ แสดงถึงความกตัญญูของคนในสังคมไทย

การแต่งงาน

เมื่อชายหญิงมีอายุที่เหมาะสมจะใช้ชีวิตคู่ร่วมกัน จะต้องปฏิบัติให้ถุกต้องตามธรรมเนียมโดยฝ่ายชายจะให้ผู้ใหญ่มาจัดการทาบถามสู่ขอฝ่ายหญิง มีการเตรียมของหมั้น นัดวันแต่งงาน และจดทะเบียนสมรสถูกต้องตามกฎหมาย

การต้อนรับแขก

ธรรมเนียมไทยเมื่อมีแขกมาเยี่ยมเยือนที่บ้านจะต้องจัดการต้อนรับ เพื่อแสดงความเป็นมิตรไมตรี ให้แขกมีความประทับใจ เช่น จัดอาหารเครื่องดื่มไว้ต้อนรับ และพูดคุยด้วยอัชฌาสัย ไมตรี ยิ้มแย้มแจ่มใส ไม่แสดงกิริยามารยาทให้แขกรู้สึกอึดอัด

๑.๓ ประเพณีไทย

ตัวอย่าง ประเพณีไทย

ภาคเหนือ

ประเพณียี่เป็ง หรือประเพณีลอยกระทงแบบล้านนา จัดขึ้นในวันเพ็นเดือนยี่(เดื่อน ๒)เพื่อเป็นพุธทบูชา มีการปล่อยโคมไฟเพราะเชื่อว่าเปลวไฟในโคมที่ลอยสู่ท้องฟ้าเป็นสัญลักษณ์ของความรู้ ส่วนเเสงสว่างจะทำให้ดำเนินชีวิตไปในทางที่ถูกต้อง

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ประเพณีแห่เทียนพรรษา เป็นประเพณีเนื่องในพระพุทธศาสนา ซึ่งจัดขึ้นในวันเพ็ญเดือน ๘ หรือวันเข้าพรรษาซึ่งประชาชนจะนำเทียนไปถวายพระภิกษุโดยมีการจัดขบวนแห่เทียนที่เเกะสลักเทียนเป็นลวดลายเรื่องราวทางพระพุทธศาสนา

ภาคใต้

ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ จัดขึ้นในวันมาฆบูชาตรงกับวันขึ้น ๑๕ ค่ำเดือน ๓ และวันวิสาขบูชาตรงกับวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๖ การแห่ผ้าผืนยาวไปบูชาพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยการนำไปห่มโอบล้อมองค์พระบรมธาตุเจดีย์ ณ วัดพระมหาธาตุวรวิหาร

ภาคกลาง

ประเพณีแข่งเรือยาว

เป็นประเพณีที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของคนไทยที่อาศัยอยุ่ใกล้แม่น้ำ โดยจะจัดขึ้นในวันออกพรรษาเพื่อฉลองเทศกาลออกพรรษาและเพื่อสร้างความสนุกสนานและความสามัคคีของชาวบ้าน

๒ ศีลปวัฒนธรรมไทย

ศีลปวัฒธรรมไทยเป็นวิถีการดำเนินชีวิต แบบแผน การประพฤติปฏิบัติ การแสดงออกถึงความรู้สึกนึกคิด ในสถานการต่างๆ ที่สมาชิกในสังคมเดียวกันเข้าใจ ซาบซึ่ง ยอมรับ และปพฤติปฏิบัติร่วมกัน ซึ่งส่วนใหญ่มีรากฐานมาจากพระพุทธศาสนา จากการประอาชีพเกษตรกรรมโดยเฉพาะการปลูกข้าว เช่น พิธีเเรกนาขวัญ พิธีสู่ขวัญข้าว เกิดจากรากฐานความคิด ความเชื่อและสั่งสมสืบทอดต่อๆกันมา เช่น ความเชื่อเรื่องสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ธรรมชาติ ผีบรรพบุรุษ เป็นต้น

๒.๑ คุณค่าและความสำคัญของศีลปวัฒนธรรมไทย

ศีลปวัฒนธรรมไทยเป็นสิ่งที่แสดงถึงเอกลักษณ์ความเป็นชาติไทย ทำให้เกิดความเป็นระเบียบในสังคม หล่อหลอมบุคลิกภาพให้กับคนไทย และก่อให้เกิดความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน

คุณค่าและความสำคัญของศีลปวัฒนธรรมไทย

1.เป็นประโยชน์ต่อการดำรงชีวิต

2.ทำหน้าที่หล่อหลอมบุคลิกภาพให้กับสมาชิกในสังคม เช่น มารยาทไทย เป็นต้น

3.ก่อให้เกิดความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน เพราะมีแบบแผนการปฏิบัติอย่างเดียวกัน

4.เป็นตัวกำหนดรูปแบบสถาบัน เช่น สถาบันครอบครัวควรเป็นสามีภรรยาเดียว

5.บ่งบอกถึงเอกลักษณ์ของชาติไทยที่แตกต่างจากสังคมอื่น เช่น สังคมไทยทักทายด้วยการยกมือไหว้ สังคมญี่ปุ่นใช้การคำนับ สังคมตะวันตกใช้การสัมผัสมือ เป็นต้น

๒.๒ ศีลปวัฒนธรรมไทย

ตัวอย่าง ศีลปวัฒนธรรมไทย

อาหารไทย พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ การแสดงโขน เรื่องรามเกียรติ์

๓ ภูมิปัญญาไทย

ภูมิปัญญาไทยเป็นองค์ความรู้ ความสามารถ และทักษะของคนไทยอันเกิดจากการสั่งสมประสบการณ์ที่ผ่านกระบวนการเรียนรู้ เลือกสรร พัฒนา ปรุงแต่ง และถ่ายทอดสืบต่อกันมาเพื่อใช้แก้ปัญญาและพัฒนาวิถีชีวิตของคนไทยให้สมดุลกับสภาพแวดล้อมและเหมาะสมกับยุคสมัยมีลักษณะเป็นองค์รวม และมีคุณค่าทางวัฒนธรรม

๓.๑ คุณค่าและความสำคัญของภูมิปัญญาไทย

ภูมิปัญญาไทยเป็นสิ่งที่บรรพบุรุษไทยได้สร้างสรรค์และสืบทอดมาอย่างต่อเนื่องจากอดีตสู่ปัจจุบัน เป็นสั่งที่มีคุณค่า และความสำคัญต่อคนไทยทุกคน

คุณค่าและความสำคัญของภูมิปัญญาไทย

๑.สร้างชาติให้เป็นปึกแผ่น เช่น พระมหากษัติย์ไทยทรงใช้ภูมิปัญญาในการสร้างชาติ นำพาชาติให้พ้นภัย เป็นต้น

๒.สร้างศักดิ์ศรีเกียรติภูมิและความภาคภูมิใจแก่คนไทย เช่น ภาษาและวรรณกรรมไทยเรามีตัวอักษรไทยเป็นของตนเองอาหารไทยที่รู้จักกันทั่วโลก เป็นต้น

๓.สามารถประยุกต์หลักคำสอนทางศาสนามาใช้กับวิถีชีวิตได้อย่างเหมาะสม ทำให้คนไทยเป็นผู้อ่อนน้อมถ่อมตน ประนีประนอม รักสงบ และดำรงวิถีชีวติเรียบง่าย

๔.ก่อให้เกิดเอกลักษณ์ผลิตภัณฑ์ การแปรรูป และการสร้างอาชีพของท้องถิ่น เช่น การทำขนมหม้อแกงของชาวเพชรบุรี หรือการสร้างผลิตภัณฑ์ ๑ ตำบล ๑ ผลิตภัณฑ์ เป็นต้น

๓.๒ ภูมิปัญญาไทย

ตัวอย่าง ภูมิปัญญาไทย

ด้านการแพทย์แผนไทย

ความสามารถในการจัดการป้องกัน และรักษาสุขภาพของคนในชุมชน เช่น การนวดแผนโบราณ การดูแลและรักษาสุขภาพแบบพื้นบ้านการดูแลและรักษาสุขภาพแบบโบราณไทย

ด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

เป็นการอนุรักษ์ พัฒนา และการใช้ประโยชน์จากคุณค่า เช่น การทำแนวปะการังเทียม การอนุรักษ์ป่าชายเลน การจัดการป่าชุมชน เป็นต้น

ด้านศีลปกรรม

ความสามารถในการผลิตผลงานทางด้านศีลปะสาขาต่างๆ เช่น จิตรกรรม ประติมากรรม วรรณกรรม ทัศนศีลป์ คีตศีลป์ ศิลปะมวยไทย เป็นต้น

๔ การอนุรักษ์และสืบทอดขนบธรรมเนียมประเพณีศีลปวัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทย

การอนุรักษ์ขนบธรรมเนียมประเพณี ศีลปวัฒธรรม และภูมิปัญญาไทย ต้องเกิดจากการมีส่วนร่วมของทุกคนทุกฝ่าย มีแนวปฏิบัติ ดังนี้

๑.ปลูกจิตสำนึกให้เกิดการมีส่วนร่วมของทุกฝ่ายในการปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมประเพณีไทยให้ถูกต้อง

๒.ส่งเสริมสนับสนุนการจักกิจกรรมตามประเพณีอย่างถูกต้องสอดคล้องกับคุณธรรมจริยธรรมและค่านิยมอันดีของชาติ

๓.ฟื้นฟู เลือกสรรขนบธรรมเนียมประเพณี วัฒนธรรม ภูมิปัญญาที่กำลังจะสูนหายหรือที่สูนหายไปแล้วกลับมาปฏิบัติใหม่ ให้มีคุนค่าและมีความสำคัญต่อวิถีชีวิตของคนในท้องถิ่น

๔.รณรงค์หรือประชาสัมพันธ์ให้คนรุ่นใหม่หันมาสนใจศึกษาค้นคว้าความรู้ ความคิด ความเชื่อ เพื่อสืบสานภูมิปัญญาไทยคงอยู่คู่ชาติไทยตลอดไป

๕.ยกย่องเชิดชูเกียรติผู้ทรงภูมิปัญญาไทย เช่น ครูภูมิปัญญาไทยศิลปแห่งชาติ ผู้มีผลงานดีเด่นทางด้านวัฒนธรรม คนดีศรีสังคม ทั้งในระดับชาติและระดับสากลเพื่อเป็นขวัญและกำลังใจในการสร้างสรรค์และถ่ายทอดผลงาน

๖.มีพื้นที่จัดแสดงผลงานการสืบสารขนบธรรมเนียมประเพณีภูมิปัญญาของท้องถิ่นและจัดแสดงผลงานให้ต่อเนื่อง

๗.มีการคุ้มครองลิขสิทธิ์ ภูมิปัญญาไทย เพื่อเป็นมรดกของท้องถิ่นและประเทศชาติเพื่อธำรงรักษาไว้ซึ่งเอกลักษณ์ของชาติสืบไป

ขนบธรรมเนียมประเพณี วัฒนธรรม และภูมิปัญญา เป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับความดีงาม ความเชื่อพิธีกรรมที่สอดคล้องกับศาสนา เป็นมารยาทที่คนในสังคมปฏิบัติกัน ดังนั้น นักเรียนควรนำไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น การปฏิบัติตนถูกต้องเหมาะสมตามขนบธรรมเนียมไทย การเข้าร่วมพิธีกรรมวันสำคัญต่างๆ การใช้สิ่งของเครื่องใช้ที่เป็นผลิตภัณฑ์จากภูมิปัญญาไทย เป็นต้น อย่าเห็นว่าขนบธรรมเนียมเป็นเรื่องของความล้าสมัยไม่น่าปฏิบัติ รวมทั้งต้องปลูกฝั่งแนวคิดการปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมประเพณีไทยแก่เยาวชนในการนำไปใช้ให้ถูกต้อง