Đầu giờ sáng một ngày tháng Bảy âm lịch, gia đình nọ hồ hởi xách về từ chợ một lồng đầy chim, xô đầy ốc, chậu đầy cá để chuẩn bị phóng sinh trong khóa cúng rằm. Đến quá trưa, con đường trước nhà xuất hiện đầy những xác chim nằm la liệt, là kết quả của một cuộc phóng sinh tích đức đã diễn ra. Tự hỏi rằng, liệu phóng sinh như cách làm phổ biến hiện nay có giúp gia tăng công đức hay ngược lại?

Phóng sinh sai ý nghĩa

Từ lâu, theo quan điểm và niềm tin tín ngưỡng của người dân, phóng sinh được hiểu nôm na là hành động giải thoát cho những sinh linh thường là động vật khỏi sự giam cầm, bắt giữ, giết hại, qua đó tích thêm công đức, phước phần cho bản thân và gia đình. Qua thời gian, hoạt động này đến nay được thực hiện phổ biến bên cạnh các nghi thức cúng lễ, được lên kế hoạch và chuẩn bị chu đáo bởi các cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng cũng như tại các gia đình. Với cả sự vô tình và cố ý, hành động phóng sinh với nhiều ý nghĩa thiện lành đã biến chuyển thành hoạt động có nhiều hệ lụy đáng suy nghĩ.

Thứ nhất, phải nói đến những loài vật được sử dụng để phóng sinh. Chúng thường là những loài chim nhỏ, cá, ốc, ếch, rùa… với nhiều chủng loại khác nhau. Tùy theo tính chất, mong muốn và điều kiện mà người làm lễ sẽ chuẩn bị những loài vật đó để thực hiện nghi lễ phóng sinh. Phần lớn, chúng được mua về từ các khu chợ. Một con chim phóng sinh được bán từ khoảng 10 nghìn đồng. Ếch, cá, ốc… được bán với các mức giá khác nhau tùy thuộc chủng loại, kích thước… được nhồi nhét vào trong những chiếc lồng, xô chậu, túi nilon… đợi được phóng sinh. Một lồng chim có thể chứa hàng chục con, thậm chí chiếc lớn chứa hàng trăm con, chậu cá chen chúc đến mức phải rẽ cá ra mới thấy nước và được phơi nắng phơi mưa chờ kết thúc cúng lễ, có khi còn đợi trước cả một vài ngày. Và hậu quả thường thấy, có nhiều con vật đã chết trước khi được phóng sinh hoặc ngay khi được thả ra vì đã quá lâu không được vận động tự nhiên, không còn khả năng thích nghi với cuộc sống quen thuộc của nó. Nếu không có nghi thức phóng sinh này, có khi những con vật đó chưa chắc phải chết.

Thứ hai, có cầu thì ắt sẽ có cung. Không phải tự nhiên những loài vật đó tập trung về chợ để chờ được phóng sinh mà đều có đội ngũ săn bắt chuyên cung cấp mặt hàng này. Nhiều nhà chùa có hẳn đầu mối cung cấp chuyên nghiệp, chỉ cần tín chủ muốn thì bao nhiêu sinh vật để làm lễ phóng sinh đều có. Chính nhu cầu lớn và thường xuyên từ cộng đồng làm cho hành vi săn bắt động vật ngày càng tăng cao. Như mỗi dịp cúng ông Táo, tại những nơi đông người thả cá chép có cả đội ngũ rình sẵn để bắt ngay cá chép và tuần hoàn ra chợ chờ một gia đình mới mua về. Động vật phóng sinh cũng vậy, giá như không có những lễ phóng sinh thì chưa chắc những sinh vật bé nhỏ đó đã bị lùng bắt với số lượng rất lớn như vậy.

Thứ ba, nhiều người thực hiện phóng sinh mới chỉ chú trọng đến hình thức chứ không nghĩ đến ý nghĩa thực sự trong hành động của mình. Năm xưa, hồ Gươm đã từng trở thành lãnh địa của loài rùa tai đỏ, tàn phá sinh vật và môi trường sống trong hồ. Đó cũng là hậu quả của việc phóng sinh “vô tội vạ”. Tiếp nữa, có những người mang cá nước ngọt thả xuống biển, cá nước mặn thả xuống hồ, thì chẳng mấy chốc mà chúng được “hóa kiếp”. Thậm chí, nhiều người còn phóng sinh hàng loạt cá sấu ra sông ngòi, ao hồ mà tương lai nghĩ thôi đã thấy đáng sợ cho cả con người. Phần đông người dân thực hiện phóng sinh để tìm kiếm sự yên tâm trong suy nghĩ, đã thực hiện giải thoát cho một số lượng loài vật nào đó, càng nhiều càng tốt, càng to và giá trị thì càng ý nghĩa. Nhưng liệu thực tế loại vật đó có tồn tại được sau khi phóng sinh hoặc chúng có gây ra tác hại gì khác không thì ít khi được nghĩ tới. Vô tình, chính việc phóng sinh đã gây ra những “tội ác” đáng tiếc.

Thứ tư, việc tích công đức, hành thiện không chỉ nằm ở một hành động phóng sinh đơn lẻ. Hãy thử nghĩ, để lễ phóng sinh được chu toàn, gia đình ta lựa chọn, chuẩn bị từng con chim con cá để thực hiện phóng sinh, còn cẩn thận lựa chọn con cá có trứng, loài ốc mùa này đang chứa ốc con để phóng sinh, nhằm tích được nhiều điều thiện hơn. Tuy nhiên, sau khi hoàn thành, cả gia đình quây quần bên mâm cơm với tràn ngập gà, bò, lợn, tôm, ốc và tiêu biểu là món cá chép om dưa đang được người bà cẩn thận gỡ cả tảng trứng cá cho cu cháu đích tôn…! Vậy việc phóng sinh vừa thực hiện có thực sự cần thiết và mang lại ý nghĩa, lợi ích nữa hay không?

Làm sao cho đúng

Để việc phóng sinh thực sự có ý nghĩa, đầu tiên không có gì khác chính là nhận thức đúng đắn có mỗi người về hành động này. Phóng sinh phải xuất phát từ sâu thẳm mong muốn, niềm tin của cá nhân chứ không phải là một hình thức, công đoạn tâm linh cần làm cho đầy, cho đủ. Việc phóng sinh không nhất hiết phải cứ mua nhiều chim, thả nhiều cá vào dịp cúng lễ mà đôi khi có thể diễn ra tại bất cứ thời gian, không gian nào trong cuộc sống hàng ngày. Đơn cử, có người sẵn sàng mua lại một chú chó tình cờ được nhìn thấy khi đang trên đường chở đến lò mổ rồi trao cho một nơi chăm sóc, có người mua lại một con rùa lớn không phải để ăn, để chơi mà trao lại cho cơ quan chức năng thả về rừng… Đó chính là những hành động phóng sinh tự nhiên nhất, xuất phát từ tấm lòng trắc ẩn và lương thiện.

Tất nhiên, hoạt động phóng sinh không phải là không nên thực hiện mà khi đó, chúng ta nên lưu ý tối đa để không gây ra những hậu quả đi ngược với mong muốn và niềm tin của mình, hay tệ hơn là gây phần phản cảm. Vì là một hoạt động có ý nghĩa tượng trưng cao nên phóng sinh trong các dịp lễ tại gia hoặc các cơ sở tôn giáo không cần thiết phải có số lượng sinh vật thật nhiều, việc làm này chính là đã góp phần ngăn chặn những nạn săn bắt các loài vật này. Sau tiếp, khi chuẩn bị và tiến hành lễ phóng sinh cần đảm bảo việc nuôi nhốt an toàn với thời gian thấp nhất, nhanh chóng giải phóng cho những con vật vô tội, đúng như ý nghĩa của việc làm này.

Bên cạnh đó, cần đặc biệt lưu ý đến những yếu tố tác động của việc phóng sinh động vật ra môi trường, tìm hiểu và lựa chọn động vật phù hợp với địa điểm phóng sinh, không có những mối đe dọa hoặc tác động tiêu cực đến con người cũng như các loài sinh vật xung quanh. Tốt nhất, hãy phóng sinh những loài vật đến nơi thật an toàn, ít có khả năng bị bắt trở lại hoặc những nơi sinh vật được chủ động bảo vệ và chăm sóc.

Kết lại, phóng sinh là một khái niệm, hành động đẹp trong tôn giáo và tín ngưỡng, góp phần thúc đẩy và lan tỏa những điều tốt đẹp trong cuộc sống. Song, đi cùng với việc phóng sinh luôn cần có một tấm lòng lương thiện, sự hiểu biết và cách làm phù hợp, đặc biệt tránh thực hiện theo phong trào, hình thức. Chỉ có như vậy, phóng sinh mới đem lại ý nghĩa tốt lành và cả công đức mà mỗi người mong muốn.

 - LÊ TẤT -