การจำแนกประเภทของวัด

หากจะกล่าวถึง "พระพุทธศาสนา" ในประเทศไทย เป็นนิกายเถรวาท คณะสงฆ์ได้แบ่งลักษณะการบริหารออกเป็น 2 ฝ่าย คือ "มหานิกาย" คณะสงฆ์องค์คณะใหญ่ของเถรวาทดั้งเดิม และ "ธรรมยุติกนิกาย" 

พระมหานิกาย เป็นคำเรียกนิกายหรือคณะของพระสงฆ์ไทยสายเถรวาทลัทธิลังกาวงศ์ซึ่งเป็นพระสงฆ์ส่วนใหญ่ในประเทศไทย เป็นฝ่ายคันถธุระ

คำว่า "มหานิกาย" มาจากธาตุศัพท์ภาษาบาลี มหนฺต + นิกาย แปลว่าพวกมาก กล่าวโดยสรุป มหานิกายก็คือ พระสงฆ์สายเถรวาทลังกาวงศ์ดั้งเดิมในประเทศไทยส่วนใหญ่ที่ไม่ใช่พระสงฆ์ธรรมยุติกนิกาย

มหานิกายมีประวัติความเป็นมายาวนานตั้งแต่สมัยสุโขทัย โดยสืบเชื้อสายมาจากคณะสงฆ์ลังกาวงศ์ที่เข้ามาเผยแพร่พระพุทธศาสนาในประเทศไทย ในช่วงแรกพระมหานิกายไม่มีการจัดตั้งเป็นคณะอย่างเป็นทางการ จนกระทั่งในสมัยรัชกาลที่ 4 ได้ทรงตั้งคณะธรรมยุติกนิกายขึ้นเพื่อปฏิรูปการคณะสงฆ์ในประเทศไทย ส่งผลให้มหานิกายกลายเป็นนิกายที่มีพระสงฆ์มากที่สุดในประเทศไทย

มหานิกายมีหลักธรรมและวัตรปฏิบัติที่ยึดถือเป็นหลักปฏิบัติดังนี้

มหานิกายมีบทบาทสำคัญในการเผยแผ่พระพุทธศาสนาในประเทศไทย โดยได้สร้างวัดวาอาราม ศาสนสถาน และสถาบันการศึกษาทางพระพุทธศาสนามากมาย ส่งผลให้พระพุทธศาสนาในประเทศไทยเจริญรุ่งเรืองสืบมา

ปัจจุบัน มหานิกายมีพระสงฆ์และวัดวาอารามอยู่ทั่วประเทศไทย ประมาณ 70% ของจำนวนพระสงฆ์และวัดวาอารามทั้งหมดในประเทศไทย

พระธรรมยุติกนิกาย เป็นนิกายหนึ่งของพระพุทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทย ก่อตั้งโดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 เมื่อปี พ.ศ. 2370 โดยทรงมีพระประสงค์ที่จะปฏิรูปคณะสงฆ์ในประเทศไทยให้กลับคืนสู่แนวทางดั้งเดิมของพระพุทธศาสนา โดยเน้นการศึกษาพระธรรมวินัยและการปฏิบัติศาสนกิจอย่างเคร่งครัด

พระธรรมยุติกนิกายมีหลักธรรมและวัตรปฏิบัติที่ยึดถือเป็นหลักปฏิบัติดังนี้

พระธรรมยุติกนิกายมีบทบาทสำคัญในการปฏิรูปคณะสงฆ์ในประเทศไทย โดยได้ฟื้นฟูการศึกษาพระปริยัติธรรม พัฒนาหลักสูตรการศึกษาพระปริยัติธรรม และจัดตั้งสถาบันการศึกษาทางพระพุทธศาสนาขึ้นมากมาย นอกจากนี้ พระธรรมยุติกนิกายยังมุ่งเน้นการเผยแผ่พระพุทธศาสนาไปยังต่างประเทศ โดยได้ส่งพระสงฆ์ไปเผยแผ่พระพุทธศาสนาในต่างประเทศหลายประเทศ

ปัจจุบัน พระธรรมยุติกนิกายมีพระสงฆ์และวัดวาอารามอยู่ทั่วประเทศไทย ประมาณ 30% ของจำนวนพระสงฆ์และวัดวาอารามทั้งหมดในประเทศไทย

ความแตกต่างระหว่างพระธรรมยุติกนิกายและมหานิกาย

พระธรรมยุติกนิกายและมหานิกายเป็นนิกายหนึ่งของพระพุทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทย แต่มีความแตกต่างในบางประการ ดังนี้