บทที่ 10
อย่าริ อย่าลอง อย่าเสพ (ยาเสพติด)

ระบบการบำบัดรักษายาเสพติดในประเทศไทย

ระบบการบำบัดรักษาผู้ติดยาเสพติด แบ่งเป็น 3 ระบบ ดังนี้ 

 1. ระบบสมัครใจ หมายถึง ผู้ติดยาเสพติดสมัครใจเข้ารับการบำบัดรักษาในสถานพยาบาลต่าง ๆ ทั้งของภาครัฐและเอกชน

 2. ระบบบังคับบำบัด หมายถึง ผู้ที่ทางราชการตรวจพบว่ามีสารเสพติดในร่างกาย จะต้องถูกบังคับบำบัดตาม พ.ร.บ.
ฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดยาเสพติด พ.ศ.2534 ในสถานพยาบาลที่จัดขึ้นตาม พ.ร.บ. ดังกล่าว เป็นระยะเวลา 6 เดือน และขยายได้จนถึงไม่เกิน 3 ปี 

ขั้นตอนการบำบัดรักษาผู้ติดยาเสพติด แบ่งเป็น 4 ขั้นตอน คือ

1. ขั้นเตรียมการ (Pre-Admission) ความหมาย เป็นการศึกษาประวัติข้อมูล และภูมิหลังผู้ติดยาเสพติด ทั้งจากผู้ขอรับการรักษาและครอบครัว เพื่อชักจูงให้คำแนะนำ และกระตุ้นให้ผู้ติดยาเสพติด มีความตั้งใจในการรักษา การดำเนินการ
การสัมภาษณ์ การลงทะเบียนและวิธีการทางการแพทย์ ได้แก่ การตรวจร่างกาย เอกซเรย์ ตรวจเลือด ตรวจปัสสาวะ ชั่งน้ำหนัก

2. ขั้นถอนพิษยา (Detoxification) ความหมาย การบำบัดอาการทางกาย ที่เกิดจากการใช้ยาเสพติด การดำเนินการ การให้ยาชนิดอื่นทดแทน เช่น เมธาโดน ยาสมุนไพรหรือให้เลิกเสพทันทีที่เรียกว่า หักดิบ แบ่งเป็นการถอนพิษแบบผู้ป่วยนอก คือ
ไม่ต้องค้างคืนในสถานพยาบาล แต่ต้องรับประทานยาตามเวลาที่กำหนด และแบบผู้ป่วยใน คือ การค้างคืนในสถานพยาบาล ซึ่งนอกจากจะถอนพิษยาแล้ว ยังมีการรักษาโรคแทรกซ้อนต่าง ๆ รวมทั้งการให้ความรู้ด้วย เช่น การดูแลสุขภาพ การป้องกันโรค เป็นต้น

3. ขั้นตอนการฟื้นฟูสมรรถภาพ (Rehabillitation) ความหมาย เป็นการปรับสภาพร่างกายและจิตใจ ของผู้เลิกยาให้มี
ความเข้มแข็ง ปรับเปลี่ยนบุคคลิกภาพและพฤติกรรม ให้สามารถกลับคืนสู่สังคมได้อย่างปกติ การดำเนินการใช้กิจกรรมต่าง ๆ ได้แก่ การให้คำแนะนำปรึกษา ทั้งเป็นรายบุคคลและเป็นกลุ่ม การอบรมธรรมะ การสันทนาการ การฝึกอาชีพ เป็นต้น นอกจากนี้ ยังมีรุปแบบอื่น ๆ เช่น การฟื้นฟูสมรรถภาพแบบ "ชุมชนบำบัด" ซึ่งเป็นการสร้างชุมชน หรือสังคมจำลองให้
ผู้เลิกยาเสพติดมาอยู่รวมกัน เพื่อให้การช่วยเหลือกกันเลียนแบบแปลงพฤติกรรม ฝึกความรับผิดชอบการรู้จักตนเอง และ
แก้ไขปัญหาอย่างเหมาะสม เพื่อกลับไปดำรงชีวิตอยู่ในสังคมได้อย่างปกติ และการฟื้นฟูจิตใจ โดยใช้หลักศาสนา ได้แก่ การนำผู้เลิกยาเสพติดเข้ารับการอุปสมท การศึกษาหลักธรรมทางศาสนา เป็นต้น

4. ขั้นการติดตามดูแล (After-Care) ความหมาย เป็นการติดตามดูแลผู้เลิกยาเสพติดที่ผ่านการบำบัดรักษา ทั้ง 3 ขั้นตอน เพื่อให้คำแนะนำปรึกษา ให้กำลังใจ ทั้งนี้เพื่อมิให้หวนกลับไปเสพยาซ้ำอีก การดำเนินการ การเยี่ยมเยียน โทรศัพท์ นัดพบ
ใช้แบบสอบถามและการตรวจปัสสาวะหาสารเสพติด

 หน่วยงานที่รับผิดชอบในการแก้ไขปัญหาสารเสพติด

             1. ศูนย์รับแจ้งข่าวและระบบการข่าว  มีหน่วยงานจัดระบบการข่าว และศูนย์แจ้งข้อมูลข่าวสารจากเจ้าหน้าที่ของรัฐเกี่ยวข้องกับสารเสพติด ประกอบด้วย

                  - ส่วนกลาง ได้แก่ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศึกษาธิการ สำนักงานตำรวจแห่งชาติ กองบัญชาการทหารสูงสุด กองทัพบก กองทัพเรือ กองทัพอากาศ กองบัญชาการตำรวจปราบปรามยาเสพติด และกองบัญชาการตำรวจนครบาลป้องกัน
ปราบปราม

                  - ส่วนภูมิภาค เช่น ศูนย์ป้องกันและปราบปรามยาเสพติดกรุงเทพมหานคร (ศปส.ก.) และศูนย์ป้องกันปราบปราม
ยาเสพติดจังหวัด (ศปส.จ.)

          สำหรับสำนักงานป้องกันและปราบปรามยาเสพติดแห่งชาติ (ป.ป.ส.) ได้เปิดศูนย์รับแจ้งข้อมูลข่าวสารเจ้าหน้าที่ของรัฐเกี่ยวข้องกับสารเสพติด ดังนี้

                 - สำนักงานปราบปรามยาเสพติด สำนักงาน ป.ป.ส.

                 - สำนักงานป้องกันและปราบปรามยาเสพติดภาคเหนือ (เชียงใหม่)

                 - สำนักงานป้องกันและปราบปรามยาเสพติดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ขอนแก่น)

                 - สำนักงานป้องกันและปราบปรามยาเสพติดภาคใต้ (สงขลา)

                 - สำนักงานป้องกันและปราบปรามยาเสพติดภาคกลาง (กทม.)

          2. คณะกรรมการกลั่นกรองข้อมูลหรือข่าวสารการกระทำเกี่ยวข้องกับสารเสพติด  ที่มาจากหน่วยงานภาครัฐที่รับผิดชอบ ซึ่งประกอบด้วยผู้แทนจากหน่วยงานของส่วนราชการต่างๆ ทั้งคณะกรรมการประจำกรุงเทพมหานคร และคณะกรรมการประจำภาค

        3. การบำบัดรักษาผู้ติดสารเสพติดในชุมชน และหน่วยงานที่บริการให้คำปรึกษา

                - ระบบการบำบัดรักษาผู้ติดสารเสพติด  ปัจจุบันประเทศไทยมีระบบการบำบัดรักษาผู้ติดยา 3 ระบบ คือ
ระบบสมัครใจ  ระบบต้องโทษ และระบบบังคับ

                - สถานบริการให้คำปรึกษาและบำบัดรักษาผู้ติดสารเสพติด ผู้ที่ประสบปัญหาสารเสพติดและไม่อาจแก้ไขได้
ด้วยตนเอง อาจขอรับคำปรึกษาแนะนำ หรือขอรับบริการการบำบัดรักษาสารเสพติดได้จากสถานบริการต่างๆ เช่น

           - กองบำบัดรักษา สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด

                - โรงพยาบาลในส่วนกลาง เช่น โรงพยาบาลธัญญารักษ์ โรงพยาบาลตำรวจ เป็นต้น

                - โรงพยาบาลของรัฐ เอกชนและคลินิกต่างๆ ในศูนย์บริการสาธารณสุขทั่วทุกภาคของประเทศ

                - ศูนย์หรือบ้านต่างๆ ของเอกชน เช่น ศูนย์เบิกอรุณในประเทศไทย บ้านสันติสุข ฯลฯ

                - กลุ่มผู้ติดยาเสพติดนิรนาม (NA) ในประเทศไทย เช่น โรงพยาบาลธัญญารักษ์ ศูนย์บริการชุมชนสุขุมวิท 33
บ้านพิชิตใจ ศูนย์บำบัดรักษายาเสพติดภาคเหนือ กลุ่มผู้ติดยาเสพติดนิรนาม จังหวัดภูเก็ต เป็นต้น