Nowelizacja XXI w

PREAMBUŁA

W trosce o dobrobyt i przyszłość naszej Ojczyzny,

my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,

zarówno wierzący w Boga pojmowanego różnorodnie w zależności od tradycji i wyznań,

który jest źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna,

jak i niepodzielający tej wiary,

a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,

równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski,

świadomi bogatej historii i nieprzerwanej tożsamości naszego państwa

czerpiąc z dorobku przodków, tradycji i doświadczeń minionych pokoleń,

pragnąc umacniać suwerenność, niepodległość i innowacyjność Rzeczypospolitej, a przy tym

strzec wolności i praw człowieka, zapewniać sprawiedliwość, bezpieczeństwo, rozwój oraz poszanowanie godności każdego człowieka,

w poczuciu odpowiedzialności przed przyszłymi pokoleniami,

ustanawiamy niniejszą Konstytucję jako podstawę ustroju demokratycznej, suwerennej,

sprawiedliwej i innowacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej,

jako prawa fundamentalne dla państwa

oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.

Wszystkich, którzy dla dobra Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali,

wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka,

jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi,

a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej.

ROZDZIAŁ I - RZECZPOSPOLITA

Art. 1.

Rzeczpospolita Polska jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli.

Art. 1a.

Wyrażenia użyte w Konstytucji w rodzaju męskim lub żeńskim obejmują wszystkie osoby, niezależnie od ich płci, tożsamości płciowej, orientacji seksualnej lub innych cech osobistych.

Art. 2.

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym, suwerennym i nowoczesnym państwem prawa, opartym na poszanowaniu godności człowieka, wolności jednostki, sprawiedliwości i dobra wspólnego.

Art. 3.

Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym i niepodzielnym.

Art. 4.

Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu, sprawującego ją przez przedstawicieli lub bezpośrednio.

Art. 5.

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości, integralności terytorialnej, bezpieczeństwa, wolności oraz praw człowieka i obywatela; chroni środowisko naturalne i dziedzictwo narodowe, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Art. 6.

Rzeczpospolita Polska zapewnia wszystkim obywatelom dostęp do dóbr kultury; wspiera naukę, edukację i innowacyjność.

Art. 7.

Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

Art. 8.

Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej zapisy stosuje się bezpośrednio, chyba że sama Konstytucja stanowi inaczej.

Art. 9.

Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.

Art. 10.

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

3. Prezydent RP stoi na straży Konstytucji oraz ciągłości i jedności państwa, w zakresie określonym w Konstytucji

Art. 11.

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

2.  Finansowanie partii politycznych jest jawne.

Art. 12.

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania dobrowolnych zrzeszeń, stowarzyszeń, fundacji, ruchów społecznych i innych organizacji obywatelskich, działających w granicach prawa oraz w poszanowaniu konstytucyjnego porządku Rzeczypospolitej i dobra wspólnego.

Art. 13.

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową, narodowościową, religijną, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Art. 14.

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy, środków społecznego przekazu oraz swobodę rozpowszechniania informacji i poglądów.

2. Korzystanie z wolności słowa i środków przekazu nie może prowadzić do:

1) nawoływania do przemocy, wojny napastniczej lub aktów terroryzmu,

2) publicznego podżegania do nienawiści lub dyskryminacji z powodu pochodzenia, narodowości, rasy, wyznania, orientacji seksualnej lub cech tożsamości,

3) zorganizowanej działalności informacyjnej prowadzonej w interesie obcego państwa w celu osłabienia bezpieczeństwa lub porządku konstytucyjnego.

3. Szczegółowe zasady odpowiedzialności określa ustawa, z zapewnieniem, że nie ogranicza ona satyry, badań naukowych, działalności dziennikarskiej i opinii wyrażanych w dobrej wierze.

Art. 15.

1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej oparty jest na zasadzie decentralizacji władzy publicznej oraz samodzielności jednostek samorządu terytorialnego.

2. Podział terytorialny państwa uwzględnia więzi społeczne, gospodarcze, światopoglądowe, kulturowe oraz zapewnia jednostkom samorządu terytorialnego warunki do wykonywania przypisanych im zadań publicznych w sposób samodzielny, odpowiedzialny i efektywny.

3. Zakres kompetencji oraz zasady działania jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa, z poszanowaniem ich samodzielności, autonomii organizacyjnej i finansowej.

Art. 16.

1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.

2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Art. 17.

1. W drodze ustawy mogą być tworzone samorządy zawodowe, zrzeszające osoby wykonujące zawody o szczególnym znaczeniu dla interesu publicznego, życia, zdrowia, bezpieczeństwa i praw obywateli.

2. Samorządy zawodowe sprawują pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu, kierując się interesem publicznym, etyką zawodową i ochroną praw osób korzystających z usług tych zawodów.

3. Tworzenie samorządów nie może prowadzić do ograniczenia wolności podejmowania działalności gospodarczej, chyba że ochrona interesu publicznego wyraźnie tego wymaga.

4.  Szczegółowe zasady działania samorządów określa ustawa.

Art. 18.

Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę rodziny, rodzicielstwa, wychowania dzieci oraz stabilności więzi rodzinnych i opiekuńczych, które służą dobru wspólnemu i dobru dziecka. Szczegółowe zasady zawierania i regulowania związków formalnych określa ustawa.

Art. 19.

Rzeczpospolita Polska otacza szczególną opieką i szacunkiem żołnierzy, funkcjonariuszy oraz inne osoby pełniące służbę publiczną z narażeniem życia dla bezpieczeństwa i dobra Rzeczypospolitej, zarówno na terytorium kraju, jak i poza jego granicami.

Art. 20.

Rzeczpospolita Polska opiera ustrój gospodarczy na zasadzie społecznej gospodarki rynkowej, wolności działalności gospodarczej, poszanowaniu własności prywatnej oraz odpowiedzialności za dobro wspólne i bezpieczeństwo państwa.

Art. 21.

Własność jest chroniona przez prawo. Ograniczenie prawa własności lub działalności gospodarczej może nastąpić wyłącznie w drodze ustawy, w zakresie niezbędnym dla ochrony interesu publicznego, bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego lub środowiska naturalnego.

Art. 22.

Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej są wolne, z zastrzeżeniem obowiązku działania zgodnie z prawem, dobrem wspólnym, uczciwą konkurencją i poszanowaniem praw konsumentów oraz interesów państwa.

Art. 23.

Rzeczpospolita Polska wspiera rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich, dbając o zachowanie trwałości gospodarstw rodzinnych oraz ochronę zasobów przyrodniczych.

Art. 24.

Praca pozostaje pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo zapewnia warunki ochrony praw pracowniczych, godnych warunków zatrudnienia oraz sprawiedliwej płacy.

Art. 25.

Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu obywatelowi wolność sumienia, wyznania, niewyznawania religii oraz światopoglądu, bez względu na wiarę, jej brak lub inne przekonania. Państwo zachowuje bezstronność w sprawach światopoglądowych oraz gwarantuje równouprawnienie wszystkich związków wyznaniowych i osób niewyznających żadnej religii.

Art. 26.

1.  Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic.

2. Siły Zbrojne pozostają neutralne w sprawach politycznych, religijnych i światopoglądowych, działając wyłącznie na podstawie prawa i podlegając cywilnej, demokratycznej kontroli konstytucyjnych organów władzy państwowej.

Art. 27.

1.  W Rzeczypospolitej Polskiej językiem urzędowym jest język polski.

2.  Państwo uznaje szczególną rolę języka angielskiego jako języka współczesnej nauki, technologii, gospodarki i komunikacji międzynarodowej oraz wspiera jego nauczanie w celu zapewnienia konkurencyjności i rozwoju państwa

Art. 28.

1.  Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu.

2.  Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony.

3.   Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego.

4.   Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej.

5.   Szczegóły dotyczące godła, barw i hymnu określa ustawa.

Art. 29.

Stolicą Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa.

ROZDZIAŁ II - WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Art. 30.

Godność człowieka jest przyrodzona, niezbywalna i nienaruszalna. Stanowi fundament wolności, praw i obowiązków jednostki oraz podstawę porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej.
Poszanowanie i ochrona godności człowieka są obowiązkiem wszystkich organów władzy publicznej.

Art. 31.

1.  Wolność człowieka podlega ochronie prawnej i stanowi podstawową zasadę porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej.

2.  Każdy zobowiązany jest do poszanowania wolności i praw innych osób oraz dobra wspólnego.

3.  Nikt nie może być zmuszany do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

4.  Ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane wyłącznie w drodze ustawy, gdy są niezbędne dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, środowiska, zdrowia publicznego, moralności publicznej, praw i wolności innych osób lub dobra wspólnego.

5.  Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Art. 32.

1.  Wszyscy są wobec prawa równi i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

2.  Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym ani w żadnej innej sferze życia publicznego.

3. Zakazana jest dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, pochodzenie, rasę, narodowość, język, wyznanie, niewyznawanie religii, przekonania, światopogląd, orientację seksualną, stan zdrowia, niepełnosprawność, wiek lub inne cechy osobiste.

4. Przepisy niniejszego artykułu nie wyłączają uprawnienia państwa do ustanawiania rozwiązań proporcjonalnych i koniecznych dla ochrony dobra wspólnego, porządku publicznego, bezpieczeństwa, zdrowia publicznego oraz praw i wolności innych osób, pod warunkiem, że rozwiązania te nie prowadzą do nieuzasadnionej dyskryminacji.

Art. 33.

1.  Wszyscy obywatele, bez względu na płeć, posiadają w Rzeczypospolitej Polskiej pełną równość praw i obowiązków we wszystkich dziedzinach życia publicznego i prywatnego.

2.  Państwo prowadzi politykę równych szans, w szczególności w zakresie dostępu do edukacji, zatrudnienia, awansu zawodowego, wynagrodzenia, zabezpieczenia społecznego, służby publicznej oraz uczestnictwa w życiu politycznym i społecznym.

3.   Równość obejmuje zarówno uprawnienia, jak i obowiązki wynikające z porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 34.

1.  Obywatelstwo Rzeczypospolitej Polskiej nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Inne sposoby nabywania obywatelstwa określa ustawa.

2.   Nikt nie może być pozbawiony obywatelstwa Rzeczypospolitej Polskiej wbrew swojej woli.

3.   Obywatelstwo innego państwa nie zwalnia z obowiązków wynikających z obywatelstwa Rzeczypospolitej Polskiej ani nie ogranicza praw z niego wynikających.

Art. 35.

1. Rzeczpospolita Polska uznaje i szanuje różnorodność narodową, etniczną i kulturową swoich obywateli jako element wzbogacający wspólnotę narodową i społeczną.

2.  Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej należący do mniejszości narodowych i etnicznych mają prawo do zachowania i rozwoju swojego języka, kultury, obyczajów, tradycji oraz tworzenia i prowadzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i religijnych - w ramach obowiązującego porządku prawnego i konstytucyjnego.

3.  Korzystanie z praw określonych w niniejszym artykule nie może prowadzić do działań zagrażających suwerenności, integralności terytorialnej, bezpieczeństwu lub porządkowi konstytucyjnemu Rzeczypospolitej Polskiej, ani stać się podstawą do ingerencji obcych państw w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej.

4. Wszyscy obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, niezależnie od przynależności narodowej, etnicznej czy kulturowej, są zobowiązani do lojalności wobec Rzeczypospolitej Polskiej i działania na rzecz jej dobra wspólnego.

Art. 36.

Rzeczpospolita Polska otacza opieką prawną, dyplomatyczną i konsularną swoich obywateli znajdujących się za granicą, dbając o ochronę ich praw i interesów, zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego oraz poszanowaniem suwerenności innych państw.

Art. 37.

Każdy, kto znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub pod władzą jej organów, korzysta z wolności i praw określonych w Konstytucji, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie.

Art. 37a.

Każdemu zapewnia się prawo do skutecznej ochrony jego wolności i praw określonych w Konstytucji.
Ochrona ta realizowana jest przez niezależne i bezstronne sądy, zgodnie z zasadami sprawiedliwości. Postępowanie sądowe co do zasady powinno być jawne i toczyć się bez nieuzasadnionej zwłoki, chyba że ustawa przewiduje wyjątki ze względu na ważny interes publiczny lub prywatny.

Art. 38.

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia prawną ochronę życia każdej osoby, uwzględniając aktualny stan wiedzy naukowej, medycznej i bioetycznej.

2. Szczegółowe zasady ochrony życia, w tym zakres i warunki dopuszczalności przerywania ciąży, określa ustawa przy zachowaniu poszanowania godności człowieka, wolności sumienia, bezpieczeństwa zdrowotnego oraz praw innych osób.

3. Przepisy dotyczące ochrony życia i zdrowia nie mogą opierać się wyłącznie na przekonaniach religijnych lub światopoglądowych

Art. 39.

1.  Nikt nie może być poddany badaniom naukowym, eksperymentom medycznym lub terapiom eksperymentalnym bez dobrowolnie i świadomie wyrażonej zgody.

2.  Zabiegi diagnostyczne, lecznicze lub zapobiegawcze dopuszczone do stosowania w Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z obowiązującym prawem i aktualną wiedzą naukową nie są traktowane jako eksperymenty medyczne w rozumieniu niniejszego artykułu.

3. Szczególne zasady stosowania terapii eksperymentalnych w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia określa ustawa, z zachowaniem poszanowania godności osoby, jej zdrowia, bezpieczeństwa i wolności.

Art. 40.

Nikt nie może być poddawany torturom, karom cielesnym, okrutnemu, nieludzkiemu ani poniżającemu traktowaniu lub karaniu. Zakazane są wszelkie praktyki naruszające godność i integralność fizyczną lub psychiczną człowieka.

Art. 41.

1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić wyłącznie na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

2.  Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo do niezwłocznego zwrócenia się do sądu o kontrolę legalności tego pozbawienia.

3.  O pozbawieniu wolności niezwłocznie informuje się rodzinę lub osobę wskazaną przez osobę pozbawioną wolności.

4.  Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie poinformowany o przyczynach zatrzymania i przysługujących mu prawach.

5. Osoba zatrzymana musi zostać przekazana do dyspozycji sądu nie później niż w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego wraz z zarzutami.

6.  Tymczasowe aresztowanie może być stosowane wyłącznie w przypadkach wyjątkowej konieczności, gdy inne środki zapobiegawcze nie zapewniają zabezpieczenia postępowania.

7.  Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

8.  Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do pełnego odszkodowania i zadośćuczynienia.

9. Funkcjonariusz publiczny, który bezprawnie zarządził lub wykonał pozbawienie wolności, za które sąd orzekł odszkodowanie lub zadośćuczynienie, ponosi odpowiedzialność karną, dyscyplinarną i majątkową na zasadach określonych w ustawie.

Art. 42.

1. Odpowiedzialności karnej podlega wyłącznie ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia.

2. Zasada ta nie wyłącza odpowiedzialności za czyny, które w czasie ich popełnienia stanowiły przestępstwo według prawa międzynarodowego.

3. Odpowiedzialność karna ma charakter osobisty i indywidualny. Nie stosuje się kar zbiorowych ani odpowiedzialności za czyny innych osób. Środki karne lub represyjne mogą obejmować mienie związane z popełnieniem przestępstwa lub uzyskane w jego wyniku, niezależnie od formalnego tytułu własności, z poszanowaniem prawa osób trzecich do dochodzenia roszczeń cywilnych wobec sprawcy.

4. Nie dopuszcza się działania prawa karnego wstecz, z wyjątkiem, gdy prawo późniejsze działa na korzyść sprawcy.

5. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony na wszystkich etapach postępowania, w tym do korzystania z obrońcy z wyboru lub z urzędu na zasadach określonych w ustawie.

6. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

7. Organy państwa, w tym władze publiczne i środki masowego przekazu, są zobowiązane do poszanowania zasady domniemania niewinności w każdym stadium postępowania oraz w informowaniu opinii publicznej o toczących się sprawach karnych.

Art. 43.

1. Zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości oraz ludobójstwo nie podlegają przedawnieniu.

2. Wobec sprawców tych czynów nie stosuje się immunitetów, aktów łaski, amnestii, ułaskawień, listów żelaznych ani żadnych innych środków ograniczających ściganie, odpowiedzialność karną, zatrzymanie lub ekstradycję. Rozkazy, funkcje urzędowe, stanowisko służbowe ani powoływanie się na interes państwa lub rację stanu nie zwalniają od odpowiedzialności, z zastrzeżeniem odmiennych postanowień wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.

3.  Państwo Rzeczpospolita Polska jest zobowiązane do ścigania tych przestępstw i współdziała w tym zakresie z organami międzynarodowymi.

Art. 44.

Bieg przedawnienia w stosunku do czynów popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych w związku z pełnieniem funkcji publicznych nie rozpoczyna się lub ulega zawieszeniu na czas, w którym ściganie nie jest możliwe z powodu immunitetu, pełnienia funkcji publicznej lub innej przeszkody prawnej uniemożliwiającej ściganie, przewidzianej w ustawie. Po ustaniu przeszkody właściwe organy są obowiązane niezwłocznie wszcząć postępowanie karne.

Art. 45.

1.  Każdy ma prawo do sprawiedliwego, jawnego i niezwłocznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

2. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić wyłącznie ze względu na ochronę moralności, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny lub ochronę życia prywatnego stron. Orzeczenia sądu, również wydane na rozprawach niejawnych, podlegają publicznemu ogłoszeniu i publikacji.

3.  Przewlekłość postępowania sądowego stanowi naruszenie prawa i rodzi roszczenie odszkodowawcze wobec państwa.

Art. 46.

1.  Przepadek rzeczy, w tym mienia pochodzącego z przestępstwa lub służącego do jego popełnienia, może być orzeczony jedynie w przypadkach określonych w ustawie, na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

2. Przepadek może objąć także mienie należące do osoby trzeciej działającej w dobrej wierze, jeżeli mienie to było bezpośrednio związane z popełnieniem przestępstwa. Osobie takiej przysługuje roszczenie cywilne wobec sprawcy.

3.   Szczegółowe zasady orzekania przepadku, w tym tryb dochodzenia roszczeń przez osoby trzecie, określa ustawa.

Art. 47.

Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego i rodzinnego, czci, dobrego imienia, danych osobowych oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Wkroczenie organów państwa w te sfery może następować wyłącznie na podstawie ustawy, w niezbędnym zakresie i z poszanowaniem godności osoby.

Art. 48.

1.  Osoby sprawujące władzę rodzicielską mają prawo i obowiązek wychowywania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami, z poszanowaniem godności dziecka, jego wolności sumienia i wyznania oraz zasad moralnych i porządku publicznego Rzeczypospolitej Polskiej.

2.  Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie orzeczenia sądu.

Art. 49.

Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się, obejmującą wszelkie formy przekazu informacji, niezależnie od użytej technologii. Ograniczenie tej wolności może nastąpić wyłącznie w przypadkach niezbędnych dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ścigania poważnych przestępstw lub ochrony praw innych osób, na podstawie ustawy oraz wyłącznie za uprzednią zgodą niezawisłego sądu.

Art. 50.

Zapewnia się nienaruszalność mieszkania, domu, lokalu oraz innych pomieszczeń użytkowanych przez osoby fizyczne i prawne. Przeszukanie, oględziny lub inne czynności mogące naruszać nietykalność tych miejsc mogą być dokonywane wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie, na podstawie uprzedniego orzeczenia niezawisłego sądu, chyba że istnieje bezpośrednie i niezwłoczne zagrożenie życia, zdrowia lub bezpieczeństwa publicznego. Czynności podejmowane w trybie wyjątku podlegają niezwłocznemu protokołowaniu i kontroli sądowej.

Art. 51.

1.  Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.

2.  Władze publiczne mogą pozyskiwać, gromadzić i przetwarzać wyłącznie informacje niezbędne dla realizacji zadań publicznych określonych w ustawie.

3. Informacje osobowe muszą być gromadzone, przetwarzane i przechowywane w sposób zapewniający ich bezpieczeństwo, poufność oraz ochronę przed nieuprawnionym dostępem.

4.  Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych, a także do żądania sprostowania, uzupełnienia lub usunięcia danych nieprawdziwych lub nieaktualnych.

5.   Informacje osobowe nie mogą być udostępniane osobom trzecim, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie i podlegających kontroli sądowej.

Art. 52.

1.  Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.

2.  Każdy ma prawo swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o ile nie sprzeciwia się temu przepis prawa, postanowienie sądu lub organu właściwego w związku z prowadzonym postępowaniem karnym, administracyjnym lub zabezpieczającym. Obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej przysługuje prawo powrotu do kraju.

3.  Ograniczenia wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą być wprowadzone wyłącznie ustawą, w przypadkach niezbędnych dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia lub praw innych osób.

4.  Obywatela Rzeczypospolitej Polskiej nie można pozbawić obywatelstwa, wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu.

5.  Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, ma prawo osiedlić się na stałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 53.

1.   Państwo Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim, uznającym historyczny wpływ dziedzictwa chrześcijańskiego na swój rozwój, przy pełnym poszanowaniu wolności sumienia i religii.

2.  Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii, obejmującą wolność wyznawania, przyjmowania lub odrzucania religii według własnego wyboru, zarówno indywidualnie, jak i we wspólnocie z innymi. Wolność ta obejmuje również prawo do praktykowania, nauczania, prowadzenia kultu, posiadania miejsc kultu i korzystania z posługi religijnej tam, gdzie jest to zapewnione przez prawo.

3.  Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych ani do ujawniania swojego wyznania, przekonań religijnych lub światopoglądowych.

4.  Osoby sprawujące władzę rodzicielską mają prawo zapewnić dzieciom wychowanie moralne i religijne zgodnie ze swoimi przekonaniami, z poszanowaniem praw dziecka i zasad konstytucyjnych.

5.  Nauczanie religii w publicznych placówkach oświatowych odbywa się na zasadach określonych przez właściwe władze samorządowe, wyłącznie na wniosek osób sprawujących władzę rodzicielską lub pełnoletnich uczniów. Koszty nauczania religii pokrywają samorządy.

6.  Finansowanie działalności związków wyznaniowych następuje wyłącznie na podstawie dobrowolnych deklaracji podatkowych obywateli, składanych w sposób określony w ustawie. Brak złożenia deklaracji nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji prawnych i nie wymaga ujawniania przekonań światopoglądowych. Państwo może wspierać związki wyznaniowe w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, historycznego oraz konserwacji obiektów zabytkowych.

7.  Działalność związków wyznaniowych podlega obowiązkowi rejestracji i nadzorowi administracyjnemu w zakresie przestrzegania prawa, jawności finansowej oraz przeciwdziałania przestępczości i terroryzmowi, w granicach określonych w ustawie i z poszanowaniem wolności religii.

8.  Związek wyznaniowy, którego działalność rażąco narusza Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, może zostać zdelegalizowany na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

9.  Ograniczenia wolności religii mogą być wprowadzane wyłącznie ustawą, w zakresie niezbędnym dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności publicznej lub praw i wolności innych osób.

Art. 54.

1.  Każdemu zapewnia się wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, w formie słowa, obrazu, dźwięku i wszelkich innych środków przekazu.

2.  Wolność słowa obejmuje również wolność krytyki władz publicznych, instytucji państwowych i organów władzy publicznej.

3.  Wolność słowa może być ograniczona wyłącznie w zakresie niezbędnym dla ochrony:

1)     bezpieczeństwa państwa,

2)     porządku publicznego,

3)     praw i wolności innych osób,

4)     przed nawoływaniem do przemocy, wojny napastniczej lub aktów terroryzmu,

5)     przed publicznym podżeganiem do nienawiści lub dyskryminacji

6)     przed zorganizowaną działalnością informacyjną prowadzoną w interesie obcego państwa.

4.  Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.

5.  Ustawa może wprowadzić obowiązek uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowych, telewizyjnych oraz innych mediów elektronicznych w zakresie technicznym, licencyjnym i częstotliwościowym, z poszanowaniem wolności słowa i pluralizmu mediów.

6.  Państwo ma obowiązek przeciwdziałać wrogiej działalności dezinformacyjnej prowadzonej przez podmioty krajowe i zagraniczne, w szczególności w interesie ochrony porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa państwa, ochrony demokracji i suwerenności informacyjnej, z zachowaniem wolności słowa i kontroli sądowej.

Art. 55.

1.  Ekstradycja obywatela Rzeczypospolitej Polskiej jest co do zasady zakazana. Wyjątki mogą być przewidziane w:

1)   umowach międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie,

2)   ustawach wykonujących te umowy,

w zakresie poważnych przestępstw, w szczególności zbrodni wojennych, ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, terroryzmu oraz innych przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności powyżej trzech lat, pod warunkiem zapewnienia pełnej ochrony praw obywatela, w tym kontroli sądowej i gwarancji, że osobie wydanej nie grozi kara śmierci, tortury ani nieludzkie lub poniżające traktowanie.

2.   Ekstradycja cudzoziemca może być dokonana wyłącznie na wniosek państwa obcego lub międzynarodowego trybunału sądowego, jeżeli:

1)   czyn stanowi przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej,

2)   nie dotyczy przestępstwa o charakterze wyłącznie politycznym, światopoglądowym lub religijnym,

3)   nie dotyczy czynów, które nie są przestępstwem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

4)   nie grozi osobie wydanej kara śmierci, tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie,

5)   państwo wnioskujące daje gwarancje poszanowania praw człowieka oraz uczciwego procesu.

3.  W każdym przypadku decyzja o ekstradycji, w tym w ramach europejskiego nakazu aresztowania, podlega uprzedniej kontroli niezawisłego sądu Rzeczypospolitej Polskiej.

4.   Szczegółowe warunki i tryb ekstradycji, w tym tryb wykonania europejskiego nakazu aresztowania, określa ustawa.

Art. 56.

1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.

2. Status uchodźcy lub inna forma ochrony międzynarodowej może być przyznana cudzoziemcowi, który znajduje się w realnym niebezpieczeństwie utraty życia, wolności lub bezpieczeństwa osobistego z powodu wojny, prześladowań politycznych, religijnych, etnicznych lub innych okoliczności przewidzianych w umowach międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną.

3. Przyznanie azylu lub statusu uchodźcy nie może naruszać bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego ani interesu Rzeczypospolitej Polskiej.

4. Azyl i ochrona międzynarodowa nie przysługują osobom podejrzanym o działalność przestępczą, terrorystyczną, szpiegowską lub godzącą w bezpieczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej.

5. Szczegółowe warunki i tryb udzielania azylu oraz statusu uchodźcy określa ustawa.

Art. 57.

1.  Każdemu zapewnia się wolność organizowania i uczestniczenia w pokojowych zgromadzeniach publicznych.

2. Wolność zgromadzeń nie obejmuje prawa do organizowania zgromadzeń, których celem lub skutkiem jest nawoływanie do nienawiści, przemocy, zamieszek, terroryzmu, obalenia porządku konstytucyjnego, destabilizacji państwa lub naruszania praw innych osób.

3. Organizator zgromadzenia jest obowiązany do uprzedniego zgłoszenia zamiaru jego przeprowadzenia właściwemu organowi administracji publicznej w terminie i trybie określonym w ustawie.

4. Organ administracji publicznej może zakazać lub ograniczyć zgromadzenie, jeżeli istnieje realne i poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, życia, infrastruktury krytycznej lub praw i wolności innych osób, niemożliwe do zapewnienia poprzez zastosowanie środków organizacyjnych i zabezpieczających.

5. Rozwiązanie zgromadzenia w toku jego trwania może nastąpić wyłącznie w przypadku naruszenia prawa, bezpieczeństwa publicznego lub zagrożenia życia i zdrowia uczestników lub osób trzecich.

6.  Szczegółowe zasady organizowania i nadzoru nad zgromadzeniami publicznymi określa ustawa

Art. 58.

1. Każdemu zapewnia się wolność zakładania i przystępowania do stowarzyszeń, organizacji społecznych i partii politycznych.

2. Zakazane jest istnienie partii politycznych, stowarzyszeń i innych organizacji, których program, działalność lub struktura:

1) zakłada nienawiść rasową, narodowościową, religijną lub światopoglądową,

2) propaguje przemoc, terroryzm, przestępczość zorganizowaną, zdradę stanu, szpiegostwo lub inne działania wymierzone przeciwko suwerenności, bezpieczeństwu lub porządkowi konstytucyjnemu Rzeczypospolitej Polskiej,

3) przewiduje utajnienie struktur organizacyjnych lub członkostwa,

4) podlega bezpośredniemu lub pośredniemu finansowaniu, kierowaniu lub kontrolowaniu przez wrogie państwa, organizacje przestępcze, wywiady obcych państw lub podmioty działające w interesie zagranicznych ośrodków wpływu, z zastrzeżeniem, że ograniczenie to nie dotyczy legalnej działalności edukacyjnej, naukowej, kulturalnej, humanitarnej, pomocowej oraz ochrony praw człowieka prowadzonej zgodnie z prawem Rzeczypospolitej Polskiej i w sposób jawny.

3. Organizacje o charakterze paramilitarnym mogą działać wyłącznie na podstawie ustawy i pod kontrolą właściwych organów państwowych.

4. Działalność organizacji zakazanych może być zdelegalizowana wyłącznie na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

5. Szczegółowe zasady tworzenia i funkcjonowania partii politycznych, stowarzyszeń i organizacji społecznych określa ustawa.

Art. 59.

1.  Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz organizacjach pracodawców.

2.  Związki zawodowe oraz organizacje pracodawców mają prawo do prowadzenia rokowań zbiorowych, zawierania układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień w sprawach zawodowych i socjalnych.

3.  Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych oraz innych form protestu w obronie interesów zawodowych i socjalnych pracowników, z wyjątkiem służb, które pełnią zadania w zakresie bezpieczeństwa państwa, obronności, ochrony porządku publicznego, ratownictwa i ochrony życia ludzkiego.

4.  Zakaz organizowania strajków obejmuje w szczególności:

1)     Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej,

2)     Policję,

3)     służby specjalne i wywiadowcze,

4)     Straż Graniczną,

5)     Straż Pożarną i inne służby ratownicze,

6)     personel medyczny pełniący zadania ratownictwa medycznego w stanach bezpośredniego zagrożenia życia

5.  Dopuszczalne są inne ograniczenia prawa do strajku i protestu dla określonych grup zawodowych, w zakresie niezbędnym dla ochrony porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa państwa i życia obywateli, określone w ustawie.

6.  Szczegółowe zasady działalności związkowej, prowadzenia rokowań zbiorowych i organizacji strajków określa ustawa.

Art. 60.

1.  Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach, w oparciu o kryteria kompetencji, kwalifikacji oraz lojalności wobec Rzeczypospolitej Polskiej i jej porządku konstytucyjnego.

2.  Prawo dostępu do służby publicznej nie przysługuje osobom:

1)     pozbawionym praw publicznych na mocy prawomocnego orzeczenia sądu,

2)     skazanym za zdradę stanu, szpiegostwo, terroryzm, działalność przeciwko bezpieczeństwu państwa lub inne zbrodnie przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej,

3)     działającym na rzecz obcych państw, organizacji przestępczych lub podmiotów prowadzących działalność wywiadowczą przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu ustawy.

3.  Szczegółowe zasady i tryb naboru do służby publicznej określa ustawa.

Art. 61.

1.  Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

2.  Prawo do informacji obejmuje również dostęp do dokumentów urzędowych oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji obrazu i dźwięku.

3.  Prawo do informacji podlega ograniczeniom wyłącznie ze względu na:

1)     ochronę życia i prywatności osób trzecich,

2)     ochronę tajemnicy państwowej, służbowej, wywiadowczej i kontrwywiadowczej,

3)     ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego,

4)     ochronę toczących się postępowań sądowych i śledczych,

5)     ochronę ważnego i bezpośredniego interesu gospodarczego państwa, określonego w ustawie.

4.  Ograniczenia dostępu do informacji muszą być proporcjonalne i uzasadnione konkretnym stanem faktycznym.

5.  Szczegółowe zasady udzielania informacji publicznej, tryb udostępniania dokumentów oraz procedury odwoławcze określa ustawa.

Art. 62.

1.  Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania posłów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

2.  Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługują osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Art. 63.

1.  Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą, do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych wykonujących zadania zlecone z zakresu administracji publicznej.

2.  Organy publiczne obowiązane są rozpatrywać petycje, wnioski i skargi w sposób rzetelny i terminowy, w granicach swoich kompetencji oraz zgodnie z obowiązującym prawem.

3.  Prawa do składania petycji, wniosków i skarg nie można wykorzystywać w sposób naruszający porządek prawny, dobra osobiste innych osób ani prowadzący do nadużyć proceduralnych, przewlekłości postępowań lub paraliżu działania organów państwa. Odmowa rozpatrzenia petycji, wniosku lub skargi ze względu na naruszenie ust. 3 podlega kontroli sądów administracyjnych.

4.  Szczegółowe zasady rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.

Art. 64.

1.  Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej ochronie prawnej bez względu na podmiot ich posiadania.

3.  Pozbawienie lub ograniczenie prawa własności może nastąpić wyłącznie w drodze ustawy, w zakresie niezbędnym dla ochrony porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa państwa, ochrony środowiska naturalnego, realizacji celów publicznych lub ważnego interesu społecznego, przy zachowaniu proporcjonalności.

4.  Wywłaszczenie dopuszczalne jest wyłącznie na cele publiczne i za uprzednim, pełnym odszkodowaniem odpowiadającym wartości rynkowej utraconego prawa.

5.  Zasady i tryb wywłaszczenia oraz ustalania odszkodowania określa ustawa.

Art. 65.

1.  Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy i zatrudnienia.

2.  Obowiązek pracy może być nałożony wyłącznie przez ustawę i tylko w stanach nadzwyczajnych lub innych sytuacjach zagrożenia państwa i obywateli.

3.  Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania dzieci i młodocianych określa ustawa, przy zapewnieniu ochrony zdrowia, rozwoju i prawa do nauki.

4.  Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa.

Art. 66.

1.  Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

2.  Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom warunki pracy zgodne z obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy.

3.  Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.

4.  Państwo sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy w zakresie określonym ustawą.

Art. 67.

1. Każdy obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby, niepełnosprawności lub po osiągnięciu wieku emerytalnego. System ten opiera się na zasadzie solidarności i finansowany jest ze środków publicznych oraz składek.

2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej winy i bez środków utrzymania ma prawo do wsparcia zapewniającego godne życie. Pomoc ta może być krótkoterminowa lub długoterminowa, zależnie od sytuacji. Państwo może oferować dobrowolne formy wsparcia w znalezieniu pracy.

3.  Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

Art. 68.

1. Każdy obywatel ma prawo do ochrony zdrowia. Państwo zapewnia powszechny i równy dostęp do publicznej opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.

2.  Państwo może wprowadzać współpłatność za niektóre świadczenia zdrowotne, w szczególności w celu ograniczenia nadużyć i zwiększenia efektywności systemu. Współpłatność nie dotyczy pomocy medycznej udzielanej w sytuacjach nagłych i zagrażających życiu.

3.  Władze publiczne podejmują działania na rzecz profilaktyki zdrowotnej oraz promocji wiedzy medycznej, kierując się aktualnym stanem nauki i dobrem publicznym.

Art. 69.

Władze publiczne udzielają osobom z niepełnosprawnościami pomocy w zabezpieczaniu warunków życia, dostępie do edukacji, pracy oraz pełnym udziale w życiu społecznym. Pomoc ta realizowana jest zgodnie z ustawą i z poszanowaniem ich godności oraz prawa do samodzielności.

Art. 70.

1.  Każdy ma prawo do nauki. Nauka w zakresie podstawowym jest obowiązkowa. Sposób realizacji obowiązku szkolnego oraz dalszego kształcenia określa ustawa.

2.  Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Państwo może wprowadzać odpłatność za niektóre usługi edukacyjne na poziomie szkolnictwa wyższego.

3.  Rodzice mają prawo wyboru formy kształcenia swoich dzieci, w tym szkoły niepublicznej lub edukacji domowej. Obywatele i instytucje mają prawo zakładać szkoły i placówki wychowawcze, na zasadach określonych w ustawie.

4.  Władze publiczne zapewniają równy dostęp do edukacji, w tym poprzez systemy wsparcia organizacyjnego i finansowego. Pomoc ta powinna służyć wyrównywaniu szans, a nie utrwalaniu zależności socjalnych.

5.  Edukacja publiczna opiera się na rzetelnej wiedzy naukowej, wspiera rozwój myślenia krytycznego i szanuje światopoglądową neutralność instytucji państwowych. Treści nauczania w szkołach publicznych są ustalane na poziomie samorządowym, w ramach zasad określonych w ustawie, z zachowaniem zgodności z prawem, aktualną wiedzą naukową oraz wartościami wynikającymi z Konstytucji.

6.  Uczelniom wyższym zapewnia się autonomię w zakresie nauczania, badań i organizacji wewnętrznej, na zasadach określonych w ustawie.

Art. 71.

1. Państwo wspiera rodzinę jako podstawową wspólnotę społeczną. Szczególną pomoc otrzymują rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej lub życiowej, niezależnie od ich struktury.

2.  Osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem, zwłaszcza w okresie ciąży, porodu i bezpośrednio po urodzeniu, mają prawo do szczególnego wsparcia ze strony władz publicznych. Zakres tego wsparcia określa ustawa.

Art. 72.

1. Dziecko podlega szczególnej ochronie ze strony państwa. Każdy ma prawo żądać od władz publicznych ochrony dziecka przed przemocą, wyzyskiem, zaniedbaniem i nadużyciami.

2.  Dziecko pozbawione opieki ze strony rodziców lub opiekunów ma prawo do opieki i wsparcia władz publicznych, z poszanowaniem jego godności i dobra.

3.  Organy publiczne oraz osoby odpowiedzialne za dziecko mają obowiązek wysłuchania jego zdania w sprawach, które go dotyczą, w sposób adekwatny do jego wieku i stopnia rozwoju.

4. Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka.

Art. 73.

1.  Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, działalności naukowej, ogłaszania jej wyników, wolność nauczania oraz korzystania z dóbr kultury.

2. Wspieranie kultury i nauki, w szczególności działań o znaczeniu społecznym, edukacyjnym lub historycznym, stanowi zadanie władz publicznych, ze szczególnym udziałem jednostek samorządu terytorialnego.

Art. 74.

1.  Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

2.  Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.

3.  Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

4.  Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

5.  Każdy obywatel ma obowiązek dbałości o środowisko naturalne w granicach określonych przez prawo.

Art. 75.

1.  Władze publiczne wspierają obywateli w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, w szczególności przeciwdziałając bezdomności i promując dostępność mieszkań na uczciwych i przejrzystych zasadach.

2.  Państwo może realizować działania wspierające rozwój budownictwa mieszkaniowego, w tym socjalnego, z zachowaniem równowagi między interesem społecznym a odpowiedzialnością indywidualną.

3.  Ochrona praw lokatorów oraz zasady korzystania z mieszkań, niezależnie od ich formy własności, określa ustawa, z poszanowaniem zasad uczciwości, współodpowiedzialności i stabilności mieszkaniowej.

Art. 76.

1.  Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, bezpieczeństwu, prywatności oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
Państwo wspiera uczciwą konkurencję i przeciwdziała nadużywaniu przewagi ekonomicznej.

2.  Zakres tej ochrony określa ustawa.

Art. 77.

1.  Każdy ma prawo do odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez działanie organu władzy publicznej niezgodne z prawem lub naruszające zasady sprawiedliwości w sposób oczywisty i rażący.

2.  Ustawa nie może wyłączać ani ograniczać prawa do dochodzenia naruszonych wolności lub praw przed sądem.

Art. 78.

Każdy ma prawo do zaskarżenia decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji.
Prawo to może być ograniczone wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie, z zachowaniem prawa do sprawiedliwej procedury, zgodnej z Konstytucją oraz międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka.

Art. 79.

Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone w wyniku ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego na zgodność z Konstytucją aktu prawnego, który był podstawą tego orzeczenia.

Art. 80.

1. Każdy ma prawo zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

2.  Rzecznik działa niezależnie, kierując się Konstytucją, zasadami sprawiedliwości i dobrem obywateli.

3.  Zakres działania Rzecznika Praw Obywatelskich oraz sposób jego powoływania określa ustawa.

Art. 81.

Praw określonych w art. 66, art. 69, art. 71 oraz art. 74–76 można dochodzić w granicach i na zasadach określonych w ustawie.

Art. 82.

Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej ma obowiązek lojalności wobec państwa oraz działania z poszanowaniem dobra wspólnego, praw innych obywateli i zasad Konstytucji.

Art. 83.

Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa ustanowionego zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 84.

Każdy jest obowiązany do ponoszenia określonych w ustawie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków.

Art. 85.

1.  Obrona Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązkiem każdego obywatela. Obowiązek ten jest powszechny i nie podlega zwolnieniu, lecz może być realizowany w różnych formach, określonych ustawą.

2.  Obywatel, który nie może pełnić służby wojskowej z przyczyn światopoglądowych, religijnych lub zdrowotnych, jest zobowiązany do odbycia służby zastępczej.

3.  Państwo zapewnia sprawiedliwy podział obowiązków obronnych oraz przygotowuje obywateli do ich realizacji również w czasie pokoju.

Art. 86.

1.  Każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej oraz każda osoba przebywająca na jej terytorium jest obowiązana do poszanowania i ochrony środowiska naturalnego.

2. Państwo zapewnia ramy prawne, instytucjonalne i finansowe niezbędne do ochrony środowiska, ograniczania zmian klimatu oraz zachowania różnorodności biologicznej.

3.  Osoba, która swoim działaniem lub zaniechaniem spowoduje istotne pogorszenie stanu środowiska, ponosi odpowiedzialność cywilną, administracyjną lub karną – zgodnie z przepisami ustaw.

ROZDZIAŁ III - ŹRÓDŁA PRAWA

Art. 87.

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego.

2.   Akty prawa miejscowego muszą być zgodne z Konstytucją, ustawami i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

3. Ustawa może wyraźnie upoważnić jednostki samorządu terytorialnego do kształtowania szczegółowych zasad w ściśle określonych dziedzinach, z wyłączeniem kompetencji organów centralnych. W takich dziedzinach akty prawa miejscowego, wydane w ramach takiego upoważnienia, obowiązują na danym terytorium.

4. W sprawach niezastrzeżonych konstytucyjnie ani ustawowo, domniemywa się kompetencję jednostek samorządu terytorialnego do stanowienia norm szczegółowych, o ile akty te nie są sprzeczne z prawem nadrzędnym.

Art. 88.

1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.

2.  Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. Ogłoszenie powinno zapewniać powszechny dostęp i przejrzystość treści aktu

Art. 88a

1.  Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw.

2. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.

Art. 89.

1. Ratyfikacja oraz wypowiedzenie przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywateli określonych w Konstytucji,

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) znacznego obciążenia finansowego państwa,

5) spraw, które na mocy Konstytucji wymagają uregulowania ustawą.

2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umowy międzynarodowej, która nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

3.  Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa

Art. 90.

1. Rzeczpospolita Polska może, na podstawie umowy międzynarodowej, przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu wykonywanie określonych kompetencji organów władzy państwowej.

2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy jest uchwalana przez Sejm większością dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3.  Zasady zawierania i wypowiadania takich umów określa ustawa.

Art. 90a.

1. Rzeczpospolita Polska uczestniczy w Unii Europejskiej na podstawie traktatów, których jest stroną, działając w duchu lojalnej współpracy z jej instytucjami i pozostałymi państwami członkowskimi.

2.  Prawo Unii Europejskiej obowiązuje w zakresie wynikającym z traktatów, przy przyjęciu wykładni zgodnej z tymi traktatami oraz z zasadami wynikającymi z Konstytucji, w szczególności z zasadą nadrzędności Konstytucji i zachowania tożsamości ustrojowej Rzeczypospolitej.

3.  Wystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej z Unii Europejskiej może nastąpić wyłącznie po uzyskaniu zgody obywateli wyrażonej w ogólnokrajowym referendum.

Art. 91.

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w trybie przewidzianym dla ustaw, stanowi część krajowego porządku prawnego i może być stosowana bezpośrednio, chyba że jej stosowanie wymaga wydania ustawy.

2.  Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą w przypadku sprzeczności.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo stanowione przez tę organizację ma pierwszeństwo przed ustawami i jest stosowane bezpośrednio w zakresie określonym w tej umowie.

Art. 92.

1.  Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia, zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

2.  Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

Art. 93.

1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.

2.  Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

3.  Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

Art. 94.

1. Organy samorządu terytorialnego ustanawiają akty prawa miejscowego w zakresie spraw należących do ich zadań określonych w ustawie lub w granicach wyraźnego upoważnienia ustawowego.

2.  Terenowe organy administracji rządowej mogą wydawać akty prawa miejscowego wyłącznie w zakresie i na zasadach określonych w ustawie.

3.  Zasady i tryb wydawania oraz ogłaszania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

4.  Akty prawa miejscowego nie mogą być sprzeczne z Konstytucją ani ustawami.

ROZDZIAŁ IV - SEJM I SENAT

Art. 95.

1.  Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuje Sejm, z udziałem Senatu w zakresie określonym Konstytucją.

2.  Sejm jako izba przedstawicielska Narodu, sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

Art. 96.

1.  Liczbę posłów w Sejmie ustala się proporcjonalnie do liczby obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, przyjmując jeden mandat poselski na każde rozpoczęte osiemdziesiąt tysięcy obywateli. Łączna liczba posłów podlega zaokrągleniu do liczby parzystej.

2.  Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 97.

1.  Senat Rzeczypospolitej Polskiej jest izbą reprezentującą wspólnoty regionalne i lokalne.

2.  W skład Senatu wchodzą:

1)  Wojewodowie samorządowi;

2)  Marszałkowie województw;

3)  Delegaci wybrani przez sejmiki województw spośród ich członków, w liczbie zależnej od liczby mieszkańców województwa, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie;

4)  Prezydenci miast, które przekroczyły sześćset pięćdziesiąt tysięcy mieszkańców;

5)  Byli Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Głosy w Senacie są ważone stosownie do liczby mieszkańców jednostek, które reprezentują senatorowie, z wyłączeniem byłych Prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej.

4. Delegacja województwa oddaje głosy jednolicie, zgodnie z ustalonym wspólnie stanowiskiem. W przypadku braku jednomyślności w delegacji, województwo wstrzymuje się od głosu.

5. Skład Senatu zmienia się odpowiednio do zmian na stanowiskach, o których mowa w ust. 2.

6. Byli Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej uczestniczą w pracach Senatu, mają prawo zabierania głosu i zgłaszania wniosków, lecz nie biorą udziału w głosowaniach.

7. Szczegółowe zasady dotyczące liczby delegatów, sposobu ich wyboru, trybu działania delegacji oraz sposobu ustalania liczby mieszkańców jednostek reprezentowanych przez senatorów określa ustawa.

Art. 98.

1. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej jest wybierany na czteroletnią kadencję. Kadencja Sejmu rozpoczyna się z dniem jego pierwszego posiedzenia i trwa do dnia poprzedzającego pierwsze posiedzenie Sejmu następnej kadencji.

2.  Wybory do Sejmu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie później niż na 90 dni przed upływem czterech lat od dnia rozpoczęcia kadencji Sejmu, wyznaczając ich datę na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem czterech lat od dnia rozpoczęcia kadencji Sejmu.

3.  Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej dwóch trzecich głosów ustawowej liczby posłów.

4.  Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

5.  W przypadku skrócenia kadencji Sejmu Prezydent Rzeczypospolitej zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu zwołuje Prezydent nie później niż na 15. dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.

Art. 98a.

1. Skład Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zmienia się w sposób ciągły, zgodnie z zasadami określonymi w Konstytucji, w szczególności w związku z wyborami do organów samorządu terytorialnego oraz zakończeniem sprawowania urzędów, z którymi Konstytucja wiąże członkostwo w Senacie.

2.  Zmiana na stanowisku, którego sprawowanie uprawnia do zasiadania w Senacie, powoduje niezwłoczną zmianę w składzie Senatu.

3.  Członkostwo w Senacie ustaje z chwilą zakończenia sprawowania urzędu, o którym mowa w ust. 2.

4.  Szczegółowe zasady ustalania i dokumentowania zmian w składzie Senatu określa ustawa.

Art. 99.

1. Wybranym do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.

2. Członkiem Senatu może być każdy, kto spełnia wymogi określone dla sprawowania funkcji, z którą Konstytucja wiąże członkostwo w Senacie.

3. Nie może być wybrany do Sejmu ani pełnić funkcji, z którą Konstytucja wiąże członkostwo w Senacie, kto został skazany prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.

Art. 100.

1. Kandydatów na posłów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy.

2. Nie można jednocześnie kandydować na posła oraz na funkcje, z którą Konstytucja wiąże członkostwo w Senacie.

3.  Zasady i tryb zgłaszania kandydatów do Sejmu, przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa.

Art. 101.

1. Ważność wyborów do Sejmu stwierdza Sąd Najwyższy.

2.  Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów do Sejmu, na zasadach określonych w ustawie.

Art. 102.

Nie można jednocześnie sprawować mandatu posła oraz pełnić funkcji, z którą Konstytucja wiąże członkostwo w Senacie.

Art. 103.

1. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora, ani z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów oraz sekretarzy stanu w administracji rządowej.

2. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz Policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego.

3.  Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa.

Art. 104.

1.  Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

2.  Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem następujące ślubowanie:

"Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej."

3.  Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania: "Tak mi dopomóż Bóg."

4.  Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.

Art. 105.

1.  Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za działania wchodzące w zakres sprawowania mandatu poselskiego, w szczególności za głosowania, wystąpienia i interpelacje. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

2.  W sprawach niezwiązanych z wykonywaniem mandatu poseł nie korzysta z immunitetu w zakresie odpowiedzialności za wykroczenia drogowe, przestępstwa pospolite, przestępstwa gospodarcze oraz inne naruszenia prawa określone w ustawie.

3.  W pozostałych sprawach niezwiązanych z wykonywaniem mandatu poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub administracyjnej bez zgody Sejmu, z wyjątkiem przypadków ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

4.  O zatrzymaniu posła niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego, o ile nie dotyczy to przestępstwa określonego w ust. 2.

5.  Poseł może zrzec się immunitetu. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 3 i 4.

6.  Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności określa ustawa.

Art. 106.

Warunki niezbędne do wykonywania mandatu posła, w szczególności zasady wynagradzania, organizacji biur poselskich, korzystania z pomocy eksperckiej oraz ochrony praw związanych ze sprawowaniem mandatu, określa ustawa.

Art. 107.

1.  Poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej polegającej na czerpaniu korzyści z majątku Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego ani nabywać takiego majątku, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.

2.  Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, Sejm, na wniosek Marszałka Sejmu lub co najmniej 15 posłów, podejmuje uchwałę o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu.

3.  Szczegółowe zasady stwierdzania naruszenia zakazów oraz tryb postępowania określa ustawa.

Art. 108.

1.  Członkowie Senatu, o których mowa w art. 97, podlegają zasadom niepołączalności funkcji, zakazom prowadzenia działalności gospodarczej oraz innym ograniczeniom w zakresie działalności publicznej, określonym w ustawach regulujących sprawowanie funkcji, z którą Konstytucja wiąże członkostwo w Senacie.

2.  Naruszenie zakazów lub ograniczeń, o których mowa w ust. 1, skutkuje odpowiedzialnością określoną w ustawie, w tym utratą funkcji, z którą związane jest członkostwo w Senacie.

Art. 109.

1.  Sejm obraduje na posiedzeniach.

2.  Pierwsze posiedzenie Sejmu nowej kadencji zwołuje Prezydent Rzeczypospolitej na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów do Sejmu, z zastrzeżeniem przypadków określonych w Konstytucji.

Art. 110.

1.  Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu oraz wicemarszałków.

2.  Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz.

3.  Sejm powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne. Zasady ich powoływania i działania określa regulamin Sejmu.

Art. 111.

1.  Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy o szczególnym znaczeniu publicznym.

2.  Zasady powoływania, organizacji i tryb działania komisji śledczej określa ustawa.

Art. 112.

Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu, tryb powoływania i działania jego organów, a także sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalany przez Sejm.

Art. 113.

Posiedzenia Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. Uchwała w tej sprawie zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Art. 114.

1.  Sejm i Senat mogą obradować wspólnie w przypadkach i na zasadach określonych w Konstytucji.

2.  Obradom wspólnym Sejmu i Senatu przewodniczy Marszałek Sejmu lub, w razie jego nieobecności, Marszałek Senatu.

3.  W przypadku wspólnych obrad i głosowań Sejmu i Senatu, każdy członek zgromadzenia ma jeden głos, niezależnie od zasady głosowania obowiązującej w Senacie przy jego samodzielnych głosowaniach.

4.  Szczegółowe zasady wspólnych obrad Sejmu i Senatu określa regulamin uchwalany przez obie izby.

Art. 115.

1.  Prezes Rady Ministrów oraz pozostali członkowie Rady Ministrów są obowiązani udzielić odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w terminie 21 dni od dnia ich otrzymania.

2.  Prezes Rady Ministrów oraz pozostali członkowie Rady Ministrów są obowiązani udzielać odpowiedzi na pytania i zgłoszenia dotyczące spraw bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu, w zakresie ustalonym przez regulamin Sejmu.

Art. 116.

1.  Sejm podejmuje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej decyzję o stanie wojny oraz o zawarciu pokoju.

2.  Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny wyłącznie w przypadku:

1)   zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2)   zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, które przewidują wspólną obronę przeciwko agresji.

3.  W sytuacji, gdy Sejm nie może się zebrać z powodu siły wyższej, decyzję o stanie wojny podejmuje Rada Ministrów.

4.  Prezydent Rzeczypospolitej ogłasza decyzję o stanie wojny lub zawarciu pokoju niezwłocznie po jej podjęciu.

Art. 117.

1.  Zasady użycia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa określa ratyfikowana umowa międzynarodowa albo ustawa.

2.  Zasady pobytu obcych sił zbrojnych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasady ich przemieszczania się przez to terytorium określają ratyfikowane umowy międzynarodowe albo ustawy.

Art. 118.

1.  Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi oraz Radzie Ministrów.

2.  Inicjatywa ustawodawcza przysługuje także grupie co najmniej 100 000 obywateli posiadających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.

3.  Wnioskodawcy, składając projekt ustawy Sejmowi, zobowiązani są do przedstawienia oceny skutków finansowych jej realizacji.

4.  Sejm jest obowiązany rozpatrzyć projekt ustawy zgłoszony przez obywateli, o których mowa w ust. 2, w terminie nieprzekraczającym 90 dni od dnia jego złożenia.

5.  Rozpatrzenie projektu może być odroczone jedynie, jeśli co najmniej dwie trzecie ustawowej liczby posłów postanowi, że ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej wymaga innego rozkładu prac legislacyjnych.

6.  Sejm jest obowiązany na bieżąco informować publicznie o stanie prac nad projektem obywatelskim.

Art. 119.

1.  Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach.

2.  Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie jego rozpatrywania przez Sejm przysługuje:

1)    wnioskodawcy projektu;

2)    posłom;

3)    Radzie Ministrów.

3.  Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która nie została uprzednio przedłożona właściwej komisji Sejmu.

4.  Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu zakończenia drugiego czytania projektu.

5.  Przepisy niniejszego artykułu stosuje się odpowiednio do projektów ustaw zgłaszanych przez obywateli Rzeczypospolitej, o których mowa w art. 118 ust. 2.

Art. 120.

Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość. Sejm podejmuje uchwały w takim samym trybie, chyba że Konstytucja lub ustawa stanowi inaczej.

Art. 121.

1.  Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu niezwłocznie przekazuje Senatowi.

2.  Senat, w terminie 30 dni od dnia przekazania ustawy, może:

1)   przyjąć ustawę bez zmian;

2)   uchwalić poprawki do ustawy;

3)   uchwalić odrzucenie ustawy w całości.

3.  Uchwałę Senatu w sprawie odrzucenia ustawy lub zgłoszonych poprawek uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej większością co najmniej trzech piątych głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

4.  Jeżeli w terminie 30 dni od dnia przekazania ustawy Senat nie podejmie żadnej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm.

Art. 122.

1.  Po zakończeniu postępowania określonego w art. 121 Marszałek Sejmu niezwłocznie przedstawia uchwaloną ustawę Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu.

2.  Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia ustawy:

1)   podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej; albo

2)   kieruje ustawę do Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania jej zgodności z Konstytucją.

3.  Wystąpienie Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego wstrzymuje bieg terminu określonego w ust. 2.

4.  Jeżeli Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, Prezydent Rzeczypospolitej niezwłocznie ją podpisuje i zarządza jej ogłoszenie.

5.  Jeżeli Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za niezgodną z Konstytucją, Prezydent Rzeczypospolitej odmawia jej podpisania.

6.  Jeżeli niezgodność z Konstytucją dotyczy jedynie poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał nie stwierdzi ich nierozerwalnego związku z całością ustawy, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.

Art. 123.

1.  Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw:

1)    podatkowych;

2)    dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego;

3)    regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, w tym status, organizację i kompetencje samorządu terytorialnego, Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Senatów Wojewódzkich;

4)    stanowiących kodeksy.

2.  Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu określają odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego.

3.  W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni.

4.  Termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni od dnia jej przedstawienia. Przepis art. 122 ust. 2–5 stosuje się odpowiednio.

Art. 124.
Do Senatu stosuje się odpowiednio przepisy art. 110, art. 112, art. 113 i art. 120, z uwzględnieniem jego odrębności ustrojowych, w szczególności dotyczących składu, sposobu reprezentacji i zasad głosowania.

Art. 125.

1.  W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

2.  Referendum ogólnokrajowe zarządza:

1)   Sejm, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; albo

2)    Prezydent Rzeczypospolitej, za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3.  Referendum nie może dotyczyć spraw sprzecznych z Konstytucją ani spraw należących do wyłącznej kompetencji samorządów terytorialnych.

4.  Wynik referendum jest wiążący.

5.  Ważność referendum ogólnokrajowego stwierdza Sąd Najwyższy.

6.  Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.

ROZDZIAŁ V - PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Art. 126.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej, symbolem jedności Narodu i Państwa oraz strażnikiem ciągłości władzy państwowej.

2.  Prezydent Rzeczypospolitej stoi na straży Konstytucji, dba o spójność ustroju państwa oraz poszanowanie zasad ustrojowych, w tym zasad zdecentralizowanej, samorządnej Rzeczypospolitej.

3.  Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem samorządu terytorialnego w zakresie określonym w Konstytucji i ustawach, czuwając nad zgodnością jego działań z Konstytucją oraz spójnością Rzeczypospolitej.

4.  Prezydent Rzeczypospolitej, jako strażnik jedności Narodu i Państwa, podejmuje działania służące budowaniu kompromisu i rozładowywaniu sporów społecznych.

5.  Zakres i zasady wykonywania zadań przez Prezydenta Rzeczypospolitej określają Konstytucja i ustawy.

Art. 127.

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest wybierany przez Zgromadzenie Elektorów, w którego skład wchodzą członkowie Sejmu, Senatu, przedstawiciele samorządów terytorialnych oraz inne osoby określone w ustawie.

2.  Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej trwa siedem lat. Ta sama osoba może być wybrana na Prezydenta tylko raz ponownie.

3.  Na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyboru ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw publicznych i wyborczych.

4.  Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej może zgłosić grupa co najmniej 50 członków Zgromadzenia Elektorów.

5.  Prezydent Rzeczypospolitej zostaje wybrany, jeśli uzyska poparcie co najmniej bezwzględnej większości głosów Zgromadzenia Elektorów.

6.  Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, przeprowadza się kolejne tury głosowania, w których udział biorą kandydaci z największym poparciem, według zasad określonych w ustawie.

7.  Szczegółowy skład Zgromadzenia Elektorów, tryb jego działania, sposób zgłaszania kandydatów oraz zasady przeprowadzania wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej określa ustawa.

Art. 128.

1.  Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu.

2.  Zgromadzenie Elektorów dokonuje wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej nie wcześniej niż na sto dni i nie później niż na siedemdziesiąt pięć dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta.

3.  W przypadku opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej przed upływem kadencji, Marszałek Sejmu zwołuje Zgromadzenie Elektorów w celu dokonania wyboru nowego Prezydenta nie później niż w czternastym dniu od dnia opróżnienia urzędu.

4.  Szczegółowe zasady zwoływania Zgromadzenia Elektorów, jego organizacji i procedury wyboru określa ustawa.

Art. 129.

1.  Ważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Sąd Najwyższy.

2.  Członkom Zgromadzenia Elektorów przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej na zasadach określonych w ustawie.

3.  W razie stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu niezwłocznie zwołuje Zgromadzenie Elektorów w celu przeprowadzenia ponownego wyboru, na zasadach określonych w art. 128 ust. 3.

Art. 130.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Elektorów następującej przysięgi:

"Obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysięgam, że będę wiernie strzegł Konstytucji, czuwał nad jednością i spójnością Państwa oraz nad poszanowaniem praw i wolności obywateli. Zobowiązuję się do bezstronnego działania na rzecz porozumienia i kompromisu, do budowania zgody społecznej i do stania na straży zgodnego współistnienia wszystkich wspólnot Rzeczypospolitej. Dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem."

2.  Przysięga może być złożona z dodaniem zdania: "Tak mi dopomóż Bóg."

3.  Odmowa złożenia przysięgi jest równoznaczna z rezygnacją z urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i powoduje konieczność przeprowadzenia nowego wyboru.

Art. 131.

1.  Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

2.  Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta.

3.  Marszałek Sejmu wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej do czasu wyboru nowego Prezydenta w razie:

1)    śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej,

2)    zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

3)    stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,

4)    uznania przez Zgromadzenie Elektorów trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Elektorów,

5)    złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.

4.  Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu.

5.  Osoba tymczasowo wykonująca obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu ani podejmować działań wykraczających poza bieżące, niezbędne obowiązki urzędu.

Art. 132.

Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które bezpośrednio wynikają z pełnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 133.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej, jako najwyższy przedstawiciel Państwa, pełni funkcje reprezentacyjne w stosunkach zewnętrznych, w szczególności:

1)  na wniosek Rady Ministrów, podpisuje i wypowiada umowy międzynarodowe, po spełnieniu wszelkich wymogów przewidzianych w Konstytucji i ustawach,

2) na wniosek Rady Ministrów, mianuje i odwołuje, pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

3)  przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

2.  Przed podpisaniem umowy międzynarodowej Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z Konstytucją.

Art. 134.

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej pełni funkcje symboliczne i protokolarne związane z Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z zasadami określonymi w Konstytucji i ustawach.

2.  Na wniosek Rady Ministrów, Prezydent Rzeczypospolitej mianuje i odwołuje generałów oraz nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe.

3.  Na wniosek Rady Ministrów, Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego lub innych sytuacji określonych w Konstytucji. Szczegółowe zasady powoływania, odwoływania oraz kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych określa ustawa.

4.  Szczegółowe kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie, o którym mowa w ust. 1, określa ustawa.

Art. 135.

1. Prezydent Rzeczypospolitej, jeżeli wymaga tego ważny interes państwa, może powoływać ciała doradcze, w szczególności w sprawach dotyczących bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego oraz innych spraw o istotnym znaczeniu dla jedności i spójności państwa.

2.  Zasady organizacji i tryb działania ciał doradczych Prezydenta Rzeczypospolitej określa ustawa.

Art. 135a.

1.  Bezpieczeństwo i obrona państwa są zadaniami nadrzędnymi, realizowanymi przez władze publiczne w ramach jednolitego systemu obrony Rzeczypospolitej Polskiej.

2.  Samorząd terytorialny uczestniczy w działaniach na rzecz bezpieczeństwa i obrony państwa w zakresie określonym przez Konstytucję i ustawy oraz na zasadach ustalonych przez władze centralne, w tym Radę Ministrów i organy bezpieczeństwa państwa.

3.  W sprawach dotyczących bezpieczeństwa i obrony państwa jednostki samorządu terytorialnego są obowiązane do współdziałania z władzami centralnymi i do wykonania decyzji wydanych w granicach prawa.

Art. 136.

Na wniosek Rady Ministrów, Prezydent Rzeczypospolitej zarządza powszechną lub częściową mobilizację oraz formalnie ogłasza użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa.

Art. 137.

Na wniosek Rady Ministrów, Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie oraz wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, w trybie i na zasadach określonych w ustawach.

Art. 138.

Prezydent Rzeczypospolitej nadaje ordery i odznaczenia, w trybie i na zasadach określonych w ustawach, na wniosek Rady Ministrów lub innych podmiotów wskazanych w ustawie.

Art. 139.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej może stosować prawo łaski.

2.  Prawo łaski stosuje się wyłącznie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy wymierzona kara w oczywisty sposób prowadziłaby do rażącej niesprawiedliwości społecznej lub godziła w elementarne poczucie sprawiedliwości.

3.  Przed podjęciem decyzji o zastosowaniu prawa łaski Prezydent Rzeczypospolitej zasięga opinii Ministra Sprawiedliwości.

4.  Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu.

5.  Zasady i tryb stosowania prawa łaski określa ustawa.

Art. 140.

Prezydent Rzeczypospolitej może zwracać się z orędziem do Sejmu lub Senatu. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty.

Art. 141.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Radę Gabinetową w sytuacjach szczególnie dużej wagi dla funkcjonowania lub bezpieczeństwa państwa.

2.  Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej.

3.  Rada Gabinetowa ma charakter konsultacyjny. Radzie Gabinetowej nie przysługują żadne kompetencje Rady Ministrów ani innych organów władzy publicznej.

4.  Szczegółowe zasady zwoływania i działania Rady Gabinetowej określa ustawa.

Art. 142.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenia i zarządzenia w zakresie i na zasadach określonych w art. 92 i art. 93 Konstytucji.

2.  W zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji Prezydent Rzeczypospolitej wydaje postanowienia, o ile Konstytucja lub ustawa tak stanowią.

Art. 143.

1.  Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej jest Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej. Prezydent nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej.

2.  Szczegółową organizację i zasady działania Kancelarii określa ustawa.

Art. 144.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje kompetencje w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach; nie prowadzi samodzielnie polityki wewnętrznej ani zagranicznej państwa.

2.  W sprawach, w których Konstytucja lub ustawy wymagają uprzedniego wniosku, zgody lub opinii Rady Ministrów bądź innych organów, Prezydent podejmuje działania po ich uzyskaniu.

3.  W sprawach, w których Konstytucja przyznaje Prezydentowi samodzielną decyzję, Prezydent wykonuje swoje kompetencje niezależnie.

4.  Nadzór Prezydenta Rzeczypospolitej nad funkcjonowaniem samorządu terytorialnego sprawowany jest na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.

5.  Szczegółowe zasady wykonywania kompetencji przez Prezydenta Rzeczypospolitej określają Konstytucja i ustawy.

Art. 145.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustaw lub za popełnienie przestępstwa.

2.  W razie powzięcia informacji uzasadniającej podejrzenie naruszenia Konstytucji, ustawy lub popełnienia przestępstwa przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat, obradujące wspólnie, są zobowiązane do rozpatrzenia sprawy i podjęcia decyzji w przedmiocie odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

3.  Uchwałę o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu podejmują łącznie Sejm i Senat, obradujące wspólnie, większością co najmniej 2/3 ustawowej liczby członków obu izb, na wniosek co najmniej 1/4 ustawowej liczby członków Sejmu i Senatu łącznie.

4.  Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 stosuje się odpowiednio.

ROZDZIAŁ VI - RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA

Art. 146.

1.  Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej oraz kieruje administracją rządową, ponosząc odpowiedzialność przed Sejmem.

2.  Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa, które nie zostały zastrzeżone dla innych organów konstytucyjnych lub samorządu terytorialnego.

3.  Administracja rządowa działa na zasadach legalności, jawności, efektywności i apolityczności.

4.  W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności:

1)     zapewnia wykonanie ustaw;

2)     wydaje rozporządzenia;

3)     koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej;

4)     chroni interesy Skarbu Państwa;

5)     uchwala projekt budżetu państwa;

6)     kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu;

7)     zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny;

8)     zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa;

9)     sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi;

10)  podejmuje decyzje o zawarciu umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz o zatwierdzeniu i wypowiedzeniu innych umów międzynarodowych, a ich podpisanie lub wypowiedzenie następuje w trybie określonym w art. 133 Konstytucji;

11)  sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz, w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, działa w trybie określonym w art. 133 Konstytucji; corocznie określa potrzeby w zakresie szkolenia obywatelskiego i gotowości obronnej

12)  określa organizację i tryb swojej pracy.

Art. 147.

1.  Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów.

2.  W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów, którzy mogą jednocześnie pełnić funkcję ministra.

3.  Prezes Rady Ministrów może również pełnić funkcję ministra.

4.  W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

5.  Liczba członków Rady Ministrów nie może przekraczać progu określonego w ustawie, a utworzenie nowych ministerstw lub komitetów wymaga uzasadnienia związanego z potrzebami państwa.

6.  Struktura i skład Rady Ministrów podlegają kontroli Sejmu. Sposób sprawowania tej kontroli określa ustawa.

Art. 148.

Prezes Rady Ministrów:

1.  reprezentuje Radę Ministrów;

2.  kieruje pracami Rady Ministrów;

3.  ustala wytyczne polityki państwa oraz określa sposoby wykonywania polityki Rady Ministrów;

4.  wydaje rozporządzenia;

5.  koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów;

6.  jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

Art. 149.

1.  Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wykonują zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów.

2.  Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy, z uwzględnieniem wytycznych Prezesa Rady Ministrów.

3.  Minister kierujący działem administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra.

4.  Do przewodniczącego komitetu, o którym mowa w art. 147 ust. 4, stosuje się odpowiednio przepisy odnoszące się do ministra kierującego działem administracji rządowej.

Art. 150.

Członek Rady Ministrów nie może prowadzić działalności sprzecznej z jego obowiązkami publicznymi, w szczególności działalności, która może prowadzić do konfliktu interesów lub naruszenia zasady bezstronności i jawności życia publicznego.

Art. 151.

1.  Prezes Rady Ministrów, w imieniu Rady Ministrów, w obecności Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka Senatu, składa wobec Sejmu następującą przysięgę:

"Obejmując urząd Prezesa Rady Ministrów, uroczyście przysięgam, że dochowam wierności Konstytucji i prawom Rzeczypospolitej Polskiej, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem."

2.  Przysięga może być złożona z dodaniem zdania: "Tak mi dopomóż Bóg."

Art. 152.

1.  Rada Ministrów, w zakresie określonym ustawami, kieruje administracją rządową na terytorium całego państwa.

2.  Organizację i zasady działania administracji rządowej w terenie określa ustawa.

Art. 153.

1. Dla zapewnienia ciągłości, stabilności, zawodowego przygotowania, rzetelności, bezstronności, jawności i politycznej neutralności administracji rządowej, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej.

2.  Korpus służby cywilnej stanowi fundament profesjonalnego wykonywania zadań państwa, niezależnie od zmian politycznych.

3.  Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej.

Art. 154.

1.  Prezes Rady Ministrów jest wybierany przez Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Wybór Prezesa Rady Ministrów jest równoznaczny z udzieleniem mu wotum zaufania.

2.  Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi skład Rady Ministrów.

3.  Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów i pozostałych członków Rady Ministrów niezwłocznie po ich wyborze i przedstawieniu składu Rady Ministrów przez Prezesa Rady Ministrów. Prezydent nie może odmówić powołania.

4.  Prezes Rady Ministrów składa przysięgę w imieniu Rady Ministrów w trybie określonym w Konstytucji.

5.  Szczegółowy tryb wyboru Prezesa Rady Ministrów i powoływania Rady Ministrów określa regulamin Sejmu.

Art. 155.

1.  Jeżeli Sejm w terminie 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia lub od przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów nie wybierze Prezesa Rady Ministrów w trybie określonym w art. 154, Sejm podejmuje drugą próbę wyboru Prezesa Rady Ministrów w terminie 14 dni.

2.  W przypadku ponownego niepowodzenia Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Art. 156.

1.  Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw oraz za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.

2.  Wniosek o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu może złożyć co najmniej jedna piąta ustawowej liczby posłów lub Senat.

3.  Uchwałę o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje większością 3/5 ustawowej liczby posłów.

Art. 157.

1.  Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem solidarną odpowiedzialność polityczną za działalność Rady Ministrów.

2.  Członkowie Rady Ministrów ponoszą również indywidualną odpowiedzialność polityczną przed Sejmem za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów.

Art. 158.

1.  Sejm może wyrazić Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów, na wniosek zgłoszony przez co najmniej jedną piątą ustawowej liczby posłów. Wniosek musi wskazywać imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Przyjęcie uchwały jest równoznaczne z wyborem nowego Prezesa Rady Ministrów.

2.  Prezydent Rzeczypospolitej niezwłocznie powołuje nowego Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów. Prezydent nie może odmówić powołania.

3.  Wniosek o wotum nieufności może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie siedmiu dni od dnia jego zgłoszenia.

4.  Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku, chyba że wniosek popiera co najmniej jedna trzecia ustawowej liczby posłów.

Art. 159.

1.  Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów, na wniosek zgłoszony przez co najmniej jedną piątą ustawowej liczby posłów.

2.  Prezydent Rzeczypospolitej niezwłocznie odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności. Prezydent nie może odmówić odwołania.

Art. 160.

Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Sejm udziela Radzie Ministrów wotum zaufania zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Art. 161.

Na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Prezydent Rzeczypospolitej niezwłocznie dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów. Prezydent nie może odmówić dokonania zmian.

Art. 162.

1.  Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu.

2.  Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów również w razie:

1)    nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów,

2)    wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności,

3)    rezygnacji Prezesa Rady Ministrów.

3.  Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów.

ROZDZIAŁ VII - SAMORZĄD TERYTORIALNY

Art. 163.

Samorząd terytorialny stanowi integralną część władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej. W granicach określonych Konstytucją i ustawami samorząd decyduje o kształcie życia publicznego we wspólnocie lokalnej i regionalnej oraz wykonuje inne zadania publiczne, niezastrzeżone dla organów państwowych.

Art. 164.

1.  Samorząd terytorialny obejmuje gminy i województwa.

2.  Podstawową wspólnotą samorządową jest gmina.

3.  Województwo samorządowe tworzy regionalną wspólnotę samorządową, realizując zadania określone w Konstytucji i ustawach.

4.  Organizacja samorządu terytorialnego opiera się na zasadzie decentralizacji i współodpowiedzialności za państwo. W ramach tej zasady gmina i województwo działają samodzielnie w sprawach należących do ich właściwości.

Art. 165.

1.  Gminy i województwa samorządowe posiadają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności, inne prawa majątkowe oraz prawo do pobierania i ustalania dochodów na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.

2.  Samodzielność gmin i województw podlega ochronie sądowej oraz nadzorowi Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie zgodności działań z Konstytucją i ustawami. Działalność samorządów terytorialnych podlega również kontroli Najwyższej Izby Kontroli w zakresie legalności, gospodarności i rzetelności.

Art. 166.

1. Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnot lokalnych i regionalnych są wykonywane przez gminy i województwa samorządowe w zakresie określonym w Konstytucji i ustawach.

2. Zadania publiczne mogą być powierzane jednostkom samorządu terytorialnego przez ustawę, na zasadach równoprawnego partnerstwa, z zapewnieniem odpowiednich środków finansowych.

3.  Spory kompetencyjne pomiędzy samorządem a organami państwa rozstrzygają sądy administracyjne.

4.  Spory kompetencyjne między jednostkami samorządu terytorialnego rozstrzygają sądy administracyjne.

Art. 167.

1.  Jednostki samorządu terytorialnego posiadają prawo do własnych dochodów publicznych, zapewniających realizację ich zadań.

2.  Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są w szczególności ich własne podatki i opłaty, wpływy z majątku samorządowego, a także środki z systemu wyrównawczego ustalonego w ustawie.

3.  Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz zasady ich podziału określa ustawa, z poszanowaniem zasady samodzielności i równowagi finansowej.

4.  Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego wymagają odpowiednich zmian w zakresie ich dochodów.

Art. 167a.

1.  W Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonuje ogólnokrajowy system wyrównawczy, mający na celu zapewnienie równych szans rozwoju jednostkom samorządu terytorialnego, niezależnie od ich zróżnicowania dochodowego.

2.  System wyrównawczy obejmuje redystrybucję części dochodów województw i innych jednostek samorządu terytorialnego na rzecz jednostek o mniejszej zdolności finansowej, w sposób określony w ustawie.

3.  Ustawa określi zasady i mechanizmy wyrównania finansowego, uwzględniając zarówno potrzeby rozwojowe, jak i motywację do gospodarności oraz wzrostu dochodów własnych.

Art. 168.

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do stanowienia i ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych oraz regionalnych, w granicach określonych w Konstytucji i ustawach.

Art. 169.

1.  Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych.

2.  Wybory do rad gmin i sejmików województw są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa.

3.  Organy wykonawcze gmin są wybierane w wyborach powszechnych. Wojewodowie samorządowi są wybierani w sposób określony w ustawie, z udziałem sejmiku województwa i senatu wojewódzkiego.

4.  W skład senatu wojewódzkiego wchodzą wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast z terenu danego województwa, jako przedstawiciele gmin, z głosem ważonym liczbą mieszkańców terytorium, które reprezentują.

5.  Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają ich organy stanowiące w granicach Konstytucji i ustaw.

Art. 169a.

1.  Wojewoda samorządowy jest organem reprezentującym województwo samorządowe na zewnątrz. Wchodzi w skład Senatu Rzeczypospolitej Polskiej i sprawuje funkcje gwarancyjne określone w Konstytucji i ustawach.

2.  Marszałek województwa kieruje administracją wojewódzką, wykonuje uchwały sejmiku województwa i senatu wojewódzkiego oraz zarządza majątkiem województwa w granicach określonych w Konstytucji i ustawach.

3.  Szczegółowy zakres kompetencji wojewody samorządowego i marszałka województwa określa ustawa, z poszanowaniem zasady, że wojewoda samorządowy pełni funkcje reprezentacyjne i ustrojowe, a marszałek województwa odpowiada za zarządzanie bieżące. Ustawa określa te kompetencje w sposób wykluczający ich nakładanie się w sprawach indywidualnych oraz wskazuje organ właściwy do ich rozstrzygania. Spory kompetencyjne między wojewodą samorządowym a marszałkiem województwa rozstrzygają sądy administracyjne

Art. 170.

Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzących z wyborów bezpośrednich organów wykonawczych. Referendum wojewódzkie przeprowadza się także w przypadkach określonych w Konstytucji, w szczególności przy zmianie granic gmin. Zasady i tryb przeprowadzania referendum samorządowego określa ustawa.

Art. 170a.

Senat Wojewódzki może zarządzić referendum wojewódzkie w sprawach dotyczących województwa.
Szczegółowe zasady przeprowadzania referendum określa ustawa.

Art. 171.

1.  Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności i zgodności z Konstytucją. Nadzór ten sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

2.  Nadzór Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej obejmuje kontrolę zgodności działania samorządu terytorialnego z Konstytucją i ustawami w zakresie legalności. Rozstrzyganie sporów o zakres właściwości i kompetencji pomiędzy samorządem a organami państwa należy do sądów administracyjnych.

3.  Prezydent Rzeczypospolitej może, w przypadkach rażącego naruszenia Konstytucji lub ustaw, zawiesić działanie organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego lub rozwiązać ten organ. Przed podjęciem decyzji Prezydent zasięga opinii Naczelnego Sądu Administracyjnego. Opinia ta nie jest wiążąca, ale podlega obowiązkowemu ogłoszeniu wraz z decyzją Prezydenta.

4.  Tryb postępowania w sprawach nadzoru nad samorządem terytorialnym określa ustawa.

Art. 172.

1.  Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do tworzenia związków i stowarzyszeń w celu współpracy i realizacji wspólnych zadań publicznych.

2.  Jednostki samorządu terytorialnego mogą współpracować ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw oraz przystępować do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych, z poszanowaniem zasad wynikających z Konstytucji, w szczególności dotyczących spójności i jedności państwa.

3.  Szczegółowe zasady korzystania z praw określonych w ust. 1 i 2 określa ustawa.

ROZDZIAŁ VIII - SĄDY I TRYBUNAŁY

Art. 173.

Sądy i Trybunały stanowią odrębną i niezależną władzę w Rzeczypospolitej Polskiej. Sprawują wymiar sprawiedliwości w imieniu Narodu, w ramach porządku demokratycznego i zgodnie z zasadą legalizmu.

Art. 174.

Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Narodu i Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 175.

1.  Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Sądy administracyjne rozstrzygają również spory kompetencyjne między organami państwa a samorządem terytorialnym.

2.  Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony wyłącznie na czas wojny lub innego stanu nadzwyczajnego wprowadzonego zgodnie z Konstytucją. Zakres i sposób działania sądu wyjątkowego określa ustawa, z zachowaniem gwarancji niezawisłości sędziowskiej oraz podstawowych praw człowieka, których naruszenie jest zakazane nawet w czasie stanu nadzwyczajnego.

Art. 176.

1.  Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

2.  Postępowanie sądowe jest jawne, chyba że ze względu na dobro wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwo państwa lub ochronę praw jednostki ustawa stanowi inaczej.

3.  Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy, z poszanowaniem zasad określonych w Konstytucji.

Art. 177.

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, które nie są ustawowo lub konstytucyjnie zastrzeżone dla innych sądów.

Art. 178.

1.  Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

2.  Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków, w sposób zapewniający niezależność od nacisków zewnętrznych i wewnętrznych.

3.  Sędzia nie może:

1)    należeć do partii politycznej ani związku zawodowego,

2)    kandydować w wyborach do organów władzy publicznej w czasie pełnienia urzędu oraz przez okres pięciu lat po zakończeniu sprawowania funkcji sędziego,

3)  prowadzić działalności publicznej o charakterze politycznym, w szczególności agitacji wyborczej, członkostwa w strukturach partii, udziału w wiecach politycznych oraz publicznego opowiadania się za określonymi programami lub liderami politycznymi.

4.  Sędzia w sprawowaniu swojego urzędu kieruje się wyłącznie Konstytucją i ustawami. Przekonania osobiste, religijne lub światopoglądowe nie mogą wpływać na treść orzeczeń ani na sposób sprawowania wymiaru sprawiedliwości.

5.  Na stanowisko sędziego może być powołana osoba, która w okresie co najmniej pięciu lat przed powołaniem nie należała do partii politycznej ani związku zawodowego oraz nie prowadziła działalności politycznej lub związkowej.

Art. 179.

Sędziowie są powoływani na czas nieoznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek organu rekomendacyjnego określonego w ustawie, z obowiązkowym udziałem przedstawicieli samorządu terytorialnego oraz środowiska sędziowskiego.

Art. 180.

1.  Sędziowie są nieusuwalni, z wyjątkiem przypadków określonych w Konstytucji i ustawach, z zachowaniem gwarancji niezawisłości i prawa do obrony.

2.  Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić wyłącznie na mocy prawomocnego orzeczenia sądu, w przypadkach przewidzianych w ustawie.

3.  Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku z powodu trwałej niezdolności do pełnienia urzędu spowodowanej chorobą lub utratą sił. Tryb postępowania oraz prawo do odwołania się do sądu określa ustawa.

4.  Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku, z zapewnieniem stabilności kadrowej sądownictwa.

5.  W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych sędzia może zostać przeniesiony do innego sądu lub w stan spoczynku, wyłącznie z zachowaniem pełnego uposażenia i z poszanowaniem jego niezawisłości. Procedura wymaga zgody organów sądowych określonych w ustawie.

Art. 181.

1.  Sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności za czyn związany z wykonywaniem wymiaru sprawiedliwości, w szczególności za treść wydanych orzeczeń, z wyjątkiem przypadków określonych w Konstytucji i ustawach.

2.  W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa niezwiązanego z wykonywaniem wymiaru sprawiedliwości, sędzia odpowiada na zasadach ogólnych, z zachowaniem prawa do sądu i gwarancji procesowych.

3.  Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli oraz pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za czyny związane z pełnieniem urzędu może nastąpić wyłącznie na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

4.  Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa niezwiązanego z pełnieniem urzędu, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego, jeżeli nie zachodzą przesłanki do dalszego zatrzymania.

Art. 182.

Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa, z poszanowaniem zasady niezawisłości sędziów, prawa do rzetelnego procesu oraz gwarancji bezstronności. Obywatele mogą uczestniczyć w rozpoznawaniu spraw w zakresie i na zasadach przewidzianych w ustawie.

Art. 183.

1.  Sąd Najwyższy stoi na straży jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych oraz rozstrzyga zagadnienia prawne budzące rozbieżności w orzecznictwie. Sąd Najwyższy nie sprawuje nadzoru nad treścią orzeczeń w indywidualnych sprawach poza przypadkami przewidzianymi w ustawie.

2.  Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach, w szczególności rozpoznaje kasacje i inne środki zaskarżenia przewidziane w prawie.

3.  Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na dziewięcioletnią kadencję, bez możliwości ponownego powołania tej samej osoby na kolejną kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego w procedurze transparentnej i pluralistycznej określonej w ustawie, z udziałem przedstawicieli środowisk prawniczych i samorządu terytorialnego. Kandydaci są przedstawiani w liczbie nie mniejszej niż trzech, bez wskazywania kolejności.

Art. 184.

1.  Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w Konstytucji i ustawach, kontrolę legalności działalności administracji publicznej oraz samorządu terytorialnego.

2.  Kontrola ta obejmuje w szczególności:

1) orzekanie o zgodności z Konstytucją i ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego oraz aktów normatywnych i decyzji terenowych organów administracji rządowej, z wyłączeniem ustaw i aktów o mocy ustawy;

2)  rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami administracji publicznej, pomiędzy samorządami oraz pomiędzy samorządem a państwem.

Art. 185.

Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na dziewięcioletnią kadencję, bez możliwości ponownego powołania tej samej osoby na kolejną kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego w procedurze transparentnej i pluralistycznej określonej w ustawie, z udziałem przedstawicieli środowisk prawniczych i samorządu terytorialnego. Kandydaci są przedstawiani w liczbie nie mniejszej niż trzech, bez wskazywania kolejności.

Art. 186.

1.  Rada Niezależności Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

2.  Rada Niezależności Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego lub innego sądu właściwego do kontroli konstytucyjności z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

3.  Skład, tryb działania oraz kompetencje Rady określa ustawa, z zachowaniem zasady pluralizmu i niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Art. 187.

4.  Rada Niezależności Sądownictwa składa się z:

1)    Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz sędziego wybranego przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądów Powszechnych;

2)     czterech przedstawicieli samorządów wojewódzkich, wybranych przez Senaty Wojewódzkie;

3)     czterech przedstawicieli środowisk prawniczych, wybranych przez samorządy zawodowe adwokatów, radców prawnych, notariuszy i prokuratorów;

4)     dwóch członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz jednego członka wybranego przez Senat RP spośród senatorów;

5)     osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej.

5.  Rada Niezależności Sądownictwa wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących.

6.  Kadencja członków Rady Niezależności Sądownictwa trwa sześć lat.

7.  Ustrój, zakres działania i tryb pracy Rady Niezależności Sądownictwa określa ustawa, z zachowaniem zasady pluralizmu i niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Art. 188.

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1.  zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją;

2.  zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;

3.  zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami;

4.  zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;

5.  skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

Art. 189.

1.  Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, w zakresie określonym w Konstytucji, w szczególności dotyczące rozdziału zadań pomiędzy Prezydentem Rzeczypospolitej, Sejmem, Senatem oraz Radą Ministrów.

2.  Spory kompetencyjne pomiędzy samorządem terytorialnym a organami państwa rozstrzygają sądy administracyjne.

3.  Spory dotyczące zakresu kompetencji pomiędzy Trybunałem Konstytucyjnym a sądami powszechnymi lub administracyjnymi nie są rozstrzygane przez Trybunał Konstytucyjny. Tryb postępowania w tych sprawach określa ustawa, z zachowaniem zasady niezawisłości sądów i niezależności Trybunału, w sposób zapewniający poszanowanie konstytucyjnego porządku państwa i stabilności orzecznictwa.

Art. 190.

1.  Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2.  Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym został ogłoszony akt normatywny będący przedmiotem kontroli. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie publikuje się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

3.  Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, chyba że Trybunał określi inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy w przypadku ustawy i dwunastu miesięcy w przypadku innego aktu normatywnego. Odroczenie wejścia w życie orzeczenia jest dopuszczalne wyłącznie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. W przypadku orzeczeń skutkujących dodatkowymi wydatkami budżetowymi, Trybunał Konstytucyjny określa termin po zasięgnięciu opinii Rady Ministrów.

4.  Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego wydano prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczną decyzję administracyjną lub inne rozstrzygnięcie, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia – na zasadach określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

5.  Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów w składach określonych w ustawie. Sprawy o szczególnym znaczeniu dla porządku ustrojowego państwa rozpoznaje pełny skład Trybunału.

Art. 191.

1.  Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunału Konstytucyjnego mogą wystąpić:

1)  Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, grupa co najmniej 50 posłów, grupa co najmniej 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich;

2)    Rada Niezależności Sądownictwa w zakresie określonym w art. 186 ust. 2;

3)    organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego;

4)    ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych;

5)    kościoły i inne związki wyznaniowe;

6)    podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym.

2.  Podmioty, o których mowa w ust. 1 pkt 3–5, mogą wystąpić z wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.

Art. 192.

Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do Trybunału Konstytucyjnego mogą wystąpić: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Art. 193.

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli zachodzi poważna i uzasadniona wątpliwość co do konstytucyjności tego aktu, a od odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Art. 194.

1.  Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych przez Kolegium Konstytucyjne na 12 lat, bez możliwości ponownego wyboru.

2.  Kolegium Konstytucyjne składa się z:

1)   Posłów i senatorów;

2)   Przedstawicieli Senatów Wojewódzkich;

3)   Przedstawicieli środowisk prawniczych: adwokackiego, radcowskiego, notarialnego, sędziowskiego i prokuratorskiego;

4)   Przedstawicieli środowisk akademickich w zakresie nauk prawnych.

3.  Wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego odbywa się indywidualnie, większością kwalifikowaną, w procedurze jawnej i przejrzystej. Szczegółowy tryb wyboru określa ustawa.

4.  Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Art. 195.

1.  Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają wyłącznie Konstytucji.

2.  Sędziom Trybunału Konstytucyjnego zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.

3.  Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska:

1)   nie mogą należeć do partii politycznej ani związku zawodowego,

2)   nie mogą kandydować w wyborach do organów władzy publicznej ani pełnić w nich funkcji z wyboru,

3)   nie mogą prowadzić działalności publicznej lub medialnej, która stwarza wrażenie zaangażowania politycznego lub ideologicznego, w szczególności wyrażania poglądów w sprawach politycznych, światopoglądowych, religijnych lub dotyczących sporów publicznych,

4)   nie mogą podejmować żadnych innych działań, które mogłyby podważyć zaufanie do ich niezależności, bezstronności i apolityczności.

4.  Przez okres 5 lat po zakończeniu kadencji sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może:

1)    kandydować w wyborach do organów władzy publicznej,

2)    obejmować stanowisk politycznych, rządowych lub innych funkcji publicznych związanych z udziałem w sprawowaniu władzy politycznej,

3)    pełnić funkcji w partiach politycznych ani prowadzić działalności publicznej o charakterze politycznym.

Art. 196.

1.  Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności za czyn związany z orzekaniem, w szczególności za treść wydanych orzeczeń, z wyjątkiem przypadków określonych w Konstytucji i ustawach.

2.  W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa niezwiązanego z orzekaniem, sędzia Trybunału Konstytucyjnego odpowiada na zasadach ogólnych, z zachowaniem prawa do sądu i gwarancji procesowych.

3.  Złożenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie na inne stanowisko wbrew jego woli oraz pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za czyny związane z pełnieniem urzędu może nastąpić wyłącznie na mocy prawomocnego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wydanego w składzie innym niż orzekający w danej sprawie.

4.  Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa niezwiązanego z pełnieniem urzędu, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego, jeżeli nie zachodzą przesłanki do dalszego zatrzymania.

Art. 197.

1.  Organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb postępowania przed Trybunałem określa ustawa, z zastrzeżeniem przepisów Konstytucji.

2.  Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego liczy co najmniej pięciu sędziów, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

3.  Rozprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym są jawne, chyba że z ważnych przyczyn Trybunał postanowi inaczej.

4.  Kadencja sędziego Trybunału Konstytucyjnego wynosi dwanaście lat i nie podlega skróceniu ani wydłużeniu. Sędziowie Trybunału są powoływani przez Kolegium Konstytucyjne w trybie określonym w Konstytucji. Ustawy nie mogą zmieniać trybu powoływania sędziów ani wpływać na bieg ich kadencji.

Art. 198.

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:

1.  Prezydent Rzeczypospolitej,

2.  Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

3.  Prezes Narodowego Banku Polskiego,

4.  Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

5.  członkowie Rady Przestrzeni Informacyjnej,

6.  osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem,

7.  Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych – w czasie, gdy funkcja ta została aktywowana w trybie określonym w Konstytucji.

Art. 199.

1.  Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego oraz 16 członków wybieranych wspólnie przez Sejm i Senat, spoza grona posłów i senatorów, na czas kadencji Sejmu.

2.  Co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinna posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

3.  Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

4.  Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają wyłącznie Konstytucji oraz ustawom.

Art. 200.

1.  Członek Trybunału Stanu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności za działania związane z wykonywaniem funkcji w Trybunale Stanu, z wyjątkiem przypadków określonych w Konstytucji i ustawach.

2.  W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa niezwiązanego z wykonywaniem funkcji w Trybunale Stanu, członek Trybunału Stanu odpowiada na zasadach ogólnych, z zachowaniem prawa do sądu i gwarancji procesowych.

3.  Złożenie członka Trybunału Stanu z urzędu lub pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za czyny związane z pełnieniem funkcji w Trybunale Stanu może nastąpić wyłącznie na mocy uchwały Trybunału Stanu.

4.  Członek Trybunału Stanu nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa niezwiązanego z pełnieniem funkcji w Trybunale Stanu, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Przewodniczącego Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego, jeżeli nie zachodzą przesłanki do dalszego zatrzymania.

Art. 201.

Organizację Trybunału Stanu oraz tryb postępowania przed Trybunałem określa ustawa, z zastrzeżeniem przepisów Konstytucji.

ROZDZIAŁ IX - ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA

Art. 202.

1.  Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej.

2.  Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Obrady Kolegium Najwyższej Izby Kontroli są jawne, a stanowiska członków kolegium są publikowane wraz z protokołami posiedzeń.

3.  Wyniki kontroli, raporty oraz dokumenty związane z działalnością kontrolną Najwyższej Izby Kontroli są jawne i podlegają niezwłocznej publikacji, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w działaniach jednostek samorządu terytorialnego, Najwyższa Izba Kontroli wskazuje je Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 203.

1.  Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

2.  Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

3.  Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one środki lub majątek publiczny, lub wywiązują się z obowiązków finansowych na rzecz państwa lub samorządu, z punktu widzenia legalności i gospodarności.

Art. 204.

1.  Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi:

1)     analizę wykonania ustawy budżetowej i założeń polityki pieniężnej,

2)     opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,

3)     informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia określone w ustawie.

5.  Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.

6.  Dokumenty, o których mowa w ust. 1 i 2, są jawne i niezwłocznie publikowane

Art. 205.

1.  Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje zgromadzenie złożone z posłów na Sejm oraz senatorów Senatu RP, bezwzględną większością głosów, na okres sześciu lat; ponowne powołanie tej samej osoby jest dopuszczalne tylko raz.

2.  Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska ani wykonywać innej działalności zawodowej, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej.

3.  Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu, przez okres pięciu lat przed objęciem stanowiska i przez pięć lat po zakończeniu pełnienia funkcji.

Art. 206.

1.  Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności za działania związane z wykonywaniem swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, z wyjątkiem przypadków określonych w Konstytucji i ustawach.

2.  W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa niezwiązanego z wykonywaniem urzędu, Prezes Najwyższej Izby Kontroli odpowiada na zasadach ogólnych, z zachowaniem prawa do sądu i gwarancji procesowych, jednak jego pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności wymaga zgody Sejmu.

3.  Prezes Najwyższej Izby Kontroli może być zatrzymany w przypadku ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa niezwiązanego z wykonywaniem urzędu, jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Art. 207.

Organizację oraz tryb działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa.

Art. 208.

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji oraz w innych aktach prawa.

Art. 209.

1.  Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje zgromadzenie złożone z posłów na Sejm oraz senatorów Senatu RP. Do powołania wymagana jest bezwzględna większość głosów. Kandydatów mogą zgłaszać posłowie lub senatorowie.

2.  Kadencja Rzecznika Praw Obywatelskich wynosi sześć lat. Rzecznik może być ponownie powołany tylko raz.

3.  Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska ani wykonywać innej działalności zawodowej, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej.

4.  Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu, przez okres pięciu lat przed objęciem stanowiska i przez pięć lat po zakończeniu pełnienia funkcji.

Art. 210.

1.   Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły i niezależny od innych organów państwowych.

2.   Rzecznik Praw Obywatelskich rozpatruje wnioski dotyczące naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela, podejmuje czynności wyjaśniające, żąda udzielenia informacji od organów władzy publicznej oraz innych podmiotów, w zakresie niezbędnym do ochrony tych wolności i praw. Rzecznik ma prawo żądać udostępnienia informacji niejawnych, jeżeli jest to konieczne dla ochrony praw człowieka i obywatela, z zachowaniem przepisów o ochronie takich informacji.

3.  Rzecznik Praw Obywatelskich może występować do sądów i trybunałów z wnioskami o podjęcie postępowania lub o wydanie rozstrzygnięcia w sprawach dotyczących praw człowieka i obywatela oraz składać opinie w postępowaniach sądowych, w których występuje istotny problem ochrony tych praw. Sąd ma obowiązek odnieść się do stanowiska Rzecznika w uzasadnieniu orzeczenia.

4.  Rzecznik Praw Obywatelskich może, w przypadku realnego zagrożenia naruszenia praw człowieka i obywatela, wstrzymać czasowo wykonanie decyzji administracyjnej do czasu jej ponownego zbadania przez organ nadrzędny lub sąd administracyjny. Szczegółowe zasady wstrzymania wykonania decyzji określa ustawa.

Art. 211.

1.  Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności za działania związane z wykonywaniem swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, z wyjątkiem przypadków określonych w Konstytucji i ustawach.

2.  W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa niezwiązanego z wykonywaniem urzędu, Rzecznik Praw Obywatelskich odpowiada na zasadach ogólnych, z zachowaniem prawa do sądu i gwarancji procesowych, jednak jego pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności wymaga zgody Sejmu.

3.  Rzecznik Praw Obywatelskich może być zatrzymany w przypadku ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa niezwiązanego z wykonywaniem urzędu, jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Art. 212.

Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Sprawozdanie to jest jawne i podlega niezwłocznej publikacji.

Art. 213.

1.  Rada Przestrzeni Informacyjnej stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz ochrony pluralizmu w przestrzeni medialnej i komunikacyjnej.

2.  Do zadań Rady Przestrzeni Informacyjnej należy:

1)     nadzór nad wykorzystaniem częstotliwości radiowych i telewizyjnych w zakresie niezbędnym do zarządzania zasobami pasma,

2)     rejestracja i nadzór nad jawnością własności mediów i platform informacyjnych,

3)     przeciwdziałanie systemowym zagrożeniom dla pluralizmu i wolności słowa w mediach oraz przestrzeni komunikacji publicznej,

4)     wspieranie edukacji medialnej i informacyjnej,

5)   wydawanie publicznych stanowisk i opinii w sprawach dotyczących jakości informacji w przestrzeni publicznej, w szczególności w celu przeciwdziałania dezinformacji oraz rozpowszechnianiu nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji istotnych dla interesu publicznego.

3.  Rada Przestrzeni Informacyjnej nie może ingerować w treść przekazu medialnego ani nakładać zakazów ani sankcji z tytułu rozpowszechniania informacji, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawach dotyczących ochrony małoletnich i przeciwdziałania przestępstwom. Wydawanie opinii i stanowisk przez Radę nie ogranicza wolności słowa.

Art. 213a.

Rada Przestrzeni Informacyjnej wydaje rozporządzenia w zakresie zarządzania pasmem częstotliwości oraz prowadzi rejestr podmiotów prowadzących działalność w przestrzeni medialnej i komunikacyjnej. W sprawach indywidualnych podejmuje uchwały.

Art. 214.

1.  Członkowie Rady Przestrzeni Informacyjnej są powoływani przez zgromadzenie złożone z posłów na Sejm oraz senatorów Senatu RP.

2.  Kadencja członków Rady Przestrzeni Informacyjnej wynosi sześć lat. Członkowie mogą być powołani ponownie tylko raz.

3.  Członek Rady Przestrzeni Informacyjnej nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji, przez okres pięciu lat przed objęciem stanowiska i przez pięć lat po zakończeniu pełnienia funkcji.

Art. 215.

Zasady i tryb działania Rady Przestrzeni Informacyjnej, jej organizację oraz szczegółowe zasady powoływania jej członków określa ustawa.

ROZDZIAŁ X - FINANSE PUBLICZNE

Art. 216.

1.  Środki publiczne są własnością wspólnoty obywateli i są gromadzone oraz wydatkowane w sposób jawny i przejrzysty, na zasadach określonych w ustawie.

2.  Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów, akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

3.  Ustanowienie monopolu następuje wyłącznie w drodze ustawy.

4.  Zaciąganie pożyczek, udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

5.  Państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto, niezależnie od celu i źródła finansowania, z wyjątkiem sytuacji bezpośredniego zagrożenia bytu Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności w razie wojny lub poważnej klęski żywiołowej obejmującej znaczny obszar państwa. Przekroczenie tego limitu może nastąpić wyłącznie na czas oznaczony, nie dłuższy niż 12 miesięcy, po uzyskaniu zgody Sejmu wyrażonej większością co najmniej 3/5 ustawowej liczby posłów. Wydatki konsumpcyjne, w tym stałe transfery socjalne, nie mogą być finansowane długiem publicznym.

6.  Nadzór nad przestrzeganiem limitów zadłużenia publicznego sprawuje Najwyższa Izba Kontroli, która jest zobowiązana do niezwłocznego informowania Sejmu i Senatu o każdym przypadku ryzyka przekroczenia tych limitów.

7.  Sposób obliczania wartości produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.

Art. 217.

1.  Nakładanie podatków i innych danin publicznych, określanie ich podmiotów, przedmiotów, stawek oraz zasad przyznawania ulg, umorzeń i zwolnień następuje wyłącznie w drodze ustawy.

2.  System podatkowy Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na zasadach jawności, prostoty i przejrzystości.

3.  Prawo podatkowe nie działa wstecz, chyba że jest to korzystne dla podatnika.

Art. 218.

Majątek Skarbu Państwa stanowi własność wspólnoty obywateli. Organizację Skarbu Państwa oraz zasady zarządzania jego majątkiem określa ustawa, z zachowaniem zasady jawności i przejrzystości.

Art. 219.

1.  Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej.

2.  Budżet państwa oraz jego projekt są jawne i w pełni dostępne publicznie, z wyjątkiem wydatków dotyczących bezpieczeństwa państwa, które mogą być objęte klauzulą niejawną na zasadach określonych w ustawie.

3.  Budżet państwa obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa. Niedopuszczalne jest tworzenie funduszy, instrumentów finansowych lub zobowiązań poza ustawą budżetową, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.

4.  Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa.

5.  W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok mogą być określone w ustawie o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym.

6.  Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie wejdą w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy, w zakresie niezbędnym do zapewnienia ciągłości funkcjonowania państwa.

Art. 220.

1.  Sejm nie może uchwalić budżetu państwa, którego deficyt przekracza limit wskazany w projekcie ustawy budżetowej przedłożonym przez Radę Ministrów, ani w inny sposób zwiększyć zadłużenia publicznego ponad limity określone w Konstytucji.

2.  Żaden organ państwa nie może wprowadzać zmian w budżecie skutkujących zwiększeniem długu publicznego w celu finansowania wydatków konsumpcyjnych, w tym stałych transferów socjalnych, z wyjątkiem sytuacji określonych w Konstytucji.

3.  Pokrywanie deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w Narodowym Banku Polskim jest niedopuszczalne.

Art. 221.

Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego, ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo oraz innych ustaw dotyczących finansów państwa, które skutkują zmianą poziomu długu publicznego lub zobowiązań budżetowych, przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.

Art. 222.

1.  Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt ustawy budżetowej na rok następny najpóźniej na trzy miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego.

2.  W przypadku wystąpienia poważnych, nadzwyczajnych okoliczności uniemożliwiających terminowe przedłożenie projektu ustawy budżetowej, Rada Ministrów może przedłożyć projekt w terminie późniejszym, niezwłocznie po ustaniu przeszkód.

3.  W razie nieprzedłożenia projektu ustawy budżetowej w terminie, Sejm może uchwalić prowizorium budżetowe obejmujące podstawowe potrzeby funkcjonowania państwa, w tym zabezpieczenie ciągłości działania organów władzy publicznej.

Art. 223.

Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w terminie 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi, z zastrzeżeniem, że poprawki te nie mogą skutkować zwiększeniem deficytu budżetowego ani przekroczeniem limitów zadłużenia określonych w Konstytucji.

Art. 224.

1.  Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu.

2. Jeżeli prezydent poweźmie uzasadnione wątpliwości co do zgodności ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym z Konstytucją, kieruje ją do Trybunału Konstytucyjnego celem kontroli prewencyjnej.

3. Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga sprawę zgodności ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym z Konstytucją niezwłocznie, w terminie nieprzekraczającym 60 dni od dnia złożenia wniosku.

Art. 225.

Jeżeli w ciągu czterech miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent może, w terminie 14 dni, zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Art. 226.

1.  Rada Ministrów, w ciągu pięciu miesięcy od zakończenia roku budżetowego, przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sprawozdanie jest jawne i dostępne publicznie.

2.  Najwyższa Izba Kontroli wydaje opinię o wykonaniu ustawy budżetowej, w szczególności w zakresie przestrzegania limitów zadłużenia publicznego oraz zakazu finansowania wydatków konsumpcyjnych długiem publicznym.

3.  Sejm rozpatruje sprawozdanie, zapoznaje się z opinią Najwyższej Izby Kontroli i podejmuje, w terminie 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Art. 227.

1.  Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność i wartość polskiego pieniądza oraz bezpieczeństwo systemu finansowego.

2.  Narodowy Bank Polski działa niezależnie od Rady Ministrów, Sejmu i Senatu. Nie może finansować deficytu budżetowego ani nabywać długów publicznych, z wyjątkiem operacji rynkowych niezbędnych do realizacji polityki pieniężnej zgodnie z ustawą.

3.  Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.

4.  Prezesa Narodowego Banku Polskiego powołuje zgromadzenie złożone z posłów na Sejm oraz senatorów Senatu RP. Kadencja Prezesa NBP trwa 6 lat. Prezes nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu, przez okres 5 lat przed objęciem stanowiska i 5 lat po zakończeniu pełnienia funkcji.

5.  W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz członkowie powoływani na sześć lat, w równej liczbie przez Sejm i Senat. Liczbę członków Rady określa ustawa. Do powołania członków Rady Polityki Pieniężnej wybieranych przez Senat stosuje się zasady ważenia głosów określone w Konstytucji.

6.  Rada Polityki Pieniężnej corocznie ustala założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. W ciągu pięciu miesięcy od zakończenia roku budżetowego składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. Sprawozdanie jest jawne i dostępne publicznie.

7.  Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa.

ROZDZIAŁ XI - STANY NADZWYCZAJNE

Art. 228.

1.  W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny:

1)     stan klęski żywiołowej,

2)     stan wyjątkowy,

3)     stan zagrożenia hybrydowego,

4)     stan mobilizacji strategicznej,

5)     stan wojenny.

2.  Stan nadzwyczajny wprowadza się na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, ogłaszanego niezwłocznie w Dzienniku Ustaw i podawanego do publicznej wiadomości.

3.  Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, określa ustawa.

4.  Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.

5.  Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

6.  W przypadku, gdy na tym samym obszarze obowiązuje więcej niż jeden stan nadzwyczajny, stosuje się przepisy właściwe dla stanu najwyższego w hierarchii, w kolejności określonej w ustępie 1.

7.  W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu i organów samorządu terytorialnego, w tym Senatów Wojewódzkich, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.

8.  W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu i organów samorządu terytorialnego, w tym Senatów Wojewódzkich. Kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.

9.  Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

Art. 229.

W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia, Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.

Art. 230.

1.  W przypadku szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Rada Ministrów może wprowadzić stan wyjątkowy.

2.  Stan wyjątkowy może być wprowadzony na całym terytorium państwa lub w jego części, na czas oznaczony.

3.  Czas trwania stanu wyjątkowego oraz szczegółowe zasady jego wprowadzania i przedłużania określa ustawa.

Art. 230a.

1.  W przypadku działań godzących w bezpieczeństwo państwa o charakterze hybrydowym, w szczególności ataków cybernetycznych, działań dezinformacyjnych, sabotażu, blokad infrastruktury krytycznej lub innych działań destabilizujących porządek publiczny w interesie obcego państwa lub organizacji, Rada Ministrów może wprowadzić stan zagrożenia hybrydowego.

2.  Stan zagrożenia hybrydowego może być wprowadzony na całym terytorium państwa lub w jego części, na czas oznaczony.

3.  Czas trwania stanu zagrożenia hybrydowego oraz szczegółowe zasady jego wprowadzania i przedłużania określa ustawa.

Art. 230b.

1.  W przypadku poważnego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, w tym konieczności przygotowania państwa do potencjalnego konfliktu militarnego, ochrony infrastruktury krytycznej, przejęcia zasobów i infrastruktury na potrzeby obronne oraz zabezpieczenia logistyki obronnej, Rada Ministrów może wprowadzić stan mobilizacji strategicznej.

2.  Stan mobilizacji strategicznej może być wprowadzony na całym terytorium państwa lub w jego części, na czas oznaczony.

3.  Czas trwania stanu mobilizacji strategicznej oraz szczegółowe zasady jego wprowadzania i przedłużania określa ustawa.

Art. 230c.

1.  W przypadku napaści zbrojnej na Rzeczpospolitą Polską, bezpośredniego zagrożenia taką napaścią lub wynikających z umów międzynarodowych zobowiązań do wspólnej obrony, Rada Ministrów wprowadza stan wojenny.

2.  Stan wojenny obejmuje zawsze całe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i jest wprowadzany na czas oznaczony.

3.  Czas trwania stanu wojennego oraz szczegółowe zasady jego wprowadzania i przedłużania określa ustawa.

Art. 231.

W przypadku stanu wojny, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza w imieniu państwa fakt jej rozpoczęcia. Stan wojny obejmuje cały kraj i powoduje przejście państwa w tryb obrony totalnej, w tym pełne podporządkowanie gospodarki i zasobów celom obronnym.

Art. 232.

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego Rada Ministrów przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Rady Ministrów. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Art. 233.

1.  Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art. 30 (godność człowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), art. 45 (dostęp do sądu), art. 47 (dobra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko).

2.  Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku.

3.  Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku).

Art. 234.

1.  Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Rada Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3–5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

2.  Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa.

ROZDZIAŁ XII - ZMIANA KONSTYTUCJI

Art. 235.

1.  Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć:

1)    co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów,

2)    Senat.

2.  Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i Senat.

3.  Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

4.  Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat większością głosów ważonych reprezentujących co najmniej 60% populacji Rzeczypospolitej Polskiej, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby członków Senatu.

5.  Uchwalenie przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

6.  Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziałów I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za zmianą opowiedziała się większość głosujących.

7.  Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6, Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 235a.

1.  Nie rzadziej niż raz na 15 lat od dnia ogłoszenia tekstu jednolitego Konstytucji, Sejm powołuje komisję ds. przeglądu Konstytucji.

2.  Zadaniem komisji jest przedstawienie rekomendacji dotyczących ewentualnych zmian Konstytucji, uwzględniających:

1) doświadczenia związane z jej stosowaniem,

2) zmieniające się potrzeby społeczne i gospodarcze,

3) aktualny stan wiedzy, nauki i rozwoju technologicznego,

4) zobowiązania międzynarodowe oraz zmiany w otoczeniu geopolitycznym.

3.  Szczegółowe zasady działania komisji określa regulamin Sejmu.

ROZDZIAŁ XIII - PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE

Art. 236.

Dotychczasowe przepisy prawa zachowują moc do czasu wejścia w życie ustaw wydanych na podstawie niniejszej zmienionej Konstytucji, o ile nie są z nią sprzeczne.

Art. 237.

W terminie 2 lat od dnia wejścia w życie niniejszych zmian Konstytucji, Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekty ustaw niezbędnych do pełnego stosowania postanowień zmienionej Konstytucji.

Art. 238.

Umowy międzynarodowe zawarte przez Rzeczpospolitą Polską przed dniem wejścia w życie niniejszych zmian Konstytucji zachowują moc, niezależnie od trybu ich ratyfikacji. Dotychczas obowiązujące akty prawa miejscowego oraz przepisy gminne zachowują moc i stają się aktami prawa miejscowego w rozumieniu zmienionej Konstytucji.

Art. 239.

1. Organy władzy publicznej działające w dniu wejścia w życie zmian Konstytucji zachowują swoje kompetencje w zakresie zgodnym z jej postanowieniami po zmianach, do czasu powołania organów zgodnych z niniejszą Konstytucją, o ile nie zostały one zmienione lub uchylone bezpośrednio przez jej przepisy.

2. Z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy konstytucyjnej Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ulega likwidacji, a jej kompetencje, mienie, prawa i obowiązki przejmuje Rada Przestrzeni Informacyjnej, na zasadach określonych w ustawie. Kadencje członków KRRiT wygasają z dniem powołania pierwszego składu RPI, które powinno nastąpić nie później niż w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy konstytucyjnej.

3. Krajowa Rada Sądownictwa działa w dotychczasowym składzie do czasu powołania nowego organu w kształcie przewidzianym niniejszą Konstytucją, jednak nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia jej wejścia w życie. Po tym terminie dotychczasowa KRS ulega rozwiązaniu z mocy prawa, a jej kompetencje przejmuje nowy organ.

Art. 240.

Kadencja urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej trwa do końca okresu, na który został wybrany.
Od dnia wejścia w życie zmian Konstytucji Prezydent wykonuje swoje obowiązki i uprawnienia w zakresie określonym w zmienionej Konstytucji.

Art. 241.

Kadencje Sejmu i Senatu trwają do końca okresu, na który zostały wybrane.

Pierwszy skład Senatu, zgodny z postanowieniami zmienionej Konstytucji, zostaje uformowany na podstawie wyników najbliższych wyborów do organów samorządu terytorialnego.

Pierwsze Senaty Wojewódzkie ukonstytuują się na podstawie wyników pierwszych wyborów do Sejmików Województw po wejściu w życie zmian Konstytucji. Do czasu ukonstytuowania się Senatów Wojewódzkich, funkcje przewidziane dla nich w Konstytucji nie są wykonywane.

Art. 242.

Dotychczas obowiązujące przepisy wykonawcze wydane na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku zachowują moc do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie zmienionej Konstytucji, o ile nie są z nią sprzeczne.

Art. 243.

Po wejściu w życie niniejszych zmian ogłasza się tekst jednolity Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, uwzględniający zmiany wprowadzone niniejszą ustawą.

Niniejsze zmiany Konstytucji wchodzą w życie z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, chyba że ustawa zmieniająca Konstytucję stanowi inaczej.