การจัดประสบการณ์การเรียนรู้เพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์

(นวัตกรน้อย) ระดับปฐมวัย : Little Innovator

พัฒนาแนวคิดโดย : นายคีระคิน คำหนองไผ่

ศึกษานิเทศก์ชำนาญการพิเศษ

สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาขอนแก่น เขต 5

1. ความเป็นมาและความสำคัญ

Creativity and Innovation หรือทักษะการคิดสร้างสรรค์และนวัตกรรมเป็นทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 ซึ่งการคิดสร้างสรรค์ไม่ได้ใช้แต่ในบางศาสตร์อย่างวิทยาศาสตร์เทคโนโลยี หรือศิลปะ แต่มีอยู่ในทุกด้านของชีวิตประจำวัน ทั้งวรรณกรรม ศิลปะ คณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ บันเทิง และการตลาด ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นพื้นฐานของการดำรงชีวิตอยู่ในโลกปัจจุบันและอนาคต

หลักสูตรการศึกษาปฐมวัย พุทธศักราช 2560 ได้กำหนดพัฒนาการด้านสติปัญญา ในมาตรฐานที่ 11 ว่า พัฒนาเด็กปฐมวัยให้มีจินตนาการและความคิดสรางสรรค์

ความคิด และการสร้างสรรค์ ทำให้เกิดเป็น “นวัตกรรม” การสร้างสรรค์ (Creativity) คือ จุดสตาร์ท ระหว่างทางต้องกลั่นกรอง พลิกแพลง แก้ไขปรับปรุงครั้งแล้วครั้งเล่า และลงมือทำ คือ Implementation จนสุดท้ายไปถึงเส้นชัยปลายทางคือ Innovation สมการคือ Innovation = Creativity + Implementation สิ่งที่เราต้องสอนเด็กให้มากคือทักษะการคิดและทักษะการทำงานร่วมกัน หัวใจ 3 อย่างคือ ความคิดสร้างสรรค์ ความคิดเชิงนวัตกรรม (กระบวนการต่อยอดให้ไอเดียออกมาเป็นชิ้นงาน) และ 3Q คือ EQ, IQ และ LQ (L คือ Love)

Jack Ma กล่าวว่า โลกกำลังเปลี่ยนจากการทำให้ตัวเองดีขึ้น เป็นการช่วยเหลือคนอื่นให้มากขึ้น เราต้องคิดถึงอนาคต ทำสิ่งที่แตกต่างและเหมาะสม ทำอย่างไรจึงจะช่วยผู้อื่นมากกว่าตนเองได้ ในอนาคต เราจะไม่ได้แข่งกันด้วยความรู้ แต่เราจะแข่งกันด้วยความคิดสร้างสรรค์ จินตนาการ การเรียนรู้ที่ไม่จบสิ้น และต้องใช้ปัญญา ประสบการณ์ และที่สำคัญที่สุด ความรู้สร้างสรรค์ นี่คือสิ่งที่โลกต้องใส่ใจมากที่สุด

โทนี วากเนอร์ (Tony Wagner) นักการศึกษา ผู้ก่อตั้งและผู้อำนวยการคนแรกของ Harvard Innovation Lab มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด กล่าวว่า โลกไม่ได้สนใจว่า คุณรู้อะไร แต่สนใจว่า คุณทำอะไรกับสิ่งที่รู้ ซึ่งสองอย่างนี้เป็นปัญหาการศึกษาที่แตกต่างกัน

ทักษะที่สำคัญในการใช้ชีวิตและทำงานในศตวรรษที่ 21 มีดังนี้

1. ทักษะการเรียนรู้และนวัตกรรม

คิดสร้างสรรค์
ใส่ใจนวัตกรรม
มีวิจารณญาณ

แก้ปัญหาเป็น
สื่อสารดี
เต็มใจร่วมมือ

2. ทักษะสารสนเทศ สื่อ เทคโนโลยี

อัพเดตทุกข้อมูลข่าวสาร
รู้เท่าทันสื่อ

รอบรู้เทคโนโลยีสารสนเทศ
ฉลาดสื่อสาร

3. ทักษะชีวิตและอาชีพ

มีความยืดหยุ่น
รู้จักปรับตัว
ริเริ่มสิ่งใหม่
ใส่ใจดูแลตัวเอง
รู้จักเข้าสังคม

เรียนรู้วัฒนธรรม
มีความเป็นผู้นำ
รับผิดชอบหน้าที่
พัฒนาอาชีพ
หมั่นหาความรู้รอบด้าน

โลกอนาคตที่เด็กและเยาวชนกำลังก้าวไป มีความท้าทายและปัญหาใหม่ๆ รออยู่ แม้เทคโนโลยีจะเป็นเครือข่ายโยงใยครอบไปทุกสาขาวิชาชีพ แต่สิ่งที่โลกต้องการ คือนักคิด นักสร้างสรรค์ ที่แก้ปัญหาให้ส่วนรวมแบบมนุษย์ มนุษย์ที่มีหัวใจ อารมณ์ และความรู้สึกได้

จากการจัดการความรู้เรื่องการจัดการเรียนการสอนเชิงสร้างสรรค์ ควรมีการจัดการเรียนการสอนที่เน้นให้ผู้เรียนพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ ซึ่ง “ความคิดสร้างสรรค์ คือ กระบวนการที่บุคคลไวต่อปัญหา ข้อบกพร่อง ช่องว่างในด้านความรู้ สิ่งที่ขาดหายไป หรือสิ่งที่ไม่ประสานกันและไวต่อการแยกแยะ สิ่งต่างๆ ไวต่อการค้นหาวิธีการแก้ไขปัญหา ไวต่อการเดาหรือการตั้งสมมติฐานเกี่ยวกับข้อบกพร่อง ทดสอบและทดสอบอีกครั้งเกี่ยวกับสมมติฐาน จนในที่สุดสามารถนำเอาผลที่ได้ไปแสดงให้ปรากฏแก่ผู้อื่นได้”

(Torrance, 1962) กล่าวว่า ความคิดสร้างสรรค์นำมาใช้ในชีวิตประจำวันในทุกสายอาชีพ หลายๆ ศาสตร์ความรู้ ทั้งทางด้านจิตวิทยา, วิทยาการการรู้, การศึกษา, ปรัชญา (โดยเฉพาะอย่างยิ่งปรัชญาทางวิทยาศาสตร์), เทววิทยา, สังคมวิทยา, ภาษาศาสตร์, ธุรกิจศึกษา และเศรษฐศาสตร์ โดยเฉพาะสายอาชีพด้านการออกแบบที่จะใช้สมองซีกซ้ายในคิดเป็นส่วนใหญ่ อย่างที่ อัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ นักฟิสิกส์ทฤษฎีชาวเยอรมัน ทั่วโลกต่างรู้จักกันดี กล่าวว่า “จินตนาการสำคัญกว่าความรู้” หากมองในภาพของความรู้ ความรู้คือการทำความเข้าใจกับบางสิ่งที่เราอยากจะรู้หรือเป็นสิ่งที่เราไม่ต้องการจะรู้แต่โดนสถานการณ์บังคับให้รับรู้ ส่วนในเรื่องของจิตนาการการคือความฝันของเราที่อาจเป็นจริงได้หรือไม่เป็นจริงเพื่อสนองความต้องการของตัวเอง

2. วัตถุประสงค์

1) เพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ขนาดเล็ก (Little-creativity) ของเด็กปฐมวัยทั้ง 4 องค์ประกอบ คือ ความคิดความคิดริเริ่ม ความคิดคล่องแคล่ว ความคิดยืดหยุ่น และความคิดละเอียดลออ

2) เพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ด้านบุคคล ด้านกระบวนการ และด้านผลงานของเด็กอนุบาล

3) เพื่อส่งเสริมให้เกิดบรรยากาศที่เอื้อต่อการเกิดความคิดสร้างสรรค์ในห้องเรียนของเด็กอนุบาล

3. ทฤษฎีทางความคิดสร้างสรรค์

Craft (2005) ได้แบ่งทฤษฎีทางความคิดสร้างสรรค์ เป็น 5 กลุ่ม คือ

1) ทฤษฎีกลุ่มจิตวิเคราะห์ (Psychoanalytic) เช่น การอภิปรายเรื่องความคิดสร้างสรรค์ของ Freud ในฐานะของการทดแทน (Sublimation) โดยเปลี่ยนแรงผลักดันในจิตใจไปสู่การกระทำที่สังคมยอมรับได้

2) ทฤษฎีกลุ่มพุทธิปัญญา (Cognition) เติบโตจากงานของ Galton เป็นฐานผนวกกับการสำรวจเรื่องกระบวนการเชื่อมโยงของ Mednick และการศึกษาโดย Guilford เกี่ยวกับความหลากหลายของงานสร้างสรรค์ทั้งในรูปชิ้นงานและการคิด

3) ทฤษฎีกลุ่มพฤติกรรมนิยม (Behaviorist) เป็นผลจากการที่ Skinner สรุปเรื่องความคิดสร้างสรรค์ไว้ในฐานะการเปลี่ยนรูปของพฤติกรรม

4) ทฤษฎีกลุ่มพัฒนาการ (Developmental) ซึ่งรวมถึงงานศึกษาพัฒนาการของความคิดสร้างสรรค์ และการแบ่งสเปกตรัมของความคิดสร้างสรรค์โดย Feldman ที่แบ่งระดับของความคิดสร้างสรรค์เป็นขั้นธรรมดาและขั้นสูง (Low and high c creativity)

5) ทฤษฎีกลุ่มมนุษยนิยม (Humanistic) นักทฤษฎีกลุ่มนี้ได้แก่ Roger May และ Maslow ซึ่งมุ่งอภิปรายเรื่องการแสดงออก เนื่องจากการตระหนักรู้ถึงศักยภาพของตนผสานกับความต้องการภายในจิตใจ

ขณะที่ Starko (2005) เสนอให้จำแนกความคิดสร้างสรรค์เป็น 5 กลุ่มทฤษฎีเช่นกัน ได้แก่

1) ทฤษฎีกลุ่มจิตวิเคราะห์ (Psychoanalytic theories) ที่กล่าวว่าความคิดสร้างสรรค์สามารถอธิบายได้โดยกว้างผ่านกระบวนการทำงานของจิตไร้สำนึกและจิตก่อนสำนึก (Unconscious and preconscious processes)

2) ทฤษฎีกลุ่มพฤติกรรมนิยม (Behaviorist theories) ซึ่งอธิบายว่าความคิดสร้างสรรค์เป็นผลของการตอบสนองต่อสิ่งเร้าที่เฉพาะเจาะจง

3) ทฤษฎีกลุ่มมนุษยนิยมและพัฒนาการ (Humanist and development theories) กล่าวว่าความคิดสร้างสรรค์เป็นส่วนหนึ่งที่ได้จากการเติบโตที่ดีตามธรรมชาติซึ่งคาดเดาได้

4) ทฤษฎีกลุ่มความคิดสร้างสรรค์เชิงพุทธิปัญญา (Creativity as cognition) เสนอว่าความคิดสร้างสรรค์สามารถอธิบายด้วยกระบวนการเดียวกับกระบวนการทางปัญญาอื่นๆ และมีรูปแบบเหมือนการทำงานของ

คอมพิวเตอร์

5) ทฤษฎีระบบ (Systems theories) เห็นว่าความคิดสร้างสรรค์ประกอบด้วยองค์ประกอบที่สัมพันธ์กันอย่างซับซ้อน รวมทั้งกระบวนการทางปัญญา ลักษณะทางบุคลิกภาพ การปฏิสัมพันธ์กับสภาพแวดล้อม ขอบเขตและกรอบของงานนั้นๆ

Craft (2005) และ Starko (2005) ได้จัดนักทฤษฎีเข้ากลุ่มต่างกัน ทำให้มีความซ้ำซ้อนเกิดขึ้นกล่าวคือ Craft (2005) จัด Mednick ที่อธิบายความคิดสร้างสรรค์ในฐานะของการคิดเชื่อมโยงไว้ในกลุ่มพุทธิปัญญาซึ่งต่างจาก Starko (2005) ที่จัดไว้กับกลุ่มทฤษฎีพฤติกรรมนิยมเนื่องจากเน้นไปที่คำอธิบายของการเกิดความคิดสร้างสรรค์ว่าเป็นผลจากการตอบสนองสิ่งเร้า อีกทั้งรวบทฤษฎีกลุ่มมนุษยนิยมและกลุ่มพัฒนาการเข้าด้วยกัน แล้วเพิ่มกลุ่มทฤษฎีระบบเป็นอีกกลุ่มหนึ่ง และไม่นำทฤษฎี Feldman ไว้ในกลุ่มทฤษฎีพัฒนาการเช่นเดียวกับ Craft (2005) แต่แยกไว้ในกลุ่มทฤษฎีระบบซึ่ง Craft (2005) ไม่ได้กล่าวถึงทฤษฎีกลุ่มนี้ โดย Starko (2005) ให้เหตุผลว่ามุมมองด้านพัฒนาการของ Feldman ต่างจากแนวคิดหลักของทฤษฎีกลุ่มมนุษยนิยมและพัฒนาการความคิดสร้างสรรค์ของเด็กอนุบาล

Edginton (2004) ให้ข้อสังเกตของเด็กอนุบาลที่มีพัฒนาการทางความคิดสร้างสรรค์ไว้ว่า จะเป็นเด็กที่สนใจในกิจกรรมต่างๆ เช่น วาดภาพ ระบายสี งานไม้ การสร้างโมเดล งานปั้น ดนตรี การเคลื่อนไหวร่างกาย การเล่นละครและบทบาทสมมติ มีความสามารถในการแสดงผลงานและสื่อความคิดของตนต่อผู้อื่นโดยใช้สื่อ และช่องทางที่หลากหลาย ชอบใช้จินตนาการ สามารถใช้วัสดุอุปกรณ์และเครื่องมือต่างๆในการทำให้ความคิด

สร้างสรรค์ของตนเองกลายเป็นผลสำเร็จ รับรู้ สนใจ และกล้าที่จะสำรวจเสียง สี พื้นผิว รูปร่าง รูปแบบ และพื้นที่ในสื่อสองมิติและสามมิติต่างๆ รวมทั้งตอบสนองต่อความคิดสร้างสรรค์ของผู้อื่น เช่น พูดคุยเกี่ยวกับงานระบายสีของเพื่อน ซึ่ง Arce (2000) กล่าวว่าพัฒนาการทางความคิดสร้างสรรค์ของเด็กปฐมวัยจะปรากฏผ่านทุกด้านของการเจริญเติบโต ไม่ว่าจะเป็นด้านร่างกาย ด้านอารมณ์ และด้านสติปัญญา ครูที่เข้าใจในเรื่องความคิดสร้างสรรค์อย่างแท้จริงจึงยอมให้เด็กได้ทำงานอย่างอิสระ และเปิดโอกาสให้มีการสำรวจวัสดุอุปกรณ์ต่างๆ ตามระดับทักษะและพัฒนาการของเด็กแต่ละคน

Lehane (1979) กล่าวว่าช่วงอายุ 2-6 ปี เป็นช่วงเวลาสำคัญยิ่งในการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ ซึ่งถ้าความคิดสร้างสรรค์ไม่ได้รับการพัฒนาขึ้นในช่วงเวลาดังกล่าว โอกาสที่จะจุดติดอีกครั้งเมื่ออายุมากขึ้นย่อมเป็นเรื่องยาก ซึ่ง Feinburg (1994) จำแนกการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์เป็น 2 มิติ คือ มิติของการแสดงออก (Expressivity) ซึ่งเกี่ยวกับจิตใจ อารมณ์ ความรู้สึก และมิติของผลงาน (Productivity) ที่เป็นการจัดการทาง

ความคิด โดยทั้งสองมิติสัมพันธ์กับการเติบโตของพัฒนาการทางอารมณ์สังคม และพัฒนาการทางสติปัญญาเด็กจำเป็นต้องได้รับโอกาสในการเข้าถึงความรู้ควบคู่กับโอกาสที่จะแสดงความก้าวหน้าในการแสดงความคิดสร้างสรรค์ รวมถึงควรได้รับการสนับสนุนช่วยเหลือให้เลื่อนระดับความเข้าใจและสามารถแสดงออกถึงสิ่งที่ตนเองเรียนรู้ออกมาได้

Smidt (1998) กล่าวถึงพัฒนาการทางความคิดสร้างสรรค์ของเด็กปฐมวัยว่าคือความสามารถของเด็กในการพัฒนาจินตนาการและการแสดงออกถึงความคิด ความรู้สึก ในทางสร้างสรรค์ และสื่อสิ่งเหล่านั้นออกมาใน 2 ลักษณะ คือ การได้สำรวจและการโต้ตอบ โดยการสำรวจนั้น เด็กจะใช้ประสาทสัมผัสต่างๆสำรวจเสียงสี พื้นผิว รูปร่าง รูปแบบ และพื้นที่ ทั้งในวัตถุสองมิติและสามมิติ ควบคู่ไปกับการโต้ตอบกับวัสดุอุปกรณ์ และ

เครื่องมือต่างๆ อย่างหลากหลาย อีกทั้งเด็กจะสามารถแสดงความคิดและสื่ออารมณ์ของตนได้ผ่านช่องทางต่างๆ โดยเด็กจะแสดงออกถึงความสามารถในการใช้จินตนาการที่เกิดจากการรับฟังและเฝ้าดูสรรพสิ่งรอบตัวในระดับที่เพิ่มขึ้น โดยจะพยายามแสดงศักยภาพที่มีอย่างซ้ำๆ ในทุกขอบเขตของการเรียนรู้

อีกทั้งเป็นไปในทิศทางเดียวกับ Gordon และ Browne (2008) ที่กล่าวถึงธรรมชาติของเด็กปฐมวัยว่า มีการเปิดรับประสบการณ์ใหม่ๆ สนใจใคร่รู้ที่จะสำรวจสิ่งของต่างๆ และกล้าที่จะเรียนรู้ ดังนั้นสำหรับเด็กปฐมวัย การพัฒนาการรับรู้ต่างๆจึงเป็นส่วนหนึ่งของการได้มาซึ่งทักษะในการสร้างสรรค์ นอกจากนี้เด็กปฐมวัยยังมีความช่างซักถาม สงสัย และเห็นถึงความเชื่อมโยงของสิ่งต่างๆ ทั้งๆ ที่แทบเป็นไปไม่ได้ ครูจึงมีโอกาสได้เห็นความมั่นใจความมุมานะในการแสดงออกทางความคิดสร้างสรรค์ที่ค่อยๆมีรายละเอียดเพิ่มขึ้นควบคู่กับรูปแบบที่ซับซ้อนขึ้นเสมอ

แนวคิดการจัดการเรียนการสอนเพื่อส่งเสริมการคิดสร้างสรรค์ภายใต้ความร่วมมือระหว่างมูลนิธิศึกษาพัฒน์ และ เอ็มไอที (Massachusetts Institute of Technology) ทำให้เกิด โรงเรียนดรุณสิขาลัยที่มีการเรียนรู้เชิงสร้างสรรค์ด้วยปัญญา (Constructionism) ณ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้า ธนบุรี นายพารณ อิศรเสนา ณ อยุธยา ครูใหญ่ของโรงเรียน กล่าวว่า การเรียนรู้ประเภทนี้เป็นรูปแบบที่มุ่งเน้นให้นักเรียนเป็นผู้สร้างความรู้ขึ้นด้วยตนเองผ่านการลงมือสร้างสิ่งใดสิ่งหนึ่งขึ้นมา เช่น การเขียนหนังสือสักเล่ม ทำการทดลองวิทยาศาสตร์ การแสดงละคร การสร้างภาพยนตร์ หรือการเขียนคำสั่งควบคุมการทำงานด้วยคอมพิวเตอร์ เป็นต้น ซึ่งผู้อำนวยให้เกิดกระบวนการเรียนรู้ หรือที่เรียกว่า Facilitator นั้น จะทำหน้าที่สร้างบรรยากาศที่ให้ผู้เรียนได้ใช้ความคิด มีความกระตือรือร้นและมีแรงจูงใจในการเรียน มีการสะท้อนความคิดให้กับครูและเพื่อนเพื่อปรับปรุงชิ้นงานหรือผลงานให้ดีขึ้น และมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการเรียนรู้ของตนเองให้มีประสิทธิภาพมากขึ้นอยู่ตลอดเวลา โดยประยุกต์แนวความคิดจากทฤษฎี Constructionism ของ Professor Seymour Papert จาก MIT Media Lab ให้เหมาะสมกับธรรมชาติของผู้เรียนรู้ในสภาพสังคมและวัฒนธรรมไทย โดยแนวทางประยุกต์ที่ใช้นั้นจะดำเนินการตามแนวความคิดดังต่อไปนี้

1) การเรียนรู้ตามธรรมชาติจะเกิดจากทัศนคติของผู้เรียน ถ้าผู้เรียนมีทัศนคติที่ดีต่อการเรียน จะทำให้การเรียนรู้เต็มไปด้วยความกระตือรือร้นที่จะเรียนรู้อยู่ตลอดเวลา การเรียนรู้ที่เกิดมาจากการบังคับจะทำให้ผู้เรียนเกิดทัศนคติที่ไม่ดีต่อการเรียนรู้ ซึ่งอาจจะทำให้กระบวนการทางความคิดของผู้เรียนหยุดชะงัก หลังจากนั้น ผู้อำนวยการเรียนการสอน (Facilitator) จะบูรณาการ (Integration) องค์ความรู้ที่จำเป็นเข้าไประหว่างการทำโครงงานนั้นๆ จะทำให้ผู้เรียนเข้าใจความหมายและสามารถเชื่อมโยงองค์ความรู้ที่ได้เข้ากับสิ่งที่สนใจ

2) การเรียนรู้เกิดขึ้นได้ทุกที่ ทุกเวลา (Anywhere, anytime)

3) สภาพแวดล้อมในการเรียนที่ดี (Learning Environment) จะทำให้การเรียนรู้นั้น เป็นไปอย่างมีสนุกสนาน และมีประสิทธิภาพ

4) การสร้างองค์ความรู้ (New Knowledge) นั้น จะไม่สามารถเกิดขึ้นได้ ถ้าผู้เรียนไม่มีโอกาสในการนำเสนอผลงานที่สร้างให้กับผู้อื่น (Show and Share) การนำเสนอผลงานเป็นขั้นตอนในการช่วยตรวจสอบว่า ผลงานที่สร้างมานั้นมีความถูกต้องและครบถ้วนแล้วหรือไม่ อีกทั้งคำถามที่จะเกิดขึ้นจากการนำเสนอผลงานนั้น จะเป็นตัวกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดความต้องการในการปรับปรุงผลงานต่อไปเรื่อยๆ

5) การเรียนรู้เป็นทีม (Team Learning) จะช่วยให้ผู้เรียนมีความสามารถเรียนรู้สิ่งต่างๆได้อย่างดีขึ้น อีกทั้งยังจะส่งเสริมให้ผู้เรียนพัฒนาความสามารถในการทำงานเป็นทีมร่วมกับผู้อื่น ซึ่งรูปแบบในการพัฒนาโปรแกรม (Applications) และเนื้อหาในการเรียนรู้ (Knowledge Content) นั้น ควรจะมีการสนับสนุนให้เกิดการพัฒนาแบบ Open Source Project ซึ่งต้องการการเชื่อมต่อกันเป็นระบบเน็ตเวิร์ค หรืออินเตอร์เน็ต

6) เนื่องจากองค์ความรู้ในปัจจุบันนั้น ได้มีการเปลี่ยนแนวความคิดจากองค์ความรู้แบบแยกส่วน มาเป็นองค์ความรู้แบบเป็นองค์รวมมากขึ้น ดังนั้น เครื่องมือที่จะช่วยในการเรียนรู้ จะต้องมีความสามารถในการสร้างผลงานในลักษณะของโปรแกรมคอมพิวเตอร์เพื่อให้ผู้เรียนมีความคิดที่เป็นระบบ (Systematic Thinking) และต้องมีความสามารถในการทำ Simulation ได้เพื่อพัฒนาการคิดอย่างเป็นองค์รวมของผู้เรียน (Systems Thinking)

กิจกรรมในห้องเรียนนั้นเน้นการเรียนรู้ผ่านการปฏิบัติและการเรียนรู้ร่วมกันเป็นทีม โดยประกอบด้วยกิจกรรมทั้ง 8 กิจกรรม คือ การวางแผนการเรียนรู้ (Planning) การสร้างกระบวนการกลุ่มและการเรียนรู้ร่วมกัน (Collaborative and Teamwork) การค้นหาข้อมูลที่สอดรับและสนับสนุนในหัวข้อที่นักเรียนสนใจ (Data Searching) การเชื่อมโยงหัวข้อการเรียนรู้เพื่อมองให้เห็นกระบวนการ กลไก และระบบ (Data Linkage) การจดบันทึกสิ่งที่ได้เรียนรู้ ทั้งเนื้อหาและเพื่อสะท้อนพฤติกรรมการเรียนของนักเรียน (Recording) การฝึก (Practice) การประเมินตนเอง เพื่อพัฒนาชิ้นงานและพัฒนาพฤติกรรมการเรียนรู้ (Self Evaluation) และการนำเสนอ เพื่อสะท้อนกระบวนการเรียนรู้และพัฒนาองค์ความรู้ของตนเอง

4. ความหมายของความคิดสร้างสรรค์

(Creative Thinking) และนวัตกร (Innovator)

4.1 ความหมายของความคิดสร้างสรรค์ (Creative Thinking)

ความคิดสร้างสรรค์ คือ กระบวนการคิดของสมองซึ่งมีความสามารถในการคิดได้หลากหลายและแปลกใหม่จากเดิม โดยสามารถนำไปประยุกต์ทฤษฎี หรือหลักการได้อย่างรอบคอบและมีความถูกต้อง จนนำไปสู่การคิดค้นและสร้างสิ่งประดิษฐ์ที่แปลกใหม่หรือรูปแบบความคิดใหม่ นอกจากลักษณะการคิดสร้างสรรค์ดังกล่าวนี้แล้ว ยังมีสามารถมองความคิดสร้างสรรค์ในหลาย ซึ่งอาจจะมองในแง่ที่เป็นกระบวนการคิดมากกว่าเนื้อหาการคิด โดยที่สามารถใช้ลักษณะการคิดสร้างสรรค์ในมิติที่กว้างขึ้น เช่นการมีความคิดสร้างสรรค์ในการทำงาน การเรียน หรือกิจกรรมที่ต้องอาศัยความคิดสร้างสรรค์ด้วย อย่างเช่น การทดลองทางวิทยาศาสตร์ หรือการเล่นกีฬาที่ต้องสร้างสรรค์รูปแบบเกมให้หลากหลายไม่ซ้ำแบบเดิม เพื่อไม่ให้คู่ต่อสู่รู้ทัน เป็นต้น ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าเป็นลักษณะการคิดสร้างสรรค์ในเชิงวิชาการ แต่อย่างไรก็ตาม ลักษณะการคิดสร้างสรรค์ต่างๆ ที่กล่าวนั้นต่างก็อยู่บนพื้นฐานของความคิดสร้างสรรค์ โดยที่บุคคลสามารถเชื่อมโยงนำไปใช้ในชีวิตประจำวันได้ดี ซึ่งการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ตามหลักสูตรการศึกษาปฐมวัย พุทธศักราช 2560 จะเชื่อมโยงไปสู่หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ได้กำหนดมาตรฐานตัวชี้วัดด้านความคิดสร้างสรรค์ไว้ในกลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยีไว้หลายประการ ซึ่งความคิดสร้างสรรค์ ควรจะประกอบไปด้วย 3 ประการ คือ

1) สิ่งใหม่ (new, original) เป็นการคิดที่แหวกวงล้อมความคิดที่มีอยู่เดิม ที่ไม่เคยมีใครคิดได้มาก่อน ไม่ได้ลอกเลียนแบบใคร แม้กระทั่งความคิดเดิมๆ ของตนเอง

2) ใช้การได้ (workable) เป็นความคิดที่เกิดจากการสร้างสรรค์ที่ลึกซึ้ง และสูงเกินกว่าการใช้เพียง "จินตนาการเพ้อฝัน" คือ สามารถนำมาพัฒนาให้เป็นจริง และใช้ประโยชน์ได้อย่างเหมาะสม และสามารถตอบสนองวัตถุประสงค์ ของการคิดได้เป็นอย่างดี

3) มีความเหมาะสม เป็นความคิดที่สะท้อนความมีเหตุมีผล ที่เหมาะสม และมีคุณค่า ภายใต้มาตรฐานที่ยอมรับกันโดยทั่วไป

4.2 ความหมายของนวัตกร (Innovator)

ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา มีการกล่าวถึงคำว่า นวัตกรรม (Innovation) เพิ่มมากขึ้น โดยมีการระบุว่า นวัตกรรม เป็นเครื่องมือหรือกลไกสำคัญในการพัฒนาและการเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของประเทศ ดังเช่นในแผนพัฒนาดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม คำศัพท์หนึ่งที่ตามมาคือ “Innovator หรือ นวัตกร”

พจนานุกรม Cambridge (Cambridge University Press, 2021) ให้ความหมายของคำว่า Innovator หรือ นวัตกร ว่า คนคนที่แนะนำการเปลี่ยนแปลงและแนวคิดใหม่ๆ คนที่พัฒนา การออกแบบ ผลิตภัณฑ์ ฯลฯ ใหม่ หรือผู้ที่มีแนวคิดใหม่ๆ เกี่ยวกับวิธีการทำบางสิ่งบางอย่าง

ในทำนองเดียวกับ พจนานุกรม Oxford (Oxford University Press, 2021) และ พจนานุกรม Collins (Collins, 2021) ให้ความหมายของคำว่า Innovator หรือ นวัตกร ว่า บุคคลหรือบริษัท ที่แนะนำสิ่ง แนวคิด หรือวิธีการใหม่ๆ ของการทำบางสิ่งบางอย่าง คนที่แนะนำการเปลี่ยนแปลงและแนวคิดใหม่ๆ

นวัตกร (Innovator) คือ คนแรกในการกระทำสิ่งต่างๆ มีความรู้มีความสามารถในการเข้าใจ และประยุกต์ใช้ความรู้ มีความคิดสร้างสรรค์ รับมือกับอุปสรรคในระหว่างการพัฒนานวัตกรรมได้ กล้าเสี่ยงอย่างชาญฉลาด กล้าทำสิ่งใหม่ๆ กล้าคิดต่างอย่างสร้างสรรค์ในการทำให้เกิดนวัตกรรม (พัชรพร, อภิญญา และ ศิระ, 2560)

นวัตกร (Innovator) หมายถึง ผู้ที่สามารถสร้างสรรค์แนวคิด วิธีการ หรือผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ ในการทำสิ่งต่างๆ ที่ไม่เคยมีมาก่อน อาจพัฒนากับผลิตภัณฑ์ที่สร้างขึ้นแล้ว หรืออาจปรับปรุงหรือให้การสนับสนุนที่สำคัญบางอย่างในการสร้างสรรค์ได้ เมื่อสร้างผลิตภัณฑ์หรือบริการ นวัตกรจะสร้าง POC หรือ Proof Of Concept หรือ การทดสอบความเป็นไปได้ เพื่อพิจารณาว่าแนวคิดของตนเองสามารถเปลี่ยนเป็นผลิตภัณฑ์หรือบริการที่เป็นไปได้หรือไม่ (University Lab Partners, 2019)

นวัตกร หรือ นักสร้างนวัตกรรม ไม่ได้ผูกขาดแค่ฝั่งวิทยาศาสตร์เทคโนโลยี แต่คือความคิดสร้างสรรค์ใหม่ๆ ต่อปัญหาที่เกิดใหม่ทุกวัน โดยนวัตกรมีคุณลักษณะดังนี้

1) นวัตกรเกิดมาจากการสร้างสิ่งแวดล้อมและโอกาสในการเรียนรู้

2) การสร้างแรงบันดาลใจ ‘ภายใน’ (ไม่ใช่แรงจูงใจภายนอก เช่น ถ้าสอบผ่านจะได้ของขวัญที่อยากได้) นั่นก็คือ play, passion and purpose – การเล่น แรงบันดาลใจ และ เป้าหมาย

ทักษะที่ทำให้คนมีนวัตกรรมแตกต่างจากคนไม่มีนวัตกรรม ได้แก่

1) การเชื่อมโยง

2) การตั้งคำถาม

3) การสังเกต

4) การทดลอง

5) การสร้างเครือข่าย

นวัตกร ไม่จำเป็นต้องเป็นอัจฉริยะ ถ้ามีทักษะสำคัญ คือ คิด แก้ปัญหา ลงมือทำ และพยายามอดทนทำซ้ำ เพราะไม่มีนวัตกรรมไหนที่ไม่ได้มาจากการทดลองและความผิดพลาด

คุณสมบัติที่จำเป็นที่สุดในการเป็นนวัตกรที่ประสบความสำเร็จ

1) ความสงสัยใคร่รู้

2) การร่วมมือ

3) การคิดเชิงบูรณาการ หรือคิดแบบเชื่อมโยง

4) แนวโน้มที่จะลงมือทำและทดลอง

หลัก 3 P : Play, Passion and Purpose องค์ประกอบและสิ่งแวดล้อมสร้างนวัตกร

1) เล่น (Play) : จากการศึกษาพบว่าชีวิตของนวัตกรในวัยเด็กมักได้เล่นอย่างอิสระ (unstructured play) และ ริเริ่มด้วยตัวเอง พ่อแม่ของพวกเขาซื้อของเล่นประดิษฐ์ให้น้อยมาก และเท่าที่มีก็มักเป็นของเล่นสร้างจินตนาการ เช่น ตัวต่อเลโก้ ทั้งหมดนี้เพื่อสร้างทักษะแห่งการจินตนาการ และคอนเซ็ปต์ของความเป็นไปได้ทั้งมวล ที่น่าสนใจคือ นวัตกรเหล่านี้เรียนพิเศษนอกเวลาเรียนน้อยมาก และถูกจำกัดการใช้เวลากับหน้าจอ

2) แรงบันดาลใจ (Passion) : การเรียนรู้ที่ไม่เกิดจากความกดดันหรือคาดหวังจากแรงจูงใจภายนอก แต่เกิดจากความหลงใหล ความทะเยอทะยาน ความกระเหี้ยนกระหือรืออยากรู้อยากทำในสิ่งนั้น จะเป็นแรงขับให้ทำต่อไปไม่จบสิ้น และนี่คือเคล็ดลับในการสร้างบรรยากาศและโอกาสการเรียนรู้ของเด็กๆ ได้

3) เป้าหมาย (Purpose) : ยึดถือคุณค่าของความแตกต่างทำให้นำไปสู่การลงมือทำให้สำเร็จ

สรุป ทักษะของนวัตกร คือ การคิด แก้ปัญหา ลงมือทำ และเพียรพยายามที่จะอดทนทำซ้ำ คือเป้าหมายเดียวกับการเรียนรู้ เราทุกคนต่างก็เป็นนวัตกรด้วยกันทั้งนั้น ที่ท้าทายและเรียนรู้ได้จากนวัตกรก็คือ การสร้างสิ่งแวดล้อมและโอกาสให้เหล่านวัตกรตัวน้อยเติบโตขึ้นต่างหาก คือวิธีคิดที่สำคัญ

5. ลักษณะความคิดสร้างสรรค์

ความคิดสร้างสรรค์เป็นลักษณะความคิดแบบอเนกนัย (Divergent Thinking) คือ การคิดหลายๆ แง่หลายๆทาง คิดให้มากที่สุดเท่าที่จะนึกได้ ความคิดสร้างสรรค์จะมีลักษณะ ดังนี้

1) ความคิดริเริ่ม (Originality) คือมีความคิดที่แปลกใหม่ต่างจากความคิดธรรมดาของคนทั่วๆไป

2) มีความคิดยืดหยุ่น (Flexibility) คือมีความสามารถในการคิดหาคำตอบได้หลายทิศทางหลายแง่หลายมุม

3) มีความคิดคล่องแคล่ว (Fluency) คือสามารถคิดหาคำตอบได้อย่างคล่องแคล่วว่องไว รวดเร็ว และได้คำตอบมากที่สุดในเวลาที่จำกัด

4) มีความคิดละเอียดลออ (Elaboration) คือการคิดได้ในรายละเอียดเพื่อขยายหรือตกแต่งความคิดหลักให้ได้ความหมายที่สมบูรณ์ยิ่งขึ้น

6. หลักการของรูปแบบการจัดการเรียนการสอนเพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ของเด็กปฐมวัย มีหลักการสำคัญ 2 ประการ คือ

1) สร้างเงื่อนไขให้เด็กอนุบาลคิดแก้ปัญหาผ่านสื่อปลายเปิดที่แปลกใหม่น่าสนใจ และนำเสนอความคิดออกมาอย่างเป็นรูปธรรม โดดเด่น และมีเอกลักษณ์

2) สนับสนุนให้เด็กอนุบาลแสดงออกทางความคิดสร้างสรรค์ผ่านทั้งวัจนและอวัจนภาษา ภายใต้บรรยากาศที่เป็นมิตร มีการยอมรับชื่นชมซึ่งกันและกัน

7. ขั้นตอนการจัดประสบการณ์การเรียนรู้

รูปแบบการจัดประสบการณ์การเรียนรู้เพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ (นวัตกรน้อย : Little Innovator) ระดับปฐมวัย บูรณาการกับ สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ มี 4 ขั้นสำคัญ และมีความต่อเนื่องเป็นลำดับ ดังนี้

1) ขั้นรู้ลึกรู้จริง (Insight) : โดยครูสร้างโอกาสให้เด็กเรียนรู้ผ่านสิ่งเร้าที่เป็นสื่อต้นแบบ หรือสถานการณ์บางอย่างเพื่อกระตุ้น ให้เด็กคิดหาคำตอบกับสิ่งนั้นๆ ที่เขาคิดถึงว่าเป็นไปได้ ซึ่งทำได้ 3 วิธีคือ Immersion ลองด้วยตนเอง Observation การสังเกต และ Interview การสัมภาษณ์ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง เพื่อให้ได้ข้อมูลเรื่องนั้นหรือสิ่งที่ต้องการนั้นๆ ขั้นนี้จะทำให้เจาะลึกถึงปัญหา เพื่อได้ข้อมูลความเป็นจริงในสิ่งที่เป็นไปให้ได้มากที่สุด เพื่อนำมาแก้ไขปัญหาและสร้างเป็นชิ้นงานในขั้นต่อไปได้อย่างตรงจุด

2) ขั้นสร้างสรรค์ไอเดีย (Wow! Idea) : ขั้นตอนนี้เป็นการคิดค้นหาวิธีการที่หลากหลายเพื่อสร้างชิ้นงานต้นแบบ โดยครูตั้งต้นจากการใช้โครงสร้างคำถามปลายเปิดให้เด็กได้คิดหาคำตอบด้วยตนเอง เช่น เราสามารถทำอย่างไรได้บ้างเพื่อ…..? เป็นต้น เมื่อได้คำตอบแล้ว สิ่งที่ต้องทำต่อไปคือ การลงมือทำชิ้นงานที่คิดว่าเป็นไปได้นั้น ทั้งนี้ครูอาจจะใช้เทคนิคการ Brain storm หรือระดมความคิดจากทีมงานในการสร้างชิ้นงานได้ ซึ่งมี 2 แบบ คือ

Critical thinking การคิดเชิงวิพากษ์ คิดแบบมีวิจารณญาณ อย่างมีเหตุมีผล
Creative thinking การคิดเชิงสร้างสรรค์ ในสิ่งที่แตกต่างและเป็นไปได้

3) ขั้นแผนพัฒนาธุรกิจ (Business Model) หรือขั้นวางแผนแบ่งปัน : ขั้นตอนนี้เป็นการทดสอบไอเดียหรือชิ้นงานที่ทำขึ้นมาว่าใช้ได้จริงหรือเป็นที่ชื่นชอบของผู้อื่นมากน้อยแค่ไหน โดยครูสามารถนำชิ้นงานของเด็กๆ แต่ละคน มาตั้งวงสนทนาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ให้เด็กที่ทำชิ้นงานออกมาเล่าถึงกระบวนการในการทำชิ้นงาน จุดเด่นของชิ้นงานตนเอง แล้วถามคำถามให้เด็กๆ คนอื่นๆ แสดงความคิดเห็นว่า ใครชอบผลงานชิ้นนี้บ้าง เพราะอะไร แล้วตั้งคำถามฝึกให้เด็กวางแผนการนำชิ้นงานไปพัฒนาใช้ประโยชน์ โดยแบ่งเป็นการวางแผนตามลักษณะของนวัตกรรม (ชิ้นงาน) 2 ประเภท ดังนี้

3.1 นวัตกรรมทางธุรกิจ (ฺBusiness Innovation) ครูให้เด็กๆ ลองคิดหาคำตอบว่า จะนำชิ้นงานนี้ไปขายให้ได้หรือไม่ ขายให้กับใคร ถ้าจะขายจะตั้งราคาเท่าไร ขายที่ไหนได้บ้าง เพราะอะไร

3.2 นวัตกรรมสร้างสรรค์ทางสังคม (Social Innovation) ซึ่งเป็นการวางแผนนำชิ้นงานในลักษณะของการแบ่งปันและเกื้อกูลแก่ผู้อื่น โดยครูถามคำถามว่า จะมอบชิ้นงานนี้ให้กับใครได้บ้าง กรณีนี้จะคำนึงถึงคุณค่าหรือประโยชน์ของผู้รับเป็นสำคัญ

จากนั้น ครูถามคำถามให้เด็กคิดต่อว่า ใครบ้างที่จะช่วยนำชิ้นงานนี้ไปมอบให้กับคนซื้อหรือผู้ใช้ประโยชน์ จะส่งชิ้นงานนั้นด้วยวิธีใด แล้วจะใส่บรรจุภัณฑ์อย่างไรชิ้นงานถึงจะไม่พังเสียหาย ถ้ามีจำนวนคนที่ต้องการชิ้นงานจำนวนเท่านี้ จะต้องทำชิ้นงานกี่ชิ้น จะสามารถทำได้จริงๆ เท่าไร ต้องใช้วัสดุอะไรบ้างมากน้อยแค่ไหน ใช้เวลาทำชิ้นงานมากน้อยแค่ไหนจึงจะสำเร็จ เป็นต้น ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นกระบวนการเล็กๆ เพื่อขอรับข้อคิดเห็นในการปรับปรุงงานให้ดึงดูดความสนใจของผู้อื่นได้มากยิ่งขึ้น ดังนั้น หัวใจสำคัญของชิ้นงานต้นแบบก็คือ “การดึงจุดขาย”

4) ขั้นการผลิตและการกระจาย (Product & Diffusion) : เป็นการสร้างมูลค่าผลงานหรือชิ้นงานนำเสนอให้ผู้อื่นหรือสาธารณะ โดยนำชิ้นงานที่พัฒนาจากขั้นตอนที่ 3 มาผลิต เพื่อจำหน่ายหรือมอบให้กับผู้อื่นตามแผนที่กำหนดไว้ แล้วประเมินผลความสำเร็จ ปัญหา อุปสรรค หรือสิ่งที่ยังต้องปรับปรุงพัฒนาเพิ่มเติม

8. ผลที่เด็กจะได้รับ

จากรูปแบบการจัดการเรียนการสอนเพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ (นวัตกรน้อย : Little Innovator) ของเด็กปฐมวัย จะเกิดขึ้นอย่างเป็นองค์รวมครอบคลุมทั้ง 4 ด้าน คือ ด้านบุคคล ด้านกระบวนการ ด้านผลงาน และด้านการสร้างบรรยากาศ ดังนี้

1) ด้านบุคคล: เด็กมีความเชื่อมั่นและมีความกล้าเสี่ยงที่จะสร้างสรรค์ผลงานต่างๆ ด้วยแบบฉบับของตนเอง

2) ด้านกระบวนการ: เด็กสามารถพัฒนาวิธีแก้ปัญหาขึ้นใหม่ได้ด้วยตนเอง และสามารถใช้ความคิดเชื่อมโยง สังเคราะห์ และคิดเปลี่ยนแปลงสิ่งต่างๆมาใช้เพื่อให้การแก้ปัญหาสัมฤทธิ์ผล

3) ด้านผลงาน: เด็กสามารถสร้างสรรค์ผลงานที่มีเอกลักษณ์ และมีความสมบูรณ์ตามที่เด็กตั้งใจให้เกิดขึ้น

4) ด้านการสร้างบรรยากาศ: เด็กมีการตอบสนองทางบวกต่อความคิดสร้างสรรค์ของผู้อื่น และสร้างบรรยากาศที่เป็นมิตรในการทำงานร่วมกับผู้อื่นได้

9. บทบาทของครูตามรูปแบบการจัดการเรียนการสอน

1) สร้างโอกาสให้เด็กได้แสดงออกทางความคิดสร้างสรรค์อย่างสอดคล้องกับความถนัดและความสนใจ

2) จัดเตรียมสื่อที่สามารถกระตุ้นให้เด็กแสดงออกทางความคิดสร้างสรรค์ได้เพียงพอต่อความต้องการของเด็ก และสื่อนั้นต้องสามารถกระตุ้นจินตนาการและความคิดของเด็กได้เป็นอย่างดี

3) จัดช่วงเวลาให้เพียงพอต่อการใช้ทั้งความคิดริเริ่ม ความคิดคล่องแคล่ว ความคิดยืดหยุ่น และความคิดละเอียดลออ อย่างเต็มที่ในการสร้างผลงานแต่ละครั้ง

4) ยอมรับความแตกต่างในการแสดงออกทางความคิดสร้างสรรค์ของเด็กแต่ละคน

5) ใช้น้ำเสียงอบอุ่น เป็นมิตร และให้อิสระกับเด็ก เพื่อสร้างบรรยากาศที่เอื้อต่อการใช้ความคิดสร้างสรรค์

6) สนับสนุนให้เด็กชื่นชมทั้งกระบวนและผลงานผู้อื่น รวมทั้งเสนอแนะแนวให้เด็กคิดหาแนวทางการแก้ปัญหา และใช้เทคนิคในการกระตุ้นให้ผู้เรียนหาคำตอบได้อย่างรวดเร็ว

7) ประเมินการแสดงออกทางความคิดสร้างสรรค์ของเด็กอย่างครอบคลุมทั้งด้านบุคคล กระบวนการ ผลงาน และการสร้างบบรรยากาศ สร้างเวทีและให้เด็กมีโอกาสนำผลงานไปเผยแพร่

10. ประโยชน์ในการคิดสร้างสรรค์

1) เป็นการค้นหา คิดค้น และพัฒนาการวิทยาการใหม่ๆ สร้างเป็นนวัตกรรม

2) มีความสนุกและเกิดทักษะการรอบรู้ในสิ่งที่อยู่รอบๆ ตัว เป็นคนฉลาดคิดแก้ปัญหาต่างๆได้อย่างรอบคอบ

3) มีความสุข สร้างความเชื่อมัน ความประทับใจ การยกย่องให้กับตัวเอง

4) สร้างความอดทน ความตั้งใจ ความสามารถและแนวทางการใช้ชีวิตประจำวัน

5) ผู้เรียนได้ลงมือปฏิบัติจริง มีการบูรณาการในตัวเอง

6) เปิดทางเลือกให้ผู้เรียนหาคำตอบที่หลากหลาย

7) ส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม

8) ส่งเสริมกระบวนการคิดเชื่อมโยงอย่างเป็นระบบอย่างมีขั้นตอน

9) นำไปจัดการเรียนรู้ได้กับทุกกิจกรรมและหน่วยการเรียนรู้ และสามารถเชื่อมโยงกับรูปแบบการเรียนรู้อื่น ๆ ได้

10) ยกระดับความสามารถ ความอดทน และความคิดริเริ่มของผู้นำให้เพิ่มมากขึ้นและยังเป็นการพัฒนาความสนใจในงาน พัฒนาการใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์และพัฒนาชีวิตให้ทันสมัยมากขึ้น

11. อุปสรรคของความคิดสร้างสรรค์

อุปสรรคของความคิดสร้างสรรค์นั้นสามารถแยกได้เป็น 2 ประเภทคือ

1) อุปสรรคภายนอกจะเกิดขึ้นในลักษณะเช่น ธรรมเนียมที่ไม่เปิดโอกาสให้เด็กได้ซักถามตามความอยากรู้อยากเห็น ธรรมเนียมของการชอบคิดตามอย่างกันซึ่งถ้าคิดแปลกจากคนอื่นจะไม่เป็นที่ยอมรับของสังคม ธรรมเนียมที่เน้นบทบาทความแตกต่างระหว่างเพศอย่างชัดเจนในเรื่องหน้าที่ของหญิงและชาย วัฒนธรรมสังคมให้ค่านิยมกับความสำเร็จและไม่ยอมรับความล้มเหลวทำให้คนไม่กล้าทดลองทำสิ่งใหม่ๆ การเน้นระเบียบ และกฎเกณฑ์มากเกินไปถ้าเปลี่ยนแปลงเพียงเล็กน้อยก็ถือเป็นความผิดซึ่งขาดความยืดหยุ่นทำให้ไม่กล้าแสดงความคิดสร้างสรรค์ออกมา

2) อุปสรรคภายในที่เกิดขึ้นจากตัวเราเองก็ได้แก่ ความกลัวที่จะถูกตำหนิติเตียนและหาว่าแปลก ความเคยชินการคิดแบบเดิมที่เคยทำอยู่เป็นประจำ การมีอคติหรือมีทัศนะที่คับแคบว่าคำตอบที่ถูกต้องมีเพียงคำตอบเดียว ความเฉื่อยชาและอืดอาดในการเริ่มคิดเริ่มทำทำให้ขาดแรงกระตุ้นที่จะทำสิ่งใหม่ๆ สรุปว่าถ้าเราต้องการจะพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ของเราให้เกิดมากขึ้นก็ต้องพยายามกำจัดอุปสรรคทั้งภายนอกและภายในทิ้งไปให้ได้มากที่สุด

12. ตัวอย่างกิจกรรมที่ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์สู่นวัตกรน้อย

1. กิจกรรมศิลปะ เป็นกิจกรรมที่ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์และชวนฝึกประสาทสัมผัสระหว่างมือกับตา การรู้จักใช้ความคิดของตนในการแสดงออกทางความคิดหลาย ๆ ด้าน เช่น การวาดภาพละเลงสี การฉีกกระดาษ การตัดกระดาษ การปั้นดินเหนียว การประดิษฐ์เศษวัสดุ เป็นต้น

2. กิจกรรมด้านภาษา ได้แก่ การเล่านิทาน การเล่นละคร การเล่นบทบาทสมมติ กิจกรรมเข้าจังหวะ และการแสดงออกทางด้านจินตนาการ เป็นต้น

กิจกรรมสร้างสรรค์จากกระดาษสี

มุมส่งเสริมโลกแห่งจินตนาการ

สร้างแรงบันดาลใจแห่งการคิดสร้างสรรค์

ส่งเสริมการคิดสร้างสรรค์ที่หลากหลาย

เอกสารอ้างอิง

ขวัญตา ทุนแพทย์. (2545). ผลการเล่านิทานประกอบค าถามปลายเปิดแบบเร้าที่มีต่อความคิดสร้างสรรค์ของเด็กปฐมวัย. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาหลักสูตรและการสอน คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น.

คีระคิน คำหนองไผ่. (2564). การจัดประสบการณ์การเรียนรู้เพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ (นวัตกรน้อย) ระดับปฐมวัย. สวนประชุมเจ้าชายตัวน้อย (องค์กรสาธารณประโยชน์). ขอนแก่น.

ทิพวรรณ พานเข็ม. (2550). ผลของกิจกรรมสร้างสรรค์แบบต่อเดิมผลงานที่มีต่อความคิดสร้างสรรค์ของเด็กปฐมวัย. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาปฐมวัยศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.

ธีรชัย เนตรถนอมศักดิ์. (2538). การสังเคราะห์งานวิจัยเกี่ยวกับความคิดสร้างสรรค์ในประเทศไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาการประถมศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยขอนแก่น.

นงลักษณ์ วิรัชชัย. (2542). การวิเคราะห์อภิมาน.กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

รวิศ หาญอุตสาหะ. (2017). 3 หลักคิด เปลี่ยนความคิดสร้างสรรค์ให้เป็นธุรกิจสร้างรายได้. ที่มา: themomentum.com

วรรณา กรัสพรหม. (2546). การศึกษาความคิดสร้างสรรค์ของเด็กปฐมวัยที่ได้รับการจัดประสบการณ์แบบโครงการ. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาการศึกษาปฐมวัย คณะศึกษาศาสตร์

มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

วาสนา กุสุมาลย์. (2551). การสังเคราะห์งานวิจัยเกี่ยวกับการจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียนระดับการศึกษาปฐมวัยและประถมศึกษา. สารนิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต,

สาขาวิชาการบริหารศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัย ศรีนครินทรวิโรฒ.

ศึกษาธิการ, กระทรวง. (2546). หลักสูตรการศึกษาปฐมวัย พุทธศักราช 2546. กรุงเทพฯ: คุรุสภาลาดพร้าว.

Arce, E. (2000). Curriculum for young children: An introduction. USA.: Delmar.

Baas, M., De Dreu, C. K. W., and Nijstad, B. A. (2008). A meta-analysis of 25 years of moodcreativity research: hedonic tone, activation, or regulatory focus?. Psychological Bulletin. 134, pp. 779-806.

Craft, A. (2005). Creativity in schools: Tensions and dilemmas. London: Routledge.

Edginton, M. (2004). The foundation stage teacher in action: teaching 3, 4 and 5 year olds. London: Paul Chapman publishing.

Feinberg, S. G. (1994). Eliciting children’s full potential: Designing and evaluating developmentally based programs for young children. USA.: Brooks/Cole.

Gordon, A. M., and Browne, K. W. (2008). Beginnings and Beyond: foundations in early childhood education. 7th edition. USA.: Thomson Delmar Learning.

Hunter, S. T., Bedell, K. E., and Mumford, M. D. (2007). Climate for creativity: A quantitative review. Creativity Research Journal, 19(1), 69-90.

Kusumaln, W. (2007). A synthesis of research on creative thinking instruction development of kindergarten and primary school students. Master’s Thesis. Department of

Educational Administration, Graduate School, Srinakarinwirot University.

Lehane, S. (1979). The creative child: how to encourage the natural creativity of your preschooler. New Jersey: Prentice-Hall.

Lynch, M. D., and Harris, C. R. (2001). Fostering creativity in children, K-8. Needham Heights, MA: Allyn and Bacon.

Ma, H. H. (2009). The effect size of variables associated with creativity: A meta-analysis. Creativity Research Journal. 21(1): 30-42.

Meager, N. (2006). Creativity and culture: Art projects for primary schools. Corsham: NSEAD.

Nethanomsak, T. (1996). A research synthesis on the creativity study in Thailand. Master’s Thesis. Department of Elementary Education, Graduate School, Khon Kaen University.

Scott, G., Leritz, L. E., and Mumford, M. D. (2004). The effectiveness of creativity training: A quantitative review. Creativity Research Journal. 16(4): 361-388.

Starko, A. J. (2005). Creativity in the classroom: Schools of curios delight. 3rd edition. London: Lawrence Erlbaum Association.

Sternberg, R. J. (2007). Creativity as a habit. In Al-Girl Tan. (Ed.), Creativity: A handbook for teacher (pp.3-25). New Jersey: World Scientific.

อ้างอิงอื่นๆ

Plucker A. Jonathan et al. What We Know About CREATIVITY: Part of 4Cs Research Series. Partnership for 21st Century Skills.

Gregory et al. Building creative thinking in the classroom: From research to practice. International Journalof Educational Research, 62, 43-50.

Nicola Whitton. (2018). To improve education, we need to incorporate imagination. available from www.weforum.org

Jack Ma. Creativity, innovation and 3q’s is the key against machines. available from www.youtube.com

Jack Ma. The Future is Creativity Driven. available from www.youtube.com

เว็บไซต์ที่เข้าถึงได้

https://bit.ly/3uyXpjA

https://www.salika.co/2019/11/10/steam4innovator-project/

http://journal.rbac.ac.th/wp-content/uploads/2019/09/56-8_1p39-50.pdf

https://thepotential.org/knowledge/play-passion-purpose-young-innovator/

http://www.thailibrary.in.th/2021/04/07/innovator/

https://sites.google.com/site/edtechsukm/kar-cadkar-reiyn-kar-sxn-cheing-srangsrrkh

http://www.okmd.or.th/okmd-opportunity/new-gen/262/

ตัวอย่างแผนการจัดการเรียนรู้ตามแนวทางนวัตกรน้อย (Little Innovator)

(คลิกที่ภาพ)

พัฒนาแนวคิด @พฤษภาคม 2564

จำนวนผู้เข้าชมเว็บไซต์

Page updated

Google Sites

Report abuse