Học bổng trợ giảng (teaching assistantship) của trường đại học Mỹ. Đây là nguồn học bổng chủ yếu.
Học bổng của một số tổ chức độc lập như VEF, Fulbright. Bạn sẽ được nhận hậu thuẫn từ những tổ chức có thế lực, nhưng có thể đi kèm với những ràng buộc.
Học bổng của nhà nước Việt Nam như từ Đề án 322.
Hai học bổng sau cũng đòi bạn phải được trường đại học Mỹ chấp nhận cho vào học. Nói chung nếu bạn có sẵn nguồn kinh phí thì cơ hội được vào học của bạn sẽ cao hơn.
Nguồn học bổng trợ giảng rất lớn. Các khoa toán của trường đại học Mỹ cần các trợ giảng để dạy các lớp bài tập toán cho sinh viên các ngành khác trong trường. Mỗi khoa toán có thể có mười, hoặc hàng chục vị trí trợ giảng mới mỗi năm, và có hàng trăm khoa toán như thế. Hãy xem trang web của Hội Toán học Mỹ tập hợp thông tin học bổng sau đại học ngành toán của các trường đại học Mỹ: http://www.ams.org/programs/students/findgradprograms/fgp-search .
Trước tiên, bạn cần phải có bằng cử nhân. Tuy nhiên cần lưu ý là nhiều sinh viên (và hầu hết sinh viên Mỹ) nộp đơn khi họ đang học năm cuối đại học, chưa có bằng. Nếu thành công bạn có thể nhập học sau đại học ngay sau khi tốt nghiệp đại học.
Tùy từng trường, khoa, bạn có thể cần phải nộp điểm thi TOEFL, GRE General, GRE Math.
Bạn cũng cần 2 tới 3 thư giới thiệu.
Chọn trường
Thi TOEFL, GRE
Lấy thư giới thiệu
Bạn nên bắt đầu chuẩn bị từ nửa năm trước hạn chót (hạn chót thường là vào tháng hai). Bạn có thể học hỏi kinh nghiệm nộp đơn từ những người đi trước qua những trang web trên mạng, ví dụ như http://usguide.org.vn
Nếu bạn không có ý tưởng gì về lĩnh vực bạn muốn làm việc hoặc không quen với bất kỳ giáo sư nào thì bạn có thể bắt đầu bằng cách xem các bảng xếp hạng. Các bảng xếp hạng sẽ cung cấp cho bạn một số ý tưởng về những nơi có thể phù hợp với bạn.
US News and World Report: http://www.usnews.com
Princeton Review: http://www.princetonreview.com
National Research Council: phds.org
The Shanghai Jiao Tong University's Academic Ranking of World Universities: http://www.shanghairanking.com
Webometrics: http://www.webometrics.info
Cần thận trọng trong việc sử dụng các bảng xếp hạng. Nhiều người đã đặt câu hỏi về độ tin cậy của những bảng xếp hạng như vậy.
Các bảng xếp hạng thường xếp cho cả trường, trong khi chất lượng của một khoa hay một chuyên ngành trong trường có thể khác nhiều với chất lượng chung của trường. Khoa toán của các trường khác nhau có những thế mạnh khác nhau, khó so sánh được.
Vì vậy bạn không nên dùng các bảng xếp hạng làm yếu tố duy nhất trong quyết định của bạn.
Có nhiều người đến học ở trường có xếp hạng thấp, sau khi ở đó vài năm (thường là sau khi nhận được văn bằng thạc sĩ) thì họ chuyển tới cho các trường tốt hơn.
Bạn nên hỏi thầy của mình về những nơi tốt nhất cho bạn. Ý kiến của họ có thể rất khác khác với những gì bạn biết từ các bảng xếp hạng hay các phương tiện truyền thông đại chúng. Bạn bè hay các anh chị đã hoặc đang học ở nước ngoài có thể có những ý kiến quí giá.
Có khi bạn đã có một số ý tưởng về lĩnh vực mà bạn muốn chuyên (ví dụ bạn muốn theo học đại số, đặc biệt là đại số giao hoán ...). Trong trường hợp đó bạn có thể tập trung tìm khoa toán nào tốt trong lĩnh vực này. Một cách là bạn hãy tìm xem những chuyên gia trong lĩnh vực đó mà bạn biết tên (qua sách, bài báo) họ đang ở trường nào. Việc này rất dễ dàng với Internet. Một danh sách trang web của các khoa Toán ở Mỹ có ở trang web của Hội Toán học Mỹ: http://www.ams.org/programs/students/findgradprograms/fgp-search . Trang này cũng tập hợp nhiều thông tin khác, như số lượng học bổng mà khoa cấp mỗi năm. Trang web http://www.petersons.com cũng có thông tin này.
Bạn hãy vào trang web của khoa, xem danh sách giảng viên, xem trang web cá nhân của giảng viên, xem trang nghiên cứu, lịch seminar, ... từ đó có đánh giá nhất định về khoa toán đó: mức độ hoạt động khoa học, sự quan tâm tới việc đào tạo sau đại học, những giáo sư nào có thể là thầy hướng dẫn tương lai của bạn, ...
Nói chung nếu bạn được giáo sư ở nơi bạn nộp đơn giới thiệu thì cơ hội của bạn tăng lên rất nhiều. Nếu bạn quen biết một giáo sư ở đó thì nên liên hệ với giáo sư đó trước.
Tuy nhiên nếu bạn không quen biết thì bạn cần cân nhắc kĩ. Nếu bạn đã có những thành tựu cụ thể trong ngành nghiên cứu của vị giáo sư thì bạn có thể viết thư tự giới thiệu. Nhưng nếu không phải như vậy thì không nên liên hệ, vì một số giáo sư không thích bị làm phiền bởi những thư không mời, và họ sẽ trả lời là họ không thể giúp bạn và bạn hãy nộp đơn như mọi người khác.
Một số người chỉ nộp đơn tới một trường, có người nộp đơn tới mười trường, nhưng thường người ta cùng lúc nộp đơn cho vài trường. Sau khi bạn có một số ý tưởng về cơ hội của mình, bạn có thể nộp đơn tới một trường ở mức trên, một trường ở mức trung bình và một trường ở mức thấp so với khả năng của bạn.
Trợ giảng có thể làm những việc sau: chấm bài, dạy lớp bài tập, dạy lớp thực hành, dạy một phần hay toàn bộ môn học (thường là các môn cơ sở). Thời gian dành cho công việc trợ giảng không quá 20 giờ mỗi tuần.
Bạn nên hiểu teaching assistantship là một việc làm (job) chứ không chỉ là một học bổng (fellowship).
Lương trợ giảng nói chung trong khoảng từ $10 000 đến $20 000 một năm, đi cùng với miễn học phí và các khoảng phúc lợi như bảo hiểm y tế. Ở một số nơi bạn có thể dạy thêm trong học kì hè. Có khi giáo sư hướng dẫn của bạn trích ngân sách nghiên cứu để hỗ trợ thêm cho bạn. Các khoảng tiền này đủ để bạn sống và tập trung làm việc. Nói chung bạn có thể không giàu nhưng chắc chắn bạn không lo bị đói!
Khi bạn so sánh mức lương ở các trường khác nhau, cần để ý là chi phí sinh hoạt ở các vùng khác nhau cũng khác nhau.
Ở nhiều nơi cơ hội được học bổng của người xin học tiến sĩ cao hơn rất nhiều so với người xin học thạc sĩ. Một nguyên nhân là người xin học tiến sĩ thường giỏi hơn và sẽ ở lại khoa lâu hơn.
Trong mẫu thư giới thiệu có câu hỏi rằng người giới thiệu đã biết bạn được bao lâu, trong hoàn cảnh nào. Người viết thư nên là người biết bạn càng nhiều càng tốt để không phải viết nội dung chung chung, không gây được ấn tượng gì.
Nếu người giới thiệu bạn là một nhà toán học có uy tín, hoặc quen biết với nơi bạn nộp đơn, hoặc đã từng giới thiệu thành công những học trò khác tới nơi đó thì thư giới thiệu sẽ có giá trị cao.
Có những luận cứ cho và chống lại mỗi sự lựa chọn, nhưng thường sớm hơn là tốt hơn, đặc biệt nếu mục tiêu của bạn là học vị tiến sĩ. Đối với nghiên cứu toán lí thuyết thì bạn nên đi học càng sớm càng tốt, nhưng đối với toán ứng dụng thì kinh nghiệm làm việc thực tế trong các lĩnh vực liên quan có thể có giá trị.
Có nhiều điều mà bạn có thể làm (bắt đầu từ năm thứ nhất!) để giúp bạn dễ dàng hơn trong tương lai khi xin học bổng.
Làm việc gắng sức, lấy điểm cao trong các môn học
Học rộng để có hiểu biết trong nhiều hướng khác nhau của toán
Học một số môn khó, sâu
Tham dự lớp cử nhân tài năng
Dự các hoạt động nâng cao: các khóa học của giáo sư thỉnh giảng, seminar, trường hè toán học, hội nghị toán, ...
Tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến toán: các cuộc thi toán học, thi Olympic toán sinh viên, câu lạc bộ toán học sinh viên, ...
Làm tiểu luận tốt nghiệp để làm quen với nghiên cứu toán
Đầu tư cho tiếng Anh
Tìm hiểu thông tin du học
---------------
Viết tháng 9/2000, sửa chữa tháng 11/2010, Huỳnh Quang Vũ.