Заўтра была вайна
Трэба ведаць – сэрца просіць,
Як дзядам, бацькам жылося…
Як сахой даўней аралі,
Як смыком зямлю бярлялі,
Як з сявалкі збожжа-зерне
Рассявалі чорнай жменяй…
Тэба ведаць, што зазналі,
Як на пана працавалі…
Трэба ведаць і пра тое,
Апраналі што? Якое?..
Пятрусь Броўка. «Наш музей»
Вядомы літаратуразнавец Адам Мальдыс лічыць, што чалавека можна параўнаць з птахам, адно крыло якога – мінулае, другое – будучае. Калі не дзейнічае адно крыло, то птах губляе раўнавагу, арыентацыю ў часе і прасторы і непасбежна падае ў прорву бездухоўнасці. Калі ў чалавека няма патрыятычных пачуццяў, ён становіцца перакаці-полем ці ператвараецца ў засохлую траву – пералёт, якому ўсё роўна, што гіне: культура, памяць, зямля Каб гэтага не адбылося, у нашай школе з лістапада 2014 года дзейнічае музей Баявой славы.
Спынімся на першай эксазіцыі музея “Заўтра была вайна”.
Кожны куток Беларусі захаваў моўныя, фальклорныя, этнаграфічныя і іншыя асаблівасці, звычаі і традыцыі. Адметнасць культурнай прасторы насельнікаў Беларусі ствараюць своеасаблівы вобраз свету, асабістае ўспрыманне навакольнага асяроддзя, у якім фарміруецца духоўны строй чалавека, яго светапогляд, патрыятычныя пачуцці.
Аснова кутка - экспазіцыя, складзеная з прадметаў сялянскага побыту. Тут ёсць і “бабін куток” – гэта значыць гаспадарчы куток, тут можна пакруціць кола калаўрота, палюбавацца прыгожымі ручнікамі, падзорнікамі, сурвэткамі, патрымаць у руках верацяно, часала, драўляную лапату, пранік, узважыць рэчы з дапамогай бязмена, наліць малака ў гліняны збан, папрасаваць бязізну жалезным прасам на вуглях, запаліць старажытны ліхтар, прасеяць муку праз рэшата і замясіць цеста ў дзежцы, даведацца аб прызначэнні ступы, бойкі, праса, каромысла, праніка і качалак, паспрабаваць пакачаць ільняны ручнік, агледзець сялянскі гардэроб.
Усё, што прадстаўлена ў музеі, сабрана супрацоўкамі нашай установы сумесна з бацькамі і вучнямі.
А чаму было вырашана аформіць гэтую экспазіцыю ў выглядзе сялянскай хаты ? Хата — наша калыска, утульнае і цёплае гняздо, адкуль «вылятаем мы ў вырай», куды вяртаемся з далёкіх і блізкіх дарог. Нездарма ў народзе кажуць: «Чужая хата не грэе, а свая хатка як родная матка».
У вясковай хаце ёсць кут, дзе пасядзець лічыцца за вялікі гонар. Покуць — так называецца гэта пачэснае месца. Тут, на покуце, пад самай столлю, вісяць абразы з выявамі Ісуса Хрыста і святых. Яны маўкліваю малітваю асвячаюць хату . На сценах развешаны ручнікі, вышыванкі і сведкі мінулага - фотаздымкі. На стале, на падлозе стаяць рэчы хатняга ўжытку: дзяжа, бойка, прасніца, пранік, качалка, кашы, збаны, гарлачы, лапці.
Заходзячы ў святліцу,
Што ты ўбачыш там?
Бажніцу!
Ручнік на бажніцы
Набожнікам звалі,
I покуць у хаце ім аздаблялі.
Многа людзі працавалі:
Сеялі, палолі, рвалі,
Як вялося здавён,
Шаўкавіты лён.
А вось абрус, сняжысты да бяла.
Яго да свята бабка берагла,
Начэй не спала, вышывала
Цвяток радзімы васілька.
Пра покуць складзены прымаўкі: «Сівой барадзе месца на куце», «Добраму чалавечку добра і ў запечку, а ліхаце кепска і на куце».
Доўгімі восеньскімі і зімовымі вечарамі жанчыны ўсіх узростаў, а таксама дзяўчаты пралі, ткалі, шылі, вышывалі.
Прасніца — драўляная прылада для прадзення воўны, кудзелі. Папрадуха левай рукой выцягвала з «барады» валасіню-валаконца, а правай круціла верацяно, навіваючы на яго нітку. Ёсць больш удасканаленая прасніца — калаўрот-самапрадка. Бытавалі калаўроты-стаякі і калаўроты-лежакі. Прасці на калаўротах было куды лягчэй і хутчэй.
Кросны — самаробны ткацкі станок. Ткалі найчасцей з лёну. Для гэтага лён мялі, трапалі, часалі, пралі. Затым бялілі або фарбавалі пражу, снавалі яе. I толькі потым прыносілі станок і пачыналі ткаць. Рыпелі панажы, стукала бёрда з набліцамі, хадзілі ўверх-уніз ніты, ткалася палатно, белае ці расквечанае яркімі ўзорамі.
Руплівая, як маладуха, У куточку хаты
Жыла тут бабка-папрадуха. Прасніца стаяла.
Ёй, руплівай папрадусе, Бабцы кужаль прасці
Не было спачыну, мусіць — Дачка памагала.
Дзень і ночку шчыравала, Ставіла новыя
Нітак тоненькіх напрала. Кросенцы кляновыя.
Самапрадка ля акна — Хутка бегаў чаўнок,
Як той чмель! гула яна. Рабіў тоненькі радок.
I матала, і круціла Бёрда ўмела, бёрда дбала
Пражу-ніткі матавіла. Той радочак прыцікала.
Зімку ўсю бабуля ткала, Праткам адкалачу.
Ткала, ціха прымаўляла: Панясу на сенажаць —
— Ручнікоў натку, Хай на сонцы паляжаць.
Панясу на раку, Пабялеюць ручнікі
У ваду намачу, На травіцы ля ракі.
— Драўляныя ночвы, або начоўкі. У іх раней мылі бялізну, гатавалі мяса для калбас, трымалі шаткаваную капусту перад тым, як ссыпаць у бочку. I самае галоўнае назначэнне ночваў — купанне малых дзяцей.
I цясляр, і дрывасек,
Дзед пайшоў, асіну ссек.
Ссек асіну на начоўкі
I прывёз яе дамоўкі.
Дзяўбаў ён асіну не адну часіну.
Не дарэмна шчыраваў —
Усё ж ночвы змайстраваў.
— Ступа — прылада для апрацоўкі зерня на крупы.
— Рэшата служыла для ачысткі зерня, сіта — для прасей-вання мукі.
Здаўна людзі карысталіся гліняным посудам. Выраблялі яго майстры-ганчары. Збаны, гарлачыкі, глякі, міскі, кружкі — усё гэта ўпрыгожвалася, абпальвалася і доўга служыла людзям.
Калі ласка — гладышы Халодны і празрысты,
Выбірайце для душы. Бы з крынічкі самай чыстай.
Малако ў іх налівайце — А пузаценькі гаршчок
Ганчароў успамінайце. Грэе ў печы круглы бок.
Як нальеце квасу ў гляк — Кашу смачную гатуе —
Незвычайны будзе смак: Усіх-усіх пачастуе.
Ёсць такая легенда. Чалавеку сказалі, каб ён, адыходзячы з хаты, не азіраўся назад, іначай ператворыцца ў слуп солі. Чалавек азірнуўся... Дый як жа не азірнешся, калі родная сядзіба – гэта цэлы свет. Наперадзе, за таямнічаю мяжою гарызонта новыя дарогі, новыя людзі, новы свет. Але на ўсё астатняе жыццё застаюцца ў памяці “парог, высечаны з успамінаў, дзверы на завесах цвыркуновай песні; вокны, зашклёныя вачамі блізкіх; хата, пакрытая крыламі ластавак..."
Часцей азірайцеся, сябры, назад, у мінулае, каб не пагасла свечка на покуці – у хаце з матчынай душою, каб лягчэйбыло ісці наперад, у будучыню.
Так жылі людзі ў даваенны час.