Doorbreek de sleur: Een beeldverslag

Op dinsdagmiddag 21 oktober verzamelden vijftig professionals zich in Theater Kumulus in Maastricht. Beleidsmakers, wijkregisseurs, onderzoekers en actieve bewoners kwamen samen voor Doorbreek de sleur, een deepdive van het Regionaal Transitieplatform over de onbewuste aannames die lokale verduurzamingsaanpakken sturen.

Vanaf de eerste minuut werd duidelijk dat dit geen doorsnee bijeenkomst zou worden. Theatermaker Julia van de Kar, recent afgestudeerd aan de regieopleiding van de Toneelacademie Maastricht, opende de middag met een korte performance waaraan iedereen meedeed. Zonder woorden, maar met zoekende blikken, bewegingen en stiltes liet ze zien hoe snel we oordelen vormen. Wie is wie? Wie heeft hier iets te zeggen? Het publiek voelde hoe vanzelf patronen ontstaan - in het dagelijks leven, maar net zo goed in participatieprocessen.

Julia’s performance maakte zichtbaar wat vaak onzichtbaar blijft: dat communicatie niet alleen in woorden plaatsvindt, maar ook in beelden, houdingen en verwachtingen. De middag maakte gebruik van de taal van het theater - van kijken, verbeelden en spelen - om die inzichten tastbaar te maken en onze eigen aannames onder de loep te nemen.

Hoe we kijken bepaalt wat we (niet) zien

Na de opening namen organisatoren Nikki Kluskens (TU Eindhoven) en Job Zomerplaag (Universiteit Maastricht / UNU-MERIT) het publiek mee in de vraag: hoe kijken we eigenlijk naar participatie? Nikki: 

“We zijn allemaal regisseurs van onze eigen processen. De keuzes die we maken - in toon, taal of setting - komen niet uit de lucht vallen. Ze zijn geworteld in aannames die bepalen wie zich welkom voelt en wie afhaakt."

Om die vraag tastbaar te maken, volgde een gesprek met drie ervaringsdeskundigen uit de praktijk: Cynthia Smeets (kwartiermaker wijkenaanpak bij Gemeente Valkenburg aan de Geul), Myrthe Sterk (conceptontwikkelaar bij Gemeente Sittard-Geleen) en Pearl Ortmans (energiecoach in Heerlen en andere Parkstad-gemeenten). Zij vertelden hoe aannames hun werk kleuren, vaak zonder dat ze het zelf merken.

Cynthia vertelde hoe waardevol het is om bewoners echt op te zoeken en met hen in gesprek te gaan – niet alleen om draagvlak te creëren, maar om het beeld van de wijk completer te maken:

“Contact maken met bewoners vraagt soms veel van jezelf als professional. Je moet geduld hebben, luisteren, en je eigen aannames opzijzetten. Maar het levert ook enorm veel op: een rijker beeld van de wijk, meer begrip over wat mensen beweegt, en vaak ook verrassend veel bereidheid om mee te doen.”

Myrthe benadrukte het belang van beelden: niet alleen denken in woorden, maar ook in andere manieren van het vertellen van je verhaal als gemeente. Beelden kunnen volgens haar iets overbrengen wat niet altijd in woorden te vatten valt. Maar het vraagt ook dat je toetst of het beeld dat jij wilt neerzetten, ook echt zo landt bij bewoners. Dat kan volgens haar alleen door met hen in gesprek te gaan.

Pearl vertelde hoe emoties vaak worden vermeden in gesprekken over energiearmoede.

“We praten graag over cijfers, want dat voelt veilig. Maar pas als je ruimte maakt voor persoonlijke verhalen, ontstaat echt contact.”

Hun verhalen vormden de opmaat naar het actieve deel van de middag: het zelf onderzoeken van de aannames die in participatieprocessen meespelen.

Aan de slag met scènes uit de praktijk

In kleine groepen stapten de deelnemers vervolgens in de rol van regisseur. Ze kregen korte scènes uit de praktijk voorgelegd - herkenbare momenten uit een bewonersavond of een activiteit in de wijk. Door deze scènes te bevragen (“Wat herken ik? Welke keuzes worden hier gemaakt?”) werden de onderliggende aannames zichtbaar.

Sommige overtuigingen bleken behulpzaam - “Mensen willen graag meedoen” - terwijl andere beperkend werkten, zoals “Uitleg leidt vanzelf tot begrip” of “Participatie moet meteen over de inhoud gaan.” De scènekaarten groeiden snel uit tot een bonte collage van aannames, herkenning en humor.

Aan het eind van de sessie deelden Cynthia, Myrthe en Pearl hun observaties. Ze zagen hoe in veel gevallen feitelijkheid en emotie met elkaar wedijveren. Zo merkte Myrthe op:

“Harde data in participatieprocessen worden vaak ingezet om emoties te reguleren. Terwijl juist gesprekken over gevoelens en ervaringen vaak dichter bij bewoners komen.”

Pearl vulde haar aan:

“Het is confronterend om te merken hoe vaak we aannemen dat mensen onverschillig zijn, terwijl er juist veel schaamte, angst of overbelasting speelt.”

De oogst van de middag

In de plenaire afsluiting reflecteerden Erwin de Bruin (Gemeente Maastricht) en Nicole Rijkens-Klomp (Universiteit Maastricht), coördinatoren van het Regionaal Transitieplatform, op de bredere betekenis van deze middag. Erwin:

“We willen niet alleen kennis en ervaringen delen, maar ook de aannames bevragen die daaronder liggen. Bijeenkomsten zoals deze maken de samenwerking tussen beleid en wetenschap menselijker en tastbaarder.”

Nicole sloot af met de uitnodiging: 

“Blijf dit gesprek voortzetten, juist op de plekken en momenten waar het spannend wordt. Want daar begint verandering.”

De bijeenkomst eindigde luchtig maar symbolisch: iedereen verfrommelde een post-it met de eigen meest hardnekkige aanname en werp die van zich af, de zaal in. Lachen, opluchting en een voelbare energie om met een frisse blik naar het eigen werk te kijken.

Bij de borrel na afloop bleven veel deelnemers hangen. Nieuwe verbindingen ontstonden tussen mensen die elkaar anders waarschijnlijk niet waren tegengekomen. Want daar, in het informele samenspel van ontmoeting en uitwisseling, kreeg de titel Doorbreek de sleur misschien wel zijn meest concrete betekenis.

Foto's: Dewi Hombergen. Teksten: Job Zomerplaag & Nikki Kluskens