Sán chó, hay còn gọi là sán dây chó (Echinococcus granulosus hoặc Echinococcus multilocularis), là một mối lo ngại lớn đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt ở những khu vực có mật độ nuôi chó cao và vệ sinh kém. Mặc dù tên gọi là "sán chó", nhưng thực tế, con người có thể vô tình trở thành ký chủ trung gian và mắc bệnh. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu sán chó là vô cùng quan trọng để có thể chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh những biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.
Trước khi đi sâu vào các dấu hiệu, chúng ta cần hiểu rõ về sán chó và cách chúng lây nhiễm sang người.
Sán chó là loại sán dây thuộc họ Taeniidae. Có hai loại chính gây bệnh ở người là:
Echinococcus granulosus (sán dây chó loại nhỏ): Gây bệnh Hydatid cyst (nang sán thủy đậu) ở người, thường hình thành các nang lớn trong gan, phổi và các cơ quan khác.
Echinococcus multilocularis (sán dây cáo hoặc sán dây chó nhiều buồng): Gây bệnh Alveolar echinococcosis, một dạng bệnh ác tính hơn, xâm lấn và phá hủy các mô, thường gặp ở gan, có thể di căn đến các cơ quan khác.
Người không phải là ký chủ chính của sán chó mà là "ký chủ ngẫu nhiên" hoặc "ký chủ trung gian". Cơ chế lây nhiễm chủ yếu là do:
Tiếp xúc trực tiếp với chó nhiễm bệnh: Đặc biệt là chó con hoặc chó trưởng thành có trứng sán bám trên lông (sau khi liếm hậu môn hoặc phân). Khi người vuốt ve chó, trứng sán có thể dính vào tay và sau đó được đưa vào miệng (qua ăn uống, chạm vào mặt).
Tiếp xúc gián tiếp với môi trường ô nhiễm: Ăn rau sống, trái cây không rửa sạch bị nhiễm trứng sán từ phân chó. Uống nước không đun sôi có chứa trứng sán.
Làm việc trong môi trường có phân chó: Nông dân, người làm vườn, hoặc trẻ em chơi ở những khu vực có chó thường xuyên đi vệ sinh.
Khi trứng sán được nuốt vào cơ thể người, chúng đi vào ruột, nở thành ấu trùng. Các ấu trùng này xuyên qua thành ruột, đi vào máu và di chuyển đến các cơ quan khác nhau như gan, phổi, não, xương, thận, lá lách, hình thành các nang sán.
Việc phát hiện bệnh sán chó ở người thường rất khó khăn ở giai đoạn đầu vì chúng phát triển chậm và không gây ra triệu chứng rõ ràng. Thời gian ủ bệnh có thể kéo dài từ vài tháng đến nhiều năm (thậm chí hàng chục năm) tùy thuộc vào vị trí và kích thước của nang sán.
1. Mệt mỏi không rõ nguyên nhân: Người bệnh thường cảm thấy uể oải, thiếu năng lượng dù đã nghỉ ngơi đầy đủ.
2. Sụt cân không chủ ý: Giảm cân nhanh chóng mà không có sự thay đổi trong chế độ ăn uống hay luyện tập.
3. Chán ăn, buồn nôn: Một số trường hợp có thể đi kèm với cảm giác khó chịu ở dạ dày, ăn không ngon miệng.
4. Sốt nhẹ, đổ mồ hôi trộm: Đặc biệt vào ban đêm.
5. Nổi mề đay, mẩn ngứa: Các phản ứng dị ứng trên da có thể xuất hiện do cơ thể phản ứng với độc tố từ sán. Đây là một trong những dấu hiệu phổ biến và dễ nhận biết nhất, thường bị nhầm lẫn với các bệnh da liễu khác.
6. Tăng bạch cầu ái toan: Xét nghiệm máu thường cho thấy số lượng bạch cầu ái toan tăng cao, một chỉ số quan trọng gợi ý nhiễm ký sinh trùng.
Các triệu chứng cụ thể sẽ phụ thuộc rất nhiều vào vị trí mà ấu trùng sán ký sinh và hình thành nang.
1. Dấu Hiệu Khi Nang Sán Ở Gan (Phổ biến nhất, chiếm 60-70% trường hợp)
Đau tức vùng hạ sườn phải: Cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, lan lên vai phải hoặc ra sau lưng.
Gan to, sờ thấy khối u: Khi nang sán phát triển lớn, có thể sờ thấy khối cứng, không di động dưới bờ sườn phải.
Vàng da, vàng mắt: Xảy ra khi nang sán chèn ép đường mật, gây tắc nghẽn lưu thông mật. Đây là một dấu hiệu nghiêm trọng.
Sốt, ớn lạnh: Có thể xảy ra nếu nang bị nhiễm trùng hoặc vỡ.
Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, đầy bụng, khó tiêu.
Biến chứng: Vỡ nang sán vào khoang bụng gây viêm phúc mạc cấp tính hoặc sốc phản vệ; vỡ vào đường mật gây viêm đường mật cấp, tắc mật.
2. Dấu Hiệu Khi Nang Sán Ở Phổi (Chiếm khoảng 15-20% trường hợp)
Ho kéo dài, ho khan hoặc ho có đờm: Đôi khi có thể ho ra máu nếu nang sán vỡ.
Đau tức ngực, khó thở: Đặc biệt khi nang sán phát triển lớn chèn ép phổi và đường thở.
Sốt nhẹ, có thể kèm theo ớn lạnh: Nếu có bội nhiễm.
Viêm phổi tái đi tái lại: Do nang sán gây tổn thương mô phổi.
Biến chứng: Vỡ nang sán vào phế quản gây tràn dịch màng phổi, tràn khí màng phổi, viêm mủ màng phổi; vỡ vào màng tim gây viêm màng tim.
3. Dấu Hiệu Khi Nang Sán Ở Não (Rất hiếm, nhưng nguy hiểm)
Đau đầu dữ dội, kéo dài: Thường xuyên và không giảm khi dùng thuốc giảm đau thông thường.
Co giật, động kinh: Giống như các dạng động kinh khác.
Buồn nôn, nôn mửa: Đặc biệt là nôn vọt không liên quan đến thức ăn.
Rối loạn thị giác: Nhìn mờ, song thị, giảm thị lực.
Liệt nhẹ, yếu tay chân: Tùy thuộc vào vị trí nang sán chèn ép.
Rối loạn tâm thần, thay đổi tính cách: Kích động, thờ ơ, mất trí nhớ.
Dấu hiệu tăng áp lực nội sọ: Phù gai thị.
Biến chứng: Vỡ nang sán có thể gây viêm màng não, đột quỵ.
4. Dấu Hiệu Khi Nang Sán Ở Xương (Hiếm gặp)
Đau xương khớp kéo dài: Cơn đau có xu hướng tăng dần và không đáp ứng với thuốc giảm đau thông thường.
Biến dạng xương, yếu xương: Dễ gãy xương hơn bình thường.
Sưng tấy tại vị trí xương bị ảnh hưởng.
Giới hạn vận động khớp.
Biến chứng: Gãy xương bệnh lý, chèn ép tủy sống nếu nang ở cột sống.
5. Dấu Hiệu Khi Nang Sán Ở Các Vị Trí Khác
Sán chó có thể ký sinh ở bất kỳ cơ quan nào trong cơ thể, mặc dù ít gặp hơn.
Thận: Đau thắt lưng, tiểu ra máu, suy thận.
Lá lách: Đau vùng hạ sườn trái, lá lách to.
Cơ, mô mềm: Sờ thấy khối u dưới da, có thể đau hoặc không.
Tim: Rối loạn nhịp tim, suy tim (rất hiếm).
Do các dấu hiệu sán chó thường không đặc hiệu và dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh lý khác, việc thăm khám bác sĩ là cần thiết nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên, đặc biệt là nếu bạn:
Sống trong khu vực có nhiều chó, hoặc tiếp xúc thường xuyên với chó.
Có thói quen ăn uống không đảm bảo vệ sinh (ăn rau sống, uống nước lã).
Có tiền sử tiếp xúc với phân chó.
Thấy các dấu hiệu toàn thân kéo dài (sụt cân, mệt mỏi, mẩn ngứa).
Xuất hiện các triệu chứng khu trú như đau tức hạ sườn phải, ho kéo dài, đau đầu không rõ nguyên nhân.
Để chẩn đoán xác định sán chó, bác sĩ thường sẽ chỉ định một số xét nghiệm:
Xét nghiệm máu: Tìm kháng thể kháng sán chó (IgG), tăng bạch cầu ái toan.
Chẩn đoán hình ảnh:
Siêu âm: Phát hiện nang sán ở gan, lá lách.
Chụp X-quang: Phát hiện các nang sán ở phổi, xương.
Chụp CT (Computed Tomography) hoặc MRI (Magnetic Resonance Imaging): Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về kích thước, vị trí, cấu trúc của nang sán ở các cơ quan khác nhau, đặc biệt là não và các khoang sâu.
Chọc hút nang sán (dưới hướng dẫn của siêu âm/CT): Đây là phương pháp chẩn đoán xâm lấn và cần được thực hiện cẩn trọng do nguy cơ gây sốc phản vệ nếu nang sán bị vỡ. Mẫu dịch được phân tích để tìm đầu sán.
Phòng ngừa là biện pháp hiệu quả nhất để tránh mắc bệnh sán chó:
Vệ sinh cá nhân: Rửa tay kỹ bằng xà phòng và nước sau khi chơi với chó, làm vườn, hoặc trước khi ăn và chế biến thức ăn.
Vệ sinh thực phẩm: Rửa sạch rau sống và trái cây dưới vòi nước chảy trước khi ăn. Uống nước đun sôi để nguội. Nấu chín kỹ thức ăn.
Vệ sinh vật nuôi: Tẩy giun định kỳ cho chó theo hướng dẫn của bác sĩ thú y. Không để chó ăn nội tạng động vật sống.
Vệ sinh môi trường: Thu gom và xử lý phân chó đúng cách để tránh lây lan trứng sán ra môi trường. Tránh để trẻ em chơi ở những nơi có nguy cơ ô nhiễm phân chó.
Kiểm soát chó hoang: Hạn chế tiếp xúc với chó hoang, không rõ nguồn gốc.
Bệnh sán chó là một bệnh lý nguy hiểm do ký sinh trùng gây ra, có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến các cơ quan nội tạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Các dấu hiệu bệnh thường không rõ ràng ở giai đoạn đầu, nhưng việc chú ý đến những thay đổi bất thường của cơ thể, đặc biệt là khi có yếu tố nguy cơ tiếp xúc với chó hoặc môi trường ô nhiễm, là vô cùng quan trọng. Nếu nghi ngờ mắc bệnh, hãy thăm khám bác sĩ ngay lập tức để được chẩn đoán chính xác và có phác đồ điều trị phù hợp, bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.
Trung Tâm Y Khoa DIAG
Website: https://diag.vn/
Điện thoại: 19001717
Địa chỉ: 420 Cao Thắng, Phường 12, Quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
https://www.youtube.com/@diagvn
https://drive.google.com/drive/folders/1-1ukh2Ofqmh_id2jB22EfP__KLIIZ8lK?usp=sharing
https://diagvn.blogspot.com/2025/10/dau-hieu-san-cho.html
https://x.com/diagvn/status/1979048155254530357