2.นางดวงเด่น เตียวิเศษ อำเภอเกาะพะงัน 

๑. ข้อมูลทั่วไป

    ๑.๑ ชื่อศูนย์เรียนรู้ 

          ศูนย์เรียนรู้ “โคก หนอง นา พัฒนาชุมชน” 

    ๑.๒ ชื่อเจ้าของ/ผู้ดูแลศูนย์เรียนรู้

          นางสาวดวงเด่น เตียวิเศษ

    ๑.๓ ที่อยู่ศูนย์เรียนรู้

          ๑๐๑/๒๒๗ บ้านท้องศาลา หมู่ที่ ๑ ตำบลเกาะพะงัน อำเภอเกาะพะงัน จังหวัดสุราษฎร์ธานี

๒. หลักการ/เหตุผลในการดำเนินการ

จุดเริ่มต้นจากการ “การขอร้อง” ของคุณแม่ให้กลับมาดูแลกิจการรีสอร์ท หลักจากบริหารกิจการรีสอร์ท  ได้ ๓ ปี เกิดพบรักกับนายสุรินทร์ จันทร์สนิท (พี่หนุ่ม) และด้วยที่มีความคิด ทัศนคติ ความชอบ ความคิดเห็นไปในทิศทางเดียวกัน บวกกับในช่วงเวลานั้นต่างคนต่างทำงานไม่คอยมีเวลาอยู่ด้วยกัน เราสองคนจึงเกิดความคิดว่า ช่วงหลังเลิกงานรีสอร์ทและงานรับจ้างก่อสร้าง  เราต้องมีกิจกรรมทำร่วมกัน คือการปลูกผัก แรกเริ่มปลูกผักเพื่อรับประทานเอง ที่เหลือจะจำหน่าย เพื่อสร้างรายได้ในช่วงแรก ๆ คุณแม่ไม่เห็นด้วยอย่างยิ่ง เพื่อน ๆ ก็กกล่าวหาว่า “บ้า” ที่เลิกทำรีสอร์ทมาปลูกผักแทน เพราะรายได้ต่างกันโดยสิ้นเชิงกับรีสอร์ทที่ทำ แต่เราทั้งสองคนอดทนกับความคิดต่าง ๆ นาน ๆ โดยเราสองคนยึดมั่นความคิดว่าการปลูกทานเอง จะทำให้เราสองคนได้มีกิจกรรมทำร่วมกันอย่างมีความสุข อีกทั้งมีความฝันที่จะทำศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงตามรอยในหลวงรัชกาลที่ ๙ และคามต้องการของเตีย จึงตั้งชื่อว่า “ไร่เตียวิเศษ” โดยตั้งใจพัฒนาพื้นที่ให้มีฐานการเรียนรู้ต่าง ๆ เพื่อให้บริการประชาชน นักท่องเที่ยวที่สนใจเข้ามาเยี่ยมชมภายในพื้นที่

การเข้าร่วมโครงการพัฒนาพื้นที่ต้นแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิต ตามหลักทฤษฎีใหม่ประยุกต์สู่            โคก หนอง นา กรมการพัฒนาชุมชน ปี ๒๕๖๔ ขนาดพื้นที่ ๑ ไร่ กับสำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอเกาะพะงัน พบว่ามีการบริหารจัดการพื้นที่ตามแนวทางการเกิดประโยชน์ ได้มีการปลูกพืชหลายชนิด มีการเลี้ยงไก่ไข่แบบอินทรีย์ การเลี้ยงปลา มีการแปรรูปผลผลิตเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ หลายชนิดที่สำคัญมีการเชื่อมโยงเครือข่ายสมาชิก        โคก หนอง นา ทั้ง ๑๒ แปลง มีการจัดกิจกรรมเอามื้อสามัคคี แลกเปลี่ยนเรียนรู้ สร้างฐานการเรียนรู้ต่าง ๆ รวบรวมผลผลิตจากแปลงโคก หนอง นา มาทำการแปรรูปและจำหน่าย โดยเปิดร้านค้าจำหน่ายให้กับประชาชน   ในพื้นที่และนักท่องเที่ยว สามารถสร้างรายได้ให้กับสมาชิกเครือข่ายได้อย่างยั่งยืน

๓. เป้าหมายในการพัฒนาพื้นที่

การบริหารจัดการพื้นที่ จำนวน ๑ ไร่ เป็นการตอบโจทย์การสร้างความมั่นคงทางด้านอาหาร การปลูกพืชหลากหลายชนิด การเลี้ยงไก่แบบอินทรีย์ การเลี้ยงปลา ฐานการเรียนรู้ จำนวน ๑๑ ฐาน ได้แก่ ฐานผลิตอาหารสัตว์ ฐานสกัดน้ำมันตะไคร้หอม ฐานทำน้ำหมักผลไม้สด ฐานการเลี้ยงปลา ฐานการเลี้ยงไก่ไข่ ฐานการทำน้ำหมักชีวภาพ ฐานทำปุ๋ยหมัก ฐานนาข้าวอินทรีย์ ฐานการเผาถ่าน ฐานการทำผลิตภัณฑ์และฐานการทำบัญชีครัวเรือนรายรับ-รายจ่ายครัวเรือนและบัญชีต้นทุนประกอบอาชีพ ตลอดจนการแปรรูปผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เช่น น้ำยาเอนกประสงค์ น้ำยาล้างจาน แชมพู สบู่ ชาใบม่อน ชาใบเตย น้ำมันมะพร้าว น้ำมันตะไคร้หอม น้ำส้มควันไม้ ฯลฯ

๔. กิจกรรมที่ดำเนินการ

- กิจกรรมเรียนรู้ Work Shop ให้แก่นักท่องเที่ยวที่มีความสนใจร่วมกิจกรรม โดยมีหลักสูตรต่าง ๆ เช่น หลักสูตรเมนูแกงเขียวหวาน หลักสูตรเมนูแกงกะทิ หลักสูตรข้าวเหนียวมะม่วง หลักสูตรข้าวคลุกกะปิ หลักสูตรทำกำยาน หลักสูตรกวนน้ำยาล้างจาน หลักสูตรกวนน้ำยาซักผ้า หลักสูตรกวนน้ำยาล้างห้องน้ำ เป็นต้น

- กิจกรรมการเรียนรู้ตามฐานต่าง ๆ โดยมีกลุ่มเป้าหมายเป็นนักท่องเที่ยวต่างชาติ ประชาชนในพื้นที่ นักเรียน นักศึกษาในพื้นที่อำเภอเกาะพะงันและพื้นที่ใกล้เคียงที่มีความสนใจ

๕. ความสำเร็จที่เกิดขึ้น (ความสำเร็จจากการที่ได้ดำเนินการโครงการ ผลผลิต ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้น)

ผลผลิตที่เกิดขึ้น

• พืชผักสวนครัว เช่น มะเขือ พริก แมงลัก แตงกวา มะนาว เห็ดฟาง เป็นต้น ส่งผลต่อการลด

ค่าใช้จ่ายในครัวเรือนและมีพืชผักปลอดสารพิษบริโภค

• ผลไม้ เช่น กล้วย มะม่วง มะพร้าว มะละกอ  ฯลฯ เป็นการสร้างรายได้และสามารถแปรรูป

• สัตว์เลี้ยง เช่น ไก่ ปลา เป็นต้น เพื่อสร้างความมั่นคงทางด้านอาหารและรายได้

• ผลิตภัณฑ์แปรรูป เช่น ปุ๋ยหมัก น้ำหมักชีวภาพ กล้วยตาก สมุนไพร ปลาดุกแดดเดียว น้ำมัน

ตะไคร้หอม น้ำมันมะพร้าว ฯลฯ

ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้น

• ด้านสิ่งแวดล้อม

• ฟื้นฟูระบบนิเวศในพื้นที่

• ช่วยกักเก็บน้ำและเพิ่มความชุ่มชื่นในดินและลดภัยแล้ง

• เพิ่มพื้นที่สีเขียว สร้างแหล่งอาศัยให้สัตว์และแมลงที่เป็นประโยชน์

• ด้านสังคมและชุมชน

• ชุมชนมีความรัก ความสามัคคี ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน

• มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในชุมชน ขยายผลสู่พื้นที่อื่น

• เกิดศูนย์เรียนรู้

• ความมั่นคงในชีวิต

• มีความสุขจากการใช้ชีวิตแบบพอเพียง

• มีระบบจัดการน้ำและทรัพยากรอย่างยั่งยืน

• คนในชุมชนมีความสุข พึ่งพาตนเองได้ ไม่เป็นหนี้

• ด้านวัฒนธรรมและภูมิปัญญา

• ฟื้นฟูภูมิปัญญาท้องถิ่น เช่น การทำปุ๋ยอินทรีย์ การดำนา การเกี่ยวข้าว

๖. กระบวนการหรือวิธีขับเคลื่อนงาน (ดำเนินการอย่างไรบ้างหรือใช้วิธีดำเนินการอย่างไรจึงนำไปสู่ความสำเร็จ)

๑. การสร้างทัศนคติและความรู้ใหม่ ๆ จากการอบรมพัฒนาความรู้เป็นเกษตรกร 

๒. การพัฒนาพื้นที่ต้นแบบ โคก หนอง นา พื้นที่ ๑ ไร่ โดยมุ่งเน้นการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับครัวเรือน เช่น การลดรายจ่าย และเพิ่มรายได้ในครัวเรือน เป็นการพัฒนาครัวเรือน และมีการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ พันธุ์ไม้ พันธุ์พืชและพันธ์สัตว์ ในพื้นที่ต้นแบบโคก หนอง นา เป็นการพัฒนาในระดับชุมชน

๓. ส่งเสริมการเรียนรู้ โดยเป็นสถานที่ที่มีผู้สนใจ นักเรียน นักศึกษา เกษตรกร เข้ามาศึกษาดูงานในพื้นที่ สร้างแรงบันดาลใจและนำไปปรับใช้ในพื้นที่ของตนเอง

๔. เป็นวิทยากรถ่ายทอดองค์ความรู้ให้แก่บุคคลทั่วไปและหน่วยงานราชการ เพื่อสร้างโอกาสและแลกเปลี่ยนประสบการณ์

๕. การให้ความสำคัญเป็นแกนนำและคณะกรรมการเครือข่ายโคก หนอง นา โมเดลระดับอำเภอ เพื่อขับเคลื่อนและสร้างโอกาสทางการตลาดและเป็นเครือข่ายที่เข้มแข็ง

รวมถึงการการขับเคลื่อนสร้างความสัมพันธ์ร่วมกับเครือข่ายทั้งในและนอกพื้นที่  ดังนี้

1. สำนักวิชาทรัพยากรการเกษตร จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย : สนับสนุนองค์ความรู้การพัฒนา

ผลิตภัณฑ์

2. กรมพัฒนาสิ่งแวดล้อม : จุดเริ่มต้นกิจกรรม Work Shop

3. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย : สนับสนุนนักศึกษาฝึกประสบการณ์วิชาชีพ

4. กรมปศุสัตว์ : งบประมาณและองค์ความรู้ด้านปศุสัตว์

5. กรมประมง : องค์ความรู้ด้านประมง

6. กรมส่งเสริมการเกษตร : สนับสนุนองค์ความรู้ด้านการเกษตร

7. องค์กรบริหารการปกครองส่วนท้องถิ่น : สนับสนุนบุคลากรศึกษาดูงานในพื้นที่

8. กรมการพัฒนาชุมชน : สนับสนุนงบประมาณ/แหล่งเรียนรู้

9. กรมส่งเสริมการเรียนรู้ : สนับสนุนงบประมาณ

10. มูลนิธินิเวศวิถี : สนับสนุนองค์ความรู้การบริหารจัดการขยะ

๗. ปัจจัยสำคัญที่นำสู่ความสำเร็จ (มีปัจจัยสำคัญอะไรบ้าง ที่ทำให้การดำเนินการครั้งนี้ประสบผลสำเร็จ)

- การมีส่วนร่วมของชุมชน : การมีส่วนร่วมคนในชุมชนตั้งแต่เริ่มต้นโครงการจะช่วยให้เกิดความรู้เป็นเจ้าของพร้อมขับเคลื่อนโครงการ

- การสนับสนุนจากภาครัฐและภาคเอกชน : การสนับสนุนด้านต่าง ๆ จะช่วยให้โครงการดำเนินการไปได้อย่างราบรื่นและยั่งยืน

- การสร้างความยั่งยืน : ในด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม จะเป็นเป้าหมายสูงสุดของโครงการ

๘. องค์ความรู้ที่เป็นบทเรียน

แนวคิดการจัดการพื้นที่เกษตรกรรมที่นำหลักเกษตรทฤษฎีใหม่มาผสมผสานกับภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อให้เกิดการใช้ทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่อย่างคุ้มค่าและยั่งยืน โดยเป็นการออกแบบภูมิทัศน์ให้มีทั้งพื้นที่สูงและพื้นที่ต่ำภายในแปลงเดียวกัน ซึ่งจะเอื้อประโยชน์ต่อกันและสร้างความสมดุลของระบบนิเวศ กล่าวคือมีการทำโคกหรือคันดินยกสูงเพื่อปลูกไม้ผล ไม้ยืนต้น และพืชหลากหลายชนิดที่ให้ร่มเงาและสร้างรายได้ตลอดปี

ส่วนพื้นที่หนองจะเป็นการขุดบ่อหรือสระน้ำเพื่อกักเก็บน้ำไว้ใช้ในฤดูแล้ง สามารถเลี้ยงปลา ปลูกผักริมขอบสระ หรือใช้เป็นที่กักตะกอนดินเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ได้ด้วย ขณะที่พื้นที่นาจะจัดเป็นพื้นที่ปลูกข้าวหรือพืชอาหารหลัก ซึ่งสามารถทำนาปีละครั้งหรือสองครั้งตามสภาพน้ำ โดยการออกแบบให้พื้นที่สามส่วนนี้เชื่อมโยงและเสริมกันจะทำให้เกิดความมั่นคงด้านอาหาร มีน้ำใช้เพียงพอทั้งเพื่ออุปโภคบริโภคและการเกษตร และลดความเสี่ยงภัยธรรมชาติ เช่น น้ำท่วมหรือน้ำแล้ง

นอกจากนี้โคกหนองนาโมเดลยังเน้นการใช้ปุ๋ยธรรมชาติ การปลูกพืชหมุนเวียน และการไม่ใช้สารเคมีเพื่อรักษาสุขภาพดินและน้ำ ตลอดจนอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพในท้องถิ่น ส่งผลให้เกษตรกรพึ่งตนเองได้ มีรายได้ตลอดปี และลดการพึ่งพาตลาดหรือสินค้าจากภายนอก ซึ่งถือว่าเป็นการสร้างความยั่งยืนทั้งในแง่เศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมให้กับชุมชนอย่างแท้จริง

๙. แนวทางการพัฒนาต่อยอด ขยายผล

ครัวเรือน ชุมชนพัฒนาผลิตภัณฑ์สร้างผลผลิตปลอดภัย ภายใต้เกษตรปลอดภัย เกษตรอินทรีย์ที่มีคุณภาพ ชุมชนสร้างความมั่นคงทางอาหาร รวมถึงปลุกสร้างกระแส “โคก หนอง นา” แหล่งอาหารปลอดภัย ส่งต่อการสร้างแบ่งปันเมล็ดพันธุ์ สร้างธนาคารเมล็ดพันธุ์มอบแก่ครัวเรือนเปราะบางหรือครัวเรือนที่มีความประสงค์ปลูกผักเพื่อสร้างความมั่นคงทางอาหารแก่คนในครัวเรือน

๑๐. ข้อเสนอแนะ/สิ่งที่อยากถ่ายทอดให้ผู้อื่น

เชิงนโยบาย การนำแนวทางการขับเคลื่อนที่ได้จากการพัฒนาคุณภาพชีวิต ตามหลักทฤษฎีใหม่ประยุกต์นสู่ โคก หนอง นาโมเดล ในแต่ละระดับต่อไป

เชิงปฏิบัติ การปลูกฝังให้มีการนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มาให้เป็นแนวทางในการดำรงชีวิตตั้งแต่ระดับเยาวชน สนับสนุนให้เยาวชนรู้จักพึ่งพาตนเอง ขยันมั่นเพียร ใฝ่รู้ใฝ่เรียน มีจิตสำนึกที่ดีต่อสังคมและส่วนรวม รู้จักการแบ่งปันและช่วยเหลือซึ่งกันและกัน เพื่อให้เติบโตเป็นสมาชิกที่มีคุณภาพของชุมชนและสังคมในอนาคต

๑๑. ช่องทางประชาสัมพันธ์ของศูนย์เรียนรู้ (เช่น Facebook) เพื่อการขยายผลการดำเนินงานผ่านการประชาสัมพันธ์

กลับไปสู่หน้าหลัก