Canon van Winsum

Torenkerk - 12e eeuw

Door de gunstige ligging die Winsum had tussen de stad Groningen en de zee, kreeg het dorp in 1057 muntmarkt en tolrecht. Hierdoor werd Winsum een stad. Om die reden werd er in 1276 een klooster gesticht en dus invloeden vanuit de kerk. In 1584 kocht de stad Groningen het collatierecht waarmee priesters werden benoemd en het kerkelijke bezit werd beheerd. De stad wilde de kerk, waarvan de oorsprong in het einde van de twaalfde eeuw ligt, gebruiken als uitkijkpost. Op deze manier konden de vijanden eerder worden opgemerkt. Dit vonden de mensen van de kerk goed, alleen als er gebruik werd gemaakt van een trap aan de buitenkant. Dit is de reden waarom er aan de voorkant een trap te zien is. Overigens is de Torenkerk het oudste gebouw van Winsum.

Dominicanenklooster – 1276

In 1276 werd het Dominicanenklooster gesticht op een nog onbekende plek. Zeker is dat het klooster in Winsum heeft gestaan, maar waar precies is tot op de dag van vandaag een raadsel. De Dominicanen, een orde die oorspronkelijk uit Spanje kwam, waren naar Winsum gekomen omdat ze zich het liefst vestigden in welvarende en stedelijke gebieden. Het klooster heeft een grote rol gespeeld in de kerstening van het gebied. De tachtigjarige oorlog betekende het einde van het klooster; na de beeldenstorm werd het klooster opgeheven.
Een aantal stenen van het verdwenen klooster zijn hergebruikt voor nieuwe woningen in de Kloosterstraat.

Tijd van ontdekkers en hervormers
1500 - 1600

Wigbolt Ripperda – 1535 - 1573

De familie Ripperda was een van de oudste en voornaamste geslachten in de Ommelanden. De bekendste van deze familie was Wigbolt Ripperda. Wigbolt Ripperda werd geboren in 1535 in Winsum. In 1572 werd Wigbolt Ripperda benoemd tot gouverneur van de stad Haarlem. In de geschiedenisboeken is hij vooral bekend om het verdedigen van Haarlem in 1572 en 1573. Hij wordt dan ook gezien als de dappere verdediger van Haarlem. De naam Ripperda is vandaag de dag nog terug te zien in Winsum en Haarlem. In Winsum heb je een Ripperdastraat, wijk en boerderij en in Haarlem zijn een park, een steeg en bovendien een straat naar Wigbolt Ripperda vernoemd.

Tijd van pruiken en revoluties
1700 - 1800

Geert Reinders -
1737 - 1815

Geert Reinders werd geboren in 1737. Geert Reinders is een bekende Winsumer en heeft de eerste steen gelegd aan de boogbrug. Reinders is bekend geworden als bestrijder van veepest. Hij deed onderzoek naar de veepest samen met Hoogleraar Peter Campers. Door het inenten van kalveren met stoffen van zieke koeien moesten zij immuun worden voor de pest. Hiermee verwierf hij landelijke bekendheid. Behalve landbouwer en veekoopman was hij ook commandant van het Winsumer excercitiegenootschap. Na 1795 bekleedde hij nog allerlei regionale en lokale functies. Uiteindelijk overleed Geert Reinders in 1815.

Tijd van burgers en stoommachines
1800 - 1900

Molen 'De vriendschap' - 1801

In Winsum vormen twee molens prominent het dorpsbeeld; molen De Vriendschap en De Ster. Beide zijn koren- en pelsmolens en draaien vandaag de dag nog. Bovendien is De Ster een van de oudste nog draaiende molens van Nederland.

Opening van ‘de Boog’ – 1808

De Boogbrug verbindt Winsum en Obergum met elkaar. Tegenwoordig staat er op de brug een gevelsteen met daarop de gebeurtenis van mei 1940, toen de brug werd opgeblazen. De huidige brug is gebouwd in 1941 ter vervanging van de oude 'boog'. De brug is voornamelijk bijzonder omdat het een historische betekenis heeft voor Winsum.

Tijd van wereldoorlogen
1900 - 1950

Gemeentehuis Winsum – 1911

Het huidige gemeentehuis van Winsum is een voormalige notariswoning, ontworpen door Gerrit Nijhuis (1860-1940). Het gemeentehuis is gebouwd in de stijl van de Hollandse Renaissance en heeft bovendien een hoektorentje en trapgevels. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog is het zelfs opgeëist door de Duitse bezetter. Andere gebouwen die Nijhuis heeft ontworpen zijn onder andere het kantoor van Nieuwsblad van het Noorden aan het gedempte Zuiderdiep (1903).

Scheepshelling – 1911

Winsum heeft 450 jaar aan scheepsbouw gekend, waarvan nog enkel een dwarshelling is overgebleven. Een gunstige locatie om schepen te bouwen was in eerste instantie in het centrum in de binnenbocht van het Winsumerdiep. Hier kon men namelijk de schepen makkelijk uit het water trekken. Aan deze kade lagen meerdere werven; ‘Ol Helgn’, ‘Van Ouds Bestaand’ en ‘Nije Helgn’. Uiteindelijk verdween de bouw van houten schepen, waardoor het centrum geen gunstige locatie meer was. De laatste werf werd in 1937 een klompenhandel.

Later werd hout vervangen door staal en ijzer en werd er buiten het dorp, aan de spoortsloot, een nieuwe helling aangelegd door de gebroeders Sissing. Uiteindelijk werd het bedrijf overgekocht door de firma Poppen, waar de huidige helling vanuit ontstaan is. Voor hen stopten de werkzaamheden uiteindelijk in 1974.

Razzia – 1944

Op 22 april 1944 vond de moord op Jannes Luitje Keijer plaats door leden van het Gronings verzet. Keijer was de onderluitenant der Staatspolitie en werkzaam in het Scholtenshuis te Groningen. Als reactie hierop volgt een aantal razzia’s in verschillende Groningse dorpen, waaronder Winsum. Willekeurige inwoners van het dorp worden bijeengebracht in Hotel Til, waarna ze naar Groningen gebracht worden. Hier wachten zij totdat ze op transport worden gesteld naar kamp Amersfoort, waarna ze naar een werkkamp in Duitsland worden gestuurd. Van de in totaal 140 opgepakte gijzelaars, keren er 22 niet meer terug

Tijd van televisie en computer
1950 - Heden

Treinramp Winsum - 1980

In de loop der jaren zijn er veel beroepen verdwenen uit de dorpen. Winsum werd dan ook een forensendorp; veel inwoners werkten in de stad Groningen. Bovendien trokken veel mensen uit de stad naar Winsum omdat ze rustiger wilden wonen. Veel forensen kozen ervoor om met de trein naar hun werk te gaan. Winsum ligt namelijk erg gunstig op het traject tussen Roodeschool en Groningen.

In de vroege ochtend van 25 juli 1980 vond er een treinramp plaats in Winsum. Hierbij kwamen negen mensen om het leven en vielen 21 gewonden. De trein zat vol met forensen. De oorzaak van de ramp is niet met zekerheid te zeggen; er was sprake van dichte mist, maar ook een onbetrouwbaar veiligheidssysteem. Tegenwoordig hangt er een bordje en staat er een bankje voor de nabestaanden om de ramp te herdenken.