Niall Fergusonun 6 seriyalı “Sivilizasiya” sənədli filmi Azərbaycan dilində

Təşəbbüs və sponsorluq:  Bəxtiyar Siracov

Yaradıcı qrup:  Bəxtiyar Siracov, Kazım Səlimov, Teymur Abdullayev, Kazım Abdullayev

Təşəkkürlər:  Qurban Səlimova, Rüfət Mahmuda, Elşən Siracova, Reyhan Muradovaya və digər sponsorlara filmin dilimizdə ərsəyə gəlməsində çəkdikləri zəhmətə görə xüsusi təşəkkürlər!

Niall Ferguson kimdir?

Niall Ferguson — Britaniya və ABŞ vətəndaşlığı olan tanınmış tarixçi və publisistdir. O, beynəlxalq tarixi, iqtisadi tarixi, maliyyə tarixi, Britaniya imperiyası və ABŞ imperializmi sahələrində ixtisaslaşıb. 1964-cü ildə Şotlandiyanın Qlazqo şəhərində anadan olub və Oksford Universitetində magistr (MA) və doktorluq (DPhil) dərəcələrini alıb (Wikipedia, LSE).

Hal-hazırda Ferguson Stanford Universitetinin Hoover Institutunun Milbank Ailəsi üzrə Senior Mütəxəssisi və Harvard Universitetində Elm və Beynəlxalq Münasibətlər üzrə Belfer Mərkəzinin yaşlı elm mütəxəssisi vəzifələrini daşıyır (Wikipedia, NIALL FERGUSON).

O, həmçinin Harvard Universiteti, London İqtisadiyyat Məktəbi, New York University, Oxford Universiteti kimi prestijli universitetlərdə professor olaraq çalışıb (Wikipedia, LSE).

Ferguson 16-dan çox kitabın müəllifidir; ən məşhurları arasında Empire: How Britain Made the Modern World (2003), Civilization: The West and the Rest (2011), The Ascent of Money (TV serialı ilə birləşərək, 2009-cu ildə Beynəlxalq EMMY mükafatını qazanıb) və Doom: The Politics of Catastrophe daxildir (Wikipedia).

2004-cü ildə Time jurnalı tərəfindən dünyanın 100 ən təsirli şəxsi arasında adlandırılıb (Wikipedia), 2024-cü ildə isə ədəbiyyata verdiyi xidmətlərinə görə Kral II Çarlz tərəfindən şərəfləndirilərək cəngavər rütbəsinə layiq görülüb (Wikipedia).

O, həmçinin Bloomberg, Newsweek, The Spectator, Daily Mail və The Free Press kimi medialarda müntəzəm kolumnist kimi çalışır və həm akademik, həm jurnalist kimi aktiv fəaliyyət göstərir (Wikipedia).

Ferguson müasir Qərb tarixi, iqtisadiyyatı və mədəniyyətinin formalaşması, Qərbin yüksəlişi və müasir qlobal güc dinamikaları barədə dərin və bəzən mübahisəli analizləri ilə geniş tanınıb.

Niall Ferguson Sivilizasiya əsrində belə bir məsələ qaldırır: Nədən qərb sivilizasiyası 15-ci əsrdəki zəif və qeyri-sabit mövqelarinə rəğmən sonradan bütün dünyaya hökm etməyə başladı? Bu hökmranlıq indiki zamanımızda sona yetmək üzrədirmi?

Müəllif qaldırdığı məsələyə cavab olaraq bunları söyləyir: Qərbin uğurunun arxasında dayanan əsas amillər — rəqabət, elm, mülkiyyətə əsaslanan demokratiya, müasir tibb, istehlak cəmiyyəti və protestant iş əxlaqıdır. Fergusonun fikrincə, məhz bu amillər son beş yüz ildə bəşəriyyətin kiçik bir hissəsinin Yer kürəsinin sərvətlərinin böyük hissəsini nəzarət altına almasına imkan yaratdı.

1.RƏQABƏT  - Birinci bölüm 1420-ci ildən başlayır — Min sülaləsi dövründəki Çin, haqlı olaraq dünyanın ən inkişaf etmiş sivilizasiyası adına iddia edirdi — "Göyün altındakı hər şey" bu sülaləninki  sayılırdı. Bunun fonunda "Qızılgül müharibələri" ərəfəsindəki İngiltərə olduqca bəsit bir inkişaf səviyyəsində olması ilə fərqlənirdi ("Qızılgül müharibələri", 15-ci əsrdə İngiltərədə baş vermiş vətəndaş müharibələri silsiləsidir. Bu münaqişələr əsasən York və Lancaster sülalələri arasında İngiltərə taxt-tacı uğrunda gedirdi.)  

Bu bölumdə Niall Ferguson Min sülaləsi ilə Qərb arasındakı siyasi və iqtisadi həyat fərqlərinə nəzər salır: Min sülaləsi mərkəzləşməyə və harmoniya prinsipinə üstünlük verdiyi halda Qərb desentralizasiya və rəqabət üzərində qurulmuşdu. 

2.ELM - 1683-cü ildə Osmanlı ordusu Avropanın ən güclü imperiyasının paytaxtı olan Viyanaya hücum edərək şəhəri mühasirəyə aldı. Şərqin Qərb üzərində hökmranlığı olduqca real və narahatedici görünürdü. Lakin Şərq məğlub oldu. Bu məğlubiyyət yalnız silah gücünə deyil, həm də daha çox elmin sayəsində baş verdi. 

Niall Ferguson iddia edir ki, elm Qərbə digər sivilizasiyalar üzərində mühüm hərbi üstünlük qazandırdı. O, bunu 13-cü əsrdən bəri iki dünyanın inkişafını müqayisə edərək belə izah edir: Qərbdə elmi tədqiqatlar təşviq olunduğu halda İslam dünyasında bu sahə təşviq olunmaq əvəzinə, getdikcə tənəzzülə uğrayırdı. 

3.MÜLKİYYƏT - Professor Ferguson sual edir: nə üçün Şimali Amerika uğur qazandı, lakin Cənubi Amerika əsrlər boyu geri qaldı?  Məsələ bunda idi ki, hər iki bölgənin ortaq cəhətləri çox olsa da ( yerli xalqların tabe etdirilməsi və Avropadan gəlmiş köçkünlərin onları qul kimi istifadə etməsi), onlar fərdi mülkiyyət hüquqları, qanunun aliliyi və idarəetmə prinsipləri baxımından ciddi şəkildə fərqlənirdilər. 

Niall Ferguson Birləşmiş Ştatlarla bir zamanlar Böyük Kolumbiyanın tərkibində olmuş Cənubi Amerika ölkələri arasındakı iqtisadi inkişaf fərqlərinə mülkiyyət hüquqları prizmasından yanaşaraq nəzər salır. 

4.TƏBABƏT - Fransa imperiyası Qərbi Afrikanı “mədəniyyətləşdirmək” məqsədilə ictimai səhiyyəni yaxşılaşdırmaq və müasir infrastruktur qurmaq istiqamətində məqsədyönlü siyasət həyata keçirirdi. Lakin eyni zamanda digər Avropa imperiyalarında — xüsusilə də Almaniyanın Cənub-Qərbi Afrikadakı hökmranlığı dövründə — müstəmləkəçilik soyqırımlarf gətirib çıxardı. Bəs tibb elmi ilə sözdə "irqi elm" arasında hansı əlaqə mövcud idi? 

Niall Ferguson hesab edir ki, 19-cu əsrin sonundakı qazanılmış tibbi nailiyyətlər Qərb sivilizasiyasının “Qaranlıq qitə” kimi tanınan Afrikaya nüfuz etməsinə mühüm zəmin yaratdı. 

5.İSTEHLAK CƏMİYYƏTİ - Bu gün dünya getdikcə daha da homojenləşir və istisnalar get-gedə azalır: tanınmış brendlər artıq dünyanın hər yerində əsas küçələrə və ticarət mərkəzlərinə hökm edir.  

Niall Ferguson Sənaye İnqilabından bəri Qərb istehlak cəmiyyətinin qlobal üstünlüyünü araşdırır: hamımız eyni tərzdə geyinirik, ən son texnoloji cihazlara sahib olmaq istəyirik, eyni markalı avtomobilləri sürürük. 

6.ƏMƏK ETİKASI - Qərbin dünyaya hökm etməsinə şərait yaradan altıncı əsas amil əmək etikası olmuşdur. Maks Veber bu anlayışı protestantlıqla əlaqələndirsə də, əslində istənilən mədəniyyət — dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq — zəhmətkeşlik, qənaətcillik və kapital toplamaqla kapitalizmin ruhunu qəbul edə və inkişaf etdirə bilər. 

Niall Ferguson iddia edir ki, protestantlıqdan qaynaqlanan əmək etikası Qərbin digər bölgələr üzərində üstünlük qazanmasına imkan verdi. Lakin bu gün Qərbdə əmək etikası tədricən zəifləyir, Çində isə əksinə, güclənməkdədir.