ประวัติด้วยย่อ วัดม่วงโตน
วัดม่วงโตนสร้างเมื่อ พ.ศ. 2369 ไม่ปรากฏหลักฐานว่าใครเป็นผู้สร้าง เดิมเป็นวัดที่มีขนาดเล็ก ตั้งอยู่ในดงป่าไม้ฉำฉา เพราะขณะนั้นชาวบ้านส่วนใหญ่ในบ้านม่วงโตนยังมีการนับถือผีกันอยู่ ต่อมาได้เริ่มมีการพัฒนาในสมัยของท่านครูบาโถ สุมงฺคโล เป็นเจ้าอาวาสในปี พ.ศ. 2476 จึงได้มีการเริ่มบูรณะและสร้างถาวรวัตถุต่างๆเพิ่มขึ้น เช่น ศาลาบาตร กำแพงวัด หอพระไตรปิฏก ฯลฯ ท่านได้พัฒนาเละปกครองวัดให้เจริญรุ่งเรืองโดยถือเป็นบุคคลสำคัญอีกคนหนึ่งขอบ้านม่วงโตน จนถึงปี พ.ศ. 2513 ท่านจึงมรณภาพ และท่านพระครูวรปัญโญภาส ได้สืบทอดและได้สร้างศาลาการเปรียญ อุโบสถ และศาลาราย ซุ้มประตู และขยายเขตวัดออกไปอีก และกุฏิ ต่อจากท่านครูบาโถ สุมงฺคโล ได้สร้างไว้เพื่อให้สวยงามคู่บวรพระพุทธศาสนาดังที่เห็นในปัจจุบัน วัดม่วงโตนได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2513 เขตวิสุงคามสีมา กว้าง 40 เมตร ยาว 80 เมตร
วัดม่วงโตน ตั้งอยู่เลขที่ 10 หมู่ที่ 1 บ้านม่วงโตน ถนนสายม่วงโตน – ท่าลี่ หมู่ที่ 1 ตำบลเหล่ายาว อำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดลำพูน สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย ที่ดินที่ตั้งวัดมีเนื้อที่ 3 ไร่ 67 ตารางวา อาณาเขต ทิศเหนือประมาณ 2 เส้น 10 วา จดถนนสาธารณะ ทิศใต้ประมาณ 1 เส้น 5 วา จดลำเหมืองสาธารณะ ทิศตะวันออกประมาณ 1 เส้น 10 วา จดลำเหมืองสาธารณะ ทิศตะวันตกประมาณ 1 เส้น 15 วา จดลำเหมืองสาธารณะ และมีที่ธรณีสงฆ์จำนวน 1 แปลง เนื้อที่ 2 ไร่ 1 งาน 90 ตารางวา ถาวรวัตถุภายในวัดประกอบด้วย วิหาร ภายในมีภาพจิตรกรรมฝาผนังเวสสันดรชาดก อุโบสถ ศาลาการเปรียญ หอไตร หอกลอง เจดีย์ และกุฏิสงฆ์ ปูชนียวัตถุมีพระประธานในวิหารมีพระพุทธรูปก่ออิฐถือปูนซึ่งได้รับยกย่องว่าเป็นพระพุทธรูปที่มีพุทธลักษณะงดงามที่สุดในอำเภอบ้านโฮ่ง นอกจากนี้เดิมนั้นในวัดม่วงโตนยังเคยมีศูนย์เด็กก่อนเกณฑ์ในวัดเปิดสอนมาตั้งแต่ พ.ศ. 2528 เป็นต้นมา ภายหลังได้ย้ายออกมาอยู่ที่ยุ้งฉางข้าวของหมู่บ้าน ในปัจจุบัน
อนุสาวรีย์ ที่บรรจุอัฐิ และประดิษฐานรูปเหมือน ครูบาโถ สุมงฺคโล
ที่บรรจุอัฐิ ครูบาโถ สุมงฺคโล สร้างครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2514 ภายในบรรจุอัฐิของท่านครูบาโถ สุมงฺคโล เพื่อให้พุทธศาสนิกชนได้กราบไหว้บูชา โดยคณะศรัทธาบ้านม่วงโตนจะจัดงานประเพณีสรงน้ำขึ้นในระหว่างวันที่ 7 - 9 พฤษภาคม ของทุกปี ต่อมาในงานประเพณีสรงน้ำกู่ครูบาโถ สุมงฺคโล ประจำปี 2552 พระครูวรปัญโญภาส ได้มีดำริที่จะจัดสร้างรูปหล่อ ครูบาโถ สุมงฺคโล ขึ้น คณะศิษย์ที่ได้ทราบข่าวจึงได้รวบรวมทุนทรัพย์ และจัดสร้างรูปเหมือน ครูบาโถ สุมงฺคโล ขึ้น โดยมีพิธีเททองหล่อในวัน เสาร์ ขึ้น 5 ค่ำ เดือน 5 (เสาร์ห้า) ปี พ.ศ. 2553 หลังจากมีการสร้างรูปเหมือนครูบาโถ สุมงฺคโล จึงได้มีการสร้างสถูปเจดีย์(กู่) องค์ใหม่แทนองค์เดิมสร้างเสร็จเมื่อปี พ.ศ. 2554 ซึ่งได้บรรจุ อัฐิครูบาโถ สุมงฺคโล พร้อมทั้งเหรียญครูบาโถ ครูบาโถ สุมงฺคโล และพระรอดลำพูนไว้ด้านในจำนวนหนึ่ง และได้มีการอัญเชิญรูปเหมือน ครูบาโถ สุมงฺคโล ขึ้นประดิษฐานในวันงานประเพณีสรงน้ำกู่ในวันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2555
หอไตร สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2478 ในสมัยที่ท่านครูบาโถ สุมงฺคโล เป็นเจ้าอาวาส โดยมีพ่อหนานพรหม บุญมายอง พร้อมด้วยคณะศรัทธาวัดม่วงโตน เป็นผู้สร้างเป็นสถานที่เก็บพระไตรปิฏกและคำภีร์ใบลานสำคัญ ซึ่งเป็นอาคารขนาดเล็ก ใต้ถุนสูง ชั้นบนเป็นเครื่องไม้ แผนผังเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้า กั้นฝาทึบทั้งสี่ด้าน ไม่มีช่องหน้าต่าง มีระเบียงล้อมรอบ ด้านหน้าหลังมีช่องประตูด้านละช่อง มีระเบียงไม้แกะสลักลวดลายโดยรอบมีช่องระเบียงด้านหน้าและด้านหลังอาจเป็นที่สำหรับพาดบันได เนื่องจากไม่มีการทำบันไดเอาไว้ ส่วนหลังคาเป็นทรงล้านนาลดชั้น มุงกระเบื้องดินขอ ประกอบด้วยช่อฟ้า ใบระกา กางหงส์ หน้าบันแกะสลักเป็นลวดลายปิดทองมีลวดลายเป็นรูปแพะอันเป็นปีนักษัต(มะแม)ประจำปีเกิดของครูบาโถ สุมงฺคโล ตัวเสาระเบียงมีการฉลุลวดลายสวยงาม ศิลปะล้านนา หอไตรแห่งนี้ได้รับการบูรณะครั้งใหญ่ใน ปี พ.ศ. 2563 โดยท่านพระครูวรปัญโญภาส (หลวงปู่ครูบาสองเมือง) เป็นผู้กำกับดูแลการบูรณะ โดยทีมช่างงานไม้แกะสลักจากบ้านถวาย จ.เชียงใหม่ ใช้การบูรณะโดยอนุรักษ์ลวดลายเดิมทุกประการ บูรณะเสร็จเมื่อวันที่ 2 ตุลาคม พ.ศ.2563
สถานที่ท่องเที่ยว วัดม่วงโตน
ข้อมูลเนื้อหา จาก พระครูวิบูลเจติยาทร
ข้อมูลเนื้อหา เรื่องราว เขียนโดย นางสาวภิญญาพัชญ์ ยานะคำ
ภาพถ่าย/ภาพประกอบ โดย นางสาวภิญญาพัชญ์ ยานะคำ