พี่พงษ์ได้กล่าวว่า "สมัยก่อนอาชีพประมงสามารถยึดเป็นอาชีพหลักได้ สมัยที่ยังมีปลาเยอะๆนะ แต่ตอนนี้กลายเป็นว่าสวนยางกลายมาเป็นอาชีพหลัก แล้วประมงกลายเป็นอาชีพเสริม เพราะว่าความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศน์มันหายไปไง" 

ปัจจุบันยางพารา เป็นพืชเศรษฐกิจของประเทศที่ปัจจุบันมีการปลูกกันในหลายภูมิภาคของไทยรวมถึงหมู่บ้านห้วยลึก โดยปลูกบนที่ที่ลาดเอียง ต้องทำเป็นขั้นบันได พื้นที่สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 100 เมตร และลักษณะดินเป็นดินร่วนเหนียวหรือร่วนทราย และสามารถระบายน้ำได้ดี เนื่องจากยางพาราเป็นพืชที่อาศัยน้ำจากน้ำฝนและสามารถทำได้ตลอดทั้งปี จึงเป็นอาชีพที่ชาวห้วยลึกนิยมกันมาก 

การปลูกยางพาราทางเหนือกับใต้นั้นมีข้อแตกต่างกันเล็กน้อย แน่ชัดว่า สภาพแวดล้อม เป็นความแตกต่างข้อแรกที่เห็นได้ชัด เนื่องจากพื้นที่ในภาคเหนือ จะอยู่สูงจากน้ำทะเลประมาณ 350 เมตร ซึ่งยางพารา หากสูงจากระดับน้ำทะเลทุก ๆ 100 เมตร จะเจริญเติบโตช้า 1 ปี ในขณะที่พื้นที่ในภาคใต้ สูงจะระดับน้ำทะเล 150 เมตร ทำให้หลังจากปลูกต้นยางพาราไปได้ 4 - 5 ปี ก็สามารถเริ่มกรีดยางได้แล้ว กลับกันในภาคเหนือ ต้องปลูกต้นยางพาราอย่างน้อย 7 - 8 ปี ถึงจะสามารถเริ่มกรีดยางได้ 

ส้มโอ เป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญของบ้านห้วยลึก รองลงมาจากยางพารา ที่นี่เกษตรกรปลูกส้มโอด้วยความรัก รสชาติที่ได้จึงมาพร้อมกับคุณภาพ และความอร่อยที่ไม่เหมือนใคร 

ส้มโอบ้านห้วยลึกมี 2 สายพันธุ์หลักคือทองดีและขาวใหญ่ เกษตรกรนิยมปลูกพืชที่มีการเพาะเมล็ดลงดินโดยใช้ระยะเวลา 2-3 ปี แต่ผลผลิตจะมากขึ้นเมื่อเข้าสู่ช่วงปีที่ 4-5

“โดยปกติแล้ว ส้มโอจะผลิดอกช่วงเดือนธันวาคมถึงมกราคม และเริ่มเก็บเกี่ยวเมื่อเข้าสู่เดือนกรกฎาคมจนกระทั่งถึงเดือนตุลาคม        ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับสภาพอากาศในแต่ละปีด้วย” พี่พงษ์เกษตรกรบ้านห้วยลึกกล่าว

ส้มโอเป็นพืชที่ต้องการน้ำมาก เกษตรกรต้องหมั่นรดน้ำอย่างสม่ำเสมอ อีกทั้งยังชอบดินที่มีค่า pH ระหว่าง 4.5-7 ซึ่งความเป็นกรดหรือด่างของดินจะมีผลต่อคุณภาพและรสชาติของผลผลิต

ส้มโอบ้านห้วยลึก มีลักษณะเฉพาะตัวคือมีรสชาติที่หวานอมเปรี้ยว ซึ่งแตกต่างจากทางภาคกลางและภาคใต้ 

ส้มโอบ้านห้วยลึกล้วนเกิดขึ้นจากแรงกายแรงใจและความมุ่งมั่นตั้งใจของเกษตรกร เพื่อให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพต่อไป

จริง ๆ แล้ว ในอดีตนั้น เกษตรกรสามารถขายส้มโอให้กับพ่อค้า นำไปขึ้นห้าง หรือแม้กระทั่งส่งออกนอกประเทศได้ ตลาดของส้มโอจึงถือได้ว่า เป็นตลาดที่มีโอกาสมากกว่าสวนยางพารา แต่ในช่วงหลัง โดยเฉพาะหลังจากการแพร่ระบาดของไวรัสโคโรนา ในปี 2019 ตลาดส้มโอก็ประสบปัญหากับความปรวนแปรของราคาส้มโอ ส่งผลให้เกษตรกรและพ่อค้าต้องขายส้มโอในราคาที่ขาดทุน

“ถึงแม้ว่า พี่จะเริ่มมีการแปรรูปส้มโอสดเป็นส้มโอกระป๋องเพื่อให้ส้มโอสามารถส่งออกนอกประเทศได้ แต่ด้วยโรคแคงเกอร์ในส้มโอ หรือ หากจะส่งออก ก็ต้องฉายรังสีก่อน ซึ่งค่าใช้จ่ายสูง พี่เลยคิดว่า สวนส้มโอนั้น ยากจะไปต่อ” พี่พงษ์กล่าว

เมื่อสวนส้มโออาจจะถึงทางตัน พี่พงษ์จึงเริ่มหันมาสนใจ และเริ่มศึกษาการปลูกทุเรียน เพราะเป็นพืชที่มีราคาสูง และหากว่าในชุมชนห้วยลึกสามารถปลูกทุเรียนได้สำเร็จก็จะสร้างความเจริญเติบโตแก่เศรษฐกิจในชุมชนต่อไปในอนาคตอีกด้วย 

พี่พงษ์ทิ้งท้ายไว้ว่า “การปลูกส้มโอนั้นคนที่รวย จะเป็นพ่อค้าเท่านั้น แต่สำหรับการปลูกทุเรียนนั้นคนปลูกก็สามารถรวยได้”

ในขณะเดียวกัน หากพูดถึงการทำสวนยางพารา ที่ในอดีต มักถูกมองว่า กว่าจะสร้างเงินได้นั้น ต้องใช้ทั้งเวลาและการดูแลเอาใจตั้งแต่นำต้นกล้าเข้าดิน ซึ่งต้องค่อยดูแลตลอด 7 ปี กว่าต้นยางพาราจะเติบโตจนสามารถเริ่มกรีดขายได้ แต่เมื่อเวลานั้นมาถึง ต้นยางพาราสามารถสร้างรายได้ให้กับเกษตรกรได้ตลอดทั้งปี โดยไม่ต้องมีการดูแลและบำรุงมาก เมื่อเทียบกับส้มโอ เนื่องจาก ยางพารามีความต้านทานต่อสภาพอากาศ และสภาพดินดีกว่า การปลูกยางพาราจึงถือเป็นการลงทุน ที่ได้ผลตอบแทนที่มั่นคง และยั่งยืนเกษตรกรบ้านห้วยลึก ด้วยเหตุนี้เอง พี่ยา ผู้รับจ้างกรีดยางจึงกล่าวถึงแนวโน้มของสวนยางพาราในอนาคตไว้ว่า 

“ต้นยางพารานั้นมีแต่จะปลูกเพิ่มขึ้น ไม่มีทางน้อยลงหรอก”

จะเห็นได้ว่า ถึงแม้ชาวบ้านห้วยลึก จะมีการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต และการทำอาชีพ จากประมง เป็นเกษตรกรรมบนชายฝั่งแล้ว ก็ยังคงประสบปัญหาความไม่มั่นคง และความไม่ยั่งยืนของพืชที่ปลูก ทั้งส้มโอที่ในอดีต ให้ผลตอบแทนที่ดี แต่เมื่อเวลาผ่านไป ส้มโอก็ไม่สามารถให้ผลตอบแทนได้เท่าเดิม จนต้องหาลู่ทางใหม่ ๆ เช่นเดียวกันกับสวนยางพารา ที่ถึงแม้ตอนนี้ ชาวบ้านจะถือว่า เป็นความยั่งยืน แต่แล้วมีสิ่งใดที่จะสามารถการันตีได้ว่า สวนยางพารานี้ จะเป็นความยั่งยืนที่ชาวบ้านตามหาอยู่อย่างแท้จริง และชาวบ้านไม่ต้องลองถูกลองผิดอีกครั้ง ทั้งนี้ ความไม่มั่นคงเหล่านี้ ล้วนเป็นผลมากจากโครงการการพัฒนาในพื้นที่ที่ชาวบ้านอาจไม่ได้มีส่วนร่วมในการตัดสินใจ แต่ชาวบ้านกลับเป็นผู้ได้รับผลกระทบนั้น