Πρόγραμμα

Στόχος μας στην παρούσα ανακοίνωση είναι να μελετήσουμε τον τρόπο που αποδίδεται ο λογότυπος ὀχθήσας στις μεταφράσεις της Ιλιάδας από τον Πάλλη, τον Πολυλά, τους Καζαντζάκη - Κακριδή και τον Μαρωνίτη. Αφορμή για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος συνιστά η πρόθεσή μας να διερευνήσουμε πώς αποτυπώνουν το αίσθημα του θυμού, της αγανάκτησης και της λύπης οι προαναφερθέντες μεταφραστές (LSJ s.v. ὀχθέω). Εξάλλου, είναι αλήθεια ότι τα συναισθήματα εντός των ομηρικών επών έχουν απασχολήσει διαχρονικά την έρευνα με ποικίλους τρόπους, διότι - ειδικά στην Ιλιάδα - το συναίσθημα της οργής, εκπεφρασμένο κατά κύριο λόγο διαμέσου της μήνιδος του Αχιλλέα, κατέχει κεντρικό ρόλο προωθώντας την αφηγηματολογική δράση.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο συγκεκριμένος λογότυπος απαντά συνολικά δεκαοκτώ φορές στην Ιλιάδα και χρησιμοποιείται τόσο για θνητούς (Αχιλλέας, Έκτορας, Οδυσσέας, Μενέλαος) όσο και για θεούς (Δίας, Ποσειδώνας). Μάλιστα, τις δέκα φορές εμφανίζεται με τη μορφή μέγ' ὀχθήσας, ενώ τις υπόλοιπες οχτώ φορές με τη μορφή ὀχθήσας δ' ἄρα. Από αυτό και μόνο αντιλαμβανόμαστε ότι, πέραν από τη προσωπική προτίμηση κάθε μεταφραστή και την ερμηνεία που επιλέγει να κάνει ο τελευταίος, το ίδιο το κείμενο λειτουργεί δεσμευτικά, ως έναν βαθμό. Ωστόσο, αξίζει να λάβουμε υπόψη ότι αυτή η διάκριση του πρωτοτύπου δεν ακολουθείται πάντα και παντού, ούτε στον ίδιο βαθμό, σε όλες τις περιπτώσεις του μεταφράσματος (βλ. ενδεικτικά, Θ 208 και Λ 403 σε Πολυλά, Καζαντζάκη - Κακριδή και Μαρωνίτη).
Μεθοδολογικά, εν πρώτοις θα μελετήσουμε τις ποιητικές αρχές κάθε μεταφραστή ξεχωριστά, έτσι ώστε να εντοπίσουμε τις πολύ ενδιαφέρουσες παραλλαγές, που κάνει ο καθένας σην απόδοση του παρόντους λογότυπου. Εν συνεχεία, θα προβούμε στη συγκριτική έρευνα της τεχνικής και των τεσσάρων μεταφράσεων. Έτσι, θα καταλήξουμε σε περαιτέρω διαπιστώσεις και συμπεράσματα για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο κάθε μεταφραστής τη λειτουργία της μετοχής ὀχθήσας στο πρωτότυπο, όπως επίσης για τις μεταφραστικές μεθόδους που χρησιμοποιεί, προκειμένου να προσεγγίσει το πνεύμα του ομηρικού λόγου.

Η παρούσα εργασία προτείνει μια νέα ερμηνεία του επεισοδίου της Ιλιάδας Β στο οποίο ο "οὖλος" Ὄνειρος υιοθετεί τη μορφή του Νέστορα για να φέρει εις πέρας το σχέδιο του Δία, το οποίο θα αποβεί καταστροφικό για τους Αχαιούς. Η δεύτερη διαδοχική αναφορά στον Νέστορα στην αρχή της ραψωδίας δημιουργεί παραλληλισμό με την πρώτη εμφάνισή του στην Α της Ιλιάδος, όταν ο ποιητής συστήνει τον γηραιό ομιλητή ως τον κατεξοχήν σύμβουλο των Αχαιών. Στον ήρωα αυτόν αποδίδονται τα χαρακτηριστικά της ευβουλίας και της σύνεσης που προσδίδουν βαρύτητα στον συμβουλευτικό ρόλο του (εὖ φρονέων), ενώ ο λόγος του ανάγεται σε εκείνον των Μουσών και του ποιητή. Για ποιον λόγο ο οὖλος Ὄνειρος οικειοποιείται τη μορφή του Νέστορα; Η ρητορική δεινότητα του γηραιού ομιλητή που αποδίδεται στην ευφράδεια λόγου ("λιγὺς...ἀγορητής") και στο ευχάριστο άκουσμα ως προς το περιεχόμενο ("ἠδυεπής") και τη συχνότητα της φωνής του ομιλητή ("τοῦ καὶ ἀπὸ γλώσσης μέλιτος γλυκίων ῥέεν αὐδή") βρίσκουν αρνητικούς παραλληλισμούς στην ομηρική αφήγηση, όπως τον λόγο του Θερσίτη και το τραγούδι των Σειρήνων. Τι δηλώνει αυτό για τον χαρακτήρα του Νέστορα ως συμβούλου; Σε συνδυασμό με τις σκοτεινές συνδηλώσεις που ελλοχεύουν στο επεισόδιο του "οὔλου Ὀνείρου" στο Β της Ιλιάδος προκύπτει μία νέα μετα-αφηγηματική ερμηνεία του συμβούλου Νέστορα ως προς την ιδιότητα του και το περιεχόμενο των συμβουλών του, στο οποίο αποδίδεται ένας διττός και αινιγματικός χαρακτήρας.

Σκοπός της παρούσας εισήγησης είναι να διερευνήσει πώς αναπαρίστανται οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και ανθρωποειδών στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία και πιο συγκεκριμένα αυτές που αναπτύσσονται στο ελληνιστικό έπος Αργοναυτικά του Απολλωνίου του Ροδίου ανάμεσα στον Τάλω και στους Αργοναύτες, μαζί με τους οποίους ταξιδεύει και η Μήδεια. Ο Τάλως, κατασκευασμένος, σύμφωνα με ορισμένες εκδοχές, από τον θεό της μεταλλουργίας, Ήφαιστο, πρόκειται για ένα χάλκινο ανθρωπόμορφο ρομπότ επιφορτισμένο με τη διαφύλαξη της Κρήτηας. Δεδομένου ότι ενσωματώνει τόσο τεχνητά όσο και βιολογικά χαρακτηριστικά, η μυθική αυτή φιγούρα εμπίπτει στην κατηγορία του κυβοργίου (cyborg), όπως ορίζεται από την Haraway (1985) το υβρίδιο μγχανής και οργανισμού.
Ειδικότερα, σε ένα πρώτο επίπεδο, θα αναλυθούν τα μορφικά στοιχεία που επιλέγει ο Απολλώνιος στο έπος του για να σκιαγραφήσει το υβριδικό αυτό ον και τα καθήκοντά του, την αλληλεπίδρασή του με τους Αργοναύτες, αλλά και τον θάνατό του από τα χέρια της Μήδειας· θα ληφθούν, επίσης, υπόψη οι διαφορετικές εκδοχές του θανάτου του Τάλω, όπως παρουσιάζονται στο μυθογραφικό έργο Βιβλιοθήκη του Απολλοδώρου. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, θα επιχειρηθεί η προσέγγιση της οντολογίας του Τάλω μέσω της αξιοποίησης σύγχρονων θεωριών από το πεδίο του κλασικού μετα-ανθρωπισμού. Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτή τη θεώρηση θα διαδραματίσει και η μορφή της Μήδειας, η οποία χάρη στις μαγικές της ιδιότητες τοποθετείται σε έναν εξίσου μεταιχμιακό-υβριδικό χώρο μεταξύ ανθρώπινου και υπερφυσικού. Τέλος, θα αναδειχθεί η λειτουργία της αναπαράστασης τέτοιων όντων στη λογοτεχνία και η σύνδεσή τους με ζητήματα καθορισμού της ανθρώπινης φύσης που απασχολούν την κοινή γνώμη μέχρι και σήμερα.

Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τον ρόλο ρων γυναικείων μορφών, και ειδικότερα των "μητρικών μορφών", στη διαμόρφωση της ταυτότητας και του μύθου του πολεμιστή Αννίβα στο έπος Καρχηδονιακά του Σίλιου Ιταλικού. Στο επίκεντρο της ανάλυσης βρίσκεται η εσωτερική σύγκρουση του Αννίβα, η οποία προκύπτει από τη διαρκή εναλλαγή της ταυτότητάς του μεταξύ του καρχηδονιακού και του ρωμαϊκού κόσμου. Η ταυτότητα αυτή δεν είναι στατική, αλλά διαμορφώνεται μέσα από τις κοινωνικές και πολιτισμικές επιρροές που τον περιβάλλουν, καθιστώντας τον μια τραγική φιγούρα σε διαρκή αναζήτηση αυτοπροσδιορισμού.
Η παρουσίαση διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Αρχικά, αναλύεται ο ρόλος των "μητρικών", οργισμένων φιγούρων, συγκεκριμένα ο ρόλος της Διδούς, της Ήρας και της συζύγου του Αννίβα, Ιμίλκης, οι οποίες κληροδοτούν τον furor προς τους Ρωμαίους και διαμορφώνουν έτσι την ταυτότητά του ως Καρχηδόνιου πολεμιστή και εκδικητή, ενώ παράλληλα τον συνδέουν με τη ρωμαϊκή πολιτισμική κληρονομιά. Στη συνέχεια, η ανάλυση βασίζεται στη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας του Hogg για να ερμηνεύσει τη δυναμική των κοινωνικών ομάδων και την επίδρασή τους στη συγκρότηση της ταυτότητας του Αννίβα. Τέλος, μέσα από την σκηνή του αποχωρισμού του Αννίβα από την ιταλική γη, αναδεικνύεται η κορύφωση της εσωτερικής του σύγκρουσης: ο ήρωας παραμένει εγκλωβισμένος ανάμεσα στις αντικρουόμενες πολιτισμικές του επιρροές, παλεύοντας μεταξύ του ρωμαϊκού και καρχηδονιακού εαυτού του.
Συμπερασματικά, ενώ η έρευνα για το Φλαβιανό έπος έχει ήδη αναδείξει τη σημασία των γυναικείων χαρακτήρων, η παρούσα ανακοίνωση συνδυάζει την ψυχαναλυτική θεωρία με τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας του Hogg, υποστηρίζοντας ότι ο Αννίβας δεν είναι απλώς ένας πολεμιστής, αλλά μια τραγική φιγούρα παγιδευμένη σε μια ατελείωτη μάχη αυτοπροσδιορισμού και κοινωνικής καταπίεσης. Η σύγκρουση αυτή τον καθιστά διαχρονικά επίκαιρο, αντανακλώντας τις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνικής ταυτότητας.

The periplus (περίπλους), as a genre of ancient navigational literature, served a dual function: it operated both as a technical guide, systematically presenting information on maritime routes, harbours, and coastal features, and as a syncretic literary form, wherein empirical data were interwoven with narrative techniques and literary imagery.
This paper examines the written legacy of Marcian of Heraclea, a late Ancient Greek geographer from Heraclea Pontica, recognized as one of the most significant representatives of the minor geographers. Despite his specialized focus on ancient geography, Marcian demonstrates a sophisticated level of knowledge, drawing upon the Ptolemaic worldview and the calculations of Protagoras.
Another crucial aspect of this research is the manuscript and editorial tradition of periplus texts. From the sixteenth century onwards, scholars such as Sigismund Gelenius, David Hoeschel, Lucas Holstenius, Jakob Gronovius, and John Hudsin devoted significant effort to collecting, compiling, and publishing the manuscripts of the minor Greek geographers, ensuring their preservation for subsequent generations. This tradition not only facilitates the reconstruction of the textual content of periploi but also provides insights into the methodologies employed in working with navigational sources in antiquity.
Consequently, this paper argues that the study of the manuscript tradition and the interpretation of periplus texts, using Marcian of Heraclea as a case study, not only deepens our understanding of ancient geographical thought but also offers new insights into the transmission and preservation of knowledge in antiquity.

Το λεξικό του Ησυχίου, η Συναγωγή Πασῶν Λέξων κατὰ Στοιχεῖον ἐκ τῶν Ἀριστάρχου καὶ Ἀπίωνος καὶ Ἡλιοδώρου, αποτελεί μία πολύ σημαντική πηγή για τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής και των διαγλωσσικών της επαφών, καθώς διατηρεί λέξεις και φράσεις που διαφορετικά δεν θα είχαν σωθεί. Περιλαμβάνει, εκτός από τα ελληνικά λήμματα, και λέξεις προεχόμενες από άλλες γλώσσες, όπως η φοινικική, η ετρουσκική και η φρυγική. Η παρούσα μελέτη, εντασσόμενη σε ένα ευρύτερο ερευνητικό πλαίσιο, επικεντρώνεται στην ανάλυση σημιτικών λημμάτων από την οπτική της φωνολογίας και της γλωσσικής επαφής. Τα λήμματα αυτά δεν αποτελούν κατ' ανάγκην δάνεια στην ελληνική. Αντίθετα, πρόκειται για ξένο υλικό που δεν εισέδυσε στην ελληνική, αλλά χρησιμοποιήθηκε από συγγραφείς των οποίων το έργο είχε διαβάσει είτε ο ίδιος ο Ησύχιος είτε οι προγενέστεροί του επώνυμοι λεξικογράφοι, στους οποίους εκείνος στηρίχθηκε. Στην μελέτη αυτή εξετάζεται η διαδικασία μεταγραφής τους στην ελληνική με τις προσαρμογές που έγιναν στη γραφή και στην προσφορά κατά την απόδοσή τους. Στόχος είναι να εξαχθούν συμπεράσματα για τον τρόπο με τον οποίο οι σημιτικές λέξεις καταγράφθηκαν στο λεξικό και κατ' επέκταση να φωτισθεί η διαδικασία διατήρησης και απόδοσης ξενικών στοιχείων στην ελληνική λόγια παράδοση. Τα συμπεράσματα είναι χρήσιμα για την μελέτη τόσο της γλώσσας - πηγής όσο και της ελληνικής στην οποία έγινε η μεταγραφή τους και συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση της διαγλωσσικής αλληλεπίδρασης και της προσαρμογής των ξένων λέξεων στην ελληνική.

Θέμα της παρούσας μελέτης είναι το λογοτεχνικό πορτραίτο της Λιβίας Δρουσίλλας, συζύγου του Οκταβιανού Αυγούστου, στο έργο του Βελλήιου Πατέρκουλου (Historiae Romanae) και η επίδραση αυτού στο σύγχρονο ιστορικό μυθιστόρημα, ιδιαίτερα στο έργο της Phyllis Smith, I am Livia (2014). Η μυθοπλασία του 20ου και 21ου αιώνα - έργα, όπως το μυθιστόρημα του Robert Graves, I, Claudius (1934), ή η τηλεοπτική σειρά του HBO, Rome (2005-2007) - τείνει να παρουσιάζει την πρώτη αυτοκράτειρα της Ρώμης ως αρχομανή και αδίστακτη δολοφόνο, ακολουθώντας πρωταρχικά τη σύλληψη του Κορνήλιου Τάκιτου (Annales). Η έρευνα έχει αναλύσει επαρκώς τον διάλογο των σύγχρονων δημιουργών με τον ιστοριογράφο (Harvey, 1979· McCullough, 2015· Argyropoulos, υπό έκδοση), αγνοώντας, ωστόσο, την πιο ευνοϊκή γραμματειακή αναπαράσταση της Λιβίας από τον Βελλήιο, αλλά και τη σημασία αυτής στη μετά-ιστορική φεμινιστική λογοτεχνία των τελευταίων δεκαετιών.
Η Smith, για να "αποκαταστήσει τη φήμη" της αυτοκράτειρας, η οποία έχει "αδικηθεί" από επιθετικά ανδρικά αφηγήματα, στρέφεται στον Βελλήιο για να κατασκευάσει ένα πιο θετικό προφίλ για εκείνη. Η Λιβία αυτή δεν αντιπροσωπεύει, όπως στα προαναφερθέντα έργα, τις αρνητικές συνέπειες της γυναικείας συμμετοχής στην πολιτική ζωή. Αντίθετα, με τις έμφυτες αρετές της "εξυγιαίνει" το απολυταρχικό σύστημα του Αυγούστου, στηρίζοντας τους υπηκόους της. Μέσω της έρευνας αυτής επιδιώκω να αναδείξω την πρόσληψη των Historiae Romanae στη σύγχρονη λογοτεχνία και να μελετήσω τον τρόπο με τον οποίο "μεταπλάθεται" το περιεχόμενό τους για να εκφράσει τις ευαισθησίες των αρχών του 21ου αιώνα.
Για τους παραπάνω στόχους, αξιοποίησα την ξενόγλωσση βιβλιογραφία, η οποία αναλύει τις αρχαίες απεικονίσεις της αυτοκράτειρας (Purcell, 1986· Barrett, 2002· Welch 2011). Σε ό,τι αφορά το νεότερο πορτραίτο της, βασίστηκα στις δηλώσεις της ίδιας της συγγραφέα ως πρωτογενή πηγή (Johnson, 2014· Smith, 2014). Μεθοδολογικά, η προσέγγισή μου καθορίστηκε από τη θεωρία της διακειμενικής πρόσληψης, με έμφαση στη μετά-λογοτεχνία και τις σπουδές φύλου (Wyke - Biddiss, 1999· Heilman - Llewellyn, 2007· Brockliss, 2012).
Αρχικά, αναλύω τη μορφή της Λιβίας στο έργο του Βελλήιου, λαμβάνοντας υπόψιν την ιδιαίτερη οπτική του γωνία ως συγγραφέα και τη σχέση του με την αυτοκρατορική οικογένεια. Στη συνέχεια, εξετάζω την ηρωίδα που κατασκευάζει η Smith, εμπνευσμένη από τις Historiae Romanae, καθώς και τη σχέση της σύγχρονης συγγραφέα με τον αρχαίο ιστοριογράφο. Τέλος, ερμηνεύω τα λογοτεχνικά "δάνεια" του I Am Livia με άξονα τη διάδοση και επικράτηση της φεμινιστικής κριτικής στην ιστορική μυθοπλασία από γυναίκες κατά τις τελευταίες δεκαετίες.

Χαρακτηριστικό στοιχείο των αρχαίων ελληνικών μυθιστορημάτων αποτελεί η θεματική της διατήρησης της παρθενίας των ηρωίδων μέχρι το τέλος της μυθιστορηματικής αφήγησης, ενώ κοινό τόπο αποτελούν οι απειλές που δέχεται αυτή από βίαιους βάρβαρους άνδρες.
Η παρούσα εισήγηση εξετάζει τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο τοποθετείται ο Αχιλλέας Τάτιος προς την συγκεκριμένη μυθιστορηματική σύμβαση στο μυθιστόρημά του Τὰ κατὰ Λευκίππην και Κλειτοφῶντα, αφού οι απειλές κατά της παρθενίας της κεντρικής ηρωίδας, Λευκίππης, προβάλλονται σε άμεση συνάρτηση με αυτές κατά των μυθικών ηρωίδων, Ευρώπης, Ανδρομέδας, Φιλομήλας και Σύριγγος. Τα παραδείγματα αυτά παρουσιάζονται είτε εν είδει εκφράσεων, δηλαδή περιγραφών με ρητορικά στοιχεία, είτε εν είδει αφηγηματικών παρεκβάσεων και επιτελούν συγκεκριμένους ρόλους μέσα στο πλαίσιο της μυθιστορηματικής αφήγησης, όπως αναλύει ενδελεχώς η Bartsch (1989). Για παράδειγμα, η έκφραση του βιασμού της Φιλομήλας προλαμβάνει την απόπειρα βιασμού που δέχεται η Λευκίππη στο πέμπτο βιβλίο του μυθιστορήματος.
Στο πλαίσιο αυτό, η εισήγησή μου έχει ως στόχο να επισημαίνει τα ιδιαίτερα στοιχεία σύγκρισης αυτών των μυθικών ηρωίδων με την Λευκίππη. Πιο συγκεκριμένα, αποτελούν αντιθετικά παραδείγματα προς αυτή, η οποία αντιστέκεται σθεναρά σε κάθε απόπειρα βίας, ενώ εκείνες δεν καταφέρνουν να γλιτώσουν τον βιασμό τους. Όπως θα καταδείξω, η αφήγηση του Τάτιου διανθίζεται με πλήθος διακειμενικών στοιχείων, μέσω των οποίων καταδεικνύονται η απαράμιλλη γενναιότητα και το θάρρος της ηρωίδας προς τις βίαιες απειλές κατά της παρθενίας της, σε αντίθεση με την παθητική στάση των μυθικών ηρωίδων. Ως προς τον σκοπό αυτό, ο συγγραφέας αξιοποιεί δημιουργικά τα πρότυπα αφήγησης των συγκεκριμένων ιστοριών, επαναδιατυπώνοντας το υπάρχον υλικό με αρκετά περίτεχνο τρόπο. Επίσης, η προσωπικότητα της Λευκίππης στοιχειοθετείται με χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν σε άνδρες, ώστε να αναδειχθεί πληρέστερα ο δυναμισμός της.
Ολοκληρώνοντας την αγόρευσή μου, θα λάβω υπόψη το ζήτημα της πρόσληψης της αποκήρυξης της βίας στο μυθιστόρημα του Τάτιου από το σύγχρονο αναγνωστικό κοινό των μυθιστορημάτων, το οποίο αποτελείται τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες, όπως υποστηρίζουν η Egger (1999) και η Haynes (2003). Πιο συγκεκριμένα, θα προτείνω διαφορετικούς τρόπους αλληλεπίδρασης με το κείμενο ανάλογα με την έμφυλη ταυτότητα των αναγνωστών, ζήτημα στο οποίο έχουν αναφερθεί η Morales (2008) και ο Whitmarsh (2011). Παράλληλα, θα επιχειρήσω να ερμηνεύσω την αντιθετική σύνδεση μεταξύ των ηρωίδων του μυθικού παρελθόντος και της Λευκίππης μέσα από το πρίσμα της αναβαθμισμένης θέσης των γυναικών κατά τους πρώτους Αυτοκρατορικούς αιώνες.

Η παρούσα εισήγηση θα επιχειρήσει να παρουσιάσει με εύληπτο και σαφή τρόπο την "ανάδυση" της γυναικείας ποιητικής φωνής μέσα στον ανδροκρατούμενο χώρο της ελεγειακής ποίησης της αυγούστειας εποχής. Στην προσπάθεια για υποστήριξη και ανάπτυξη της παραπάνω θέσης αρωγός και πηγή θα αποτελέσει η ελεγεία 3.13 του 3ου βιβλίου του Corpus Tibullianum, που αποδίδεται στην ποιήτρια Σουλπικία.
Αρχικά, θα προηγηθεί μία κατατόπιση σχετικά με το ζήτημα της ταυτότητας της Ρωμαίας ποιήτριας και στη συνέχεια θα ακολουθήσει μία σύντομη περίληψη του ποιήματος, ώστε να διευκρινιστεί πώς μέσω αυτού η Σουλπικία διεκδικεί τη θέση της στο ελεγειακό ποιητικό στερέωμα ως γυναίκα ελεγειακή ποιήτρια. Στο κύριο σώμα της εισήγησης και μέσω επιλεγμένων στίχων της ελεγείας 3.13 θα επιχειρηθεί η "κατάδυση" στο ποιητικό σύμπαν της Σουλπικίας και η ανάδειξη της γυναικείας έκφρασης στην ελεγειακή ποίηση. Η γυναικεία οπτική θα αποκρυσταλλωθεί μέσω την καινοτόμων στοιχείων που εισάγει στο είδος της ελεγείας και σχετίζονται με την άρθρωση της γυναικείας έκφρασης στην ελεγειακή ποίηση, την αναμέτρησή της με τις κοινωνικές και ηθικές επιταγές του καιρού της, που αποτυπώνεται στην ταλάντευσή της ανάμεσα στη σιωπή και την έκφραση και την ανάγκη της να περιφρουρήσει την φήμη (fama) της, και στο πώς αξιοποιεί την προγενέστερη ελεγειακή παράδοση για τη συγγραφή γνήσιας γυναικείας ελεγειακής ποίησης.

Οι πρώτες αναφορές του επιθέτου ἀγράμματος εμφανίζονται στο δεύτερο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα. Η λέξη απαντά στον Ξενοφώντα (Απομνημονεύματα IV.2.20) με τη σημασία "αναλφάβητος", ενώ ως ουσιαστικοποιημένο επίθετο σημαίνει "αυτόν που δεν συντελείται με γραπτά μέσα, τον άγραφο" (Πλάτων, Πολιτικός 295a· Αινείας Τακτικός, Πολιορκητικά 31.16). Στα χωρία αυτά ο ἀγράμματος φαίνεται να είναι περιγραφικός όρος και όχι αξιολογικός χαρακτηρισμός. Αντίθετα, στον πλατωνικό Τίμαιο (23a-b) η χρήση του επιθέτου, ως ειδική και επαίσχυντη περίπτωση ενός "αναλφάβητου" πλήθους, φορτίζεται με έντονα αρνητικές συνδηλώσεις. Στην εισήγησή μας, θα επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε το συγκεκριμένο χωρίο.
Στην εισαγωγή του Τίμαιου (21e-25d), ο Κριτίας διηγείται το ταξίδι του Σόλωνα στην αιγυπτιακή Σάιν. Εκεί, ο Σόλων επιδιώκει να εκμαιεύσει τις γνώσεις των Αιγύπτιων ιερέων για τα παρελθόντα και γι' αυτό τους διηγείται τον μύθο για τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα· ωστόσο, ένας γέροντας ιερέας τον διακόπτει επικρίνοντας συλλήβδην τους Έλληνες για την ιστορική τους άγνοια, προσθέτοντας ότι οι περιοδικές καταστροφές που είχαν πλήξει τη Γη ήταν πολύ περισσότερες από μία. Εφεξής, η διήγηση του Κριτία γίνεται διά στόματος του Αιγύπτιου ιερέα.
Όπως μαθαίνουμε, οι Αιγύπτιοι συνήθιζαν από αρχαιοτάτων χρόνων να καταγράφουν στους ναούς τους οποιοδήποτε αξιοσημείωτο γεγονός του παρελθόντος έφθανε στα αυτιά τους. Ο δε πολιτισμός τους παρουσίαζε ιστορική συνέχεια, παραμένοντας αναλλοίωτος από τις κοσμικές καταστροφές, χάρη στην ευεργετική επίδραση του Νείλου· αντίθετα, θεόσταλτες πλημμύρες κατέστρεφαν τους Έλληνες αφήνοντας μόνον τοὺς ἀγραμμάτους τε καὶ ἀμούσους, δηλαδή τους ορεσίβιους πληθυσμούς (πβ. Κριτίας 109d). Εδώ, το επίθετο ἀγράμματος φορτίζεται με την επιβαρυντική σημασία "αυτού που δεν συντάσσει γραπτά αρχεία" (στο 23c, ο ιερέας το αντικαθιστά με τη φράση γράμμασιν...ἀφώνους), ενώ το ἄμουσος, καθώς συνδέεται με τις Μούσες, πρέπει επίσης να συνδεθεί με τη γνώση του παρελθόντος. Συμπερασματικά, η συμπλοκή των δύο επιθέτων στην προκείμενη φράση μάς οδηγεί να εννοήσουμε ανθρώπους "εντελώς ανιστόρητους και αμαθείς".
Καθίσταται σαφές ότι στον λόγο του αρχαιοδίφη Αιγύπτιου το εξεταζόμενο επίθετο νοηματοδοτείται αρνητικά, για να περιγράψει έναν ξένο πολιτισμό (τον ελληνικό) που μοιάζει να αγνοεί τα οφέλη της ιστορικής καταγραφής. Αντίθετα με προταθείσες ερμηνείες που προβάλλουν είτε τον υποτιθέμενο αθηνοκεντρισμό της πλατωνικής αφήγησης (Vasunia 2001· Hartog 2006· Tofighian 2016) είτε τους υποτιθέμενους ειρωνικούς σκοπούς της (Livingstone 2001), θεωρούμε ότι ο Αιγύπτιος ιερέας επιτελεί έναν σημαντικό ρόλο εντός του κειμένου, καθώς είναι αυτός που διορθώνει τον μάλλον δοκησίσοφο Σόλωνα. Τηρουμένων των αναλογιών, ο ρόλος του είναι ελεγκτικός, παρόμοιος με εκείνον του Σωκράτη στους πρώιμους και μέσους διαλόγους.

Η επικούρεια Ἐπιστολὴ πρὸς Μενοικέα συνιστά ένα από τα ελάχιστα πλήρως σωζόμενα επικούρεια έργα και λειτουργεί ως άμεση πηγή της ηθικής φιλοσοφίας του Επίκορου. Η επιστολή περιλαμβάνεται στο δέκατο βιβλίο του έργου Βίοι Φιλοσόφων του Διογένη του Λαέρτιου, στο οποίο η επισκόπηση της επικούρειας ηθικής φιλοσοφίας διανθίζεται και με την παράθεση των Κυρίων Δοξῶν του φιλοσόφου. Σχετικά με το περιεχόμενο της επιστολής, που συνιστά αντικείμενο εξέτασης της προκείμενης εισήγησης, αυτή απευθύνεται στον Μενοικέα, έναν φίλο του Επίκουρου, και συνοψίζει την ηθική φιλοσοφία του φιλοσόφου, ο οποίος θέτει ως ύψιστο αγαθό την έννοια της ηδονής και ως σκοπό της ανθρώπινης ζωής την εξασφάλιση ενός βίου που στοχεύει στην σωματική και διανοητική αταραξία. Προκειμένου να προσδιορίσει την ηδονή, αναφέρεται ενδελεχώς στον παράγοντα των ανθρώπινων επιθυμιών, τις οποίες διακρίνει ποιοτικά. Η μελέτη αυτή θα ξεκινήσει με μία επισκόπηση της τριμερούς επικούρειας διάκρισης των επιθυμιών, που θα αναδείξει τις διαφορές μεταξύ των φυσικών και αναγκαίων επιθυμιών, των φυσικών και μη αναγκαίων, και των μάταιων, ενώ παράλληλα θα εξετάσει τη συχνή σύγχυση στον νου των αναγνωστών, των φυσικών και μη αναγκαίων επιθυμιών με τις μάταιες. Προκειμένου να γίνει κατανοητός ο επικούρειος ηδονισμός, θα γίνει αναφορά στη νέα σημασιολογική προοπτική που προσθέτει ο φιλόσοφος στην έννοια της ηδονής· αυτή ορίζεται εδώ ως μία εξελικτική πορεία, που περιλαμβάνει τόσο την αρχή όσο και το τέλος, δηλαδή τον σκοπό, της ζωής, με παράλληλη έμφαση στην εγγενή της φύση και τη δυϊκότητα της ηδονής, εφόσον αυτή αφορά στην αταραξία τόσο του σώματος, όσο και του νου. Η διάκριση ανάμεσα στις κινητικές και τις καταστηματικές ηδονές θα συμβάλει στην ανάδειξη της αλληλοεξαρτώμενης και αλληλοσυμπληρούμενης σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ τους, επιτρέποντας τη βαθύτερη κατανόηση της επικούρειας έννοιας της ηδονής ως μίας κατάστασης σωματικής και ψυχικής αταραξίας. Η σύντομη αυτή επισκόπηση της επικούρειας ηθικής φιλοσοφίας, βασισμένη κυρίως στην Ἐπιστολὴ πρὸς Μενοικέα αλλά και σε άλλα επικούρεια και μη επικούρεια αποσπάσματα, θα καταλήξει στον τελικό της στόχο, την παρουσίαση της προβληματικής σχετικά με την ύπαρξη ή μη μίας ψυχολογικής-περιγραφικής διάστασης στην επικούρεια ηθική θεωρία. Στόχος της παρουσίασης της συγκεκριμένης προβληματικής συνιστά η ανάδειξη της κανονιστικής ηθικής φιλοσοφίας του Επίκουρου ως μία από τις δεσπόζουσες της ελληνιστικής ηθικής θεωρίας.