ศาสตร์ชุมชน

       ปลาตะเพียนสาน เป็นงานประดิษฐ์ที่เกิดจากภูมิปัญญาของคนไทย เดิมมักใช้ใบลานมาทำเป็นเส้นแผ่นยาว ๆ บาง ๆ มาตากแดด 2-3 นาที แล้วมาสานเป็นรูปปลาตะเพียน เนื่องจากใบลานมีโครงสร้างที่เหนียว แข็งแรง แล้วลงสีให้สวยงาม จากนั้นก็นำมาประกอบเป็นโมบาย สมัยก่อนคนไทยมีอาชีพทำนากันเป็นส่วนใหญ่ ในคูคลองก็จะมีปลาตะเพียนเป็นจำนวนมาก ปลาตะเพียนสานจึงเป็นสัญญลักษณ์แห่ง ความอุดม สมบูรณ์ เนื่องจากช่วงที่ ปลาโตเต็มที่นั้น เป็นช่วงเดียวกับ ช่วงเวลาที่ข้าวตกรวง นอกจากนี้ผู้ใหญ่มักจะแขวน ปลาตะเพียนสาน ไว้เหนือเปลเด็ก เพื่อเป็นการอวยพร ให้เด็กสุขภาพแข็งแรงอีกด้วย และในโอกาสที่มีพระราชพิธีสมโภชเดือนและขึ้นพระอู่พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าทีปังกรรัศมีโชติ พ.ศ. 2548 จึงให้ประชาชนคนไทยร่วมสานปลาตะเพียนร้อยเป็นโบมายแขวนประดับไว้ที่หน้าบ้าน หรือห้างร้านเพื่อถวายพระพร ปลาตะเพียนสาน มี 2 ชนิด คือ ชนิดมีลวดลายและตกแต่งสวยงาม ซึ่งประดิษฐ์ขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 และอีกชนิดหนึ่งเป็นเพียงสีใบลานตามธรรมชาติ

  ปัจจุบันปลาตะเพียนสานยังมีการทำกันเป็นสินค้า OTOP ของชาวบ้านกลุ่มท่าวาสุกรี จังหวัดอยุธยา อีกด้วย ซึ่งเป็นการสร้างรายได้ให้ชาวบ้าน และยังเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาของคนไทยไว้ นอกจากนี้บางคนยังใช้ริบบิ้นทำอีกด้วย นอกจากปลาตะเพียนสานใบลานที่ลงสีมาในสมัยรัชการที่ 5 แล้วในปัจจุบันยังมีการคิดเพิ่มเติมค่าให้ปลาตะเพียนในสมัยปัจจุบัน ได้มีการค้นคิดการฉลุใบลานขึ้นมาอีกเพี่อเพิ่มคุณค่าและลวดลายต่างๆลงไป อีกทั้งยังพัฒนา ประโยชน์การใช้งานปลาตะเพียนสานใบลานให้มีประโยชน์มากกว่าการที่จะเป็นเครื่องแขวนสำหรับใช้ในโอกาสอื่น ๆ อีกมากมายได้ขึ้นทะเบียนเป็นสินค้า OTOP กรุงเทพที่เขตธนบุรี และได้เป็นวิสาหกิจชุมชน ได้มีการจดลิขสิทธิ์และแจ้งภูมิปัญญาท้องถิ่นอีกด้วย

ลักษณะเครื่องแขวนปลาตะเพียนใบลาน

เครื่องแขวนปลาตะเพียนใบลานพวงหนึ่ง เรียกว่า ปลาลูกสิบห้า ประกอบด้วยลูกปลา 9 ตัว 12 ตัว หรือ 15 ตัวตามแต่ขนาดของแม่ปลา มีส่วนประกอบ 4 ส่วน ดังนี้

• ส่วนที่ 1 พวงกุญแจ ประกอบด้วยห่วงพวงกุญแจ ใช้ลูกปัดชนิดต่างๆ ร้อยพ่วงกับห่วง

• ส่วนที่ 2 ปลาประธาน ห้อยปลาตะเพียนใบลานขนาดกลาง สานด้วยใบลานกว้าง 1 ซม. ยาว 35 ซม. พ่วงต่อกับส่วนที่ 1 ประดับด้วยลูกปัด

• ส่วนที่ 3 ลูกปลา ห้อยปลาตะเพียนใบลานขนาดเล็ก สานด้วยใบลานกว้าง 0.8 ซม. ยาว 16 ซม. พ่วงต่อกับส่วนที่ 2 ประดับด้วยลูกปัด

• ส่วนที่ 4 แม่ปลา ห้อยปลาตะเพียนใบลานขนาดใหญ่ สานด้วยใบลานกว้าง 0.8 ซม. ยาว 16 ซม. พ่วงต่อกับส่วนที่ 3 มีพู่ห้อย 3 พู่ ประดับด้วยลูกปัด