Eerdere jaren
4 mei 2023
Tekst van de toespraak gehouden door Bram Renken tijdens de 4 mei herdenking Lewenborg/Noorddijk e.o. 2023
Vijf seconden. Zolang duurt het voor je hersenen om een idee te stoppen, las ik. Je gaat er na vijf seconden namelijk teveel over nadenken. Over sommige dingen in het leven moet je echter niet teveel nadenken. De vuilnis buiten zetten? Wacht niet langer dan vijf seconden. Het bed opmaken? Meteen doen, anders ga je er teveel over nadenken. Beginnen aan je huiswerk? Pak maar gewoon die laptop anders nemen je hersenen het over en die weten je allerlei dingen wijs te maken over waarom je het niet moet doen.
Met deze kennis ga je ook nadenken over hoe sommige mensen keuzes maken die niet voor de hand liggen. Stel je hebt een idee voor een eigen bedrijfje. Grote kans dat je hersenen dit idee om zeep helpen en je het niet gaat doen. Men zegt weleens, mensen houden doorgaans niet van verandering. In werkelijkheid houden je hersenen niet van verandering. Vanuit ons oerinstinct wil ze niet dat we dingen doen buiten onze comfortzone, dat is namelijk gevaarlijk voor het voortbestaan van onze soort. Hoe knap is het dan eigenlijk dat mensen toch doorzetten met dat bedrijfje, die nieuwe baan of iets anders dat totaal buiten hun comfortzone is.
Als je met die kennis naar de geschiedenis kijkt dan ga je ook nadenken over bepaalde keuzes die mensen maakten in de oorlog. Die oorlog, daar had niemand om gevraagd, die was er gewoon ineens en de meeste mensen gingen waar mogelijk gewoon door met hun alledaagse leven. Na de oorlog waren er veel onrealistische verhalen. Iedereen had zo ongeveer in het verzet gezeten. Maar laten we eens kijken naar de mensen die daadwerkelijk in het verzet zaten. Wat een ongelooflijke moeilijke beslissing moet dat zijn geweest. Een levensgevaarlijke beslissing die tegen al onze instincten ingaat. Of was het voor hen juist heel makkelijk? Zo van; het is al besloten binnen die vijf seconden. Ik hoef er geen seconde langer over na te denken, het staat vast, ik ga een verzetsdaad doen. Ik had het graag willen vragen aan Pop Dijkema.
De Duitsers, volledig geïndoctrineerd door hun thuisland konden niet geloven dat de strijd gestreden was en vochten een vuile eindstrijd. Sommigen verschansten zich en schoten op het moment dat de bevrijders dachten dat de kust veilig was, zoals bij ons in de binnenstad veel gebeurde. Anderen probeerden koste wat het kost via Delfzijl naar Emden te komen. Op 13 april 1945 was de stad bijna bevrijd, op de Prinsentuin na. Pop Dijkema hielp de Canadezen om het noordelijke deel van de provincie te bevrijden. In hun vlucht de stad uit zetten de Duitsers meerdere bruggen open waardoor de voortgang staakte. Pop kroop op 16 april samen met zijn broer Jan en diens zoon Jacob Jan over de Oostersluis naar de machinekamer van de brug. Handmatig draaiden ze aan de tandwielen om de brug te laten zakken. Dat moest op die manier omdat de hele installatie gesaboteerd was, inclusief de handbediening. Een langzaam proces en dat onder constante beschietingen van achtergebleven Duitse soldaten die de opmars naar het noorden wilden tegengaan. Pop en de zijnen kregen de brug naar beneden. Pop werd vervolgens in zijn arm geschoten en raakte doof aan één oor omdat een Canadese tank naast hem het vuur opende op de verschanste Duitsers.
Dankzij de actie van deze dappere mannen konden de Canadezen doorstoten en de rest van de provincie bevrijden, met hulp van de Polen uit oostelijke richting.
Er wordt ons vaak geleerd om te doen wat verstandig is. Gebruik toch je verstand, zeggen mensen dan. Dat is inderdaad een goed idee. Maar het kan ons ook weerhouden van 'doen'. Mannen als Dijkema hoefden geen twee keer na te denken. We kunnen daar iets moois uit halen. Soms is een daad gewoon goed en moet je het doen. We hoeven niet te wachten tot het oorlog is om iets goeds te doen. De volgende keer als je iets ziet dat niet deugt in de samenleving, in je straat of in je wijk, denk dan niet te lang na. Denk niet: een ander ziet het wel. Sterker nog, denk dan gewoon niet na. Maar onthoud wel het verhaal van Pop en zijn mannen. Zij zijn een inspirerend voorbeeld.
Oh ja, en er is een bewezen trucje voor om in actie te komen! Je telt hardop af van vijf naar nul en dan ga je doen wat je wilde doen.
Het onderstaande gedicht werd voorgedragen door Leo Möller (Amnesty Groningen)
Oorlog
Terwijl het verhaal wil dat het verteld en
voorbij is – maar het breekt af
zeker, het is mij verteld en verteld
maar nog
ik zie die grijze beduimelde foto
maar nog is het gras weer groener dan gras
en de bloesem weer witter dan bloesem
in die grijze tuin moet het oorlog zijn geweest
in die man, die vrouw, dat kind
in dat grijze gras onder die grijs bloeiende boom
het is mij verteld en verteld hoe zij daar
hadden moeten verdwijnen, worden weggevoerd
in de goederentreinen, nooit terugkomen
terwijl het verhaal wil dat het verteld en
voorbij is – maar het breekt af
zeker, het is mij verteld en verteld
hoe vrede weerkeerde
maar nog is er geen andere foto dan deze
waarin het nog moet
Rutger Kopland (1934-2012)
uit: Tot het ons loslaat (1997)
Foto's: Janet Bos
4 mei 2022
Het boek is nooit uit
de bladzijden vergeeldde inkt inmiddels smoezeligmaar elk jaar weer lezen wij
staan wij stil bij komma’sals pauze voor gedachtegoedvoor we verder gaan
haperen wij bij uitroeptekensomdat ze zo indringendzo haast niet te behappen
Het boek is nooit uit
de ezelsoren zijn getuigevan dát wat steeds opnieuwvan dát wat nimmer, nooit meer
vingers glijden bladzijdentot ze bijna bij het eindals zou alles uitgelezen
Maar het boek is nooit uit
nieuwe verhalen komenoveral om ons heenal dan niet geschreven
en wij, wij kunnen stilstaanstilstaan bij de oudeopdat wij ze herkennen
opdat wij ervan lerendat vrijheid het hoogste goeden hen, die het duur betaald,in verbondenheid gedenken.
© JELOU
4 mei 2021
4 mei 2020
4 mei 2019
IN VRIJHEID KIEZEN
toespraak bij de dodenherdenking op de begraafplaats van Noorddijk, 4 mei 2019
Op 23 mei 2019 worden er hopelijk weer Europese verkiezingen gehouden. Sinds 1979 mogen alle volwassen Europeanen stemmen voor een parlement dat een heel continent omvat. De Europese verkiezingen kenmerken zich door een lage opkomst. Van de partijen in het parlement hebben de meeste kiezers nog nooit gehoord. Om de grootste te noemen: de Europese Volkspartij. Dat is gezien de geschiedenis van de afgelopen eeuw opmerkelijk en jammer.
100 jaar geleden kwam Europa op adem na een verwoestende oorlog. Op 28 september 1919 werd in Nederland het algemeen kiesrecht ingesteld: voor zowel mannen als vrouwen. Nederland liep daarbij niet voorop, maar ook bepaald niet achteraan in Europa. Het algemeen kiesrecht betekende niet dat Nederland revolutionair veranderde. Het werden de jaren van de kabinetten Colijn, rechtlijnig en conservatief.
Het algemeen kiesrecht maakt vanaf de 19e eeuw langzaam opgang in de wereld. De jonge democratieën in Europa hadden het niet gemakkelijk. In Duitsland leidde de democratie door verkiezingen in 1933 tot een ongekend schrikbewind dat twaalf jaar zou aanhouden. In 1940 ondervond ook Nederland wat die onvrijheid inhield. Vanaf 15 mei dat jaar hielden de Nazi’s het land in hun greep. Vijf jaar oorlog volgden, een oorlog die naar het einde steeds grimmiger werd. Naarmate de Nazi’s minder succesvol waren, nam de terreur en het gebrek toe.
In januari 1942 werd boven Roodehaan een vliegtuig neergeschoten. Het was een Brits toestel dat terugkeerde van een bombardement op Emden. In het toestel zaten vier jongemannen: Alexander Muir Harvey, William Gray, John William Hallam en Richard Mannering Knapman. Het vliegtuig sloeg te pletter, hun lichamen werden verkoold teruggevonden. Ze zijn hier op de begraafplaats van de Gemeente Noorddijk begraven. Na de bevrijding zijn ze geïdentificeerd door het Rode Kruis. Ongetwijfeld hadden deze vier jongemannen weinig zelf te kiezen. In het Verenigd Koninkrijk gold vanwege de oorlog sinds 1939 dienstplicht voor alle mannen tussen 18 en 51 jaar. Ze stonden onder bevel en werden op deze missie gestuurd. Hun dood is niet zinloos; ik geloof dat zij hun plicht om de vrijheid te herstellen vol op zich namen: voor een wereld waarin ze wel mochten kiezen.
Op deze begraafplaats is ook Pop Dijkema begraven. Hij kon wel kiezen op de laatste dagen van de oorlog in Groningen. De Duitsers bleven ondanks de verloren strijd fel weerstand bieden. Op 16 april 1945 maakte Pop een keuze: samen met zijn broer Jan Jacob en zijn neef Jan bood hij aan om de Oostersluisbrug voor de geallieerden neer te laten. Een hachelijke onderneming. Onder dekking van de Canadezen lukte het om naar de machinekamer te kruipen en met de hand de brug naar beneden te draaien. De Duitse troepen hadden zich verschanst in Oosterhoogebrug en gaven veel tegenvuur. Een Canadese soldaat sneuvelde. Pop werd door een Duitse kogel getroffen in zijn bovenarm. Het was misschien geen weloverwogen daad, eerder nogal impulsief, maar wel de juiste keuze. De brug ging open en de Canadezen konden oprukken.
Tot slot is hier ook de laatste rustplaats van Dominee Brouwer. Jan Brouwer werd in september 1944 benoemd als predikant van Noorddijk, hij was 25 jaar oud. Ook hij koos: vrijwel meteen zette hij zich in voor het verzet. Vanuit de pastorie werden overvallen en andere acties beraamd om de bezetter zoveel mogelijk te hinderen. Een keuze die gemakkelijk verkeerd had kunnen uitpakken. Was het wel overwogen, misschien, maar wel een keuze waarvan hij wist dat het de goede was. Een keuze die Jan Brouwer zijn hele leven in ere hield. Hij was maar kort predikant in Noorddijk.
Na de oorlog was hij legerpredikant in toen nog Nederlands-Indië. Na 1949 was hij werkzaam in Friesland en vervolgens was hij directeur van het maatschappelijk werk te Arnhem.
De keus die hij in Noorddijk had gemaakt bleef in zijn hart. Zijn wens was hier begraven te worden, naast de vier gesneuvelde vliegeniers die het mogelijk hadden gemaakt dat er weer vrijheid was, vrijheid om te kiezen.
De Europese Unie is een samenwerkingsverband van vallen en opstaan. In 1942 leek het onmogelijk dat nog geen veertig jaar daarna Europeanen: Britten, Fransen, Duitsers, Nederlanders samen in vrijheid een gezamenlijk parlement zouden kiezen. De heroverde vrijheid, die verloren was door te kiezen, werd na 1945 door keuzes voor samenwerking, in plaats van strijd, bestendigd in de langste vredestijd voor West-Europa ooit. Nu veertig jaar later is de Europese Unie uitgebreid tot het hele continent. Het is wankel verband, waarin veel mis gaat, zo zeer dat veel mensen twijfelen aan de samenwerking. Twijfel is altijd goed, het is het begin van denken, overwegen en de juiste keuze.
Het belangrijkste in heel Europa is één begrip: Vrijheid. Vrijheid voor mannen en vrouwen. Vrijheid is kwetsbaar: daaraan herinneren deze zes graven hier in Noorddijk.
Dus, ga stemmen op de 23 mei en als je gaat stemmen: Kies voor Vrijheid!
Paul Marius Borggreve, Vinkhuizen – Noorddijk
4 mei 2019
4 mei 2018
Ook dit jaar mogen we terugkijken op een indrukwekkende 4 mei herdenking op begraafplaats Noorddijk, voorafgegaan door een stille tocht. Zonder al diegenen (voor het grootste deel vrijwilligers) die hun medewerking hebben verleend bij de voorbereiding en op de dag zelf zou deze stille tocht en herdenking niet mogelijk zijn geweest.
Het 4 mei comité bedankt:
GeertJan Herder, kleinzoon verzetsman Geert Sterringa (zie toespraak)
Muziekvereniging Noordenveld, Roden
Gemeente Groningen (bloemen en kransen)
Scouting De Jutters (leggen van bloemen en kransen van de gemeente)
Martina Panman en zoon, Koster kerk Noorddijk (luiden van de klok en verzorging koffie/thee)
Bert Kragt (Kragtvorm, drukken van de 4 mei posters)
Mw. Ritsema, Noorddijk (vooraf in bewaring nemen bloemen en kransen gemeente)
Vier verkeersregelaars o.l.v. Robert Daling
Don Ros (EHBO)
Jan Janssens, beheerder Emmauskerk (omkleden muziekvereniging)
Medewerkers van Het Dok (opvang deelnemers)
Bram Hügel en Janet Bos voor verslag en foto's in De Lewenboger
Verder verleenden medewerking: Charles Capello en Tjeerd Kazemier.
Het 4 mei comité wordt gevormd door Jenette Ouweneel en Wally Schwab
en wordt gefaciliteerd door De Scheepsraad.
Toespraak GeertJan Herder
Geachte aanwezigen,
Het is belangrijk om elk jaar de mensen te herdenken die hun leven in de waagschaal hebben gesteld of hun leven hebben gegeven in de Tweede Wereldoorlog. Op deze begraafplaats zijn de graven van 6 van hen: 4 jonge militairen van de Britse luchtmacht en 2 vertegenwoordigers van het plaatselijk verzet tegen de Duitse overheerser. Pop Dijkema is een van hen. U kent allen de straat die naar hem vernoemd is en wellicht het monument op de Oostersluis. Hij heeft met gevaar voor eigen leven de onklaar gemaakte brug over het van Starkenborgkanaal weer begaanbaar gemaakt voor de doorgang van de Canadese bevrijdingstroepen richting Delfzijl. Dominee Brouwer was destijds predikant van deze kerk en veranderde de pastorie in een verzetsbolwerk. Vanuit hier vonden er o.a. overvallen plaats op distributiekantoren. Op eigen verzoek werd hij na de oorlog begraven naast de oorlogsvliegers.
Ik ben van na de oorlog en terwijl ik dat zeg, besef ik me dat ik eigenlijk geen jaar heb meegemaakt zonder oorlog ergens op de wereld. In die oorlogen zijn militairen of strijders , zoals ze tegenwoordig ook genoemd worden, maar vooral burgers het slachtoffer. De bevolking in die oorlogsgebieden vlucht of verzet zich tegen de overheerser of erger ziet geen kans om te vluchten. U kent allen de verschrikkelijke beelden uit b.v. Syrië. Het thema van de 4 mei-herdenking 2018 is : verzet. En niet voor niets. Ook heden ten dage verzetten groepen mensen of individuen zich tegen een dwingende overheid of slechte omstandigheden. In het Scheepvaartmuseum is momenteel een tentoonstelling die de overeenkomsten in verzet tussen toen, in de 2e wereldoorlog, en nu in foto’s en tekst goed duidelijk maakt. Het Oorlog- en VerzetCentrum Groningen en Vluchtelingenwerk stelden de tentoonstelling samen. Beelden uit vele landen maken de schrijnende wantoestanden in onze tijd in veel te veel landen zichtbaar. En laten we niet vergeten dat ook in onze eigen omgeving en op dit moment Groningers de straat op gaan om te protesteren tegen de afhandeling van de enorme schade die door de gaswinning wordt veroorzaakt. En ook heel dichtbij: een groot deel van de bevolking van Haren, dat zich verzet tegen de opgelegde samenvoeging met Groningen en Ten Boer.
Op 4 mei herdenken we de gevallenen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Europa en in Azië, m.n. in het toenmalige Nederlandsch Indië en tijdens de bouw van de Birma spoorweg. Al deze slachtoffers kwamen in verzet of werden gearresteerd op grond van geloof, ras, overtuiging of geaardheid en velen hebben daarbij hun leven gelaten. Mijn grootvader Geert Sterringa was een van hen. Als overtuigd socialist en later communist verzette hij zich, door medestanders gekozen in de Provinciale Staten van Groningen , tegen de slechte arbeidsomstandigheden van de werkende mensen, die door hun bazen werden uitgebuit. In de jaren dertig van de vorige eeuw kwam daar een groot probleem bij: de opkomst van Hitler Duitsland. Vele burgers: Joden, socialisten, communisten, zigeuners, homoseksuelen , e.a. werden gearresteerd en gevangen gezet in concentratiekampen. Degenen die konden vluchten of ontsnapten kwamen b.v. in Oost-Groningen de grens over en werden opgevangen door geestverwanten. De Communistische Partij en daarmee sympatiserenden richtten de Roode Hulp op. Een illegale organisatie die linkse Duitse vluchtelingen liet onderduiken omdat ze anders door de Nederlandse politie en marechaussee terug over de grens werden gezet. Duitsland was toen nog een bevriende natie!! De Communisten in Groningen hebben al ver voor de 2e Wereld Oorlog ervaren hoe het was om zich verzetten tegen de gevaren van de onderdrukking door de nazi’s. Meteen na de bezetting door Duitsland was er dus al een organisatie die zich direct verzette tegen de Duitse overheerser en ook meteen vervolgd en gezocht werd door de SD, die zetelde in het Scholtenshuis op de Grote Markt. Er waren meer verzetsgroepen in de Stad, maar er werd weinig tot niet samengewerkt om ontdekking te voorkomen. Na de Februaristaking m.n. in Amsterdam, die gericht was tegen de deportatie van Joodse Landgenoten schreef mijn grootvader een pamflet waarin hij de bevolking van Groningen opriep om ook massaal in verzet te komen. Helaas kwam dat pamflet in handen van de SD en werden door razzia’s en huiszoekingen veel van leidinggevende communisten gearresteerd. Ook mijn grootvader, die als bekende communistische voorman al langer in de gaten gehouden werd. Na verhoor werden ze overgebracht naar Nederlandse gevangenissen en kampen , o.a. kamp Amersfoort en van daaruit op transport gesteld naar Duitse concentratiekampen. Veel Groningse communisten, waaronder mijn opa GeertSterringa, kwamen terecht in Buchenwald bij Weimar. Onder ellendige omstandigheden zijn velen in de kampen gestorven. Ook Geert Sterringa. Kort geleden is hem het ereburgerschap van de stad Groningen verleend en in hem wordt daarmee het hele Communistische verzet in Groningen na 73 jaar eindelijk geëerd . Vanmorgen zij bij verschillende oorlogsmonumenten in Groningen gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog herdacht. En vanavond zijn we hier en ook elders in de Stad zijn herdenkingsbijeenkomsten voor de mensen die met hun strijd en hun offer er voor zorgden dat wij hier in vrijheid kunnen leven. Ik wens U morgen een mooie bevrijdingsdag.
4 mei 2017
Ongeveer 100 mensen liepen mee in de Stille Tocht vanaf Het Dok naar begraafplaats Noorddijk om daar eer te bewijzen aan de vier omgekomen Engelse vliegeniers en verzetsstrijders Pop Dijkema en dominee Brouwer en om stil te staan bij alle ellende van de Tweede Wereldoorlog.
Paul Marius Borggreve hield een mooie toespraak, die een persoonlijk aspect had en waarin hij ook refereerde aan de oorlogin Indië. Dit laatste werd zeer gewaardeerd, gezien de reacties na afloop.
“De kracht van het persoonlijk verhaal” is de titel van het ontroerende gedicht dat Jelou voordroeg.
Door scouts van De Jutters werden bloemen gelegd op de zes graven; prachtig om te zien dat er ook welpjes bij meehielpen!
De organisatie vond het hoe dan ook heel verheugend dat er zoveel kinderen en jongeren bij de herdenking aanwezig waren.
De 4 mei herdenking kan geen doorgang vinden zonder alle vrijwilligers die ook dit jaar weer hebben meegeholpen. De organisatie wil daarom haar dank uitspreken aan:
Het Dok, de verkeersregelaars, de EHBO-ers, Scouting De Jutters, Muziekvereniging Opwaarts/Noordenveld, Mw. Ritsema (voor het in bewaring houden van de bloemen), Marina Panman (koster van de kerk in Noorddijk), Bert Kragt (Kragtvorm, drukken van de 4 mei posters) en Paul Marius Borggreve.
Waardering gaat bovenal uit naar iedereen die aan de Stille Tocht heeft deelgenomen of aanwezig was op begraafplaats Noorddijk.
4 mei 2016
Heeft iemand enig idee wie deze militairen van landmacht en luchtmacht zijn, die in 2016 eer bewezen aan de gevallen Engelse vliegeniers?
Graag contact opnemen met: e.schwab@hccnet.nl
2015
2014
2013
2012
