Laatst geüpdatet: 04-05-2025

Terug naar startpagina

De periode rondom de geboorte van een kind wordt vaak gezien als een gelukkige en bijzondere tijd. Er wordt verwacht dat de ouders gelijk op de zogenaamde ‘roze wolk’ zitten. Maar wat als dat gevoel uitblijft en je je helemaal niet gelukkig voelt? Er zijn ouders die na de geboorte van hun kind moeilijke gevoelens ervaren, en soms kan dit wijzen op een postpartum depressie.

Een postpartum depressie is een vorm van depressie die ontstaat na de bevalling. Deze WIKI-pagina is bedoeld om informatie te geven over postpartum depressie. Niet alleen voor moeders en vaders die er zelf mee te maken krijgen, maar ook voor hun partners, familie, vrienden en andere betrokkenen die willen begrijpen wat er aan de hand is.

Deze WIKI bestaat uit 3 onderdelen: In het eerste deel wordt besproken wat een postpartum depressie precies is. Het tweede deel gaat in op wat een postpartum anders maakt dan andere vormen van depressie. Er wordt ingegaan op wat er gebeurt in het lichaam tijdens en na de bevalling, bijvoorbeeld met de hormonen. In dit deel lees je ook welke behandelingen er mogelijk zijn en hoe het bijvoorbeeld zit met medicatie en borstvoeding. Het derde deel is gericht op vaders met een postpartum depressie. Ook zij kunnen last krijgen van een postpartum depressie, al komt dit minder vaak voor dan bij moeders. Hier worden verschillen in symptomen tussen mannen en vrouwen, mogelijke gevolgen en behandelingen besproken. 

De WIKI pagina is geschreven door studenten van de Master Medische Psychologie van Tilburg University als onderdeel van het vak Psychofarmacologie. 

Aan de inhoud van deze WIKI pagina kunnen geen rechten worden ontleend.
Alle afbeeldingen zijn ontwikkeld door de auteurs.

Geschreven door: Aimy Gierman, Elza Osinga, Laura van de Vijver en Yoko Reinders

Onderdeel 1: Postpartum depressie

1.1 Omschrijving: wat is postpartum depressie?

Postpartum depressie (PPD) is een depressie die ontstaat na de bevalling. Moeders voelen zich in deze periode erg somber of hebben nergens meer plezier in [1,2]. Dit gaat verder dan de bekende ‘kraamtranen’ of de ‘postpartum blues’ (zie postpartum blues vs. postpartum depressie). 

Er is soms verwarring over wanneer een postpartum depressie precies begint. Dit komt doordat verschillende organisaties iets andere richtlijnen hanteren. We leggen dit hieronder uit:

• Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ontstaat een postpartum depressie binnen twaalf maanden na de bevalling [3].

• Volgens de DSM-5, het handboek dat hulpverleners gebruiken bij het stellen van diagnoses, begint een postpartum depressie binnen zes maanden na de bevalling [2].

In de praktijk zien we dat een postpartum depressie in de meeste gevallen al binnen de eerste week na de bevalling ontstaat, vaak tussen de derde en de vijfde dag [4].

Dit zorgt voor wat onduidelijkheid, maar het belangrijkste is dat je je klachten serieus neemt, ongeacht het tijdstip na de bevalling. Wanneer de klachten ook beginnen, het is belangrijk om hulp te zoeken als je binnen een jaar na de bevalling somber bent, nergens meer van kunt genieten en je je niet jezelf voelt.

1.2 Postpartum blues vs. postpartum depressie

Het is belangrijk om ‘kraamtranen’ en ‘postpartum blues’ te onderscheiden van postpartum depressie. Postpartum blues zijn milde stemmingsklachten die veel moeders kort na de bevalling ervaren. Denk aan plotselinge huilbuien en prikkelbaarheid. Deze klachten beginnen meestal binnen vier tot tien dagen na de bevalling en verdwijnen na ongeveer twee weken. Het belangrijkste verschil met de klachten die horen bij een postpartum depressie is dat postpartum blues het functioneren niet belemmeren [5]. Moeders kunnen meestal nog goed voor zichzelf en hun baby zorgen. 

Het kan lastig zijn om te herkennen of je last hebt van postpartum blues of dat het ernstiger is. Moeders kunnen zich onbegrepen voelen of denken dat ze zich aanstellen. Vooral als ze van hun omgeving horen dat ze ‘gewoon moe’ zijn omdat ze net moeder zijn geworden. 

1.3 Prevalentie: Hoe vaak komt een postpartum depressie voor?

Een postpartum depressie komt vaker voor dan we denken. Wereldwijd krijgt tussen de 6% en 20% van de moeders een depressie na de bevalling [2]. Gemiddeld is de wereldwijde prevalentie van postpartum depressie bij moeders 13% [6], maar hoe vaak het precies voorkomt, verschilt per land. Postpartum depressie komt vaker voor in landen met lagere inkomens dan in landen met hoge inkomens [7].
Onderzoekers geven aan dat postpartum depressie nog steeds ondergediagnosticeerd wordt en het in werkelijkheid veel vaker voorkomt [8]. Volgens het Trimbos-instituut krijgen in Nederland jaarlijks ongeveer 23.000 vrouwen een depressie na de bevalling. Dat is ongeveer 15% van alle moeders [9]. Ter vergelijking: postpartum blues komen veel vaker voor, namelijk bij 40-80% van alle vrouwen die een kind krijgen [10].

Naast moeders kunnen ook vaders een depressie ontwikkelen na de geboorte van hun kind. Een postpartum depressie komt voor bij ongeveer 10% van de vaders [11]. Meer hierover lees je in deel 3 van deze WIKI: Postpartum depressie bij vaders.

1.4 Algemene symptomen depressie

De klachten van een postpartum depressie lijken op die van een 'gewone' depressie. Een moeder kan zich somber of leeg voelen en heeft vaak nergens meer plezier in. Dit laatste wordt anhedonie genoemd. Ze kan slecht slapen of juist heel veel slapen. Ze voelt zich heel snel moe en heeft moeite om zich te concentreren. Daarnaast kunnen er schuldgevoelens en gevoelens van wanhoop en waardeloosheid ontstaan. De gedachte dat het leven geen zin meer heeft komt ook voor bij deze moeders. Zo heeft 20% van de vrouwen met postpartum depressie last van zelfmoord gedachten [12]. 

Verderop wordt er dieper ingegaan op wat een postpartum depressie anders maakt dan een depressie in andere levensfases, dit lees je onder kopje 2.1 Specifieke symptomen postpartum depressie. 

1.5.1 Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose van een ‘gewone’ depressie wordt gesteld op basis van klinische beoordeling, gesprekken en soms vragenlijsten. Volgens de NHG-standaard voor depressie begint diagnostiek met een gesprek over de klachten en de persoonlijke situatie, ook wel anamnese genoemd. Eventueel kan er een vragenlijst worden ingezet. Indien nodig kan lichamelijk en aanvullend onderzoek worden uitgevoerd om eventuele medische oorzaken uit te sluiten. In deze fase wordt ook gekeken of er sprake is van een bepaalde subvorm van depressie en kan de specificatie ‘met begin peri partum’ worden toegevoegd [14,15].

1.5.2 De rol van de EPDS

De Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS), specifiek ontwikkeld voor postpartum depressie, is een korte vragenlijst die vrouwen kunnen invullen om te signaleren of er sprake kan zijn van depressieve klachten rondom de zwangerschap [15]. De EPDS is een screeningslijst, wat betekent dat het geen diagnose stelt, maar artsen of verloskundigen kan helpen te bepalen of verder onderzoek nodig is. 

Een andere methode die soms wordt gebruikt is het stellen van twee korte vragen:

1. Voel je je somber of neerslachtig?

2. Heb je minder interesse of plezier in dingen die je normaal leuk vindt?

Als deze vragen met ja worden beantwoord, kan de EPDS worden ingezet. Een zorgwekkende uitslag betekent niet automatisch een depressie, maar is een reden om verder in gesprek te gaan [16].

1.6 Differentiaaldiagnostiek

Sombere gevoelens, neerslachtigheid of vermoeidheid kunnen bij een depressie horen, maar ze kunnen ook voorkomen bij andere psychische of lichamelijke aandoeningen. Het is daarom belangrijk dat een arts of psycholoog zorgvuldig onderzoekt waar de klachten precies vandaan komen. Dit proces heet differentiaaldiagnostiek. Het is een manier van denken en onderzoeken waarbij stap voor stap wordt uitgesloten of er misschien sprake is van een andere aandoening [17]. Bij differentiaaldiagnostiek gaat het erom onderscheid te maken tussen twee of meer aandoeningen die op elkaar lijken. De arts of psycholoog let daarbij op subtiele verschillen in symptomen door te kijken naar welke klachten kenmerkend zijn voor de ene aandoening, maar juist ontbreken bij de andere [18]. Soms kan er aanvullend lichamelijk of psychologisch onderzoek gedaan worden om te proberen tot een zo nauwkeurig mogelijke diagnose te komen. Zo krijgt iemand de juiste behandeling, passend bij de werkelijke oorzaak van de klachten.

In Tabel 2 staan enkele aandoeningen die soms lijken op een depressie, maar iets anders zijn of een andere aanpak vragen.

1.7 Verloop en prognose

Een postpartum depressie kan zwaar zijn, maar het goede nieuws is dat het over kan gaan. Hoe lang een postpartum depressie duurt, verschilt per persoon. Het belangrijkste om te weten: hoe eerder je hulp zoekt, hoe beter en sneller je zal herstellen!

Met een goede behandeling verdwijnen de klachten bij de meeste vrouwen binnen een paar maanden. Meer informatie over de verschillende behandelmogelijkheden vind je onder 2.4 Farmacologische behandeling en 2.8 Psychologische en psychosociale behandeling.

1.8 Terugval

Een depressie kan later terugkomen. Ongeveer 40% van de vrouwen die een postpartum depressie heeft gehad, krijgt later in

haar leven nog een keer een depressieve periode [22]. 

Dit kan tijdens een volgende zwangerschap gebeuren, maar ook op een ander moment in het leven. Ongeveer 60% van de vrouwen die een postpartum depressie hebben gehad, krijgen opnieuw depressieve symptomen na een volgende bevalling [23]. De kans op herhaling van een postpartum depressie is 50% [14]. Het is daarom belangrijk dat vrouwen met een voorgeschiedenis van postpartum depressie goed worden begeleid. Ook kunnen er preventieve maatregelen worden genomen om de kans op een volgende depressie te verkleinen. Meer over deze preventieve aanpak kan je lezen in 2.9 Preventieve behandeling. Als een postpartum depressie niet of onvoldoende wordt behandeld, is de kans groter dat de depressieve klachten telkens terugkomen.

1.9 Risicofactoren

Risicofactoren zijn eigenschappen die het risico op een bepaalde ziekte of aandoening verhogen, in dit geval dus postpartum depressie. Zo lopen vrouwen met eerdere depressieve klachten tijdens of voor de zwangerschap 25-30% meer risico [14]. Ook sociale steun, slaapgebrek en een moeilijke bevalling spelen een rol [24,6]. 

In Tabel 3 kan je een overzicht vinden van de risicofactoren. In onderzoek zijn er verschillende niveaus die aangeven hoe sterk het bewijs is voor hetgeen wat onderzocht wordt. Hierbij is klasse 1 ‘overtuigend bewijs’, klasse 2 ‘zeer suggestief bewijs’, klasse 3 ‘suggestief bewijs’ en klasse 4 ‘zwak bewijs’ [25]. In de onderstaande tabel zijn de risicofactoren ook onderverdeeld in deze verschillende klassen, zodat je goed kan zien voor welke factoren er sterk en iets minder sterk bewijs is.

Hieronder worden een paar van de risicofactoren verder uitgelicht:

1.9.1 Geweld tegen de moeder

Wat opvalt aan deze risicofactoren is dat 4 van de 9 factoren uit klasse 1 en 2, dus die met het sterkste bewijs, te maken hebben met geweld tegen de moeder [25]. Hoewel we nog niet precies weten hoe het werkt, denken onderzoekers dat geweld tegen de moeder een vorm van stress is en op die manier kan bijdragen aan een postpartum depressie. Hier zijn twee mogelijke verklaringen voor: stress door geweld kan de balans van stresshormonen verstoren [26,27], of invloed hebben op hersenprocessen die emoties reguleren [28-30]. Beide verklaringen kunnen invloed hebben op hoe je je voelt en dat kan depressieve klachten geven. 

1.9.2 Prenatale angst

Prenatale angst gaat over de angst die een moeder kan ervaren vóór de geboorte van haar baby. Prenatale angst komt vaak voor, maar kan in sommige gevallen zo sterk zijn dat het voor problemen zorgt. Zowel angstklachten als angststoornissen (zoals sociale angst, gegeneraliseerde angst of paniekstoornis) zijn risicofactoren [31,32,25]. Het blijkt echter voor hulpverleners lastig te zijn om ‘normale angst’ te onderscheiden van ‘problematische angst’ [25]. Het is daarom belangrijk om hierover te blijven praten met je omgeving en de hulpverleners. 

1.9.3 Roken tijdens de zwangerschap

Er wordt gedacht dat roken invloed kan hebben op vrouwelijke hormonen zoals oestrogeen, doordat het de aanmaak of de werking verstoort [33,34]. Dat is belangrijk, omdat snelle veranderingen in hormonen - zoals na de bevalling - bij veel vrouwen leiden tot somberheid of spanning [35]. Daarnaast kan roken het afweersysteem ontregelen [36-38], schadelijke stoffen in het lichaam verhogen (oxidatieve stress) [39,40] en kan het via nicotine delen van de hersenen beïnvloeden, wat ook een rol kan spelen in hoe je je voelt [41].

1.9.4 Premenstrueel syndroom 

Bij het premenstrueel syndroom (PMS) krijgen vrouwen net voordat ze ongesteld worden lichamelijke en psychische klachten (bijvoorbeeld depressieve klachten of pijn in de borsten), die zodanig erg zijn dat ze een invloed hebben op het dagelijkse leven [42]. 

Een mogelijke verklaring van PMS als risicofactor kan te vinden zijn in de kwetsbaarheid voor hormoonschommelingen [43,44]. De hoeveelheid van de voortplantingshormonen oestrogeen en progesteron stijgt tijdens de tweede helft van de menstruatiecyclus en tijdens de zwangerschap. Daarna daalt die hoeveelheid ineens weer snel, bijvoorbeeld vlak voor de menstruatie of na de bevalling [43,45]. Sommige vrouwen zijn gevoeliger voor deze snelle verandering in hormonen en dat kan zorgen voor klachten zoals PMS of een postpartum depressie [46,47]. Het probleem gaat dus niet over de hoeveelheid van de hormonen zelf, deze zijn vaak normaal, maar het gaat over de gevoeligheid die je kan hebben voor deze verandering in hormonen [48].

1.9.5 Primipariteit vergeleken met multipariteit

Vrouwen die voor het eerst bevallen (primipariteit) hebben een hoger risico op het krijgen van depressieve klachten na de bevalling dan vrouwen die al eerder zijn bevallen (multipariteit) [25]. Daar kunnen verschillende redenen voor zijn. Vrouwen die al eerder zwanger zijn geweest, zijn vaak beter voorbereid op de stress en uitdagingen van zwangerschap en bevalling [25]. Daarnaast kunnen vrouwen die eerder een postpartum depressie hebben gehad daar meer op letten en naar handelen om klachten te voorkomen [25]. Vrouwen die voor het eerst bevallen, hebben ook vaker gevoelens van angst en onzekerheid rondom seksualiteit na de bevalling, wat weer kan bijdragen aan sombere gevoelens [49]. 

1.9.6 Onbedoelde zwangerschap

Een onverwachte zwangerschap kan veel stress veroorzaken, bijvoorbeeld over opleiding, werk of toekomstplannen die nu opeens anders lopen. Deze stress kan bijdragen aan sombere gevoelens na de bevalling [50,51]. Er zijn een paar mogelijke verklaringen. Stress beïnvloedt verschillende systemen in het lichaam, zoals de aanmaak van stresshormonen en de werking van bepaalde genen. Dit kan invloed hebben op de stemming [25]. Ook starten vrouwen met een ongeplande zwangerschap vaak later met controles en prenatale zorg of ronden deze niet goed af, wat nadelig kan zijn voor de mentale gezondheid [52]. Daarnaast kan een ongeplande zwangerschap zorgen voor spanning, twijfels of zelfs conflicten over de vraag of de zwangerschap wel moet doorgaan, wat zorgt voor extra stress. Ook komt roken vaker voor bij deze groep. Zoals eerder ook vermeld, staat roken in verband met een grotere kans op depressieve klachten na de bevalling [53]. 

1.10 Beschermende factoren

Naast risicofactoren zijn er ook beschermende factoren. Deze beschermende factoren verlagen juist het risico op een bepaalde ziekte of aandoening. Daarmee vormen ze een soort buffer voor de risicofactoren. 

Een van de beschermende factoren voor het ontwikkelen van een postpartum depressie is een goede en steunende relatie met je partner. Vrouwen hebben namelijk minder kans op het ontwikkelen van een postpartum depressie als ze in een relatie zitten waarin weinig stress plaatsvindt en waarin ze zich gesteund voelen. Een partner die een vrouw goed ondersteunt, kan het risico op terugkerende depressieve klachten verlagen, zelfs bij vrouwen die eerder in hun leven al met een depressie te maken hebben gehad [54]. Een andere beschermende factor is het actief meedoen van de partner bij de zorg tijdens de zwangerschap en na de bevalling. Dit vermindert het risico op een postpartum depressie bij de vrouw [25]. 

Naast de steun van de partner, is ook algemene sociale steun een beschermende factor. Binnen deze sociale steun zijn er twee vormen die een sterke relatie hebben met postpartum depressie: 

• Bevestiging van eigenwaarde: Dit gaat over mensen om je heen die jou laten merken dat je waardevol bent en dat ze vertrouwen hebben in jouw kwaliteiten. Dit kan bijvoorbeeld gaan om iemand die zegt dat je een goede moeder bent of dat je het goed doet ondanks de moeilijke omstandigheden. Tijdens de overgang naar het moederschap kan die waardering veel betekenen [55].

• Betrouwbare hulp: Dit betekent dat je iemand in je omgeving hebt op wie je altijd kunt rekenen, dus iemand die je helpt als je het nodig hebt, bijvoorbeeld als je moe bent, je baby huilt of als je je zorgen maakt over de gezondheid van je kind. Deze vorm van steun is belangrijk, omdat het ouderschap vaak onvoorspelbaar kan zijn [55]. 

Hoe dichter de bevalling nadert, hoe belangrijker sociale steun wordt voor het mentale welzijn van een vrouw. Zeker vanaf ongeveer 30 weken zwangerschap tot een halfjaar na de bevalling lijkt die steun het meeste verschil te maken in het voorkomen of verminderen van depressieve klachten [55].

Sommige onderzoeken laten zien dat er een verband bestaat tussen borstvoeding en een lager risico op postpartum depressie [56]. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de hormonen betrokken bij borstvoeding, waaronder oxytocine, geassocieerd worden met een antidepressieve werking [57]. Het is hierbij belangrijk om je te realiseren dat dit om een associatie gaat, en niet om een direct oorzakelijk verband. We kunnen dus niet zeggen dat borstvoeding een depressie voorkomt, of dat geen borstvoeding het risico vergroot.

Onderdeel 2: Verschillen tussen postpartum depressie en depressie in andere levensfases

2.2 Mogelijke gevolgen van een postpartum depressie

Een postpartum depressie is zwaar voor de moeder zelf, haar partner, maar het kan ook gevolgen hebben voor het kindje. Moeders die depressief zijn, vinden het vaak moeilijk om goed voor zichzelf en hun kindje te zorgen. Uit onderzoek blijkt dat deze moeders minder vaak borstvoeding geven of er sneller mee stoppen. Ook volgen ze de veiligheidsregels minder goed op, zoals het gebruik van een autostoeltje, en gaan ze minder vaak naar het consultatiebureau voor controles of vaccinaties [61]. 

Een ander mogelijk gevolg van een postpartum depressie is dat de band tussen de moeder en het kindje moeilijker tot stand komt. Deze moeders ervaren meer stress, zien hun baby op een negatievere manier en voelen zich minder verbonden met hun baby, waardoor ze een minder intense relatie met hun kinderen opbouwen [62,63]. Dit betekent niet direct dat de hechting mislukt of dat het kindje hierdoor blijvende schade oploopt, aangezien niet alle vrouwen met een postpartum depressie hechtingsproblemen ervaren [64,65]. De meeste kinderen hechten zich alsnog veilig, zeker als er op tijd de juiste hulp komt [66].  

Het is belangrijk om te weten dat niet alle moeders met een postpartum depressie met deze gevolgen te maken krijgen. De gevolgen voor het kind hangen af van veel verschillende factoren, bijvoorbeeld hoe lang de depressie duurt, hoe ernstig deze was, of er mensen in de buurt zijn die het gezin kunnen helpen en hoe sterk het gezin zelf is [67,68]. 

Daarom is het erg belangrijk om je klachten serieus te nemen en op tijd hulp te vragen. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor je kindje. Er zijn veel vormen van ondersteuning mogelijk waardoor moeders met een postpartum depressie een veilige en warme band op kunnen bouwen met hun kindje. 

2.3 Het ontstaan van postpartum depressie: De rol van hormonen

2.3.1 Oestrogeen en progesteron

Oestrogeen en progesteron zijn beide geslachtshormonen en spelen daarom een belangrijke rol in de zwangerschap. Oestrogeen is een geslachtshormoon die een belangrijke rol speelt in de regulatie van de menstruatie, ontwikkeling van vrouwelijke lichamelijke kenmerken en de zwangerschap [70]. Tijdens de zwangerschap stimuleert oestrogeen de doorbloeding van de placenta, stimuleert hormoonproductie in de foetus en bereidt het borstweefsel voor op melkproductie.

Progesteron is ook een geslachtshormoon die een belangrijke rol speelt in de menstruatiecyclus en tijdens de zwangerschap. Het speelt bijvoorbeeld een rol in het behoud van de zwangerschap en het remmen van de samentrekking van de baarmoeder (tot de bevalling) [70]. 

Vanaf de 20e week van de zwangerschap zijn estradiol niveaus (estradiol is een type oestrogeen) zo’n 200 tot 300 keer hoger dan normaal bij vrouwen. De progesteron niveaus stijgen tot zo’n 20 keer hoger dan normaal aan het begin van de zwangerschap en dit blijft de rest van de zwangerschap zo. Na de uitdrijving van de placenta dalen beide hormonen drastisch in de eerste paar weken na de bevalling. Deze abrupte daling, vooral van estradiol, wordt gezien als een mogelijke trigger van postpartum depressie, met name bij gevoelige vrouwen [69]. Zo liet onderzoek zien dat dalingen in estradiol samen gingen met verminderde hoeveelheid van de neurotransmitter serotonine, dit is een stofje in de hersenen die van groot belang is voor stemming. Bij deze vrouwen werden meer depressieve symptomen gezien [71]. 

2.3.2 Cortisol

Cortisol is een hormoon dat je lichaam aanmaakt in de reactie op stress, het helpt je lichaam in actie te komen. Cortisol wordt aangemaakt via een samenwerking tussen de hersenen en bijnieren, de zogenaamde HPA-as. Voor meer uitleg over de HPA-as kan je kijken naar Kenniskader 1. Iedereen heeft cortisol in zijn lichaam, dat is normaal. Echter, als je langere tijd veel stress en spanning ervaart en je lichaam dus veel cortisol aanmaakt, kan dit je mentale en lichamelijke gezondheid negatief beïnvloeden. 

Tijdens de zwangerschap stijgen de cortisolspiegels op een natuurlijke manier. Een belangrijke reden hiervoor is dat de placenta het hormoon CRH (corticotropin releasing hormone) aanmaakt, wat de aanmaak van extra cortisol stimuleert [69]. Deze hormonale veranderingen kunnen het evenwicht in de HPA-as beïnvloeden en dit effect kan, ook na de bevalling, nog enige tijd aanhouden [72].

Onderzoek toont aan dat vrouwen met een postpartum depressie vaak een verstoorde werking van de HPA-as hebben, wat overeenkomt met patronen die ook bij andere vormen van depressie worden gezien [72]. Bij vrouwen die eerder een postpartum depressie hebben gehad, lijkt de HPA-as bovendien gevoeliger: zij vertonen vaker een verhoogde cortisolproductie en rapporteren meer depressieve klachten [73].

2.3.3 Oxytocine 

Oxytocine staat ook wel bekend als het knuffelhormoon. Het speelt bijvoorbeeld een belangrijke rol in sociale verbondenheid (zoals in de moeder-kind relaties) en stress, maar ook in het opwekken van weeën en het stimuleren van de melkproductie [74]. Oxytocine speelt dus voornamelijk een rol vanaf het eind van de zwangerschap. 

Uit onderzoek blijkt dat vrouwen die minder oxytocine hadden in hun derde trimester van de zwangerschap, een hoger risico op postpartum depressie hadden [69]. Stress heeft ook invloed op oxytocine. Normaal gesproken remt oxytocine de stressrespons (de HPA-as), maar er wordt vermoed dat deze remmende werking tijdens de zwangerschap of onder hoge stress minder goed werkt [69]. 

2.4 Farmacologische behandeling

Voor de behandeling van een postpartum depressie volgen zorgverleners de landelijke richtlijnen (NHG-richtlijn Depressie) [14]. De behandeling begint vaak met goede uitleg, hulp bij het aanbrengen van structuur in de dag, het plannen van activiteiten en een korte psychologische behandeling. Als de klachten ernstiger zijn, kan er ook gekozen worden voor medicatie naast de psychotherapie. Meer over de verschillende vormen van psychotherapie lees je verderop in stukje 2.8 Psychologische en psychosociale behandeling. 

Er zijn verschillende soorten medicatie mogelijk voor postpartum depressie, ze vallen onder de verzamelnaam antidepressiva. Hieronder worden verschillende soorten antidepressiva uitgelegd. In Figuur 2 staan de belangrijkste effecten samengevat.

2.4.1 Selectieve Serotonine Heropname Remmers (SSRI’s)

Er zijn verschillende soorten antidepressiva, de meest bekende zijn de Serotonine Heropname Remmers (SSRI’s). Deze medicatie wordt bij voorkeur ingezet bij volwassenen en dus ook postpartum vrouwen [14]. SSRI’s worden wereldwijd veel gebruikt, niet alleen voor depressie, maar ook voor bijvoorbeeld angststoornissen of posttraumatische stressstoornissen. 

De werking van SSRI’s is als volgt: In je hersenen heb je serotonine, dit is een stofje (ook wel neurotransmitter genoemd) dat invloed heeft op verschillende processen in ons lichaam, waaronder stemming. Bij mensen met een depressie is er vaak een tekort aan dit stofje, omdat de hersenen dit te snel opruimen (door een proces wat heropname heet). SSRI’s remmen, zoals de naam al zegt, de heropname van serotonine. Dit zorgt ervoor dat serotonine langer beschikbaar is in de hersenen en dus beter zijn werk kan doen [76]. Dit heeft tot resultaat dat mensen zich gelukkiger voelen en een stabielere stemming en minder angst hebben. 

Wegens de specifieke werking van SSRI’s geven deze over het algemeen de minste bijwerkingen en zijn ze een middel van eerste keuze [14,76]. Om deze reden zul je hierover ook de meeste informatie op deze WIKI-pagina terugvinden. 

De 4 meest gebruikte SSRI’s voor volwassenen zijn:

• Sertraline

• Fluoxetine

• Citalopram

• Escitalopram

Meer weten over elk specifiek medicijn? Ga naar https://www.apotheek.nl/ 

2.4.2 Serotonine Noradrenaline Heropname Remmers (SNRI’s)

Een ander antidepressivum wat lijkt op de SSRI’s zijn de Serotonine Noradrenaline Heropname remmers (SNRI's). Ze werken hetzelfde als SSRI’s maar dit keer werken ze zowel op serotonine als op noradrenaline. Noradrenaline is ook een neurotransmitter in de hersenen die onder andere een rol speelt bij stress en regulatie van je energieniveau. SNRI’s zorgen er dus voor dat er meer serotonine en noradrenaline beschikbaar is in de hersenen [76]. 

Voorbeelden van SNRI’s zijn:

• Duloxetine

• Venlafaxine

2.4.3 Tricyclische antidepressiva (TCA’s)

Tricyclische antidepressiva (TCA’s) blokkeren, net zoals SNRI’s, de heropname van noradrenaline en serotonine. Dit zorgt ervoor dat er meer noradrenaline en serotonine beschikbaar is in de hersenen [76]. Hoewel TCA’s erg effectief zijn, zijn ze niet selectief (in tegenstelling tot bijvoorbeeld een SSRI/SNRI). Dit leidt vaker tot bijwerkingen, omdat ze ook op andere ontvangers van de hersenen gaan zitten. Ook kan overdosering erg toxisch zijn, doordat TCA's een invloed kunnen hebben op het hart [76]. Tegenwoordig zijn TCA’s hierdoor niet meer onder de eerste keuze medicijnen, maar ze kunnen wel ingezet worden als andere middelen niet werken of als behandeling met TCA's eerder goed is bevallen [14]. 

Voorbeelden van TCA’s zijn:

• Nortriptyline 

• Amitriptyline 

2.5 Opbouw, dosering en afbouw van antidepressiva

Wat van belang is om te realiseren, is dat antidepressiva doorgaans niet meteen werken. Het duurt meestal 4 tot 6 weken voordat je iets van het effect merkt. Dit komt doordat de hersenen tijd nodig hebben om zich aan te passen. Weten hoe dit precies werkt? Ga naar Kenniskader 2. 

In de eerste weken kun je last krijgen van bijwerkingen, dat is heel normaal. Meestal worden die na verloop van tijd vanzelf minder. Daarom wordt vaak gestart met een lage dosering, zodat je lichaam kan wennen, wat later verhoogd kan worden als dat nodig is. Tabel 5 geeft een overzicht van de bijwerkingen bij de meest gebruikte antidepressiva. 

Daarnaast is het van belang om je te realiseren dat je niet zomaar kunt stoppen met deze medicijnen. Afbouwen moet geleidelijk, anders is er een kans dat de klachten terugkomen (dat heet ook wel een recidief). Er wordt aangeraden om bij een eerste depressie minimaal 6 maanden medicatie te nemen. Als je een terugval hebt gehad, wordt vaak een periode van minimaal 1 jaar geadviseerd [14]. 

2.6 Suicidaliteit en antidepressiva

Het starten met antidepressiva kan best spannend zijn. Sommige mensen zijn bang dat hun klachten eerst erger worden of dat de medicatie juist leidt tot meer sombere gedachten of zelfs suïcidaliteit. Dat is een begrijpelijke zorg, en het is goed om daar open over te praten. 

Uit onderzoek blijkt dat een verhoogd risico op suïcidale gedachten vooral speelt bij jongeren onder de 25 jaar [85]. Bij volwassenen vanaf 25 jaar wordt dit risico niet (meer) gezien [85]. Als je twijfels of zorgen hebt, bespreek die dan altijd met je behandelaar. 

Denk je aan zelfdoding of heb jij iemand in je omgeving waar je je zorgen om maakt? Bel 113 of ga naar de website [13]. 

2.7 Borstvoeding en antidepressiva

Wanneer je borstvoeding geeft of je dit graag wilt gaan doen, is het begrijpelijk dat je je afvraagt of antidepressiva veilig zijn voor jou en je baby. Daarom is er onderzoek gedaan naar welke medicijnen je beter wel en welke beter niet kunt gebruiken als je borstvoeding geeft (zie Tabel 6 voor een overzicht).

Belangrijk om te weten is dat onderstaande informatie en adviezen gebaseerd zijn op conclusies van onderzoek op groepsniveau. Ieder persoon is natuurlijk anders, experts spreken dan ook van een persoonlijke risk-benefit analyse om zo een passende behandeling voor moeder en kind te vinden [86]. Het gaat hierbij dus niet alleen om klinische factoren, maar ook om jouw eigen voorkeuren. Praat er goed met je arts over en maak hierbij een keuze die voor jou goed voelt. 

2.7.1 Geschikte antidepressiva bij borstvoeding

Sertraline (een SSRI) wordt meestal aangeraden tijdens borstvoeding [14,77], omdat het geen schadelijke invloed heeft op de melkproductie of op je kindje [77]. Ook andere SSRI’s zoals paroxetine en fluvoxamine zijn geschikte opties [87].

Bij bovengenoemde medicatie is er sprake van een lage Relatieve Kind Dosis (RKD). Dit betekent dat er van het medicijn, maar een hele kleine hoeveelheid in de moedermelk terechtkomt. Dit is zó weinig, dat het meestal niet eens terug te vinden is in het bloed van je baby [88].

Soms kan er gekozen worden voor een ander type antidepressiva, zoals een TCA, bijvoorbeeld als dit eerder goed werkte bij een depressie. In zo’n geval wordt nortriptyline als veilige optie beschouwd [88].

Bij het gebruik van sertraline en nortriptyline [88] worden naast lage concentraties medicatie ook zelden negatieve effecten in baby’s gezien. Daarnaast worden deze medicijnen al lange tijd gebruikt, wat maakt dat er veel over bekend is.

2.7.2 Minder geschikte antidepressiva bij borstvoeding 

Er zijn ook medicijnen die als minder geschikt worden gezien tijdens de borstvoeding, zoals fluoxetine en citalopram (beide SSRI’s) [14,88]. Deze medicijnen hebben een hogere Relatieve Kind Dosis, doordat ze langzaam worden afgebroken. Hierdoor blijft het medicijn langer in het bloed zitten, waardoor de medicatie zich kan opstapelen in de baby via de moedermelk. Vooral te vroeg geboren baby's kunnen moeite hebben met het afbreken van deze stoffen, omdat hun organen nog niet volledig ontwikkeld zijn [86,87]

Toch kunnen er in sommige gevallen redenen zijn om met deze medicatie door te gaan, bijvoorbeeld als je er tijdens de zwangerschap al mee bent gestart en ze goed voor je werken. In overleg met je arts wordt dan beoordeeld of je met dit medicijn door blijft gaan. 

Tot op heden worden er weinig tot geen ernstige negatieve effecten bij pasgeborenen gevonden en als ze er zijn, zijn ze vaak van tijdelijke aard [86,87,89]. De reden dat voorzichtigheid in deze kwestie geboden is, is omdat er nog weinig onderzoek is naar de lange-termijn ontwikkelingseffecten [89]. Daarom worden medicijnen met een hoger RKD en medicijnen waar nog weinig onderzoek naar is gedaan niet als eerste keuze behandeling gezien. 

Heb je vragen of maak je je zorgen over het gebruik van antidepressiva tijdens je zwangerschap of borstvoedingsperiode? Bespreek dit dan altijd met je arts of verloskundige. Samen kunnen jullie kijken naar de veiligste en beste optie voor jouw situatie.

2.8 Psychologische en psychosociale behandeling

Zoals al eerder besproken, kunnen moeders het spannend vinden om medicatie zoals antidepressiva te slikken. Een alternatief voor de behandeling met medicatie kan psychologische behandeling zijn. Vaak heeft deze behandeling ook de voorkeur ten opzichte van behandeling met medicatie [91], ook bij moeders die borstvoeding geven [90]. Hieronder bespreken we de verschillende mogelijkheden binnen deze behandeling.  

2.8.1 Interpersoonlijke psychotherapie

Interpersoonlijke therapie (IPT) is een tijdsgebonden behandeling die zich focust op problemen in relaties en interacties tussen mensen (ook wel interpersoonlijke problemen genoemd) en kijkt of er een associatie is tussen deze problemen en het begin van de depressieve klachten [92]. Samen met een hulpverlener kies je één van de volgende interpersoonlijke probleemgebieden: rol transitie, rol conflict, rouw of interpersoonlijke tekorten. Dit wordt vervolgens de kern van jouw behandeling, die meestal 12 tot 20 weken duurt. Tijdens de behandeling leer je strategieën voor het verbeteren van sociale relaties en het aanpassen van bestaande relaties die momenteel niet goed lopen [93]. 

IPT is oorspronkelijk ontwikkeld voor depressie, maar kan met wat aanpassingen ook gebruikt worden voor een postpartum depressie. De focus ligt dan bijvoorbeeld meer op de relaties met de baby, partner, familie (ook die van de partner) en vrienden [94], of op de terugkeer naar werk [93]. Wat belangrijk is om op te letten, is dat vrouwen na een bevalling vaak klachten hebben zoals vermoeidheid, slaapproblemen en minder energie. Hoewel dit ook depressieve symptomen kunnen zijn, horen ze vaak bij het herstel na de bevalling, wat volkomen normaal is. Hier moet dus rekening mee gehouden worden, zodat onterechte diagnoses en behandelingen voorkomen kunnen worden [94].

2.8.2 Cognitieve gedragstherapie

Een andere mogelijke behandelmethode voor postpartum depressie is cognitieve gedragstherapie (CGT). Deze therapie gaat ervan uit dat psychische klachten worden beïnvloed en in stand worden gehouden door de gedachten die je hebt [95,96]. Verschillende situaties kunnen verschillende gedachten oproepen bij mensen en kunnen daardoor ook verschillend gedrag als gevolg hebben [97]. Voor een voorbeeld hierover, kan je kijken naar Kenniskader 4.

CGT is een probleemgerichte therapie, waarin je gaat proberen om je denkpatronen te herkennen en aan te passen. Dit heeft weer invloed op je gedrag en hoe je reageert op situaties [95,96]. 

CGT kan bij vrouwen met postpartum depressie verschillende vormen aannemen [98]. De inhoud kan ook verschillen, dus om toch een beter beeld te krijgen, volgt nu een voorbeeld van een interventie. In dit voorbeeld is sprake van een behandeling die vanaf de bevalling 5 weken duurt en via de telefoon wordt gegeven. Tijdens de verschillende sessies leren vrouwen hoe ze negatieve gedachten kunnen herkennen en aanpassen. Ze worden aangemoedigd om meer leuke activiteiten in hun dagelijkse leven te ondernemen en krijgen praktische vaardigheden aangeleerd om problemen op te lossen en keuzes te maken bij de zorg voor hun baby. Ook wordt er aandacht besteed aan het verbeteren van hun communicatie en het omgaan met lastige situaties waar anderen in betrokken zijn [99].

CGT helpt met het verminderen van postpartum depressie klachten, het verbeteren van het beloop van de klachten en het verminderen van het aantal vrouwen met een postpartum depressie. Dit geldt zowel voor de korte termijn (de eerste weken na de interventie) als op de lange termijn (meer dan 3 maanden) [98]. 

Een ernstigere postpartum depressie kan behandeling met medicijnen (antidepressiva) nodig hebben. Soms is het ook nodig om iemand door te sturen naar een specialist. Als een vrouw last krijgt van psychotische klachten (zoals dingen zien of horen die er niet zijn, of verward denken), moet ze snel hulp krijgen van een psychiater. Ook als een moeder niet goed voor haar baby kan zorgen, zelfs niet met hulp van anderen, is een doorverwijzing meteen nodig. Dit is belangrijk, omdat zulke situaties gevaarlijk kunnen zijn voor zowel de moeder als het kind [14].

2.9 Preventieve behandeling 

Vrouwen die eerder een postpartum depressie hebben gehad, hebben bij een volgende zwangerschap 50 tot 60% kans op herhaling [14, 23]. Een preventieve behandeling kan in zo’n geval op zijn plaats zijn.

2.9.1 Eerste keus: psychologische hulp

De meeste vrouwen kiezen voor preventie liever voor een psychologische behandeling dan voor medicijnen, vooral vanwege de mogelijke risico’s voor hun ongeboren baby [100]. De meeste preventieve interventies zijn daarom ook gericht op psychologische hulp [101]. Psychologische behandelingen (zie 2.8 Psychologische en psychosociale behandeling) helpen vrouwen omgaan met stress en vergroten hun emotionele steun, wat de kans op een nieuwe postpartum depressie verkleint [102]. 

2.9.2 Medicatie als preventie 

Sommige vrouwen kiezen ervoor om preventief te starten met antidepressiva. Zeker bij vrouwen met een hoog risico kan dit worden aangeraden. Een voorbeeld van een antidepressivum die preventief gebruikt kan worden is nortriptyline, een tricyclisch antidepressivum (zie 2.4.3 Tricyclische antidepressiva) [103]. Het gebruik van medicatie tijdens een zwangerschap wordt altijd zorgvuldig afgewogen. 

2.9.3 POP-poli

In Nederland bestaan er speciale POP-poli’s. POP staat voor Psychiatrie, Obstetrie (verloskunde) en Pediatrie (kindergeneeskunde) [104]. Als je al eerder een postpartum depressie of een gewone depressie hebt gehad, is het verstandig om dit op tijd te bespreken met je huisarts of je verloskundige. Zij kunnen jou doorverwijzen naar de POP-poli. De POP-poli bestaat uit een kinderarts, psychiater, gynaecoloog, verloskundige en maatschappelijk werker [104]. Zij zorgen er samen voor dat je de begeleiding krijgt die je nodig hebt om zowel de zwangerschap als de kraamtijd goed te laten verlopen. 

2.9.4 Uitdagingen bij het voorkomen van postpartum depressie (en stigma) 

Zoals in deel 1 is besproken, vinden veel vrouwen het lastig om te herkennen dat ze een depressie hebben na de bevalling. Dit is dan ook een belangrijke uitdaging bij het voorkomen van een postpartum depressie. Vaak denken vrouwen dat hun klachten er gewoon ‘bijhoren’ als je net moeder bent geworden. Hun sombere gevoelens schrijven ze toe aan bijvoorbeeld vermoeidheid, slaapgebrek of de grote veranderingen in hun leven sinds er een kindje is [105,106].

Hier komt bij dat er nog altijd een taboe rust op psychische klachten. Veel mensen praten hier liever niet over en schamen zich hiervoor. Dit geldt extra voor vrouwen die net een baby hebben gekregen, omdat van hen vaak verwacht wordt dat ze juist heel erg blij en gelukkig zijn met hun pasgeboren baby. Dit zorgt ervoor dat vrouwen soms geen hulp durven te zoeken en hun klachten niet serieus nemen [107].

Onderdeel 3: Postpartum depressie bij vaders

Als we denken aan postpartum depressie, denken we vaak aan moeders. Toch kunnen vaders hier ook last van krijgen. Ze maken dan misschien niet dezelfde lichamelijke en hormonale veranderingen mee zoals vrouwen die ervaren, maar ook bij hen verandert er veel op mentaal, emotioneel en sociaal vlak. Toch wordt postpartum depressie bij vaders vaak over het hoofd gezien [108].

Er zijn een paar redenen waarom dit gebeurt. Ten eerste is er binnen de medische wereld vaak weinig aandacht of erkenning voor de mentale gezondheid van vaders. Daarnaast zijn veel mannen terughoudend om hulp te zoeken. Traditionele ideeën over mannelijkheid, zoals sterk moeten zijn en kwetsbaarheden verbergen, spelen daar een grote rol in. Vaders voelen zich bovendien regelmatig sociaal onder druk gezet om de belangrijkste bron van steun te zijn voor zowel hun partner als hun kind. Doordat zorgverleners vaak vooral gefocust zijn op de moeder, kunnen vaders zich buitengesloten voelen en voelt het minder vertrouwd om hulp te zoeken [108,109].

3.2 Prevalentie

Onderzoek laat zien dat 8,75% van de vaders postpartum depressie ervaart in het eerste jaar. De klachten kunnen al in de eerste maand ontstaan (8,98%), tussen één en drie maanden (7,82%), tussen drie en zes maanden (9,23%) of tussen zes en twaalf maanden na de geboorte (8,4%) [111]. Deze cijfers sluiten aan bij resultaten van ander onderzoek, waaruit blijkt dat ongeveer 1 op de 10 vaders te maken krijgt met postpartum depressie [112].

In vergelijking met moeders is het verloop bij vaders vaak anders. Bij mannen lijkt het begin van de depressie vaak minder duidelijk of geleidelijker. Soms ontstaan de klachten al tijdens de zwangerschap en nemen ze na de geboorte tijdelijk af, om vervolgens in de maanden daarna weer toe te nemen. In andere gevallen begint de depressie pas later in het eerste jaar, vaak nadat de moeder al depressieve klachten heeft ontwikkeld [111,113]. 

Hoewel postpartum depressie bij moeders wereldwijd vaker voorkomt, is het belangrijk om te erkennen dat ook vaders in deze periode kwetsbaar zijn en risico lopen om postpartum depressie te ontwikkelen.

3.3 Risicofactoren

Postpartum depressie bij mannen is een complex probleem dat wordt beïnvloed door een combinatie van persoonlijke, relationele en maatschappelijke factoren. Er lijken zowel algemene als genderspecifieke risicofactoren te zijn die de kans op postpartum depressie bij vaders vergroten. 

3.3.1 Persoonlijke factoren

Een van de sterkste voorspellers van postpartum depressie bij mannen is een voorgeschiedenis van psychische problemen [109,112]. Ook negatieve levensgebeurtenissen, werkloosheid, financiële zorgen, een laag opleidingsniveau en lage zelfredzaamheid blijken het risico aanzienlijk te vergroten [112,114].

3.3.2 Relatie- en gezinsgerelateerde factoren

De kwaliteit van de relatie met de partner speelt een belangrijke rol. Problemen in de partnerrelatie, lage relatietevredenheid en conflicten binnen het gezin zijn gerelateerd aan postpartum depressie bij vaders [108,114]. Daarnaast blijkt postpartum depressie bij de partner een significante invloed te hebben: vaders hebben tot 2,5 keer meer kans om zes weken na de bevalling zelf depressief te worden wanneer hun partner ook aan depressie lijdt [112]. Ook een ongeplande zwangerschap verhoogt het risico [108].

3.3.3 Sociale en maatschappelijke factoren

Naast persoonlijke en relationele factoren spelen ook bredere maatschappelijke invloeden een rol. Een gebrek aan sociale steun, bijvoorbeeld van familie, vrienden of collega’s, vormt een belangrijke risicofactor [112,114]. Werk-gezin conflicten vormen een extra belasting, vooral in combinatie met maatschappelijke druk rondom traditionele mannelijke rollen. Een opvallende, genderspecifieke risicofactor bij mannen is male gender role stress (MGRS): de druk om te voldoen aan traditionele ideeën over mannelijkheid, zoals het altijd sterk en emotioneel stabiel moeten zijn. Deze druk kan ervoor zorgen dat mannen hun emoties onderdrukken of op een andere manier uiten, wat herkenning en behandeling van postpartum depressie moeilijk maakt [108,109].

Hoewel veel risicofactoren gedeeld worden door zowel vaders als moeders, zoals een eerdere psychische aandoening, relationele problemen, werk-gezin conflicten en een gebrek aan sociale steun [108,114], zijn er ook belangrijke verschillen. Zo ervaren mannen vaker stress die gerelateerd is aan hun rol als ‘man’ binnen het gezin en de samenleving. De verwachting om sterk en verantwoordelijk te blijven, kan ervoor zorgen dat zij hun klachten moeilijker uiten. 

Postpartum depressie bij mannen is het resultaat van een combinatie van risicofactoren, waarbij psychische voorgeschiedenis, relatieproblemen, maatschappelijke druk en gebrek aan steun een centrale rol spelen. De impact van deze factoren is niet alleen individueel, maar raakt ook het gezin als geheel. Vroege herkenning van deze risicofactoren kan bijdragen aan betere preventie en ondersteuning voor vaders. 

3.4 Gevolgen

Postpartum depressie bij vaders heeft invloed op verschillende gebieden: op de kinderen, de partnerrelatie en de emoties van de moeder. Zo kan het leiden tot psychologische en gedragsproblemen bij het kind. Opvallend is dat depressie bij de vader vooral samenhangt met gedragsproblemen bij jongens en emotionele problemen bij meisjes. Ook de relatie tussen partners komt onder druk te staan. Vaders met postpartum depressie ervaren vaker ruzies, conflicten en frustratie in het contact met hun partner. Daarnaast kan postpartum depressie van de vader leiden tot negatieve emoties bij de moeder. Het kan bij haar gevoelens van angst, woede of verdriet oproepen en in sommige gevallen zelfs bijdragen aan het ontstaan van postpartum depressie [109]. 

3.5 Diagnostiek

Onderzoek toonde aan dat er vier gevalideerde meetinstrumenten zijn voor postpartum depressie bij vaders [108]. De Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS) en Postpartum Depression Screening Scale (PDSS) zijn specifiek voor de postpartum periode. De Paternity Adjustment and Paternal Attitudes Questionnaire (PAPA) en Gotland Male Depression Scale (GMDS) zijn specifiek ontworpen om symptomen bij mannen te analyseren, maar richten zich dus niet op postpartum depressie [108].

De EPDS is op dit moment de meest gebruikte vragenlijst om postpartum depressie bij vrouwen te beoordelen. Uit onderzoek blijkt dat deze vragenlijst ook het beste werkt voor het herkennen van postpartum depressie bij mannen [108]. Wel wordt geadviseerd om bij vaders een lagere grenswaarde te gebruiken bij het scoren van de test, namelijk tussen de 7 en 10 punten [110]. Op die manier is de kans het grootst dat postpartum depressie goed wordt herkend, zonder dat er te veel vals-positieve uitslagen zijn.  

3.6 Hormonen 

Net zoals bij moeders laat steeds meer onderzoek zien dat hormonen bij vaders ook een belangrijke rol kunnen spelen in postpartum depressie. 

Tijdens de zwangerschap van de partner verandert er bij veel vaders ook hormonaal van alles. Zo daalt het testosteronniveau, terwijl de hoeveelheid oestrogeen, vasopressine en prolactine juist toeneemt [115]. Deze hormonale veranderingen worden gezien als een natuurlijke manier om de vader beter voor te bereiden op het ouderschap. Deze hormonen kunnen zorgen voor meer gevoeligheid, betrokkenheid en een sterkere band met het kind. 

Tegelijkertijd kunnen verstoringen in deze hormonen ook bijdragen aan het ontstaan of verergeren van depressieve klachten na de geboorte. Verschillende onderzoeken hebben dit onderzocht:

• Testosteron: Verlaagde testosteronwaarden worden vaak gezien bij vaders in de periode rond de geboorte. Dit kan positief zijn voor zorggedrag, maar lage niveaus worden ook in verband gebracht met een grotere kans op somberheid of depressie [115,116].

• Oestrogeen: Oestrogeen stijgt normaal gesproken bij mannen in de laatste fase van de zwangerschap van hun partner. Dit hormoon speelt een rol bij zorgzaam gedrag. Te weinig oestrogeen kan het moeilijk maken om een goede band met het kind op te bouwen, wat weer invloed kan hebben op de stemming van de vader [115,117].

• Cortisol: Cortisol is een stresshormoon. Bij vaders stijgt het vaak als reactie op het huilen van hun baby en daalt het tijdens contact met het kind. Te lage cortisolwaarden worden in verband gebracht met minder gevoeligheid voor het kind en een verhoogd risico op depressieve gevoelens [117]. Ander onderzoek laat juist zien dat hoge cortisolwaarden vóór de geboorte ook kunnen leiden tot verminderde kwaliteit van zorg na de bevalling [115].

• Vasopressine en prolactine: Deze hormonen worden geassocieerd met hechting en betrokkenheid bij de baby. Wanneer de niveaus hiervan te laag zijn, kan dat het ouderschap moeilijker maken en bijdragen aan gevoelens van somberheid [115,117].

Hoewel de exacte rol van hormonen bij postpartum depressie bij vaders nog steeds niet helemaal duidelijk is en nog verder onderzocht wordt, is het duidelijk dat hormonale veranderingen een belangrijke invloed kunnen hebben op de mentale gezondheid van vaders na de geboorte. 

3.7 Behandeling

Hoewel er nog weinig onderzoek specifiek is gedaan naar de behandeling van postpartum depressie bij vaders, zijn er verschillende behandelvormen die kunnen helpen.

3.7.1 Psychotherapie

Psychotherapie is vaak de eerste stap in de behandeling. Vooral cognitieve gedragstherapie (CGT) wordt veel gebruikt. Deze therapie helpt vaders om negatieve gedachten te herkennen en te veranderen. Ook interpersoonlijke therapie (IPT), waarin wordt gekeken naar relaties en communicatie, kan helpen bij het verwerken van spanningen en veranderingen in het gezin [115]. 

Sommige vaders kunnen ook baat hebben bij relatietherapie, zeker wanneer spanningen in de relatie een rol spelen. Onderzoek laat zien dat veel mannen individuele of relatietherapie betrouwbaarder vinden dan medicatie en dit ook als prettiger ervaren [118]. 

3.7.2 Medicatie

Net als bij vrouwen kunnen antidepressiva worden voorgeschreven. Serotonine heropname remmers (SSRIs) zoals sertraline zijn meestal de eerste keus. In zeer ernstige gevallen kan tijdelijk een kalmeringsmiddel zoals een benzodiazepine worden gebruikt totdat de antidepressiva effect beginnen te krijgen. Ook elektroschocktherapie kan in zeldzame en hardnekkige gevallen worden toegepast [115].

Helaas is er tot nu toe weinig specifiek onderzoek gedaan naar de werking van antidepressiva bij vaders met PDD, omdat de aandoening bij mannen nog relatief weinig wordt herkend en bestudeerd [119].

3.7.3 Ondersteuning en omgeving

Ondersteuning van de partner en omgeving speelt een grote rol bij het herstel. Vaders die zich gezien, begrepen en gesteund voelen hebben minder last van negatieve gevoelens. Het samen delen van de zorgtaken kan gevoelens van eenzaamheid, frustratie of jaloezie verminderen. Open communicatie tussen partners over de nieuwe situatie helpt bij het verwerken van de overgang naar het ouderschap [117].

Ook hulp uit de samenleving, zoals betaald vaderschapsverlof, kan bijdragen aan minder stress en meer ruimte om te wennen aan het ouderschap. Educatieve programma’s voor ouders (en niet alleen voor moeders) kunnen daarnaast helpen om verwachtingen bij te stellen en handvatten te geven voor deze nieuwe fase [117].

3.7.4 Leefstijl en zelfzorg

Sommige leefstijl keuzes kunnen een positief effect hebben op het verminderen van depressieve klachten, bijvoorbeeld regelmatig bewegen, gezond eten, goed slapen (slaaphygiëne) en blootstelling aan daglicht of gebruik van lichttherapie. Deze gewoonten kunnen bijdragen aan het verlichten van symptomen [115].

Hoewel er nog veel te leren valt over de beste behandeling voor vaders met postpartum depressie, is het duidelijk dat hulp mogelijk en beschikbaar is. Een combinatie van therapie, ondersteuning uit de omgeving en gezonde leefstijl gewoonten kan veel verschil maken. Het is belangrijk dat deze klachten serieus genomen worden, ook bij mannen, en dat vaders weten dat ze er niet alleen voor staan. 

Conclusie

Een postpartum depressie is een serieuze, maar behandelbare aandoening die kan optreden na de geboorte van een kind, niet alleen bij moeders, maar ook bij vaders. De klachten lijken op die van een ‘gewone’ depressie, met gevoelens van somberheid, uitputting, angst of schuld. Bij moeders komen ook specifieke zorgen voor rondom het moederschap en de band met de baby. Vaders ervaren soms andere symptomen, zoals prikkelbaarheid, lichamelijke klachten of het verbergen van emoties, waardoor hun depressie minder snel herkend wordt. Toch is het belangrijk om te weten dat ook vaders kwetsbaar kunnen zijn en recht hebben op hulp en steun. 

Een postpartum depressie ontstaat vaak door een combinatie van lichamelijke, psychische en sociale factoren. Gelukkig zijn er effectieve behandeling beschikbaar, van gesprekken met een hulpverlener tot medicatie die veilig kan worden gebruikt tijdens de borstvoedingsperiode. Sociale steun en betrokkenheid van de partner spelen daarnaast een belangrijke rol in het herstel. 

Het is belangrijk om te weten dat je niet de enige bent en dat je je niet hoeft te schamen voor wat je voelt. Je gevoelens maken je geen slechte ouder. Hulp zoeken is geen teken van zwakte, maar van kracht. Hoe eerder je hulp zoekt, hoe sneller herstel mogelijk is, voor jezelf, je partner en je kind. Herstel is mogelijk en met de juiste steun kan je stap voor stap weer grip krijgen op je leven en genieten van het ouderschap.