Malaria en depressie

1.2.2 Malaria in Nederland

In november 1970 werd Nederland officieel malaria-vrij verklaard (4). Er zijn echter nog steeds jaarlijkse gevallen van malaria in Nederland. Gemiddeld komen er per jaar 150 tot 300 besmettingen bij in Nederland. Zo is vanaf 2014 een stijgende lijn in malariabesmettingen te zien in Nederland (1, 4). Dit lijkt voornamelijk te komen door mensen met een West-Afrikaanse achtergrond die besmet raken met malaria tijdens bezoek aan familie en vrienden. Daarnaast komt het ook vaker voor bij asielzoekers. 

Ook in de buurt van Nederlandse (lucht)havens worden jaarlijks enkele gevallen van besmetting met malaria gezien (4). Deze besmettingen zijn het gevolg van geïnfecteerde muggen uit de tropen die met het (lucht)verkeer meegenomen worden. 

1.3 De symptomen

De belangrijkste symptomen van malaria zijn koorts, hoofdpijn en spierpijn (4). Meestal bestaan de symptomen uit aanvallen die 4-8 uur duren en elke paar dagen terugkomen (6). 

Het ziektebeeld verschilt per persoon en is afhankelijk van de soort malariamug en de immuunstatus van de patiënt (5). De immuunstatus betekent in dit geval hoe goed het lichaam in staat is zich te verdedigen tegen ziektes.  

Verdere symptomen gerelateerd aan malaria zijn (6): 

• Koude rillingen

• Hevig zweten

• Bloedarmoede

• Hoofdpijn

• Gewrichtspijn

• Misselijkheid/braken

• Stuiptrekkingen (bij kinderen)

Zoals in dit bovenste lijst te zien, is bloedarmoede een van de symptomen van malaria. Dit komt doordat de parasiet de rode bloedcellen in het menselijk lichaam kapot maakt (6). Dit kan weer tot verdere symptomen lijden,  zoals: 

• Vermoeidheid

• Bleekheid

• Diarree

• Geelzucht en verwarring. 

Een gevreesde complicatie bij malaria is hersenaantasting, ook wel bekend als cerebrale malaria (7). Dit is een complicatie die voornamelijk bij kinderen gezien wordt. Hierbij daalt het bewustzijn soms snel, waardoor mensen met een besmetting in een coma kunnen belanden. Letsel kan na behandeling verdwijnen, maar klachten van de hersenaantasting kunnen ook chronisch worden. Hierdoor kunnen ziektebeelden als epilepsie het gevolg zijn van een malaria-infectie.

1.4 De prognose

Malaria is in de meeste gevallen goed te behandelen (8). Een belangrijke factor in het verbeteren van de prognose is een juiste diagnosestelling. Bovendien is het belangrijk om op tijd medische hulp in te schakelen, zeker als je merkt dat je tijdens of na een verblijf in een (sub)tropisch gebied koorts krijgt (8). De kans op overlijden wordt ongeveer 4 keer zo groot als je een dag extra wacht met het bezoeken van een medische professional, wat de noodzaak van op tijd naar medische hulp stappen laat zien (9). Het is daarom ook essentieel om voor vertrek naar een malaria-gebied goede stappen te ondernemen ter voorbereiding van je reis.

1.5 Preventie van malaria

De kans op een malaria-infectie kan verkleind worden door het gebruik van medicatie en het voorkomen van muggenbeten (3). Hiervoor is het belangrijk dat u, voor uw reis naar een risicogebied, spreekt met een professional. Voor informatie over malaria preventie kunt u terecht bij GGD: Malaria bescherming en voor specifiek advies voor u situatie en reisbestemming kunt u naar GGD: Persoonlijk advies.

1.5.1 Medicatie en muggenspray

Reizigers kunnen zichzelf beschermen door het nemen van malaria medicatie (10). Over het algemeen, zal er 2 tot 3 weken voorafgaande aan een reis begonnen moeten worden met het nemen van de medicatie, tot ongeveer 4 weken na de reis (3). Echter kan de periode waarin je medicatie moet slikken verschillen door het type medicatie en het gebied waar je naartoe reist, raadpleeg daarom altijd een medisch professional over het innemen van medicatie. Meer informatie over de specifieke malaria medicatie kunt u lezen in onderdeel 1.7.3 'Behandeling van malaria'. Er is vooralsnog geen anti-malaria medicatie die 100% effectief is, dus het is belangrijk om ook andere maatregelingen tegen muggenbeten te nemen, zoals bijvoorbeeld een muggenspray (11). 

Het wordt aangeraden om een een EPA-geregistreerde muggenspray te gebruiken (10). De actieve stof in de muggenspray is hierbij van belang. U kunt op deze site meer informatie vinden over waar de muggenspray aan moet voldoen.

1.5.2 Tips voor het voorkomen van een muggenbeet

• Zorg dat uw lichaam zo veel mogelijk bedekt is. Draag dus een lange broek en een trui met lange mouwen.

• Gebruik een bedgordijn in uw verblijf (bij voorkeur wit, vierkant en lang genoeg om onder het matras te stoppen). 

•  Gebruik een insecten-werend middel met 0.5% permetrine op u kleding en bedgordijn. Gebruik dit echter niet direct op uw huid

• Zorg voor een vensterscherm in uw verblijf (3).

1.5.3 Tips voor het voorkomen van een muggenbeten bij kinderen

• Kijk altijd op het label of u de muggenspray op u kind kunt gebruiken.

• Gebruik geen muggenspray met limoen-eucalyptus olie of Paramenthanediol bij kinderen jonger dan 3 jaar.

• Doe geen muggenspray op de handen, ogen, mond, wondjes en geïrriteerde huid van uw kind.

• Breng altijd nieuwe muggenspray aan nadat u uw baby heeft ingesmeerd met zonnebrand.

1.6 De ziekteprogressie en preventiemethoden

1.6.1 De pathogenese van malaria 

De pathogenese, de manier hoe een ziekte zich ontwikkelt, is erg complex bij malaria (12). Dit komt doordat er verschillende soorten malaria zijn, er verschillende omgevingen zijn waar een malaria besmetting plaats kan vinden en doordat ieder persoon anders reageert op een parasiet. De levenscyclus van de parasiet is echter bij elke geïnfecteerde persoon wel hetzelfde. 

1.6.2. De verschillende soorten malaria 

Zoals eerder aangegeven zijn er verschillende soorten malaria parasieten, ook wel Plasmodium genoemd. De verschillende soorten Plasmodium zijn, op volgorde van hevigheid (15): 

• Plasmodium falciparum (P. falciparum)

• Plasmodium vivax (P. vivax)

• Plasmodium malariae (P. malariae)

• Plasmodium ovale (P. ovale)

• Plasmodium knowlesi (P. knowlesi)

Elk soort Plasmodium zorgt voor een ander ziekteverloop en geeft andere ziekteverschijnselen. P. falciparum is de meest voorkomende vorm van malaria en is vooral ingrijpend voor de risicogroepen, waaronder zwangere vrouwen en kinderen onder de 5 jaar. 

Bij P. vivax en P.ovale malaria is het ook mogelijk dat de malariaparasieten zich in de lever nestelen. De malariaparasieten zullen daar in hypnose gaan en worden later pas weer actief. Als ze op een later tijdstip actief worden, gaat de levenscyclus, zoals in figuur 2 besproken, verder. Hierdoor kunnen de symptomen  weken, maanden en soms zelfs jaren later opnieuw ontstaan (16).

De gemiddelde incubatieperiode, ook wel de tijd die verstrijkt tussen besmetting en vertonen van eerste klinische symptomen, is tussen de 10 en 14 dagen (4). Dit kan verschillen per soort Plasmodium. Hoe heftiger de vorm Plasmodium, hoe sneller de incubatietijd, met uitzondering van P. vivax en P. ovale. De incubatieperiode kan verlengd zijn als een periode anti-malariamedicatie is genomen, maar dit niet op de voorgeschreven wijze is gedaan.

2.1 Definitie depressieve stoornis

Depressieve aandoeningen, zoals beschreven in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM), worden gekenmerkt door aanhoudend gevoel van verdriet, verlies van interesse of plezier in activiteit en dit lijdt tot beperking van het dagelijks functioneren (27). Depressieve aandoeningen worden gediagnosticeerd op basis van veel verschillende mogelijke symptomen waaronder verminderde stemming en verminderde interesses. Voor een uitgebreid overzicht van de symptomen en de specifieke DSM-criteria behorende bij een depressie kunt u hier klikken. 

2.2 Epidemiologie depressie bij malaria

Depressie lijkt een veel voorkomend, maar nog onderschat probleem bij malaria. Hoewel is vastgesteld dat mensen die lijden aan malaria een verhoogd risico lopen op de ontwikkeling van depressieve symptomen, is het moeilijk om specifieke percentages te noemen. Er wordt gesuggereerd dat depressie vaker voorkomt bij mensen met malaria (10-50%) in vergelijking met een gezonde populatie (10-18%)(27, 28, 29) . Het is vooral moeilijk specifieke getallen te bepalen doordat depressieve klachten nog snel over het hoofd gezien worden door de overeenkomsten met klachten van malaria zelf. Zo kennen artsen in Afrika en Azië vermoeidheid en algemene malaise vaak toe aan malaria, terwijl het om een depressie gaat (30). Bovendien heerst in de gebieden Afrika en Azië nog vaak een stigma richting depressieve klachten en is er beperkte toegang tot de gezondheidszorg van deze landen, wat maakt dat er weinig onderzoek en vastgestelde diagnoses naar depressie bij malaria zijn. 

2.5.3 Electroconvulsietherapie
Electroconvulsietherapie (ECT) wordt, ondanks vele discussies vanwege mogelijke bijwerkingen en een heersend stigma, nog steeds toegepast als behandeling voor depressies (48). Wel wordt het alleen toegepast bij mensen die niet reageren op andere behandelingen, zoals medicatie of psychotherapie. ECT werkt door middel van stimulatie van het brein aan de hand van elektrische golven die via twee elektronen door de hersenen geleid worden. Deze elektrische golven veroorzaken kleine aanvallen in de hersenen. Over het algemeen wordt gesteld dat tussen de 6 en 12 behandelingen nodig zijn om positieve effecten te ervaren (49).

Er wordt nog slecht begrepen wat nu precies leidt tot verbetering van depressie tijdens ECT. Hieronder 2 theorieën over de mogelijke onderliggende mechanismen: 

1. Tijdens het behandeltraject van ECT vindt een consistente groei van het volume van de hippocampus plaats (50). Bij mensen met een depressie is dit gebied verkleind. De hippocampus is een hersengebied dat betrokken is bij de regulatie van stress en een groei van het volume kan hierdoor helpen de depressieve klachten te verminderen. 

2. Een andere theorie over de werking van ECT heeft te maken met het feit dat tijdens een epileptische aanval grote hoeveelheden hormonen in de hersenen worden uitgescheiden. Deze hormonen hebben op hun beurt invloed op andere (hormoonproducerende) organen. Hierdoor zou uiteindelijk weer een normaal niveau van hormonen bereikt worden, met als resultaat dat patiënten zich beter voelen (51).

2.5.4 overige behandelingen 

Er zijn nog verschillende behandelingen voor depressie die minder vaak ingezet worden. In deze categorie vallen onder andere: lichttherapie, diepe hersenstimulatie, transcraniële magnetische stimulatie (rTMS) en transcraniële directe stimulatie (36).

3. Interactie tussen malaria en depressie

In de vorige hoofdstukken is informatie gegeven over malaria en depressie bij malaria. Hierbij is gebleken dat malaria een belangrijk probleem is in vooral (sub)tropische gebieden, waarbij depressieve gevoelens nog vaak over het hoofd gezien worden. Dit derde hoofdstuk zal nog meer verdiepend ingaan op deze complexe relatie tussen malaria en depressie. Als eerste zal worden gekeken naar de rol van het immuunsysteem in de relatie tussen malaria en depressie. Vervolgens zal verder worden ingegaan op praktische belangen en mogelijke risico’s van het combineren van malaria medicijnen en antidepressiva. Als laatste zal worden ingegaan op de de invloed van sociaal economische status en stigma bij malaria en depressie.

3.2 Malaria medicatie en depressie

Malariamiddelen worden gebruikt om malaria te behandelen en te voorkomen. Hoewel ze essentieel zijn voor de volksgezondheid, kunnen sommige van deze medicijnen bijwerkingen hebben die de psychische gezondheid beïnvloeden (68). Een van de bekendste antimalariamiddelen met mogelijke psychische bijwerkingen is mefloquine (merknaam Lariam). Dit medicijn wordt vaak preventief ingezet in gebieden waar malaria wijdverspreid is.

3.2.1 Verhoogd serotonine niveau
Een van de grootste aandacht factoren op dit gebied is het risico op verhoogd serotonine niveau in het lichaam (69). Sommige antidepressiva zoals SSRI’s en SNRI’s werken, zoals ook te zien in tabel 2, door de niveaus van serotonine te verhogen in de hersenen. Ook medicijnen voor malaria, met name mefloquine en chloroquine, beïnvloeden dit serotonine niveau. Door het combineren van deze medicijnen verhoogt het risico op het ontwikkelen van het serotoninesyndroom. Dit is een ernstig syndroom dat zich ontwikkelt door een te hoog niveau van serotonine in de hersenen en kan leiden tot symptomen als koorts, snelle hartslag of zelfs coma. Het is dus van groot belang dat artsen voorzichtig zijn met het voorschrijven van de combinatie van medicijnen als antidepressiva, mefloquine en chloroquine. Bovendien is het belangrijk dat patiënten goed worden ingelicht en nauwlettend bezig zijn met de ontwikkeling van deze mogelijke bijwerkingen.

3.2.3 Mefloquine en depressie

Mefloquine kan bij sommige mensen lijden tot psychische bijwerkingen zoals angst, depressie, hallucinaties en slaapstoornissen (71). Het mechanisme achter deze bijwerkingen is nog niet volledig begrepen, maar er zijn diverse hypothesen over de samenhang tussen psychische problemen en het gebruik van dit medicijn. Zo wordt verondersteld dat het mogelijk te maken heeft met de aanwezigheid van oxidatieve stress (72). De verslechtering van de communicatie in de hersenen tussen de verbindingspunten van neuronen (synapsen) en hun ontvangende delen (dendrieten) lijkt namelijk verband te houden met de psychische bijwerkingen van mefloquine (72). Eerder onderzoek heeft al gesuggereerd dat mefloquine hoofdpijn, duizeligheid, angst en depressie kan veroorzaken door verstoring van de balans in het lichaam (73, 74). De precieze werking van deze hypothese is echter nog niet begrepen en alleen op ratten getest. Daarnaast lijkt het gebruik van mefloquine geassocieerd te zijn met ontstekingsreacties van de lever. De verstoorde werking van de lever kan ervoor zorgen dat een stof genaamd retinol, die in het lichaam voorkomt en een rol speelt bij verschillende lichaamsfuncties, niet goed wordt afgebroken. Hierdoor hopen andere stoffen die lijken op retinol, genaamd retinylesters, zich op in de lever. Wanneer deze opgeslagen stoffen vrijkomen, kunnen ze in grote hoeveelheden in de bloedbaan terechtkomen. Het te veel aan retinol-achtige stoffen in de bloedbaan kan mogelijk bij de hersenen terechtkomen en daar neuropsychiatrische symptomen veroorzaken (75, 76). De exacte werking van dit mechanisme is echter nog niet volledig begrepen en onderzocht.

3.3 Recente ontwikkelingen in de behandeling van malaria

Op dit moment worden ondanks de mogelijk ernstige bijwerkingen, nog steeds verschillende medicijnen, waaronder mefloquine, ingezet voor het voorkomen en behandelen van malaria. Echter, de afgelopen jaren is er steeds meer media-aandacht voor de psychische bijwerkingen van deze medicijnen bij malariabehandeling, wat heeft geleid tot een verandering in de behandeling en benadering van de ziekte.

3.3.1 Media aandacht

In de afgelopen jaren is er toenemende media-aandacht geweest voor het gebruik van ‘Larium’, een anti-malaria middel waarvan mefloquine de werkzame stof is. Verschillende kranten en websites hebben artikelen geschreven over de mogelijke bijwerkingen van dit medicijn met speciale aandacht voor het gebied van geestelijke gezondheid. In een artikel van de Volkskrant werd beschreven hoe een patiënt na het gebruik van Larium last kreeg van psychische klachten, waaronder hallucinaties en een depressie (77). Een artikel van Van den Broeck beschreef daarnaast ook het verhaal van beroemdheid Paul van Haver, beter bekend als Stromae (78). Hij moest in 2015 zijn tournee cancellen nadat hij last kreeg van psychische symptomen na het gebruik van Larium. Zijn gezondheidsproblemen werden bij een groot publiek bekend, waardoor het bewustzijn van de mogelijke bijwerkingen van Larium werd vergroot.

3.3.2 Verandering in medicijngebruik

Hoewel mefloquine bekend staat als een zeer effectief malariamiddel kunnen de bijwerkingen zeer ernstig zijn. Om deze reden hebben de Verenigde Staten en Europa sinds 2016 strikte richtlijnen opgesteld voor het gebruik van mefloquine. Indien er symptomen van psychische aard optreden, moet er onmiddellijk gestopt worden met het gebruik van mefloquine (79). Het Amerikaanse leger heeft zelfs besloten om volledig te stoppen met het gebruik van mefloquine vanwege de overmatige psychische bijwerkingen bij militairen (80).
Hoewel er eerst werd gedacht dat de psychische problemen van korte duur waren, en na het stoppen met de medicatie verdwenen, blijkt nu toch dat patiënten zelf enkele jaren na het stoppen van de medicatie last hebben van nachtmerries, psychotische problemen en veranderingen in de persoonlijkheid (33). Hierdoor wordt tegenwoordig geadviseerd om ongeveer 4 weken voorafgaand aan een bezoek aan een malariarisico gebied te beginnen met het gebruik van Larium. Dit biedt genoeg tijd voor patiënten om aan de bel te trekken zodra psychische klachten optreden, waardoor artsen nog op tijd in kunnen grijpen. De hoge effectiviteit van mefloquine als malariamedicijn aan de ene kant, en de ernstige bijwerkingen die het kan veroorzaken aan de andere kant, maken het tot een complexe afweging voor zowel patiënten als artsen bij de beslissing of mensen dit middel willen gebruiken. Het is van groot belang dat patiënten goed geïnformeerd worden over de risico’s en voordelen, zodat ze een geïnformeerde beslissing kunnen maken. 

3.3.3 Malaria vaccinatie
Hoewel lange tijd malariapillen het enige middel waren om de kans op een malariabesmetting te verkleinen, zijn er sinds kort positieve veranderingen zichtbaar. Op 22 januari 2024 is ‘s werelds grootste vaccinatiecampagne tegen malaria gestart in Kameroen (81). Specifiek gaat het om het RTS,S-vaccin, dat werkt door het immuunsysteem van het lichaam te stimuleren om antilichamen te produceren (82). Deze antilichamen richten zich op het eiwit genaamd circumsporozoite, waardoor het de P. falciparum parasiet aanvalt voordat deze de levercellen kan bereiken. Het immuunsysteem wordt zo als het ware al getraind voordat een eerste infectie plaatsvindt. Wanneer iemand na deze vaccinatie door een malaria mug gestoken wordt zullen de antilichamen het eiwit als indringer herkennen. Hierdoor wordt de parasiet bestreden en mensen zullen niet of minder ziek worden (82). Uit Amerikaans onderzoek is gebleken dat na 4 doses van het RTS,S-vaccin bij kinderen onder één jaar, het vaccin in 36% van de gevallen effectief is (83). Dit betekent dat ziekte bij een derde van de besmettingen met malaria door het vaccin voorkomen kan worden. Het vaccin is op het moment vooral bedoeld voor kinderen in gebieden waar malaria veel voorkomt en waar sterfte hoog is. Het RTS,S-vaccin is momenteel het enige goedgekeurde en gebruikte malaria vaccin. Dit maakt dat een enorme mijlpaal is bereikt in de bestrijding en voorkoming van malaria, hoewel er nog verdere grote stappen nodig zijn. 

3.4 Invloed van SES en stigma

3.4.1 Relatie SES met malaria en depressie 

Er zijn specifieke gebieden waar malaria een gezondheidsbedreiging is door omgevingsfactoren zoals het klimaat en beschikbaarheid van gezondheidszorg. Gebieden met hoge besmetting bestaan onder andere uit Afrika, zuiden van de Sahara, Guinee, Nieuw Papoea en de eilanden in de Stille Zuidzee (84). Hier is meer over beschreven in onderdeel 1.2.1 'Malaria wereldwijd'.  De Wereldgezondheidsorganisatie geeft aan dat er nog een totaal aan 106 landen zijn waar er een hoog risico is op malaria (85). 

Op macroniveau (samenlevingsniveau) is de relatie tussen malaria en sociaal-economische status (SES) vastgesteld, waarbij armoede en slechte gezondheid nauw met elkaar verbonden zijn (86). Echter op microniveau (zoals binnen huishoudens en populaties) bestaat er ook een verband tussen malaria en armoede (87). Kinderen uit rijkere gebieden hebben een minder grote kans op het krijgen van malaria in vergelijking met kinderen uit arme gebieden. Dit komt mede doordat de muren, vloeren en daken in arme gebieden van slechte kwaliteit zijn. Literatuur wijst op een hogere prevalentie van malaria in gebieden met een laag SES op macro- en microniveau (86, 87).

3.4.2 Relatie stigma met malaria en depressie
Een stigma is een set aan oneerlijke en negatieve geloven over een groep of een gemeenschap (90). Een stigma kan zowel externaliserend als internaliserend zijn. Dit betekent dat een stigma zowel van andere mensen kan komen als vanuit jezelf. Mensen met problemen in de mentale gezondheid hebben een negatiever beeld over zichzelf door het stigma dat rondom een slechte mentale gezondheid hangt. Stigma en mentale gezondheid zijn verbonden met elkaar en het effect is observeerbaar in het dagelijkse leven (91). Zelf-stigmatisering en waargenomen stigmatisering vanuit externe bronnen zorgen voor een vermindering in het opzoeken van professionele hulp bij depressie. Gevoelens van verlegenheid, ongemak, angst en negatieve reactie van omgeving liggen ten grondslag aan dit verband (92). Stigma is en blijft daarom een groot probleem in lage inkomenslanden ook mede door beperkte initiatieven (waaronder campagnes) om mentale gezondheid onder de aandacht te brengen. Het overbrengen van campagnes die in hoge inkomenslanden gebruikt worden lijkt onmogelijk vanwege de kosten en benodigde middelen (93). Stigma heeft dus invloed op het gedrag van mensen, vooral in lage inkomenslanden, zoals veel gebieden in Afrika, waar momenteel nog weinig maatregelen zijn om stigmatisering te verminderen.

Zoals ook omschreven in onderdelen 1.6 'De ziekteprogressie en preventiemethoden' en 3.2 'Malaria medicatie en depressie' is er een interactie tussen malaria, de behandeling van malaria en mogelijke gevoeligheid voor het krijgen van een depressie. Het sterke stigma over depressie in ontwikkelingslanden zal tot gevolg hebben dat patiënten geen behandeling zoeken en last blijven houden van depressieve klachten. Echter is ondervonden dat er geen relatie is tussen stigmatisering en lichamelijke klachten (94). Deze ondervinding maakt ruimte voor de somatiserings-hypothese. Deze hypothese stelt dat patiënten met depressie hun lichamelijke klachten op de voorgrond houden en psychische klachten bewust/onbewust niet benoemen. In het geval van patiënten met malaria zou dit inhouden dat het makkelijker is voor patiënten in ontwikkelingslanden om fysieke klachten te benoemen (beschreven in onderdeel 1.1 'Wat is Malaria') dan om de ervaren depressieve klachten te benoemen vanwege stigmatisering (94). Deze stigmatisering van depressie bij ziekte heeft een verlaagd zelfbeeld als gevolg (95). De aanhoudende stigmatisering zorgt dus, via onder andere schaamte en een verlaagd zelfbeeld, voor een beperking in de behandeling van mentale problematiek bij malaria patiënten.

5. Aanbevelingen en vervolgonderzoek

De bi-directionele relatie tussen malaria en depressie benadrukt het belang voor verder onderzoek naar de prevalentie van depressie bij malariabesmetting, met name in (sub)tropische gebieden, en hoe depressie in deze regio's beter kan worden erkend en opgespoord. Een verbeterde herkenning van depressieve klachten bij malaria patiënten kan helpen om de vicieuze cirkel te doorbreken en eventuele screeningsmethoden te ontwikkelen voor depressie tijdens een malaria behandeling. Bovendien is het essentieel om te focussen op de toegankelijkheid van met name de geestelijke gezondheidszorg  en het verminderen van de stigmatisering in laag inkomen landen. Door deze maatregelen kunnen we streven naar een efficiëntere behandeling van beide aandoeningen en een verbetering van de gezondheid en levenskwaliteit van getroffen individuen.

Referentielijst

1.      RIVM. Malaria. https://www.rivm.nl/malaria. 2023.

2. Voedingscentrum. Parasieten [Internet]. Voedingscentrum. Beschikbaar op: https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/parasieten.aspx

3.      World Health Organization (WHO). Malaria https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malaria2023 

4.      RIVM. Malaria richtlijnen. https://lci.rivm.nl/richtlijnen/malaria#index_Ziekte--Besmettelijkheid.

5.      Medicine for Malaria venture. Malaria facts & statistics https://www.mmv.org/malaria/malaria-facts-statistics#:~:text=There%20were%20249%20million%20malaria,growth%20and%20conflict%2Fforced%20migration.2023

6.      Thuisvaccinatie. Malaria Symptomen https://www.thuisvaccinatie.nl/malaria/symptomen/2022 

7.      Gezondheid en Wetenschap. Malaria Patiëntenrichtlijn https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/malaria#:~:text=Malaria%20wordt%20veroorzaakt%20door%20een,de%20Anopheles%2Dmug%20of%20malariamug2022

8.      Portal Clínic. Prognisis of Malaria https://www.clinicbarcelona.org/en/assistance/diseases/malaria/progression-of-the-disease 

9.      Hakizayezu F, Omolo J, Biracyaza E, Ntaganira J. Treatment outcome and factors associated with mortality due to malaria in Munini District Hospital, Rwanda in 2016-2017: Retrospective cross-sectional study. Front Public Health. 2022;10:898528.

10.      Centers for Disease Control and Prevention. Malaria https://wwwnc.cdc.gov/travel/diseases/malaria#:~:text=What%20can%20travelers%20do%20to,There%20is%20no%20malaria%20vaccine2022

11.    centers for Disease Control and Prevention. How to Choose a Drug to Prevent Malaria https://www.cdc.gov/malaria/travelers/drugs.html2023 

12.    Milner DA, Jr. Malaria Pathogenesis. Cold Spring Harb Perspect Med. 2018;8(1).

13.    Malaria Vaccine Initiative. Malaria parasite life cycle https://www.malariavaccine.org/malaria-and-vaccines/vaccine-development/life-cycle-malaria-parasite2021 

14.    Aakash. Sporozoite https://byjus.com/neet/sporozoite/#:~:text=A%20sporozoite%20is%20a%20cell,liver%20cells%20wherein%20they%20reproduce2022

14.    Stanford Health Care. Types of Malaria Parasites https://stanfordhealthcare.org/medical-c3onditions/primary-care/malaria/types.html2019 

16.    Medicine for Malaria venture. Species of Plasmodium parasites infecting humans with malaria https://www.mmv.org/malaria/species-plasmodium-parasites2024 

17.    World Health Organization (WHO). Diagnostic testing https://www.who.int/teams/global-malaria-programme/case-management/diagnosis2024 

18.    Mbanefo A, Kumar N. Evaluation of Malaria Diagnostic Methods as a Key for Successful Control and Elimination Programs. Tropical Medicine and Infectious Disease. 2020;5(2):102.

19.    Tangpukdee N, Duangdee C, Wilairatana P, Krudsood S. Malaria Diagnosis: A Brief Review. Korean J Parasito. 2009;47(2):93-102.

20.    Moody A. Rapid diagnostic tests for malaria parasites. Clinical microbiology reviews. 2002;15(1):66-78.

21.    Wilson ML. Malaria Rapid Diagnostic Tests. Clinical Infectious Diseases. 2012;54(11):1637-41.

22.    Bart A. Diagnostiek https://www.parasitologie.nl/medische-parasitologie/diagnostiek2024 

23.    RIVM. Wet publieke gezondheid https://www.rivm.nl/meldingsplicht-infectieziekten/wet-publieke-gezondheid2022 

24.    Zorginstituut Nederland. Hydroxychloroquine https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/h/hydroxychloroquine#kosten2024 

25.    Zorginstituut Nederland. Chloroquine https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/c/chloroquine2023 

26.    Tesfaye M, Hanlon, C., Tessema, F., Prince, M., & Alem, A. . Common Mental Disorder Symptoms among Patients with Malaria Attending Primary Care in Ethiopia: A Cross-Sectional Survey. . PLOS ONE, 9(9), e108923 2014.

27.    American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.): Washington, DC: Author 2013.

28.    Idro R, Kakooza-Mwesige A, Asea B, Ssebyala K, Bangirana P, Opoka RO, et al. Cerebral malaria is associated with long-term mental health disorders: a cross sectional survey of a long-term cohort. Malaria Journal. 2016;15(1):184.

29.    Varney NR, Roberts RJ, Springer JA, Connell SK, Wood PS. Neuropsychiatric Sequelae of Cerebral Malaria in Vietnam Veterans. The Journal of Nervous and Mental Disease. 1997;185(11):695-703.

30.    Jenkins R, Othieno C, Ongeri L, Ongecha M, Sifuna P, Omollo R, et al. Malaria and mental disorder: a population study in an area endemic for malaria in Kenya. World Psychiatry. 2017;16(3):324-5.

31.    Garg RK, Karak B, Misra S. Neurological manifestations of malaria : an update. Neurol India. 1999;47(2):85-91.

32.    Maude RJ, Barkhof F, Hassan MU, Ghose A, Hossain A, Abul Faiz M, et al. Magnetic resonance imaging of the brain in adults with severe falciparum malaria. Malaria Journal. 2014;13(1):177.

33.    Ringqvist Å, Bech P, Glenthøj B, Petersen E. Acute and long-term psychiatric side effects of mefloquine: A follow-up on Danish adverse event reports. Travel Medicine and Infectious Disease. 2015;13(1):80-8.

34.    Zorginstelling Nederland. Mefloquine https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/m/mefloquine 2015 

35.    Kumar SP, Babu PP. Aberrant Dopamine Receptor Signaling Plays Critical Role in the Impairment of Striatal Neurons in Experimental Cerebral Malaria. Molecular Neurobiology. 2020;57(12):5069-83.

36.    Gautam S, Jain A, Gautam M, Vahia VN, Grover S. Clinical Practice Guidelines for the management of Depression. Indian Journal of Psychiatry. 2017;59(Suppl 1):S34-S50.

37.    Edinoff AN, Akuly HA, Hanna TA, Ochoa CO, Patti SJ, Ghaffar YA, et al. Selective Serotonin Reuptake Inhibitors and Adverse Effects: A Narrative Review. Neurology International. 2021;13(3):387-401.

38.    Santarsieri D, Schwartz TL. Antidepressant efficacy and side-effect burden: a quick guide for clinicians. Drugs Context. 2015;4:212290.

39.    Katzung BG, & Trevor, A. J,. Basic and Clinical Pharmacology 14th edition ed. McGraw-Hill Education / Medical2017.

40.    Cuijpers P, Quero S, Dowrick C, Arroll B. Psychological Treatment of Depression in Primary Care: Recent Developments. Current Psychiatry Reports. 2019;21(12):129.

41.    17.    Melton L. Brief Introduction to Cognitive Behavioral Therapy for the Advanced Practitioner in Oncology. Journal Of The Advanced Practitioner in Oncology, 8(2). 2017.

42.    Sturmey P. Behavioral Activation Is an Evidence-Based Treatment for Depression. Behavior Modification. 2009;33(6):818-29.

43.    Markowitz JC, Weissman MM. Interpersonal Psychotherapy: Past, Present and Future. Clinical Psychology & Psychotherapy. 2012;19(2):99-105.

44.    Bell AC, D'Zurilla TJ. Problem-solving therapy for depression: A meta-analysis. Clinical Psychology Review. 2009;29(4):348-53.

45.    Hoeyer K, Dahlager L, Lynöe N. Conflicting notions of research ethics: The mutually challenging traditions of social scientists and medical researchers. Social Science & Medicine. 2005;61(8):1741-9.

46.    Kvam S, Kleppe CL, Nordhus IH, Hovland A. Exercise as a treatment for depression: A meta-analysis. Journal of Affective Disorders. 2016;202:67-86.

47.    Gujral S, Aizenstein H, Reynolds CF, Butters MA, Erickson KI. Exercise effects on depression: Possible neural mechanisms. General Hospital Psychiatry. 2017;49:2-10.

48.    The UK ECT Review Group. Efficacy and safety of electroconvulsive therapy in depressive disorders: a systematic review and meta-analysis. The Lancet. 2003;361(9360):799-808.

49.    Comer RJ, & Comer, J. S., . Fundamentals of Abnormal Psychology.: Worth.; 2019.

50.    Van Verschuer M, Van Den Broek WW, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Elektroconvulsietherapie (ECT) [Internet]. Smith-van Rietschoten W, Van Der Beek JLM, Knoppert-van Der Klein EAM, Laport RB, Van Meer CR, Olivier E, redacteuren. 2003. Beschikbaar op: https://kenniscyclus.nl/wp-content/uploads/2019/07/In-gesprek-over-ECT.pdf

51.    Bolwig TG. How does electroconvulsive therapy work? Theories on its mechanism. Can J Psychiatry. 2011;56(1):13-8.

52.    Out TA. Het Immuunsysteem. Pharmaceutisch weekblad. 1981;3(1):68-77.

53.    Vaughan AM, Kappe SHI. Malaria Parasite Liver Infection and Exoerythrocytic Biology. Cold Spring Harbor Perspectives in Medicine. 2017;7(6).

54.    Hazeleger Y. Parasieten hebben mechanismen ontwikkeld https://joet.nl/ziekte/malaria/parasieten-hebben-mechanismen-ontwikkeld/2023 

55.    Schieving JH. Cerebrale malaria https://www.kinderneurologie.eu/ziektebeelden/ontsteking/cerebrale%20malaria.php2018 [

56.    Roy S, Chattopadhyay RN, Maitra SK. Changes in brain neurotransmitters in rodent malaria. Indian J Malariol. 1993;30(4):183-5.

57.    Qian H, Shu C, Xiao L, Wang G. Histamine and histamine receptors: Roles in major depressive disorder. Frontiers in Psychiatry. 2022;13.

58.    Gramberg N. Gevolgen depressie https://ipractice.nl/klachten/depressie/gevolgen/#:~:text=Maar%20een%20depressie%20maakt%20dat,bij%20aan%20de%20verminderde%20weerstand.2024

59.    Szałach ŁP, Lisowska KA, Cubała WJ. The Influence of Antidepressants on the Immune System. Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis. 2019;67(3):143-51.

60.    Dahl J, Ormstad H, Aass HCD, Malt UF, Bendz LT, Sandvik L, et al. The plasma levels of various cytokines are increased during ongoing depression and are reduced to normal levels after recovery. Psychoneuroendocrinology. 2014;45:77-86.

61.    Hazeleger Y. Malaria en Immuniteit https://joet.nl/ziekte/malaria/malaria-en-immuniteit/2023 

62.    Lammerse V. Menselijk immuunsysteem herkent en bestrijdt malariaparasiet https://scientias.nl/menselijk-immuunsysteem-herkent-en-bestrijdt-malariaparasiet/2019 

63.    Ortona E, Pierdominici M, Rider V. Editorial: Sex Hormones and Gender Differences in Immune Responses. Frontiers in Immunology. 2019;10.

64.    Trigunaite A, Dimo J, Jørgensen TN. Suppressive effects of androgens on the immune system. Cellular Immunology. 2015;294(2):87-94.

65.    Pennell LM, Galligan CL, Fish EN. Sex affects immunity. Journal of Autoimmunity. 2012;38(2):J282-J91.

66.    Randolt K, Gimple O, Geissendörfer J, Reinders J, Prusko C, Mueller MJ, et al. Immune-related proteins induced in the hemolymph after aseptic and septic injury differ in honey bee worker larvae and adults. Archives of Insect Biochemistry and Physiology. 2008;69(4):155-67.

67.    Ghazeeri G, Abdullah L, Abbas O. Immunological Differences in Women Compared with Men: Overview and Contributing Factors. American Journal of Reproductive Immunology. 2011;66(3):163-9.

68.    Koranda FC. Antimalarials. Journal of the American Academy of Dermatology. 1981;4(6):650-5.

69.    Lundbeck H. Nortriptyline https://db.cbg-meb.nl/bijsluiters/h03285.pdf2022 

70.    Cheplapharm Arzneimittel GmbH, inventorLariam tabletten 250mg Duitsland2023.

71.    Toovey S. Mefloquine neurotoxicity: A literature review. Travel Medicine and Infectious Disease. 2009;7(1):2-6.

72.    Hood JE, Jenkins JW, Milatovic D, Rongzhu L, Aschner M. Mefloquine induces oxidative stress and neurodegeneration in primary rat cortical neurons. NeuroToxicology. 2010;31(5):518-23.

73.    Dow GS, Hudson TH, Vahey M, Koenig ML. The acute neurotoxicity of mefloquine may be mediated through a disruption of calcium homeostasis and ER function in vitro. Malaria Journal. 2003;2(1):14.

74.    Masood A, Nadeem A, Mustafa SJ, O'Donnell JM. Reversal of Oxidative Stress-Induced Anxiety by Inhibition of Phosphodiesterase-2 in Mice. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics. 2008;326(2):369-79.

75.    Bremner JD, Shearer K, McCaffery P. Retinoic Acid and Affective Disorders: The Evidence for an Association. The Journal of Clinical Psychiatry. 2012;73(1):37-50.

76.    Crandall J, Sakai Y, Zhang J, Koul O, Mineur Y, Crusio WE, et al. Retinoic acid suppresses hippocampal cell division and hippocampal-dependent learning in mice. Proceedings of the National Academy of Sciences. 2004;101(14):5111-6.

77.    Hoving D. Geen malaria, wel depressief - over de bijwerkingen van malariamiddel Lariam. De Volkskrant. 2018.

78.    Van den Broecke S. Zij werden net als Stromae slachtoffer van malariapil: “Ik wilde in volle vlucht uit het vliegtuig springen”. HLN. 2023.

79.    Nevin RL, Byrd AM. Neuropsychiatric Adverse Reactions to Mefloquine: a Systematic Comparison of Prescribing and Patient Safety Guidance in the US, UK, Ireland, Australia, New Zealand, and Canada. Neurology and Therapy. 2016;5(1):69-83.

80.    NOS. Leger VS doet malariapil in de ban. NOS. 2011.

81.    NOS. ‘s Werelds eerste grote vaccinatiecampagne tegen malaria van start in Kameroen. NOS. 2024.

82.    Radboudumc. Verrassend veldonderzoek naar werking malariavaccin https://www.radboudumc.nl/nieuws/2022/verrassend-veldonderzoek-naar-werking-malariavaccin2022 

83.    Laurens MB. RTS,S/AS01 vaccine (Mosquirix™): an overview. Human Vaccines & Immunotherapeutics. 2020;16(3):480-9.

84.    Ruiz Lopez del Prado G HGC, Moreno Cea L, Fernández Espinilla V, Muñoz Moreno MF, Delgado Marquez A, Polo Polo MJ, Andrés García. Malaria in developing countries. . J Infect Dev Ctries. 2014;8:001–004.

85.    World Health Organization (WHO). World Malaria Report 2011 https://www.who.int/publications/i/item/97892415644032011 

86.    Somi MF, Butler JR, Vahid F, Njau J, Kachur SP, Abdulla S. Is there evidence for dual causation between malaria and socioeconomic status? Findings from rural Tanzania. Am J Trop Med Hyg. 2007;77(6):1020-7.

87.    Sonko ST, Jaiteh M, Jafali J, Jarju LBS, D’Alessandro U, Camara A, et al. Does socio-economic status explain the differentials in malaria parasite prevalence? Evidence from The Gambia. Malaria Journal. 2014;13(1):449.

88.    Miech RA, Shanahan MJ. Socioeconomic Status and Depression over the Life Course. Journal of Health and Social Behavior. 2000;41(2):162-76.

89.    Freeman A, Tyrovolas S, Koyanagi A, Chatterji S, Leonardi M, Ayuso-Mateos JL, et al. The role of socio-economic status in depression: results from the COURAGE (aging survey in Europe). BMC Public Health. 2016;16(1):1098.

90.    The Britannica Dictoinary. Stigma https://www.britannica.com/dictionary/stigma#:~:text=1,stigma%20attached%20to%20receiving%20welfare.

91.    Mak WWS, Poon CYM, Pun LYK, Cheung SF. Meta-analysis of stigma and mental health. Social Science & Medicine. 2007;65(2):245-61.

92.    Barney LJ, Griffiths KM, Jorm AF, Christensen H. Stigma about Depression and its Impact on Help-Seeking Intentions. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry. 2006;40(1):51-4.

93.    Mascayano F, Armijo JE, Yang LH. Addressing Stigma Relating to Mental Illness in Low- and Middle-Income Countries. Frontiers in Psychiatry. 2015;6.

94.    Heredia Montesinos A, Rapp MA, Temur-Erman S, Heinz A, Hegerl U, Schouler-Ocak M. The influence of stigma on depression, overall psychological distress, and somatization among female Turkish migrants. European Psychiatry. 2012;27:S22-S6.

95.    Trani J-F, Moodley J, Anand P, Graham L, Thu Maw MT. Stigma of persons with disabilities in South Africa: Uncovering pathways from discrimination to depression and low self-esteem. Social Science & Medicine. 2020;265:113449.