Geschreven door: Laura Boon, Lisanne Kersten, Jolyn van de Meent-Visser en Annelin Smit

Terug naar startpagina psychofarmacologie

1.4 Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren voor maagkanker. Hieronder staan een aantal voorbeelden [2, 3]:

• Leeftijd

• Roken

• Besmetting met bacterie

• Een eerdere maagoperatie

• Te weinig maagzuur

• Gastro-oesofagale reflux; het opnieuw naar boven komen van maaginhoud in de slokdarm, en soms zelfs tot in de keel [11]

• Poliepen in de maag

• Bepaalde voedingsgewoonten, zoals overmatig alcoholgebruik en veel zout eten

• Erfelijke aanleg

1.5 Diagnose

Voor het stellen van de diagnose maagkanker worden er verschillende onderzoeken gedaan. Vaak wordt er een gastroscopie gedaan. Dit is een kijkonderzoek van de maag met een endoscoop, een lange, dunne buis met aan het uiteinde een lampje en een kleine camera [12]. Hierbij wordt een stukje weefsel (biopt) weggenomen, waarna de cellen worden onderzocht in het laboratorium [2]. Daarnaast wordt er vaak een bloedonderzoek gedaan om te zoeken naar de oorzaak van de klachten [3]. Ook kunnen er nog aanvullende beeldvormende onderzoeken gedaan worden, zoals een PET-scan, CT-scan of computertomografie, endo-echo(grafie), (echogeleide)punctie of een operatieve kijkoperatie, oftewel laparoscopie [2]. Vervolgens wordt aan de hand van deze gegevens het stadium van de kanker bepaald. Dit wordt gedaan aan de hand van de TNM-classificatie, opgebouwd uit de onderdelen tumor, lymfeklieren en metastasen (uitzaaiingen) op afstand. 

1.6 Prognose Maagkanker

De prognose van maagkanker is erg ongunstig. 23 van de 100 mensen zijn 5 jaar na de diagnose nog in leven [7]. Hoe eerder de diagnose wordt gesteld, hoe beter de vooruitzichten zijn [3]. Bij 52% van de mensen wordt de diagnose gesteld wanneer zij in stadium 4 zijn. De overlevingskans in dat stadium is 2% [7]. In stadium 4 is er sprake van uitgezaaide maagkanker [13]. Dit gebeurt doordat er cellen kunnen losraken van de tumor en verspreiden via het lymfestelsel of de bloedbaan door het lichaam. Ze nestelen zich in andere weefsels en kunnen tot nieuwe tumoren uitgroeien [2]. 

Een derde optie is het verwijderen van de gehele maag, ofwel een totale maagresectie. Hierbij wordt ook het eerste deel van de twaalfvingerige darm weggehaald en wordt de slokdarm op de dunne darm aangesloten. Het herstellen van het maagdarmsysteem na een gedeeltelijke of totale maagresectie kan op verschillende manieren [13]:

• Roux-Y reconstructie: de slokdarm wordt bevestigd aan de dunne darm. Deze techniek kan ook ingezet worden bij gedeeltelijke maagresecties, zodat het als omleiding kan fungeren

• Bilroth 1: Het uiteinde van het resterende deel van de maag wordt op de twaalfvingerige darm (het eerste deel van de dunne darm) gehecht.

• Bilroth 2: Het uiteinde van het resterende deel van de maag wordt zijdelings op de dunne darm gehecht. Het stukje twaalfvingerige darm hangt daardoor als een slurfje buiten de weg die het voedsel aflegt.

Zie de video's hieronder voor meer informatie over de Bilroth operaties. 

Het plaatsen van een stent is een palliatieve behandeling. De stent kan geplaatst worden wanneer de tumor zich in het bovenste gedeelte van de maag of ter hoogte van de maaguitgang bevindt en zorgt ervoor dat het voedsel de tumor kan passeren [13]. 

2.2 Ontstaan

Bij het ontstaan van een depressie spelen een aantal stofjes in de hersenen een rol. Deze stofjes heten neurotransmitters. Neurotransmitters zijn de boodschappers in de hersenen. Ze laten de verschillende zenuwcellen in de hersenen met elkaar communiceren, waardoor gevoelens of gedachten ontstaan [31]. Een depressie kan ontstaan als gevolg van een tekort aan bepaalde neurotransmitters in de hersenen. Een van die neurotransmitters is serotonine. Serotonine zorgt onder andere voor een positieve stemming en onderdrukt de gevoelens van angst en verdriet [32]. Bij een depressie is er vaak een tekort aan serotonine in de hersenen [32, 33]. Ook dopamine is een neurotransmitter die betrokken is bij depressie. Dopamine zorgt ervoor dat mensen genot ervaren en speelt een rol bij de emotionele en motivationele gedragingen om dat genot te bereiken [34] Er is vaak ook een tekort aan dopamine in de hersenen bij depressie [35].

2.3 Prognose Depressie

In oudere patiënten met maagkanker wordt een comorbide matige of ernstige depressie in verband gebracht met stoornissen in geriatrische beoordelingsdomeinen [36].  Dit betreft de functionele status, cognitie, voedingsstatus, sociale steun, psychologische toestand, andere medische aandoeningen en medicatiegebruik. Ook lopen patiënten met maagkanker en een comorbide matige of ernstige depressie een verhoogd risico op vallen, ondervoeding, kwetsbaarheid en vermoeidheid en afhankelijkheid in algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL) en in instrumentele activiteiten van het dagelijks leven (IADL) [36]. Onder ADL worden essentiële basis handelingen die nodig zijn om zelfstandig te kunnen functioneren verstaan, bijvoorbeeld in en uit bed stappen, drinken en naar het toilet gaan. Onder IADL worden meer complexe handelingen verstaan, zoals boodschappen doen, koken en huishoudelijk werk [37].

2.4.1 Niet-medicamenteuze behandeling

Er bestaan veel verschillende psychologische interventies om een depressie te behandelen. De richtlijn raadt daarbij een stapsgewijze aanpak aan. Dit betekent minimale hulp als het kan en intensieve hulp als het nodig is. Zo wordt er aanbevolen om bij een milde depressie te beginnen met voorlichting, zelfzorg, fysieke inspanning, en Problem Solving Treatment. Als de depressie aanhoudt zal er overgestapt worden naar psychotherapie en/of medicatie [28]. De eerste keuze voor psychotherapie bij volwassenen en ouderen is vaak cognitieve gedragstherapie (CGT). Daarnaast brengt acceptance and commitment therapy (ACT) ook positieve resultaten bij de behandeling van depressie en angst in patiënten met kanker [40]. Zie de video's hieronder voor meer informatie over deze vormen van psychotherapie.

2.4.2 Medicamenteuze behandeling

Voor de behandeling van depressie met medicatie zijn diverse soorten antidepressiva beschikbaar. Deze medicijnen kunnen worden ingedeeld in verschillende groepen, waaronder selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI), tricyclische antidepressiva (TCA), selectieve serotonine- en noradrenalineheropnameremmers (SNRI), monoamine-oxidaseremmers (MAO-remmers) en overige antidepressiva zoals bupropion en mirtazapine. Zie onderstaande tabel voor meer informatie over de verschillende soorten antidepressiva.

De keuze voor een specifiek antidepressivum wordt bepaald door een arts op basis van factoren zoals comorbiditeit, bijwerkingen, interacties met andere aandoeningen of medicijnen, ervaring en kosten. Vaak wordt de voorkeur gegeven aan SSRI’s vanwege de minder voorkomende bijwerkingen. Echter kan er, op basis van comorbiditeit, eerdere ervaringen van de patiënt, of mogelijke interacties met andere geneesmiddelen, toch worden besloten om te starten met een ander antidepressivum [41]. 

Voor terminale patiënten wordt het gebruik van de bovenstaande antidepressiva niet aangeraden, vanwege de uitgestelde werking. Bij de meeste antidepressiva merk je namelijk pas na 4-6 weken een effect. Om toch de depressieve klachten in deze patiënten te verminderen, kunnen stimulerende middelen, zoals methylfenidaat (ook bekend als Ritalin, vooral gebruikt als medicatie voor ADHD), dexamfetamine (ook medicatie voor ADHD), of ketamine gebruikt worden [43]. Bijwerkingen van de eerste twee kunnen bestaan uit slapeloosheid, nervositeit, hartkloppingen, verminderde eetlust, droge mond, maagklachten, etc. De bijwerkingen van ketamine bestaan onder andere uit slaperigheid, dissociatie, duizeligheid, hoofdpijn, misselijkheid en braken, hoge bloeddruk, en verminderd smaak- en tastvermogen [41]. 

Een ander product met antidepressieve werking is sint-janskruid (Hypericum). Geregistreerde medicijnen met dit kruid kunnen bij de apotheek gekocht worden. De antidepressieve werking komt van een combinatie van MAO-remming en dopamine/serotonine/noradrenaline heropname remming [44]. De bijwerkingen van dit product komen veel overeen met die van antidepressiva, zoals vermoeidheid, maag-darmklachten, misselijkheid en droge mond [45]. 

3.1 Klachten en symptomen: depressie of maagkanker?

De aanwezigheid van een depressie blijft vaak onopgemerkt in patiënten met kanker, vooral in oudere populaties [47]. Het verschil tussen depressieve symptomen en klachten veroorzaakt door de kanker of kankerbehandeling kan moeilijk te herkennen zijn. Dit zorgt ervoor dat artsen de lichamelijke klachten die horen bij een depressie, zoals vermoeidheid, verlies van eetlust, geheugenklachten en een veranderd gewicht, vaak afdoen als symptomen van de kanker of als effecten van de kankerbehandeling [42]. Een deel van deze symptomen wordt veroorzaakt door pijn die hoort bij kanker of de behandeling daarvan. Meer dan 50% van de kankerpatiënten rapporteert pijnklachten, 30-50% hiervan classificeert dit als matig ernstig of zelfs ondraaglijk [48]. De pijn kan meerdere oorzaken hebben: het kan aan de tumor gerelateerd, aan de behandeling of, niet-tumor gerelateerd zijn. Pijn is een veelvoorkomende oorzaak van depressie en reageert daarom ook goed op antidepressiva. Van onderstaande klachten is vaak lastig te onderscheiden of ze toegeschreven moeten worden aan kanker of aan een depressie.

• Verlies van interesse en plezier. Een diagnose maagkanker kan leiden tot een verlies van interesse en plezier, mensen raken hun gezondheid kwijt en kunnen veel dingen niet meer die ze daarvoor nog wel konden doen. Hierdoor kan het leven zinloos lijken en verdwijnen de leuke aspecten van het leven.

• Een verminderd toekomstperspectief. Een diagnose kanker kan zorgen dat iemand het toekomstperspectief kwijtraakt en de dood aannemelijk wordt.

• Verminderde energie en activiteit. Dit kan een gevolg zijn van ernstige pijn, maar ook van behandelingen zoals chemotherapie.  

• Concentratie- en aandachtsproblemen. Deze kunnen veroorzaakt worden door pijn, de pijn houdt iemand dan zo bezig dat het lastig is om ergens anders op te focussen.  

• Een verminderd gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen. Dit komt veel voor bij kankerpatiënten, omdat ze veel verliezen lijden. Zo kan de rol die iemand heeft in zijn/haar gezin, op het werk of met vrienden veranderen.

• Zelfbeschadiging en suïcidale gedachten. Als angst voor lijden bij kankerpatiënten kunnen zelfbeschadigende en suïcidale gedachten ontstaan.

• Veranderingen in slaapkwaliteit. Dit kan veroorzaakt worden door pijn, misselijkheid, jeuk, constipatie, urineretentie of koorts als gevolg van de kanker(behandeling).  

• Verlies van eetlust. Ernstige pijn kan tenslotte ook leiden tot een afwezigheid van eetlust [48].

3.2.1 De psychosociale invloed van depressie op het kankertraject

Depressie leidt tot hogere sterftecijfers bij kanker en een sterkere progressie van de kanker. Dit wordt deels veroorzaakt doordat patiënten vaker niet deelnemen aan een behandeling en deels door de hieronder beschreven biologische mechanismen. Daarnaast is de kans op het ontwikkelen van een depressie bij maagkanker groter, door de effecten van de kanker op werk, familie, uiterlijk van de patiënt, onafhankelijkheid, capaciteiten van een patiënt en de financiële situatie [42]. Tenslotte zorgt een depressie voor langere verblijven in het ziekenhuis, meer lichamelijk leed, verminderde kwaliteit van leven, meer verlangen naar de dood en een slechtere therapietrouw [43].

3.2.3 Inflammatie

Biologische mechanismen spelen ook een grote rol bij het ontstaan van depressie. Inflammatie (ontsteking) binnenin het lichaam gaat vaak samen met het hebben van een depressie. De kankercellen, of de behandeling hiervan, kunnen zorgen voor inflammatie in het lichaam.

Macrofagen binden zich snel aan beschadigd weefsel, ontstaan door bijvoorbeeld operatie, radiotherapie of chemotherapie. Wanneer dit gebeurt, start de productie van allerlei inflammatoire cytokines, waaronder interleukine-1 (IL-1), interferon-α (INF-α), interleukine-6 (IL-6) en tumor necrosis factor-α (TNF-α) [53]. De tumorcellen kunnen ook zelf hoge concentraties van IL-6 afgeven [47].

IL-1 en TNF-α zorgen ervoor dat de serotonine en noradrenaline heropname transporters harder gaan werken. Hierdoor blijft er dus minder van deze neurotransmitters vrij in de hersenen, wat leidt tot depressieve klachten. Ook remmen deze cytokines de aanmaak van nieuwe neuronen.

Toegenomen concentraties van IL-6 zijn ook geassocieerd met het hebben van een depressie. Het proces waardoor deze stof leidt tot een depressie is nog niet voldoende onderzocht, maar heeft waarschijnlijk te maken met een overactivatie van de HPA-as [54].

TNF-α zorgt ook voor hogere concentraties van een enzym dat de afbraak van tryptofaan versnelt. Tryptofaan is een essentieel aminozuur, wat betekent dat je lichaam het niet zelf aan kan maken en je dit via je voeding moet binnenkrijgen. Tryptofaan wordt in het lichaam omgezet in onder andere serotonine. Bovendien is het hebben van maagkanker geassocieerd met een lagere hoeveelheid tryptofaan in het bloed en verhoogde hoeveelheden tryptofaan in de maaginhoud en urine. Ook is er bij maagkanker vaak verlaagde hoeveelheden van fenylalanine en tyrosine in het bloed, en verhoogde hoeveelheden fenylalanine en tyrosine in de maaginhoud en urine. Fenylalanine en tyrosine zijn essentiële aminozuren die onder andere gebruikt worden voor de aanmaak van dopamine [55]. Een tekort aan deze aminozuren kan dus een oorzaak zijn voor een tekort aan de neurotransmitters serotonine en dopamine, wat kan leiden tot depressieve symptomen.

Ook kan, door een ingewikkeld biologisch proces, depressie de ontwikkeling van maagkanker versnellen. Depressie zorgt voor een oxidatieve disbalans in het lichaam. Hierdoor wordt een enzym, ABL1, geactiveerd. Dit ABL1 enzym zorgt ervoor dat de maagkanker sneller kan groeien [56].

3.2.4 Depressie na de behandeling van maagkanker

Bij 38% van de patiënten met kanker met een depressieve stoornis verergert deze tijdens de behandeling en blijft de depressie na de behandeling nog lang bestaan [57]. Na behandeling ervaren patiënten met genezen maagkanker vaak nog spijsverteringsproblemen en hebben zij en hun naasten ook vaak emotionele klachten door de complicaties. De problemen voor naasten zijn bij maagkanker sterker aanwezig dan bij andere soorten kankers. Ook houden de depressieve klachten langer aan als het gezinsinkomen lager was, mogelijk spelen de kosten van de behandeling hierin een rol en het verlies van werk. Daarnaast is de kans op aanhoudende depressieve klachten groter, wanneer er voor het ziektetraject al psychische klachten aanwezig waren.

De klachten die bij deze patiëntengroep veel gezien worden zijn: slapeloosheid, vermoeidheid, kortademigheid en een verandering van lichaamsbeeld. Bij maagkankerpatiënten in het bijzonder komen hier nog verlies van eetlust, misselijkheid en braken, diarree of obstipatie, gewichtsverlies en buikpijn bij [59]. 

3.4 Medicatie

In dit deel zal uitgebreider worden ingegaan op de bijwerkingen van medicatie voor maagkanker  en depressie en andere problemen die kunnen voorkomen bij het toedienen van medicatie in deze patiënten. Daarnaast zal ook worden ingegaan op de mogelijke interactie wanneer patiënten tegelijkertijd medicatie voor maagkanker en depressie gebruiken.

Aangezien het behandelen van een depressie in kankerpatiënten lastiger kan zijn dan bij (lichamelijk) gezonde patiënten, door de gemengde oorzaak van de klachten en de interactie van klachten en de ziekte, worden er richtlijnen voor de medicamenteuze behandeling aanbevolen [58]. De belangrijkste punten zullen hier kort uitgelegd worden.

• Begin met lage doseringen van antidepressiva en bouw dit langzaam op, door middel van dosistitratie, om ongewenste bijwerkingen te voorkomen.

• Baseer de keuze van het antidepressivum op de klachten van de patiënt. Bijvoorbeeld: Als de patiënt aanvullend last heeft van piekeren en/of slaapproblemen, kies dan voor een antidepressivum met een kalmerende werking.

• Informeer de patiënt over de uitgestelde werking van antidepressiva, om vroegtijdig stoppen te voorkomen.

• Behandel minstens 4 tot 6 maanden met antidepressiva (langer als de patiënt een geschiedenis heeft met depressieve periodes), om terugval te voorkomen.

• Controleer regelmatig de lichamelijke status van de patiënt en simultaan gebruik van andere medicatie.

• Om de behandeling af te bouwen en ontwenningsverschijnselen te voorkomen, halveer gedurende enkele weken de dosis.

3.4.1 Bijwerkingen

In de onderdelen medicamenteuze behandeling voor maagkanker en medicamenteuze behandeling voor depressie hebben we de bijwerkingen van de medicatie voor maagkanker en depressie genoemd. Opvallend is dat de bijwerkingen van antidepressiva vaak bestaan uit bijvoorbeeld misselijkheid en maag-darmklachten. Ook de verschillende behandelingen voor de kanker geven dikwijls dezelfde bijwerkingen. De originele symptomen van de maagkanker kunnen dus versterkt worden door de bijwerkingen van de medicatie die de patiënt krijgt.

Niet alle antidepressiva kunnen tegelijk genomen worden met een kankerbehandeling. Wanneer er een antidepressivum voor een kankerpatiënt wordt voorgeschreven, moet er heel goed gekeken worden naar de patiënt zijn ziektesymptomen, overige klachten, comorbiditeit met andere aandoeningen, overlevingsverwachting en geschiedenis met (antidepressieve) medicatie. Er zijn veel interacties tussen chemotherapie en antidepressiva bekend [59]. Enkele worden hieronder genoemd.

Sertraline, citalopram en escitalopram zijn de SSRI’s die de minste interactie geven met andere medicijnen, daarom worden deze vaak als eerste overwogen. Bovendien vallen sertraline en citalopram onder de voorkeursmedicijnen voor depressie onder ouderen, en een groot deel van de maagkankerpatiënten bevindt zich in deze groep.

Oxaliplatine is een vorm van chemotherapie die vaak bij de behandeling van maagkanker gegeven wordt. Het wordt afgeraden om tegelijk met dit medicijn ook een TCA of de SSRI sertraline te gebruiken [60]. Deze zorgen namelijk beide voor een langer QT interval in het hartritme, wat zou kunnen leiden tot een hartritmestoornis.

Docetaxel, ook een vorm van chemotherapie, kan niet gecombineerd worden met sint-janskruid [61]. Het gebruik van sint-janskruid kan de concentratie van de chemo verminderen, waardoor deze minder goed werkt.

3.4.4 Invloed van chemotherapie op depressie

Door chemotherapie kunnen patiënten veranderingen in cognitieve functies ervaren. Hier dragen stress, angst, bloedarmoede, cytokinen, hormonale veranderingen, depressie en neurotoxiciteit (negatieve effecten aan het zenuwstelsel door blootstelling aan giftige stoffen) verder aan bij. Maagkankerpatiënten die geen chemotherapie ontvangen, hebben over het algemeen meer stress dan maagkankerpatiënten die wel chemotherapie krijgen. Dit wordt verklaard doordat de kwaliteit van leven sterker achteruit gaat door een gastrectomie (het verwijderen van de maag) dan door het ontvangen van chemotherapie. Dit komt met name door de aanpassingen in het dagelijks leven en op het ontwikkelen van een negatief lichaamsbeeld. Echter, de patiënten die wel chemotherapie ontvangen hebben vaak meer last van cognitieve functiestoornissen. Zo hebben patiënten met chemotherapeutisch behandelde maagkanker vaak een verminderd concentratieniveau, taalvaardigheid en geheugen. Ook ervaren zij meer angst, depressie, vermoeidheidssymptomen, anorexia, hoofdpijn, braken, ondervoeding en gewichtsverlies. De leeftijd van de patiënt, de hoeveelheid chemotherapie en de algemene psychologische kwetsbaarheid spelen een rol in de ernst van de cognitieve klachten [67]. 

Chemotherapie kan een verminderde dichtheid van de grijze stof in de frontale, temporale, cerebellaire en rechter thalamusgebieden veroorzaken. Met name de schade die plaatsvindt in de frontaalkwab leidt tot cognitieve stoornissen, zeker wat betreft gedrag, leer- en geheugenprocessen. Ook de witte stof blijft niet volledig gespaard, deze wordt namelijk uitgeput door de chemotherapie. Dit resulteert in abnormale misvormingen in  dendrieten, structuren en dichtheid van de hersenen. Bovendien wordt door de cytokineontregeling het sympathische netwerk beschadigd. Dit netwerk bestaat uit het hippocampusvolume en het hersenmetabolisme in de frontale en temporale hersenschors. Door de schade in de witte stof vindt er hinder plaats in de neurotransmissie en wordt de patiënt minder goed in het snel verwerken van informatie. Mitochondriale schade en verminderde cellulaire activiteit versterken dit effect. Daarnaast vermindert chemotherapie de bloedstroom, wat ook een negatief effect heeft op het glucosemetabolisme in de hersenen en de cognitie [68]. 

Haloperidol wordt regelmatig gebruikt tegen chemo-geïnduceerde misselijkheidsklachten. Echter kan deze medicatie ook leiden tot depressieve gevoelens door de verminderde werking van dopamine [42].

3.4.5 Risicofactoren op het ontwikkelen van een depressie door chemotherapie

12-18% van de patiënten die chemotherapie krijgen, ontwikkelt een depressie [69]. Naar de risicofactoren hiervan wordt veel onderzoek gedaan, maar is ook nog veel onduidelijk. De belangrijkste risicofactoren op het ontwikkelen van een depressie door het krijgen van chemotherapie zijn:

• Sociale steun

• Angst

• Waargenomen stress en zelfredzaamheid

Andere factoren die ook hun invloed lijken te hebben zijn:

• Mensen in de familie met een geschiedenis van stemmingsstoornissen

• Eenzaamheid of een sociaal isolement

• Persoonlijke psychiatrische geschiedenis

• Kankertype en - stadium

• Persoonlijkheidskenmerken

• Stressvolle life-events

• Laag inkomen

• Gebrek aan sociale steun

• Ontstekingsfactoren

• Medicijnen

In sommige onderzoeken werden de factoren leeftijd, geslacht en het verlies van eetlust ook als risicofactoren gevonden. Echter niet in alle onderzoeken, hier zijn mogelijk andere verklaringen voor die waarschijnlijker zijn:

• Als je ouder bent, is de kans dat je een echtgenoot verliest, een slecht sociaal vangnet hebt en functionele beperkingen ervaart groter dan als je een jongere patiënt bent.

• Vrouwen ervaren doorgaans grotere fysieke problemen wanneer zij chemotherapie ontvangen dan mannen, hierdoor kan het verschil in depressie ontstaan

• Een verklaring voor een toename van depressie door verlies van eetlust moet mogelijk gezocht worden in het vitaminegebrek wat ontstaat als men minder eet. Van vitamine B12, B6 en foliumzuur is namelijk bekend dat ze beschermend werken tegen depressieve klachten.

Er is ook onderzocht wat de kans op het ontwikkelen van een depressie na chemotherapie vermindert. Van positieve copingstrategieën, vechtlust en hoop werd gevonden dat ze beschermen tegen het ontwikkelen van een depressie [69].  

We willen afsluiten met een aantal algemene aanbevelingen opgesplitst in drie categorieën: preventie/bewustmaking, vervolgonderzoek en interventies.

Preventie/bewustmaking:

• Omdat de symptomen van maagkanker en depressie erg op elkaar kunnen lijken, is het van belang dat artsen en patiënten zich hier bewust van zijn. Zo krijgen zowel de patiënt als de klachten de aandacht die ze verdienen en is er meer mogelijkheid voor een passende behandeling.

• We hebben de risicofactoren voor depressie, maagkanker en depressie door chemotherapie uitgebreid behandeld. Hieruit voortkomend zou ingespeeld kunnen worden op fundamentele preventie. Veel van de genoemde risicofactoren zijn veranderbaar en voorkomen is uiteraard beter dan genezen.  

• Specifiek voor mannen is het belangrijk om te vragen naar hun sociale vangnet. Aangezien zij minder vaak sociale steun ervaren dan vrouwen, wat een beschermende factor is tegen depressie. Daarom is het van belang dat zorgverleners hiernaar vragen en naar oplossingen zoeken, wanneer een sociaal vangnet ontbreekt.

• Het is van belang dat er meer alertheid ontstaat bij suïcide bij patiënten met maagkanker, zodat dit op tijd gesignaleerd wordt en voorkomen kan worden. Door zorgverleners bewust te maken van de frequentie van suïcidale gedachten bij maagkanker patiënten kunnen ze hier beter op inspelen tijdens de behandelingen.

Vervolgonderzoek:

• Er is meer onderzoek nodig naar de werking van antidepressiva bij maagkankerpatiënten, omdat het niet geheel duidelijk is hoe de antidepressiva opgenomen worden bij hen. Juist in een patiëntenpopulatie waarbij antidepressiva veel gebruikt wordt is dit belangrijk om te weten.

• Ook moet er meer onderzoek gedaan worden naar de werkzaamheid van antidepressiva als behandelmethode voor maagkanker. Hier lijken aanwijzingen voor, maar meer onderzoek is noodzakelijk.

Behandeling/interventies:

• Het zou nuttig zijn om een screeningsinstrument te ontwikkelen dat onderscheid kan maken tussen kankersymptomen en depressieklachten. Zo zouden zorgverleners geholpen kunnen worden in het onderscheiden hiervan en ook de patiënt zelf zou hier meer inzicht door kunnen krijgen in zijn/haar symptomen.

• Ook is er behoefte aan interventies die een gezonde leefstijl ter voorkoming van zowel depressie als maagkanker bevorderen. Leefstijl heeft namelijk veel invloed en interventies zijn relatief makkelijk te genereren. Specifiek voor deze patiëntengroep bestaat dit echter nog niet. 

• Ten slotte is er behoefte aan psychologische behandeling specifiek gericht op depressie bij maagkanker. Als dit specifiek aan de situatie is aangepast, zijn deze behandelingen vaak effectiever en wordt de kwaliteit van leven verhoogd. 

1.     Symptomen van maagkanker | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/kankersoorten/maagkanker/algemeen/symptomen-van-maagkanker

2.     Maag Lever Darm Stichting. Maagkanker - Wat is het? - Maag Lever Darm Stichting [Internet]. Maag Lever Darm Stichting. 2021. Beschikbaar op: https://www.mlds.nl/kanker/maagkanker/wat-is-het/

3.     Maagkanker - UMC Utrecht [Internet]. Beschikbaar op: https://www.umcutrecht.nl/nl/ziekte/maagkanker

4.     Slingeland Ziekenhuis. Maagkanker - Slingeland Ziekenhuis [Internet]. Beschikbaar op: https://www.slingeland.nl/maagkanker

5.     Oorzaken en risicofactoren van maagkanker | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/kankersoorten/maagkanker/algemeen/oorzaken-en-risicofactoren-van-maagkanker

6.     Overlevingscijfers van maagkanker | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/kankersoorten/maagkanker/algemeen/overlevingscijfers-van-maagkanker

7.     Behandeling van maagkanker | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/kankersoorten/maagkanker/behandelingen/behandeling-van-maagkanker#show-menu

8.     Kankersoorten [Internet]. Beschikbaar op: https://iknl.nl/kankersoorten

9.     Uitleg NKR cijfers [Internet]. Beschikbaar op: https://iknl.nl/nkr/uitleg-nkr-cijfers

10.  Prevalentie slokdarm- en maagkanker [Internet]. Beschikbaar op: https://iknl.nl/kankersoorten/slokdarm-en-maagkanker/registratie/prevalentie

11.  Startpagina - Gastro-oesofageale reflux(ziekte) (GORZ) - Richtlijn - Richtlijnendatabase [Internet]. Beschikbaar op: https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/gastro-oesofageale_reflux_ziekte_gorz_bij_kinderen_van_0-18_jaar/gastro-oesofageale_reflux_-_korte_beschrijving.html

12.  Ziekenhuis.nl. Endoscopie - onderzoek - Ziekenhuis.nl [Internet]. Beschikbaar op: https://www.ziekenhuis.nl/onderzoek-diagnose/e/endoscopie/item303

13.  Maag Lever Darm Stichting. Maagkanker - Hoe gaat het verder? - Maag Lever Darm Stichting [Internet]. Maag Lever Darm Stichting. 2023. Beschikbaar op: https://www.mlds.nl/kanker/maagkanker/hoe-gaat-het-verder/

14.  Maagkanker? Lees betrouwbare info - Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/kankersoorten/maagkanker/algemeen/wat-is-maagkanker

15.  Wat is palliatieve zorg? | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/gevolgen-van-kanker/niet-meer-beter-worden/palliatieve-zorg/wat-is-palliatieve-zorg

16.  Operatie bij maagkanker | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/kankersoorten/maagkanker/behandelingen/operatie-bij-maagkanker

17.  Maag Lever Darm Stichting. Verwijderen van (een deel van) de maag - Maag Lever Darm Stichting [Internet]. Maag Lever Darm Stichting. 2023. Beschikbaar op: https://www.mlds.nl/ziekten/operaties/verwijderen-van-een-deel-van-de-maag/#:~:text=Een%20andere%20mogelijkheid%20om%20het,op%20de%20dunne%20darm%20aangesloten.

18.  Themes U. Intervention for Gastric Outlet and Duodenal Obstruction [Internet]. Radiology Key. 2015. Beschikbaar op: https://radiologykey.com/intervention-for-gastric-outlet-and-duodenal-obstruction/

19.  Surgery to relieve the symptoms of stomach cancer [Internet]. Beschikbaar op: https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/stomach-cancer/treatment/surgery/surgery-relieve-symptoms

20.  Bijwerkingen van chemotherapie | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/soorten-behandelingen/chemotherapie/bijwerkingen-van-chemotherapie/bijwerkingen-van-chemotherapie

21.  Bestraling als behandeling bij kanker [Internet]. UMCG. Beschikbaar op: https://www.umcg.nl/-/bestraling

22.  Doelgerichte therapie bij maagkanker | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/kankersoorten/maagkanker/behandelingen/doelgerichte-therapie-bij-maagkanker#:~:text=is%20targeted%20therapy.-,Trastuzumab%20bij%20uitgezaaide%20maagkanker,2%20op%20de%20kankercellen%20zit

23.  Bijwerkingen van doelgerichte therapie | Kanker.nl [Internet]. Kanker.nl. Beschikbaar op: https://www.kanker.nl/soorten-behandelingen/doelgerichte-therapie/algemeen/bijwerkingen-van-doelgerichte-therapie

24.  Kanker K op T. Doelgerichte therapie [Internet]. Alles Over Kanker. 2020. Beschikbaar op: https://www.allesoverkanker.be/doelgerichte-therapie

25.  Rupp SK, Stengel A. Influencing Factors and Effects of Treatment on Quality of Life in Patients With Gastric Cancer—A Systematic Review. Frontiers in Psychiatry. 1 juli 2021;12. Beschikbaar op: https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.656929

26.  Grassi L, Spiegel D, Riba M. Advancing psychosocial care in cancer patients. F1000Research. 4 december 2017;6:2083. Beschikbaar op: https://doi.org/10.12688/f1000research.11902.1

27.  Kouhestani M, Gharaei HA, Fararouei M, Ghahremanloo HH, Ghaiasvand R, Dianatinasab M. Global and regional geographical prevalence of depression in gastric cancer: a systematic review and meta-analysis. BMJ Supportive & Palliative Care. 20 mei 2020;12(e4):e526–36. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1136/bmjspcare-2019-002050

28.  GGZ Standaarden [Internet]. Beschikbaar op: https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/depressieve-stoornissen/introductie

29.  Castagna G. Cijfers depressie [Internet]. Trimbos-instituut. 2022. Beschikbaar op: https://www.trimbos.nl/kennis/cijfers/depressie/

30.  GGZ standaarden [Internet]. Beschikbaar op: https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/comorbiditeit/introductie

31.  Hersenstichting. Werking van de hersenen - Hersenstichting [Internet]. Hersenstichting. 2023. Beschikbaar op: https://www.hersenstichting.nl/de-hersenen/werking-van-de-hersenen/

32.  Olivier B. Serotonin: A never-ending story. European Journal Of Pharmacology. 1 april 2015;753:2–18. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.ejphar.2014.10.031

33.  Meltzer HY. Serotonergic dysfunction in depression. British Journal Of Psychiatry. 1 december 1989;155(S8):25–31. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1192/s0007125000291733

34.  Baik JH. Dopamine Signaling in reward-related behaviors. Frontiers in Neural Circuits. 1 januari 2013;7. Beschikbaar op: https://doi.org/10.3389/fncir.2013.00152

35.  Belujon P, Grace AA. Dopamine system dysregulation in major depressive disorders. International Journal Of Neuropsychopharmacology. 29 juni 2017;20(12):1036–46. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1093/ijnp/pyx056

36.  Godby RC, Dai C, Al‐Obaidi M, Giri S, Young‐Smith C, Kenzik K, e.a. Depression among older adults with gastrointestinal malignancies. Journal Of Geriatric Oncology/Journal Of Geriatric Oncology. 1 mei 2021;12(4):599–604. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.jgo.2020.10.020

37.  Centraal Bureau voor de Statistiek. Beperkingen in dagelijkse handelingen bij ouderen. Centraal Bureau Voor de Statistiek [Internet]. 28 april 2015; Beschikbaar op: https://www.cbs.nl/nl-nl/achtergrond/2015/18/beperkingen-in-dagelijkse-handelingen-bij-ouderen

38.  Lloyd‐Williams M, Shiels C, Taylor F, Dennis M. Depression — An independent predictor of early death in patients with advanced cancer. Journal Of Affective Disorders. 1 februari 2009;113(1–2):127–32. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.jad.2008.04.002

39.  Li M, Fitzgerald P, Rodin G. Evidence-Based Treatment of Depression in Patients With Cancer. Journal Of Clinical Oncology. 10 april 2012;30(11):1187–96. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1200/jco.2011.39.7372 

40. Salari, N., Rezaie, L., Khazaie, H. et al. The effect of acceptance and commitment therapy on anxiety and depression in patients with cancer: A systematic review. Curr Psychol 42, 5694–5716 (2023). https://doi.org/10.1007/s12144-021-01934-x

41.  Zorginstituut Nederland. depressie [Internet]. Beschikbaar op: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/indicatieteksten/depressie

42.  Smith HR. Depression in cancer patients: Pathogenesis, implications and treatment (Review). Oncology Letters. 9 februari 2015;9(4):1509–14. Beschikbaar op: https://doi.org/10.3892/ol.2015.2944

43.  Oyetunji A, Huelga CB, Bunte K, Tao R, Bellman V. Use of ketamine for depression and suicidality in cancer and terminal patients: Review of current data. AIMS Public Health. 1 januari 2023;10(3):610–26. Beschikbaar op: https://doi.org/10.3934/publichealth.2023043

44.  Nobakht SZ, Akaberi M, Mohammadpour AH, Moghadam AT, Emami SA. Hypericum perforatum: Traditional uses, clinical trials, and drug interactions. DOAJ (DOAJ: Directory Of Open Access Journals). 1 september 2022;25(9):1045–58. Beschikbaar op: https://doaj.org/article/a9fd0d3b96cc439798abfd0f7f40d6bb

45.  Apotheek.nl [Internet]. Beschikbaar op: https://www.apotheek.nl/medicijnen/sint-janskruid#wat-zijn-mogelijke-bijwerkingen

46.  Oh PJ, Lim SY. Change of Cancer Symptom, Depression and Quality of Life based on Phases of Chemotherapy in Patients with Colorectal or Stomach Cancer: A Prospective Study. Seong’in Ganho Haghoeji. 1 januari 2017;29(3):313. Beschikbaar op: https://doi.org/10.7475/kjan.2017.29.3.313

47.  McFarland DC, Riba M, Grassi L. Clinical Implications of Cancer Related Inflammation and Depression: A Critical Review. Clinical Practice And Epidemiology in Mental Health. 31 december 2021;17(1):287–94. Beschikbaar op: https://doi.org/10.2174/1745017902117010287

48.  Da Silva Juver JP, Verçosa N. Depressão em pacientes com dor no câncer avançado. Revista Brasileira de Anestesiologia. 1 juni 2008;58(3):287–98. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1590/s0034-70942008000300012

49.  Appelhans BM, Whited MC, Schneider KL, Ma Y, Oleski JL, Merriam PA, e.a. Depression Severity, Diet Quality, and Physical Activity in Women with Obesity and Depression. Journal Of The Academy Of Nutrition And Dietetics. 1 mei 2012;112(5):693–8. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.jand.2012.02.006

50.  Jia Y, Li F, Liu YF, Zhao J, Leng M, Chen L. Depression and cancer risk: a systematic review and meta-analysis. Public Health (London). 1 augustus 2017;149:138–48. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.puhe.2017.04.026

51.  Le Moal M, Mayo W. Functional Neuroscience of Mood Disorders. Biological Psychiatry 2002; 803–14.

52.  Reiche EMV, Morimoto HK, Nunes SMV. Stress and depression-induced immune dysfunction: Implications for the development and progression of cancer. International Review Of Psychiatry. 1 januari 2005;17(6):515–27. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1080/02646830500382102

53.  Bianchi ME. DAMPs, PAMPs and alarmins: all we need to know about danger. Journal Of Leukocyte Biology. 10 oktober 2006;81(1):1–5. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1189/jlb.0306164

54.  Roohi E, Jaafari N, Hashemian F. On inflammatory hypothesis of depression: what is the role of IL-6 in the middle of the chaos? Journal Of Neuroinflammation. 16 februari 2021;18(1). Beschikbaar op: https://doi.org/10.1186/s12974-021-02100-7

55.  Wiggins T, Kumar S, Markar SR, Antonowicz S, Hanna GB. Tyrosine, Phenylalanine, and Tryptophan in Gastroesophageal Malignancy: A Systematic Review. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention. 1 januari 2015;24(1):32–8. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1158/1055-9965.epi-14-0980

56.  Huang T, Zhou F, Wang-Johanning F, Kang N, Wei Y. Depression accelerates the development of gastric cancer through reactive oxygen species-activated ABL1 (Review). Oncology Reports. 23 september 2016;36(5):2435–43. Beschikbaar op: https://doi.org/10.3892/or.2016.5127

57.  Han KH, Hwang IC, Kim S, Bae JM, Kim YW, Ryu KW, e.a. Factors associated with Depression in Disease-Free Stomach Cancer Survivors. Journal Of Pain And Symptom Management. 1 oktober 2013;46(4):511–22. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.jpainsymman.2012.10.234

58.  Grassi L, Nanni MG, Rodin G, Li M, Caruso R. The use of antidepressants in oncology: a review and practical tips for oncologists. Annals Of Oncology. 1 januari 2018;29(1):101–11. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1093/annonc/mdx526

59.  Turossi-Amorim ED, Camargo B, Nascimento DZD, Schuelter‐Trevisol F. Potential Drug Interactions Between Psychotropics and Intravenous Chemotherapeutics Used by Patients With Cancer. The Journal Of Pharmacy Technology. 18 februari 2022;38(3):159–68. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1177/87551225211073942

60.  Zorginstituut Nederland. oxaliplatine [Internet]. Beschikbaar op: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/o/oxaliplatine

61.  Zorginstituut Nederland. docetaxel [Internet]. 2024. Beschikbaar op: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/d/docetaxel

62.  Po WW, Thein W, Khin PP, Khing TM, Han KWW, Park CH, e.a. Fluoxetine Simultaneously Induces Both Apoptosis and Autophagy in Human Gastric Adenocarcinoma Cells. Biomolecules & Therapeutics. 1 maart 2020;28(2):202–10. Beschikbaar op: https://doi.org/10.4062/biomolther.2019.103

63.  Khing TM, Po WW, Sohn UD. Fluoxetine Enhances Anti-tumor Activity of Paclitaxel in Gastric Adenocarcinoma Cells by Triggering Apoptosis and Necroptosis. Anticancer Research/Anticancer Research. 1 november 2019;39(11):6155–63. Beschikbaar op: https://doi.org/10.21873/anticanres.13823

64.  Mu C, Peng RK, Guo C, Li A, Yang XM, Zeng R, e.a. Discovery of sertraline and its derivatives able to combat drug-resistant gastric cancer cell via inducing apoptosis. Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters. 1 juni 2021;41:127997. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.bmcl.2021.127997

65.  Zheng Y, Chang X, Huang Y, He D. The application of antidepressant drugs in cancer treatment. Biomedicine & Pharmacotherapy. 1 januari 2023;157:113985. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.biopha.2022.113985

66.  Stillhart C, Vučićević K, Augustijns P, Basit AW, Batchelor H, Flanagan T, e.a. Impact of gastrointestinal physiology on drug absorption in special populations––An UNGAP review. European Journal Of Pharmaceutical Sciences. 1 april 2020;147:105280. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.ejps.2020.105280

67.  Yu YJ, Ahn SH, Cho YA, Ryu E, Kim E. Factors Affecting Cognitive Function in Patients with Stomach Cancer. Asian Oncology Nursing. 1 januari 2018;18(4):241. Beschikbaar op: https://doi.org/10.5388/aon.2018.18.4.241

68.  Das A, Ranadive N, Kinra M, Nampoothiri M, Arora D, Mudgal J. An Overview on Chemotherapy-induced Cognitive Impairment and Potential Role of Antidepressants. Current Neuropharmacology. 1 september 2020;18(9):838–51. Beschikbaar op: https://doi.org/10.2174/1570159x18666200221113842

69.  Wen S, Xiao H, Yang Y. The risk factors for depression in cancer patients undergoing chemotherapy: a systematic review. Supportive Care in Cancer. 17 september 2018;27(1):57–67. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s00520-018-4466-9

70.  Sugawara A, Kunieda E. Suicide in patients with gastric cancer: a population-based study. Japanese Journal Of Clinical Oncology. 31 augustus 2016;46(9):850–5. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1093/jjco/hyw075

71.  Elshanbary AA, Zaazouee MS, Hasan SM, Abdel-Aziz W. Risk factors for suicide mortality and cancer‐specific mortality among patients with gastric adenocarcinoma: A SEER based study. Psycho-oncology (Chichester, England). 28 augustus 2021;30(12):2067–76. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1002/pon.5804

72.  Bowden MB, Walsh NJ, Jones AJS, Talukder A, Lawson A, Kruse E. Demographic and clinical factors associated with suicide in gastric cancer in the United States. Journal Of Gastrointestinal Oncology. 1 oktober 2017;8(5):897–901. Beschikbaar op: https://doi.org/10.21037/jgo.2017.08.02