Welkom! 

Welkom op onze WIKI-pagina over atopisch eczeem en depressie. De informatie op deze website is gebaseerd op wetenschappelijke literatuur (anno 2024). In de eerste twee delen van deze WIKI worden atopisch eczeem en depressie beschreven. Vervolgens gaan we in op de interactie tussen deze twee ziektebeelden. Deze WIKI is geschreven voor zowel kinderen als volwassenen met atopisch eczeem die daarbij ook depressieve klachten hebben, of patiënten die enkel last hebben van atopisch eczeem. Verder is deze pagina ook bestemd voor geïnteresseerden, naasten of hulpverleners die te maken hebben met patiënten die last hebben van atopisch eczeem. Echter, niet alle informatie op deze WIKI zal van toepassing zijn op de situatie van u of uw naaste.

Deze pagina is gemaakt door masterstudenten Medische Psychologie aan Tilburg University. Als u vragen heeft na het lezen van deze WIKI, dan wordt geadviseerd contact op te nemen met uw huisarts. Mocht u vermoeden zelf een depressie te hebben of mocht u iemand kennen die mogelijk een depressie heeft, klik dan hier.

Terug naar startpagina psychofarmacologie

De inhoudsopgave

De ernst van het eczeem wordt bepaald aan de hand van de Three-Item-Severity (TIS)-score[3]. Hierbij worden drie aspecten van eczeem gescoord op de plek waar de eczeem het duidelijkste is, namelijk roodheid, oedeem/papels en krabeffecten[3]. Deze aspecten kunnen de volgende scores krijgen; afwezig = 0, mild = 1, matig = 2 en ernstig = 3[3]. Uiteindelijk worden de scores van de drie aspecten bij elkaar opgeteld en vormt dit de TIS score. De volgende gradaties worden onderscheiden:

-       Mild eczeem heeft een TIS-score lager dan 3. 

-       Matig eczeem heeft een TIS-score tussen de 3 en de 6. 

-       Ernstig eczeem heeft een TIS-score hoger dan 6. 

Om een beeld te krijgen van hoe atopisch eczeem eruit kan zien, tonen afbeeldingen 1, 2 en 3 voorbeelden van de uiting van atopisch eczeem. Deze afbeeldingen zijn afkomstig van Wikipedia en copyright free verworven op 25/03/2024. 

Atopisch eczeem is gerelateerd aan een verhoogd risico op meerdere comorbiditeiten, zoals voedselallergie, allergische rhinitis, astma en psychische stoornissen, zoals autisme en depressie[9]. Later in deze WIKI zal het verband tussen atopisch eczeem en depressie uitgelicht worden.  

1.1.2      Oorzaak en risicofactoren

De precieze oorzaak voor atopisch eczeem is nog onbekend[3].Wel is bekend dat deze vorm van eczeem een gevolg is van een niet-infectieuze ontstekingsreactie van de huid, wat veroorzaakt kan worden door zowel interne als externe factoren[1]. Deze zullen hieronder worden toegelicht.

Zo blijkt er een sterk genetisch component te zijn in de ontwikkeling van atopisch eczeem[1,6] . Er is namelijk vaak sprake van een aangeboren afwijking van het huidbarrière-eitwit filaggrine[1]. Filaggrine is een eiwit dat ons lichaam helpt bij het behouden van een gezonde en beschermende barrière op de oppervlakte van de huid[5] . Wanneer er niet genoeg filaggrine aanwezig is om een stevige huidbarrière te creëren, kan de huid minder vocht vasthouden en kunnen bacteriën en virussen de huid binnendringen. Hierdoor hebben mensen met atopisch eczeem een drogere huid dan normaal die zeer vatbaar is voor infecties[1,3,5]. Daarnaast hebben mensen met atopisch eczeem ook vaak een verhoogde gevoeligheid voor bepaalde allergenen, zowel die ze inademen als die in voeding zitten. Dit heet ook wel een IgE-gemedieerde sensibilisatie voor inhalatie en voedselallergenen[3]. Deze allergenen veroorzaken ontstekingsreacties en kunnen op die manier bijdragen aan het ontstaan en verergeren van de eczeem symptomen[10]. Tot slot blijkt dat er in de diepere lagen van de huid, de zogenaamde dermis (zie afbeelding 4), sprake is van een verhoogde activiteit van ontstekingscellen rondom de bloedvaten[3]. Met andere woorden is er een toegenomen perivasculaire infiltratie van ontstekingscellen. Deze verhoogde immuunreactie leidt tot aantasting van de huidbarrière[11].

1.1.3      Epidemiologie 

Atopisch eczeem ontwikkelt zich vaak rond de leeftijd van drie tot vier maanden oud, maar kan zich ook pas in de volwassenheid ontwikkelen[3,6]. Atopisch eczeem hoeft niet persistent te zijn, aangezien 80% van de patiënten met eczeem geen symptomen meer ervaart na de leeftijd van 15 jaar[3]. 

De incidentie en prevalentie van atopisch eczeem is sterk afhankelijk van de leeftijd van de patiënt[1]. Het aantal gevallen van atopisch eczeem in de huisartsenpraktijk neemt af met de leeftijd [1]. De prevalenties zijn als volgt:

-       Bij kinderen jonger dan 1 jaar is het 14%. Met andere woorden zijn dit 144 kinderen met eczeem per 1000 patiënten. 

-       Bij kinderen tussen 1 en 4 jaar oud is het 8%, ofwel 83 per 1000 patiënten. 

-       Bij kinderen tussen  4 en 18 jaar oud is het 3%, ofwel 30 per 1000 patiënten.

-       Bij volwassenen ouder dan 18 jaar is het 1,5 %, ofwel 15 per 1000 patiënten. 

De lifetime prevalentie van atopisch eczeem is 10%, wat betekent dat de kans dat iemand in zijn leven atopisch eczeem krijgt één op tien is[11].

Wat betreft genderverschillen bij atopisch eczeem waren er in 2021 bij de Nederlandse huisartsenpraktijken 147.000 nieuwe patiënten met atopisch eczeem, waarvan 68.1000 mannen en 79.500 vrouwen[12]. Dit komt overeen met een incidentie van 7,8 nieuwe patiënten per 1000 mannen en 9.0 nieuwe patiënten per 1000 vrouwen. De incidentie van atopisch eczeem vertoont een piek bij jonge kinderen[12]. Daarnaast komt atopisch eczeem vaker voor bij jongens dan bij meisjes in de leeftijdsgroep van jonge kinderen, in tegenstelling tot oudere leeftijdsgroepen.

1.1.4      Prognose

De ernst en omvang van de atopisch eczeem kunnen sterk variëren door de tijd[3]. Klachtenvrije perioden worden vaak afgewisseld met verslechteringen. Er zijn een aantal factoren die grote invloed hebben op de verergering van atopisch eczeem, zoals ziekte, stress, warm of juist koud weer, het gebruik van schoonmaakmiddelen, zweten en contact met textiel[3]. Verder kan het regelmatig aanbrengen van zeepproducten en water op de huid zorgen voor een verdere verstoring van de barrièrefunctie van de huid, wat zorgt voor meer uitdroging van de huid[3]. 

Daarnaast zijn er ook een aantal risicofactoren die bijdragen aan het ontwikkelen van persisterend eczeem, zoals het ontstaan van eczeem vóór de leeftijd van één jaar, een ernstige vorm van eczeem in de vroege kinderjaren en de aanwezigheid van bijkomende astma[3].

1.2 Behandeling atopische eczeem

De behandeling van atopisch eczeem wordt met name bepaald door de plaats en de ernst van het eczeem. Zowel bij mild, matig als ernstig eczeem is het belangrijk om voorafgaand aan een behandeling een niet-medicamenteus beleid te hebben besproken. Wanneer klachten aanhouden na dit beleid wordt overgegaan op de basisbehandeling voor eczeem, namelijk het smeren van neutrale crèmes en zalven (‘indifferente middelen’). Bij matig en ernstig eczeem kan naast het gebruik van deze indifferente middelen worden gestart met medicatie dat ook in de vorm van een crème of zalf op de huid wordt aangebracht (‘topisch corticosteroïden’). In het geval van zeer ernstig eczeem kan de zorg overgaan in tweedelijnszorg. Hierin wordt allereerst gestart met het sterkste corticosteroïd (klasse 3 of 4), wat vervolgd wordt door ureum bevattende indifferente middelen, fototherapie en/of conventioneel systemische immunosuppressivum of dupilumab[13]. Verdere informatie over mogelijkheden voor behandeling van atopisch eczeem, zoals lichttherapie, vindt u op deze website.

1.2.1 Niet-medicamenteus beleid

Het voorkomen van uitlokkende factoren
Het is belangrijk dat patiënten op de hoogte zijn van verschillende factoren die de jeuk, c.q. het aopisch eczeem kunnen verergeren. Het frequent gebruik van water en zeepproducten kan de barrièrefunctie van de huid verstoren waardoor de huid extra uitdroogt. Daarnaast zijn er nog enkele andere factoren die het eczeem kunnen verergeren. Denk hierbij aan wollen of synthetische kleding, ziekte, zweten, stress, het klimaat (temperatuur) en het gebruik van schoonmaakmiddelen[13]. 

Het smeren van neutrale crèmes en zalven (indifferente middelen)          
Deze middelen bevatten geen medicamenteus werkzame stoffen maar door bepaalde eigenschappen van de bases zorgen ze voor hydratatie, bescherming en verzachting voor de huid[13]. Er is weinig wetenschappelijk bewijs voor de effecten van indifferente middelen, desondanks worden deze wereldwijd als basisbehandeling aangeraden om het vochtgehalte en daarmee de barrièrefunctie van de huid te vergroten[14]. Het gevoel van droogheid, jeuk en irritatie wordt op deze manier verminderd. Bovendien lijkt bij het gebruik van indifferente middelen een mindere hoeveelheid van corticosteroïd nodig te zijn. De keuze van de base van het middel (een crème/zalf en vet/minder vet) is erg van belang voor de effectiviteit. Zalven zijn over het algemeen vetter dan crèmes. Daarom wordt bij eczeem met voornamelijk vocht en blaasjes (nattend eczeem) het beste een crème basis gebruikt. Daarnaast wordt bij een droge en schilferende huid (droog eczeem) een vette crème of zalf gebruikt en bij zeer droog eczeem een vette zalf[14]. 

1.2.2 Medicamenteus beleid

Topische corticosteroiden        
Topisch betekent dat het rechtstreeks op de huid wordt aangebracht. Corticosteroïden zijn de werkzame stoffen. Topische corticosteroïden kunnen dan ook als crème, zalf, gel of lotion op de huid worden aangebracht. Deze medicijnen hebben een ontstekingsremmende werking[15]. Dit houdt in dat ze de ophoping van immuuncellen in het ontstoken weefsel verminderen, de hoeveelheid witte bloedcellen dat zich aan de bloedvatwanden hecht beperkt wordt en ze remmen de productie van ontstekingsbevorderende stoffen. Bovendien wordt de celdeling van de buitenste huidlaag geremd (antimitotisch) door corticosteroïden. Op deze manier zorgen de medicijnen ervoor dat de ontstekingsverschijnselen verdwijnen of worden verminderd, evenals de klachten zoals jeuk en het aantal uitbarstingen (exacerbaties) van het eczeem. Het farmacotherapeutisch kompas deelt de topische corticosteroïden in 4 klassen in, waarvan klasse 1 het minst sterk en klasse 4 het sterkst[15] (zie Tabel 2). 

Ciclosporine                  
Ciclosporine is een medicijn dat het immuunsysteem onderdrukt en meestal wordt voorgeschreven wanneer een patiënt niet reageert op de topische behandeling of deze behandeling niet voldoende effectief is[16]. Voor volwassenen en kinderen > 2 jaar heeft ciclosporine binnen deze groep medicijnen de voorkeur omdat het relatief snel werkt, er het meeste onderzoek naar gedaan is en het in Nederland van de orale immuunonderdrukkende medicijnen als enige is geregistreerd voor ernstig atopisch eczeem[13]. Ciclosporine werkt door de activiteit van bepaalde immuuncellen (T-cellen) te onderdrukken en hiermee de ontstekingsreacties op de huid te verminderen[17]. Belangrijk is om dit medicijn alleen onder intensieve controle van een arts te gebruiken gezien het relatief veel interacties heeft met andere medicatievormen en vanwege bijwerkingen.

Dupilumab    
Dupilumab wordt voorgeschreven bij patiënten met ernstig atopisch eczeem die onvoldoende effect ervaren van intensieve plaatselijke therapie en na het falen van minstens één immuunonderdrukkend medicijn[18]. Verschillende studies hebben aangetoond dat dupilumab een significante verbetering kan bieden tegen de symptomen van atopische dermatitis[19].

1.2.3 Bijwerkingen van medicatie

In Tabel 2 is de soort medicatie met bijbehorende indicatie, toedieningsvorm en de meest voorkomende bijwerkingen beschreven.

Onderdeel 3: De interactie tussen atopisch eczeem en depressie

In dit derde onderdeel zal de interactie tussen atopisch eczeem en depressie worden besproken. Er wordt beschreven hoe bepaalde medicatie de aandoeningen wederzijds kan beïnvloeden. Daarnaast wordt de interactie in het licht gezet van een biopsychosociaal model. 

3.1 Medicatie voor eczeem en depressie

Uit beschikbare literatuur blijkt dat medicatie voor eczeem en depressie wederzijds (in)directe effecten op elkaar kunnen hebben. Vanuit beide kanten zal dit hieronder worden besproken. 

3.1.1 Effect van antidepressiva op eczeem

In deze sectie wordt ingegaan op het effect van antidepressiva op eczeem. Zoals de naam al zegt, werden antidepressiva ontwikkeld om een depressieve stemming tegen te gaan. Echter, tegenwoordig worden antidepressiva steeds vaker ingezet bij andere ziektebeelden, zoals bij eczeem.

Een kernsymptoom van eczeem is aanhoudende jeuk. Kaur en Sinha hebben in hun review uitgebreid onderzoek gedaan naar het jeukwerende vermogen van antidepressiva [44]. Bij aandoeningen waarbij er sprake is van ernstige jeuk, kunnen er als derdelijns behandeling antidepressiva ingezet worden. Dit omvat onder andere TCA’s (doxepine, amitripyline) en SSRI’s (escitalopram, fluoxetine, fluvoxamine, paroxetine en sertraline) [44]. Het precieze mechanisme van de jeukwerende werking van antidepressiva is nog niet volledig begrepen. Echter, de chemische structuur van antidepressiva lijkt op de chemische structuur van medicatie die is ontwikkeld om jeuk te bestrijden. Beide medicijnen blokkeren de H1- en H2 histaminereceptoren en dit lijkt onderdeel te zijn van de reden dat antidepressiva jeuk kan verminderen [44]. Bovendien lijkt de remming van de heropname van serotonine ook verband te hebben met de mindering in jeuk. Ondanks de veelbelovende werking van antidepressiva, zijn er bijwerkingen, te denken aan gewichtstoename [45]. Kortom, antidepressiva, zoals TCA’s en SSRI’s hebben een jeukwerende werking en kunnen dus effectief zijn in de behandeling van eczeem. Echter, er is sprake van bijwerkingen. Meer onderzoek naar het optimaliseren van de behandeling met antidepressiva bij patiënten met eczeem zou de behandeling kunnen optimaliseren. 

De niet-selectieve serotonine heropnameremmer trazodon heeft als vaak voorkomende bijwerking huiduitslag en jeuk [46]. Deze bijwerking komt bij 1% tot 10% van de patiënten die deze medicatie slikt voor. Ondanks dat er nog geen onderzoek naar is gedaan, lijkt trazodon dus niet de eerste keus antidepressiva bij een depressieve patiënt die ook last heeft van eczeem.

3.1.2 Effect van medicatie voor eczeem op depressie

Voor ernstige gevallen van eczeem, zoals atopisch eczeem, wordt vaak gebruik gemaakt van een systemische therapie [48]. Systemische behandeling verwijst naar de behandeling van een medische aandoening met medicijnen die het hele lichaam beïnvloeden. Systemische medicatie wordt meestal ingenomen via de mond (oraal) in de vorm van tabletten, capsules, of vloeistoffen. Er wordt overgaan op systemische therapie wanneer lokale behandeling niet voldoende werkt. Eerder in deze WIKI hebben wij deze vorm van medicatie niet benoemd, omdat deze vorm van medicatie enkel tijdelijk wordt toegevoegd aan off-label medicatie voor atopisch eczeem. Off-label medicatie wordt in minimale mate voorgeschreven en is niet toepasbaar voor de meerderheid van de atopisch eczeem patienten. Echter, in sommige onderzoeken wordt wel gesproken over het oraal toedienen van corticosteroiden en het verband met depressie. Vanwege deze reden bespreken wij deze vorm van medicatie kort. 

Het oraal toedienen van glucocorticoïden, zoals corticosteroïden is bij de behandeling van atopisch eczeem onderdeel van de systemische therapie[47]. Hoewel zij effectief zijn in het verminderen van ontsteking en jeuk [49, 50], kunnen ze bij langdurig of overmatig gebruik ook bijwerkingen hebben, zoals stemmingsveranderingen en depressieve symptomen. Dit komt doordat glucocorticoïden de balans van neurotransmitters in de hersenen kunnen beïnvloeden [51, 52]. Een voorbeeld van een dergelijke neurotransmitter is serotonine, welke een belangrijke rol speelt bij het reguleren van de stemming. Verstoringen in deze neurotransmittersystemen kunnen dus leiden tot stemmingsstoornissen, waaronder depressie [51, 52]. Voor meer uitleg over neurotransmittersystemen en de werking ervan, verwijzen wij u graag door naar het volgende filmpje. 

Ook wordt er bij de systemische therapie voor atopisch eczeem vaak overgegaan op het gebruik van zogenaamde “biologicals” [48]. Biologicals kunnen het immuunsysteem moduleren en zo ontstekingsreacties verminderen, welke verantwoordelijk zijn voor het atopisch eczeem [26]. Tegelijkertijd kunnen deze ‘biologicals’ zoals dupilumab, door hun ontstekingsremmende werking, indirect ook een positief effect hebben op depressieve symptomen. Depressie wordt in enkele onderzoeken namelijk geassocieerd met een verhoogde ontstekingsrespons in het lichaam [30, 31, 32]. Het verminderen of blokkeren van de neurotransmitters die actief zijn bij ontsteking, kan zodoende bevorderlijk zijn voor het verminderen van depressieve symptomen [32, 53].

3.1.3 De interactie tussen eczeem medicatie en antidepressiva

Eerder in deze WIKI zijn de behandelingen voor zowel atopisch eczeem als depressie besproken. Hier zal besproken worden wat de mogelijke interacties kunnen zijn bij het gelijktijdig behandelen van atopisch eczeem als een depressie. 

De behandeling van eczeem omvat het gebruik van corticosteroïden. Langdurig gebruik van corticosteroïden kan leiden tot een verlaagd niveau van serotonine in de hersenen [54]. Dit komt doordat corticosteroïden de functie van de 5-HT1a-receptoren verlagen, waardoor deze receptoren minder gevoelig worden voor serotonine. Het lagere serotoninegehalte in de hersenen kan mogelijk leiden tot een depressie. Daar tegenover wordt voor de behandeling van een depressie vaak medicatie gebruikt die het beschikbare serotoninegehalte in de hersenen juist verhoogt[43]. Aangezien beide soorten medicatie het serotoninegehalte beïnvloeden, kan het zijn dat ze elkaars effecten tegenwerken of verminderen. 

Verder wordt afgeraden om MAO-remmers en TCA’s te combineren met het gebruik van corticosteroïden, aangezien deze combinatie zou kunnen leiden tot hartritmestoornissen, wat levensbedreigend kan zijn[55,56]. Deze soorten medicatie verlengen namelijk allemaal de tijd die nodig is voor de ventrikels van het hart om samen te trekken en weer te ontspannen (een QT interval)[55, 57]. Gezien het gebrek aan onderzoek naar de interactie-effecten zal toekomstig onderzoek de daadwerkelijke interacties van deze behandelingen moeten uitwijzen. 

3.2 De wisselwerking tussen depressie en atopisch eczeem

De relatie tussen eczeem en depressie is complex en beïnvloedt elkaar wederzijds. Zo kan slaaptekort bij eczeem door aanhoudende jeuk bijdragen aan depressie, terwijl slaapgebrek bij depressie de eczeem klachten kan verergeren. Begrip van deze interactie is cruciaal voor een juiste behandeling en het verbeteren van het welzijn van de patiënt.

3.2.1 Atopisch eczeem leidt tot depressie 

Eczeem heeft een aanzienlijke impact op het dagelijks leven van mensen die eraan lijden [25]. De voortdurende sensaties van jeuk en irritatie, sensaties die normaal gesproken als vervelend worden ervaren, vormen voor eczeem patiënten een constante uitdaging zonder gemakkelijke verlichting. Dit voortdurende ongemak kan op den duur leiden tot gevoelens van neerslachtigheid en depressie [26].

Daarbij ervaren mensen met eczeem vaak gevoelens van schaamte en het gevoel anders behandeld te worden vanwege hun aandoening [26]. Opmerkingen en in sommige gevallen zelfs pesterijen kunnen op die manier leiden tot een teruggetrokken levensstijl en sociale isolatie, waardoor de last van eczeem nog zwaarder wordt. Indirect kan dit dus ook weer invloed hebben op het ontwikkelen van een depressie. 

Daarnaast is slaap voor veel patiënten met eczeem een voortdurende strijd. Ongeveer 60% van hen worstelt met slapeloosheid als gevolg van de jeuk [29]. Slapeloosheid leidt niet alleen tot vermoeidheid overdag, maar vergroot ook het risico op het ontwikkelen van mentale aandoeningen zoals depressie [29]. 

Als laatste is er nog een mediërende rol van de ontstekingsmediatoren bij atopisch eczeem die kunnen bijdragen aan het ontstaan van depressie [32]. ‘Mediërende factoren’ betekent in dit geval dat er factoren zijn, die een verband hebben met zowel de huidaandoening als de depressie. 

Normaal gesproken wordt de huid beschermd tegen schadelijke invloeden van buitenaf, zoals bacteriën en allergenen, door de zogenaamde "huidbarrière". Bij mensen met eczeem is deze barrière verstoord, waardoor de huid gevoeliger wordt voor irritatie en allergenen [32]. Dit wordt ook wel een overactief immuunsysteem genoemd. Wanneer irritatie optreedt en het immuunsysteem actief wordt, komen bepaalde stoffen vrij, zoals interleukine 4 en 13, die invloed hebben op de boodschappers in de hersenen  [59, 60]. Deze zogenaamde boodschappers zijn verantwoordelijk voor de stemming en emoties. Bij een teveel van de stoffen interleukine 4 en 13, is er dus een verstoring in de regulatie van stemming en emotie, wat kan leiden tot stemmingsproblemen zoals depressie [59, 32].

3.2.2 De invloed van depressie op atopisch eczeem

Wetenschappelijk onderzoek heeft nog geen direct verband aangetoond tussen depressie en eczeemklachten. Toch lijken er manieren te zijn waarop een depressie mogelijk een indirect effect heeft op de instandhouding of verergering van eczeemklachten, bijvoorbeeld door een slecht eetpatroon, slaapproblematiek en via een verminderde motivatie om voor zichzelf te zorgen. In deze sectie zullen deze mogelijk indirecte effecten besproken worden.

Een depressieve stemming kan leiden tot verstoringen in het eetgedrag, zoals overmatig eten of juist een gebrek aan eetlust. Dit kan resulteren in ongezonde voedingskeuzes, zoals fastfood en het consumeren van minder groenten en fruit[60,61]. Bovendien drinken depressieve mensen gemiddeld meer alcohol ten opzichte van mensen zonder een depressie[62]. Dergelijke voedingspatronen kunnen ontstekingsreacties in het lichaam bevorderen, wat op zijn beurt mogelijk kan bijdragen aan de verergering van de eczeemklachten.

Een veelvoorkomende klacht bij een depressie is slaapproblematiek, zoals insomnia of hypersomnia. Tijdens de slaap vinden er belangrijke processen plaats die een rol spelen bij het reguleren van ontstekingen in het lichaam. Zo heeft het lichaam tijdens de slaap de tijd om beschadigde cellen en weefsels te herstellen[63]. Slaap heeft ook invloed op het immuunsysteem, dat een belangrijke rol speelt bij het reguleren van ontstekingsreacties aan de hand van bijvoorbeeld t-cellen en cytokines[64,65]. Bovendien kan slaaptekort de natuurlijke beschermende barrière van de huid verzwakken, waardoor het moeilijker wordt om vocht vast te houden en de huid te beschermen tegen irriterende stoffen en allergenen[66]. Bij eczeem is er sprake van ontstekingsreacties (roodheid, jeukende huiduitslag) en een verzwakte natuurlijke barrière van de huid, wat de kans op allergische reacties vergroot. Slaaptekort lijkt dus in te spelen op factoren die invloed hebben op het ontstaan van eczeem. Kortom, een depressie gaat vaak gepaard met slaapproblemen, welke via verschillende mechanismen mogelijk invloed hebben op de instandhouding of het ontstaan van eczeem.

Een effectieve behandeling van eczeem vereist een zorgvuldige en consistente huidverzorgingsroutine, inclusief het hydrateren van de huid en het vermijden van factoren die de droge huid kunnen verergeren[67]. Echter, mensen met depressie hebben vaak een verminderde motivatie voor zelfzorg, wat kan leiden tot verwaarlozing van de huid. Dit kan de huidbarrière verzwakken en eczeemklachten verergeren, waardoor depressie indirect een rol kan spelen bij het verergeren van eczeem.

Concluderend, hoewel depressie op zichzelf niet een directe oorzaak is van eczeem, kunnen de bovengenoemde factoren mogelijk wel bijdragen aan het ontstaan of de verergering van eczeem bij mensen die al aanleg hebben voor deze aandoening.

3.2.3 De biopsychosociale factoren

Een biopsychosociaal model kan helpen bij het begrijpen van de interactie tussen atopisch eczeem en depressie. In dit model wordt erkend dat niet alleen biologische processen, maar ook psychologische en sociale factoren een belangrijke rol spelen bij het begrijpen en behandelen van ziekten, zoals eczeem[68]. Hieronder zullen wij toelichting geven bij een aantal van deze bio-, psycho- en sociale factoren waarvan wij belangrijk vinden dat deze benadrukt worden om de interactie tussen atopisch eczeem en depressie beter te begrijpen.

Stress en de HPA-as
Stress is een belangrijke trigger voor zowel depressie als symptomen van atopisch eczeem[69,70]. De mate van jeuk is vaak gerelateerd aan het stressniveau van het persoon, en vice versa[69]. Ook blijkt dat meer dan de helft van de patiënten met atopisch eczeem een stressvolle gebeurtenis ervoer vlak voor een verergering van de symptomen[71]. Daarnaast is bekend dat stress een belangrijke factor is bij het ontwikkelen van een depressie[72].

Belangrijke biologische veranderingen omvatten aanpassingen in het stresssysteem bij zowel eczeem- als depressieve patiënten[69,70]. Stress activeert de hypothalamus-hypofyse-bijnier (HPA)-as, een belangrijk systeem in het lichaam dat betrokken is bij de reactie op stress[73]. Bij kortdurende stressreacties is dit systeem adaptief en werkt het als verdediging van het lichaam[69]. Echter, chronische stress leidt tot een disfunctie van dit systeem met verhoogde cortisolniveaus (het ‘stresshormoon’) en een verminderde immuunrespons tot gevolg[74,72]. Dit kan bijdragen aan de ontwikkeling en verergering van zowel eczeem als depressie. 

Patiënten met atopisch eczeem hebben door de disfunctie een verminderde cortisolrespons als reactie op stress, waardoor ontstekingsreacties in de huid toenemen en symptomen verergeren[75,76]. Daarnaast hebben psychologische stress en de HPA-as invloed op eczeem doordat bepaalde cellen in de huid hormonen vrijgeven als reactie op stress. Deze hormonen kunnen jeuk veroorzaken en de huidbarrière verstoren, wat kenmerkend is voor atopisch eczeem[74,69]. De psychologische belasting van deze vicieuze stress-jeuk cirkel kan bijdragen aan het ontstaan van depressieve symptomen. 

De verhoogde cortisolniveaus, veroorzaakt door de HPA-as disfunctie, leidt daarnaast tot beschadiging van de hippocampus, een hersengebied dat betrokken is bij emotieregulatie[73]. Beschadigingen in dit gebied kunnen leiden tot veranderingen in stemming en zodoende depressieve symptomen veroorzaken. Depressie kan op zijn beurt leiden tot meer stress en dus hogere cortisolniveaus, waardoor de cyclus wordt herhaald. 

Stress is dus zeer belangrijk in het biopsychosociale model omdat het zowel deels het onderliggend mechanisme, als instandhoudende factoren van het atopisch eczeem en depressie kan verklaren. Echter zijn er naast stress nog andere belangrijke psychosociale factoren in de relatie met atopisch eczeem en depressie. 

Stigmatisering

Atopisch eczeem veroorzaakt niet alleen fysieke symptomen, maar zorgt ook voor bijvoorbeeld stigmatisering. Stigma is een proces waarbij een verschil bij een persoon of groep wordt geïdentificeerd en verbonden wordt met negatieve stereotypen, wat leidt tot sociale afstand, discriminatie en uitsluiting[77]. In de maatschappij bestaan grote misvattingen over patiënten met chronische huidaandoeningen, zoals atopisch eczeem, wat leidt tot discriminatie en stigmatisatie. Zo wordt vaak gedacht dat patiënten met atopisch eczeem zelf verantwoordelijk zijn voor de huidaandoening, vanwege een slechte lichaamshygiëne of dat de aandoening besmettelijk is[77]. Veel patiënten met atopisch eczeem voelen zich dus gestigmatiseerd vanwege de zichtbare tekenen van hun aandoening, zoals roodheid, schilfering en bloedingen[78]. 

Vooral vrouwelijke patiënten zijn kwetsbaar voor stigmatisering, mogelijk gezien de sociale schoonheidsnormen sterker geassocieerd worden met vrouwen[79]. Deze kwetsbaarheid verhoogt ook hun kans op een depressie[79]. Verder worden kinderen met atopisch eczeem vaak gepest en afgewezen door hun leeftijdsgenoten vanwege de misvattingen, wat een negatieve invloed heeft op hun emotionele welzijn en sociale interacties en kan leiden tot isolatie[80, 81]. Bovendien vormen de reacties van klasgenoten op hun huidaandoening de belangrijkste bron van dagelijkse stress voor kinderen met atopisch eczeem[80]. De stigmatisering en schaamte bij het kind tijdens de cruciale jaren van identiteits- en sociale ontwikkeling kunnen tevens resulteren in psychologische problemen op volwassen leeftijd[81]. Uiteindelijk kan stigmatisering leiden tot een depressie[79]. 

Het blijkt dat mensen met een depressie ook vaker gestigmatiseerd worden dan mensen zonder een depressie[82]. Bovendien ervaren mensen die gediagnosticeerd zijn met een depressie en veel gestigmatiseerd worden, meer gevoelens van ontmoediging, machteloosheid en verlies van hoop. Dit suggereert dat stigmatisering een negatieve invloed heeft op de geestelijke gezondheid van mensen met een depressie[82]. Concluderend gaat atopisch eczeem vaak gepaard met stigmatisering, wat kan leiden tot een verhoogde kans op depressie. Wanneer mensen met atopisch eczeem een depressie ontwikkelen, kunnen ze hierdoor nog meer gestigmatiseerd worden wat mogelijk leidt tot een verdere verslechtering van hun geestelijke gezondheid. 

Zelfbeeld

Het uiterlijk speelt een cruciale rol in onze samenleving en heeft invloed op hoe mensen elkaar beoordelen[83]. Onmiskenbaar is de huid het meest zichtbare gedeelte van het lichaam dat een belangrijke rol speelt in ons uiterlijk en bijdraagt aan ons lichaamsbeeld[83]. 

Het is dan begrijpelijk dat huidaandoeningen, zoals bij atopisch eczeem, vaak leiden tot een afname van het zelfvertrouwen[80]. Zoals eerder besproken, krijgen mensen met atopisch eczeem te maken met stigmatisering, wat hun zelfbeeld kan beschadigen[81]. Daarnaast kan de zichtbaarheid van het atopische eczeem bij kinderen ook een negatieve invloed hebben op hun relaties met familie en leeftijdsgenoten[80]. Zo krijgen ouders vaak te maken met gevoelens van depressie als gevolg van de zorg voor hun kind met atopisch eczeem[80]. Dit kan een vicieuze cirkel veroorzaken waarin de bezorgdheid van ouders kan leiden tot gevoelens van frustratie en machteloosheid binnen het gezin. Deze negatieve percepties van ouders over de huid van hun kind kunnen hun communicatie met hun kind beïnvloeden, wat het zelfbeeld van het kind kan schaden[80]. Sommige kinderen internaliseren deze negatieve percepties, waardoor ze zichzelf zien als walgelijk, een afkeer krijgen van hun eigen huid of de huid gaan bedekken[77, 80]. Uiteindelijk beïnvloeden negatieve zelfpercepties hun kwaliteit van leven op de lange termijn en verhogen ze het risico op toekomstige psychosociale aandoeningen, zoals een depressie, suïcidale gedachten en pogingen[78, 80]. Heb jij last van gedachten over zelfmoord of maak je je zorgen om iemand die deze gedachten heeft? bel dan 113 of klik hier voor hulp.

Het blijkt dat een laag zelfvertrouwen sommige mensen kwetsbaarder maakt voor een depressie[84]. Echter, deze relatie werkt twee kanten op, omdat het hebben van een mentale ziekte, zoals een depressie, op zichzelf schadelijk kan zijn voor iemands zelfbeeld, vooral wanneer men wordt blootgesteld aan sociale stigmatisering of discriminatie[82]. Concluderend kan atopisch eczeem het zelfvertrouwen verlagen, wat een risicofactor vormt voor een depressie. Daarnaast kan eczeem ook bijdragen aan de ontwikkeling van een depressie, wat vervolgens leidt tot een verslechterd zelfbeeld. 

Therapie ontrouw

Atopisch eczeem vereist dagelijkse behandeling, maar veel patiënten vinden het lastig om de behandelvoorschriften over langere tijd na te leven[85]. Naar schatting wordt 30-40% van alle medicijnen niet gebruikt zoals voorgeschreven[85]. Er is dus sprake van therapie ontrouw. Dit kan leiden tot ineffectieve behandelingen en onnodige aanpassingen of verhogingen van medicatiedoseringen door artsen, wat invloed heeft op de gezondheidsuitkomsten[85,86]. Eerder in deze WIKI hebben we besproken dat atopisch eczeem gepaard kan gaan met een verslechtering van het zelfbeeld[80,82]. Een slecht lichaamsbeeld bij iemand met atopisch eczeem beïnvloedt de therapietrouw, waardoor de klachten verergeren en de psychische gezondheids kan verslechteren, wat vervolgens weer zorgt voor meer therapie ontrouw[81]. Bovendien kan depressie, zoals eerder besproken, een rol spelen bij therapie ontrouw doordat patiënten de gebruiksaanwijzingen van de medicatie vergeten, de motivatie verliezen of de medicatie vergeten te nemen[86]. Kortom, een depressie zorgt mogelijk voor een slechtere therapietrouw bij mensen bij atopisch eczeem, wat kan leiden tot een verslechtering van de huidaandoening en op zijn beurt kan leiden tot een verergering van de depressie. 

Boosheid

Kinderen met atopisch eczeem vertonen vaak emotionele instabiliteit, zoals angst, prikkelbaarheid en huilerigheid, wat kan leiden tot psychologische gevolgen later in het leven[87]. Zo ervaren volwassenen met atopisch eczeem meer boosheid en frustratie dan mensen zonder atopisch eczeem[87]. Deze gevoelens van boosheid en frustratie worden voornamelijk veroorzaakt door percepties van hun lichaam en de beperkingen van hun aandoening[88]. De boosheid en vijandigheid die ze ervaren kunnen de klachten van atopisch eczeem verergeren en het effect van behandelingen verminderen[79, 87]. De onderdrukking van boosheid bij mensen met atopisch eczeem kan zelfs leiden tot een depressie[87, 89]. Boze reacties kunnen innerlijke conflicten veroorzaken, die kunnen leiden tot een verlaagd gevoel van eigenwaarde, wat een risicofactor is voor het ontwikkelen van depressie[89]. Kortom, de eigenschap boosheid speelt zowel een rol in de verergering van de klachten van atopisch eczeem als in het ontstaan van een depressie.

3.3 De preventie en behandeling van depressie bij patiënten met eczeem

In de bovenstaande paragrafen van deze WIKI is de interactie tussen eczeem en depressie beschreven. Atopisch eczeem en depressie komen vaak samen voor en de symptomen beïnvloeden elkaar wederzijds, waardoor een vicieuze cirkel kan ontstaan. Het is daarom van belang te kijken naar preventie- en behandelmogelijkheden om de invloed van deze bi-directionele relatie zo veel mogelijk te beperken. Hieronder benoemen wij daar kort een aantal adviezen voor. Bij het geven van deze adviezen gaan wij, vanwege de wederzijdse invloed van beide aandoeningen op elkaar, ervan uit dat de behandeling van symptomen voor eczeem ook depressieve klachten zal verminderen, en andersom. 

• Gezien stress een belangrijke factor is voor het induceren van zowel eczeemklachten als depressie, zou het verminderen van stress kunnen helpen om klachten te beperken. Uit onderzoek blijkt dat mindfulness, meditatie, muziektherapie, cognitieve gedragstherapie en het uitvoeren van ontspanningstechnieken tot stress-reductie kunnen leiden en op deze manier ook symptoomverlichting kunnen bieden bij atopisch eczeem[79, 90]. Het verminderen van de jeuk bij eczeem door het aanleren van deze technieken, zal de vicieuze cirkel van stress-jeuk verbreken en daarmee ook de kans verminderen op het ontwikkelen van depressieve symptomen.

• Bij kinderen wordt aangeraden dat het aanleren van vaardigheden om om te gaan met pesten en negatieve interacties met andere kinderen hen kan helpen beter met hun ziekte om te gaan[81]. Om dit te versterken kunnen kinderen gestimuleerd worden om hun aandacht te verleggen van hun huidziekte naar iets waar ze echt van genieten, zoals een hobby of iets waar zij enthousiast over zijn. Door zich te richten op iets wat hen blij maakt, kunnen kinderen zich mentaal beter voelen en zelfverzekerder worden. 

• Hoewel het aantal studies naar het effect van sociale steun op de ernst van eczeem symptomen nog schaars is, is sociale steun wel geassocieerd met een vermindering van depressieve symptomen. Support vanuit de omgeving kan worden beschouwd als een beschermende factor tegen het ontstaan van mentale gezondheidsproblemen, zoals depressie[91]. Er wordt gesuggereerd dat sociale steun mogelijk als buffer kan werken voor het negatieve effect van stress, waardoor het toch een gunstige invloed kan hebben op de symptomen van eczeem[79]. Vanwege het positieve gezondheidseffect van sociale support belichten wij het belang van het opbouwen van een goed ondersteuningsnetwerk. Een deelname aan groepsinterventies zoals zomerkampen voor kinderen of deelname aan ondersteuningsgroepen, -activiteiten en/of online forums van patiëntenorganisaties voor volwassen blijkt effectief te zijn in het vergroten van medische kennis en het bevorderen van aanpassing aan de ziekte[81]. Bovendien kan een open communicatie met zorgverleners, zoals uw dokter, helpen bij het zoeken naar ondersteuning binnen een gemeenschap voor patiënten met atopisch eczeem en/of depressie[80]. 

De auteurs van deze WIKI zijn studenten van de opleiding medische psychologie en het doel is om informatie te verstrekken op basis van onze kennis en training in de opleiding. We raden ten zeerste aan om een professionele zorgverlener te raadplegen voor specifiek en persoonlijk advies over medicijngebruik en behandelingsopties. Open communicatie met uw zorgverlener is daarom van groot belang bij het beheren van zowel eczeem als depressie.

Conclusie 

In deze WIKI hebben we uitleg gegeven over atopisch eczeem, depressie en de interactie tussen beiden.
In het eerste deel is aan bod gekomen dat atopisch eczeem wordt gekenmerkt door symptomen zoals jeuk, blaasjes, roodheid en verdikking van de huid. De oorzaken zijn complex maar omvatten genetische factoren en verstoringen in de huidbarrière en immuunreacties. Het ontwikkelt zich vaak op jonge leeftijd en kan variëren in ernst. Behandelingen omvatten het vermijden van triggers, het gebruik van neutrale crèmes en medicatie. Het is belangrijk om de bijwerkingen van medicatie te overwegen en behandelingen onder toezicht van een arts te gebruiken. 

In het tweede deel werd besproken dat depressie een veel voorkomende psychische stoornis is met een complexe aard en verloop, die een aanzienlijke impact heeft op het dagelijks leven van degenen die eraan lijden. Behandelingen voor depressie variëren van niet-medicamenteuze interventies, zoals cognitieve gedragstherapie, tot medicamenteuze behandelingen, waaronder antidepressiva. In de medicamenteuze behandeling van depressie worden verschillende soorten antidepressiva gebruikt, waarbij het wederom van belang is om de behandeling te individualiseren en onder toezicht van een zorgprofessional uit te voeren.

In het derde deel hebben wij vervolgens de interactie tussen atopisch eczeem en depressie besproken. Onderzoek wijst uit dat volwassenen en adolescenten met eczeem een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van depressie, terwijl mensen met een depressie ook een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van atopisch eczeem. Het schijnt dat zowel biologische, psychologische als sociale factoren bijdragen aan het wederkerige verband tussen atopisch eczeem en depressie. Biopsychosociale factoren, zoals stress, stigma, zelfbeeld, therapie-ontrouw en boosheid, spelen allemaal een rol in deze interactie. Stress kan de HPA-as activeren, wat leidt tot verstoringen in het lichaam en verergering van zowel eczeem als depressie. Stigma en een laag zelfbeeld die voortkomen uit atopisch eczeem kunnen het risico op depressie vergroten. Daarnaast kunnen therapieontrouw, boosheid en verminderde slaapkwaliteit zowel eczeemklachten verergeren als het risico op depressie verhogen.

De interactie tussen atopisch eczeem en depressie is complex en wederzijds. Zo heeft de behandeling van het ene ziektebeeld invloed op de andere. Bijvoorbeeld antidepressiva tonen veelbelovende resultaten bij het verminderen van eczeemgerelateerde jeuk. Daarnaast kunnen medicijnen voor eczeem, zoals corticosteroïden, bij langdurig gebruik depressieve symptomen veroorzaken door verstoring van neurotransmitters zoals serotonine. Verder zijn er ook mogelijke interactie effecten tussen de voorgeschreven medicatie van beide aandoeningen bij gelijktijdige behandeling, doordat ze allebei inwerken op het serotonineniveau. Tot slot is in deel 3.3 besproken welke preventie- en behandelingsmogelijkheden essentieel zijn bij gelijktijdige behandeling van depressie en atopisch eczeem. De belangrijkste adviezen hierbij zijn: stressreducerende behandelingen, sociale steun middels groepsinterventies en kind specifieke copingsmechanismen. Raadpleeg altijd een arts voor medisch advies en behoud open communicatie voor het beheer van zowel eczeem als depressie.