De ziekte van Huntington, kinderwens en angst

De ziekte van Huntington, wat houdt dat nu eigenlijk in? Wat zijn de opties als je een kinderwens hebt? Hoe verhoudt angst zich met de kinderwens bij de ziekte van Huntington? Kunnen angstmedicatie en de medicatie bij dit ziektebeeld wel samen? En kunnen deze medicijnen gebruikt worden als je een kinderwens hebt? Deze WIKI-pagina beantwoord hopelijk deze vragen. Het hebben van de ziekte van Huntington kan een grote invloed hebben op de kinderwens. Daarnaast komt angst relatief vaak voor bij deze ziekte, onder andere omdat mensen bang zijn om de ziekte over te dragen. Deze WIKI-pagina biedt informatie en inzicht voor patiënten met Huntington die een kinderwens hebben, hun naasten of anderen die hierin geïnteresseerd zijn.

In het eerste deel van de WIKI zal worden uitgelegd wat de ziekte precies inhoudt, welke symptomen veelvoorkomend zijn, hoe de ziekte ontstaat, wat de prognose is en welke medicijnen er vaak worden voorgeschreven om de symptomen te verminderen. In het tweede deel wordt besproken hoe vaak angst voorkomt bij patiënten met Huntington, in welke fase angst het meest voorkomt en welke medicijnen er worden voorgeschreven om angstklachten te verminderen. In het derde deel van de WIKI-pagina wordt besproken wat de opties zijn voor stellen die een kinderwens hebben, of de ziekte van Huntington van invloed is op de vruchtbaarheid, of angst invloed heeft op de vruchtbaarheid en of medicijnen die bij de ziekte van Huntington vaak voorgeschreven worden veilig zijn tijdens de zwangerschap.

Let op: het is belangrijk om te benoemen dat er altijd verschillen bestaan tussen mensen en dat er op basis van wat er op deze pagina wordt vermeldt, geen conclusies getrokken kunnen worden voor een specifieke situatie. Daarnaast is deze pagina gemaakt in het kader van een studieopdracht voor het vak Psychofarmacologie aan de Tilburg Universiteit. Hierdoor zal deze pagina niet worden bijgewerkt en zou het dus kunnen dat deze pagina verouderde informatie bevat. Mocht er behoefte zijn aan meer informatie, dan is het raadzaam om contact op te nemen met uw huisarts. 

Geschreven door: Carmen Siebers, Bente Rensen, Marieke Cleutjens, Nora Ruzius

Terug naar startpagina psychofarmacologie

Filmpje: Wat is de ziekte van Huntington? 

In dit filmpje van de Huntington’s Disease Society of America wordt kort uitgelegd wat de ZvH is.11

2.4.2.1. Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) 

Neurotransmitters zijn chemische stofjes die zorgen voor communicatie tussen verschillende neuronen (zenuwcellen) in het brein.36 Serotonine is één zo'n neurotransmitter. Serotonine oefent een grote invloed uit op hersenstructuren en circuits die betrokken zijn bij angst en zorgen. Bij de behandeling van angstklachten worden daarom vaak SSRIs voorgeschreven.37 SSRIs blokkeren de heropname van serotonine in de neuronen in het brein, waardoor de serotonine-concentratie in de synaptische spleet (de ruimte tussen twee neuronen in) hoger wordt. Op den duur neemt het aantal serotoninereceptoren op het postsynaptische celmembraan af. Dit versterkt op termijn de activiteit van serotonine in het brein. Aangezien serotonine samenhangt met hersennetwerken die betrokken zijn bij angst, remt dit de angstgevoelens.31

2.4.2.2. Serotonin and norepinephrine reuptake inhibitors (SNRIs) 

SNRIs hebben hetzelfde werkingsmechanisme als SSRIs, maar remmen tevens de heropname van een andere neurotransmitter, namelijk noradrenaline. Ook deze neurotransmitter speelt een rol bij angst, waardoor het remmen van de heropname van noradrenaline, in combinatie met heropname remming van serotonine, zorgt voor vermindering van angstgevoelens.37

2.4.2.3. Presynaptic α2 adrenoceptor antagonists

Deze middelen blokkeren de werking van α2-adrenerge receptoren. Hierdoor worden de afgifte van noradrenaline en serotonine in het brein gestimuleerd, waardoor angstgevoelens afnemen.31

2.4.2.4. Tricyclic antidepressant (TCA)

Net als bij SNRIs remmen TCAs de heropname van zowel serotonine als noradrenaline, wat angstremming tot gevolg heeft. Echter werken TCAs tevens op andere plekken, zoals op α1,-, histamine- en muscarinereceptoren. Bijwerkingen van TCAs kunnen voornamelijk verklaard worden door de effecten op laatstgenoemde receptoren.31

2.4.2.5. Benzodiazepines

Benzodiazepines werken op de neurotransmitter gamma-aminoboterzuur (GABA). GABA is een remmende neurotransmitter, en heeft daarmee een kalmerend effect op het zenuwstelsel en op angstgevoelens.37 Meer specifiek, zorgt GABA voor het openen van chloridekanalen, waardoor de activiteit van een neuron 'geremd' wordt. Wanneer een benzodiazepine wordt toegediend, worden deze chloridekanalen nog meer geopend. Benzodiazepines zorgen daarmee voor een versterking van het reeds aanwezige effect van GABA, en dus voor een vermindering van angst en zorgen.37 Een belangrijk kenmerk van deze middelen is de verslavende werking, waardoor ze vaak maar voor korte termijn worden ingezet.35

2.5. Conclusie angst bij Huntington

Symptomen van angst en angststoornissen komen frequent voor in alle fasen van de ZvH, waarbij individuele verschillen in angst veelal verklaard kunnen worden door de verschillende copingstrategieën die patiënten hanteren. Angst kan optreden als symptoom van de ziekte, vanwege degeneratie van de zenuwcellen in het brein, maar ook als product van de diagnose en de uitdagingen die de aandoening met zich meebrengt. Hoewel angstklachten niet gerelateerd lijken te zijn aan de ziekteprogressie, kunnen ze een grote impact hebben op kwaliteit van leven. Om deze reden is management van de angstsymptomen van essentieel belang. Hierbij kan voor zowel niet-farmacologische als farmacologische behandelingen gekozen worden. De keuze van de soort medicatie hangt hierbij veelal af van de individuele situatie van de patiënt.

Filmpje: Het verhaal van Alison

Zie hieronder een kort filmpje van de Huntington's Disease Association waarin Alison vertelt hoe het is om te zorgen voor haar zoon, man en dochter die de ziekte van Huntington hebben.38

Deel 3. Interactie tussen angst en kinderwens bij de ziekte van Huntington

3.1. Kinderwens: De natuurlijke manier

De ZvH wordt overgeërfd als een autosomaal dominante aandoening. Dit betekent dat ieder kind van een getroffen ouder 50% kans heeft om de genetische mutatie te erven.39 In 1993 werd het gen voor de ZvH ontdekt: een uitgebreide tri-nucleotide herhaling van cytosine-adenine-guanine (CAGn) op chromosoom 4.40 Door deze ontdekking kunnen individuen die risico lopen op de ZvH ervoor kiezen om getest te worden op de mutatie zonder medewerking van de familie. Voor mensen met de genetische mutatie is de keuze maken over het hebben van kinderen complex door de angst voor overerving. Toch zijn er mensen die zich bewust zijn van het risico en alsnog kinderen krijgen via de natuurlijke manier. Een argument van deze toekomstige ouders is dat zij vertrouwen hebben in de wetenschap; op het moment van manifestatie van de ZvH bij hun kinderen verwachten zij dat er een geschikt geneesmiddel is.39

3.2. Kinderwens: Alternatieven

Tegenwoordig zijn er naast de natuurlijke manier verschillende opties om het risico te beperken/te vermijden: prenataal testen, exclusie testen, Preïmplantatie Genetische Test (PGT), eicel-/sperma-/embryodonatie en adoptie. 

3.2.1. Prenataal testen

Prenataal onderzoek wordt uitgevoerd middels een vlokkentest tussen de 11 en 13 weken van de zwangerschap, waarbij de foetus getest wordt op de genetische mutatie. Deze test wordt alleen gedaan wanneer de toekomstige ouders voorafgaand aan de test de keuze hebben gemaakt om de zwangerschap te beëindigen indien de test positief is. Doen zij dit niet, dan ontnemen zij het recht van het kind om een genetische test te willen doen op latere leeftijd.2 Indien de mutatie niet gevonden wordt, kan de zwangerschap worden voortgezet. De beslissing om overdracht van de ZvH-mutatie te voorkomen dient bij elke zwangerschap opnieuw genomen te worden. Daarbij hebben toekomstige ouders mogelijk meer psychologische ondersteuning nodig na het prenatale onderzoek. Er moet rekening gehouden worden met het effect van de uitkomst van een eerste onderzoek op latere keuzes gerelateerd aan de kinderwens; de motivatie voor prenataal testen tijdens een tweede zwangerschap is sterker na een eerdere ongunstige uitslag gevolgd door zwangerschapsafbreking, dan na een gunstige uitslag gevolgd door de geboorte van een niet-drager.41 

3.2.2. Exclusie testen

Exclusie testen wordt gedaan rond de 10-15 weken zwangerschap om een mogelijke marker van de ZvH te detecteren. In tegenstelling tot prenataal testen kunnen de ouders die risico lopen ervoor kiezen hun eigen uitslag niet te willen weten en neemt het samples van drie personen (de foetus, de risicovolle ouder en de aangedane grootouder). Zo worden de genen getraceerd die de foetus heeft geërfd. Als de foetus het stuk DNA van de grootouder niet heeft geërfd is het risico vrij klein. Indien de foetus het deel DNA wel heeft geërfd dan is er een risico van 50% voor de foetus. Dit is dan ook het nadeel aan exclusie testen; het is slechts duidelijk of het deel DNA is geërfd, niet of de problematische gen-mutatie aanwezig is.42 Dit maakt exclusie testen minder precies dan prenataal testen. 

3.2.3. Preïmplantatie Genetische Test (PGT)

Een van de andere opties waar dragers van het Huntington-gen voor zouden kunnen kiezen is embryoselectie, ook bekend als Preïmplantatie Genetische Test (PGT). Bij deze optie wordt er gebruikgemaakt van in-vitrofertilisatie (IVF).43 De eicel van de vrouw en de spermacel van de man worden samengebracht in een petrischaaltje. Hieruit ontstaat een embryo. De bevruchting van de eicel vindt in deze procedure dus buiten het lichaam plaats. De embryo wordt wanneer deze acht cellen groot is, getest op het Huntington gen. Alleen wanneer de embryo het Huntington niet bij zich draagt, wordt deze in de baarmoeder geplaatst en volgt er een zwangerschap.43,44 Voor veel ouders is dit een moeilijk traject, mede omdat dit traject niet altijd leidt tot een zwangerschap. Volgens de Vereniging van Huntington leidt deze procedure maar in 60% van de gevallen tot een zwangerschap.43 Er zijn veel verschillende factoren die bijdragen aan of de procedure kan leiden tot een zwangerschap. Factoren die hierop van invloed zijn, zijn onder andere het aantal eitjes dat bevrucht wordt en het aantal embryo’s dat toch het Huntington gen blijkt te hebben. Deze procedure garandeert echter wel dat het kind geboren wordt zonder dat deze de kans heeft op het ontwikkelen van de ZvH. Overige embryo’s die het Huntington gen niet hebben, kunnen bewaard worden en later eventueel in de baarmoeder worden ingebracht.43 

In Nederland is embryoselectie helaas niet voor iedereen beschikbaar. PGT wordt in Nederland pas uitgevoerd vanaf een risicopercentage van 10%. In Nederland betekent een dit dat een stel pas in aanmerking komt voor PGT als degene die het Huntington gen bij zich draagt, minimaal 35 herhalingen van de CAG-nucleotide heeft.43

PGT is een zeer intensieve, kostbare en zeer emotionele methode. Daarom is in Nederland afgesproken dat de baten van de procedure onder een risicopercentage van 10% niet opwegen tegen de kosten. Mede hierdoor, maar ook omdat PGT niet altijd leidt tot een zwangerschap, zijn er mensen die toch kiezen om op de natuurlijke manier zwanger te worden. Sommigen van hen kiezen er hierna voor om een vlokkentest te doen maar er zijn ook zeker stellen die ervoor kiezen om de zwangerschap voort te zetten zonder te testen op de ZvH.43

3.2.4. Eicel-/sperma-/embryodonatie

Bij deze methode wordt een donor eicel, zaadcel of embryo geplaatst bij de vrouw. De donors worden gescreend op genetische afwijkingen waardoor de kans op de ZvH erg klein is. De nadelen van deze methode zijn dat één/beide ouder(s) niet de biologische ouders is/zijn en het is over het algemeen (afhankelijk van het zorgsysteem) een dure procedure.45

3.2.5. Adoptie

Adoptie is een optie om de kinderwens te vervullen zonder de gen-mutatie over te dragen, maar deze optie kent ook uitdagingen. Ten eerste kunnen de ouders niet de genetische ouders van het kind zijn en zullen ze dit eerst moeten accepteren. Ten tweede zullen de ouders blootgesteld worden aan een assessment binnen het adoptieproces in het belang van het adoptiekind. Hierbij wordt afgewogen of het koppel geschikt is als adoptieouders waarbij één ouder een gen draagt met op lange termijn kans op serieuze beperkingen. Ten derde wordt iedere individuele situatie apart beoordeeld. Dit kost tijd.46

Uit bovenstaande subparagraaf blijkt dat meerdere opties voor stellen met een risicofactor beschikbaar zijn. Deze stellen komen voor een aantal keuzes te staan waarbij voor- en nadelen dienen te worden afgewogen. 

3.3. Kinderwens: Overige factoren

In de literatuur worden meerdere factoren benoemd die ook invloed hebben op de keuze gerelateerd aan de kinderwens bij de ZvH: beschikbaarheid van technieken, of financiële ondersteuning, religieuze overtuigingen, beschikbaarheid van informatie, het geslacht van de drager van de mutatie, de mate van verlangen om kinderen te hebben, gebruik van medicatie en ziekteperceptie (waaronder persoonlijke ervaringen met de ZvH in de familie) en ethische overwegingen.39,47 

3.4. ZvH-medicatie en kinderwens/vruchtbaarheid

Voor mannen met de ZvH is het niet vanzelfsprekend dat zij vruchtbaar zijn. Uit onderzoek blijkt dat een verminderde vruchtbaarheid is waargenomen in dieren met de ZvH. Daarnaast wordt er ook in mannen met de ZvH een verminderde functie van het sperma waargenomen. Tot slot, blijkt dat mannen met de ZvH minder zaadcellen aan kunnen maken.48

Of de ziekte van Huntington een effect heeft op de vruchtbaarheid van de vrouw is niet onderzocht en daarmee is het ook niet bekend of de ZvH een effect heeft op de vruchtbaarheid van vrouwen. Het is echter wel bekend dat vrouwen wanneer zij in hun meest vruchtbare periode zitten, vaker een progressie van de ziekte meemaken, de ziekte-ernst toeneemt en depressie vaker voorkomt.49 Enkele case-studies tonen aan dat vrouwen met Huntington zwanger kunnen worden. De ZvH lijkt in deze casestudies niet te leiden tot een gecompliceerde bevalling.50 Verder is er erg weinig onderzoek gedaan naar de relatie tussen vruchtbaarheid en zwangerschap bij de ZvH.

Daarnaast ontbreken duidelijke richtlijnen die aangeven of medicijnen die veelal gebruikt worden om de symptomen van de ZvH te remmen, wel veilig gebruikt kunnen worden tijdens de zwangerschap en of deze een invloed hebben op de vruchtbaarheid of op het geven van borstvoeding. In de volgende paragraaf zal verder besproken worden welke effecten veel gebruikte medicijnen hebben op de vruchtbaarheid, zwangerschap en het geven van borstvoeding.  

3.4.1. Tetrabenazine

Een van de weinige middelen die effectief is in het verminderen van chorea in de ZvH is Tetrabenazine (ook wel: TBZ).51 Tetrabenazine is echter niet veilig tijdens de zwangerschap: volgens het Farmaceutisch Kompas zijn er over het ontstaan van misvormingen tijdens de zwangerschap (ook wel: teratogenese) onvoldoende gegevens bij de mens bekend waardoor het middel niet mag worden gebruikt tijdens de zwangerschap. Bij dieren is echter gebleken dat er na gebruik van TBZ, sprake is van reproductietoxiciteit. Dit wil zeggen dat het gebruik van TBZ tijdens de zwangerschap bij dieren leidt tot afwijkingen in de ontwikkeling van de foetus.52

Daarnaast lijkt TBZ een effect te hebben op de vruchtbaarheid in dieren. Er is bij hen een verlengde cycluslengte en vertraging in vruchtbaarheid waargenomen. Helaas zijn er geen gegevens beschikbaar over het effect van TBZ op de vruchtbaarheid in de mens.52 Bovendien wordt het geven van borstvoeding tijdens het gebruik van TBZ afgeraden.53 

Het Farmaceutisch Kompas geeft het dringende advies aan (vruchtbare) vrouwen die TBZ gebruiken, om een zwangerschap te voorkomen. Dit zou voor vrouwen die een kinderwens en de ZvH hebben, kunnen betekenen dat zij ervoor moeten kiezen om te staken met hun medicatiegebruik met als gevolg dat zij meer symptomen van hun chorea zullen ervaren. Een andere keus die zij hebben is om niets te doen met hun kinderwens of ervoor te kiezen om niet zelf zwanger te worden.52

3.4.2. Haloperidol

Haloperidol is een klassiek antipsychoticum dat vaak wordt voorgeschreven bij patiënten met Huntington om mild tot matig chorea te verminderen. De mate van teratogenese is onderzocht in grote studies en hieruit bleken geen schadelijke effecten.54 Wanneer deze in het derde trimester van de zwangerschap gebruikt wordt, kan het middel leiden tot extrapiramidale stoornissen. Dit zijn stoornissen die te maken hebben met bepaalde hersenendelen. Deze stoornissen kunnen zich in verschillende vormen uiten maar alle vormen hebben te maken met motorische problemen. Denk hierbij aan trillingen van je handen, armen of gezicht (tremor), het trager worden van bewegingen (bradykinesie) of stijfheid (rigiditeit). Bij langdurig gebruik van Haloperidol tijdens het derde trimester kan gebruik tot aan de bevalling zelfs ontwenningsverschijnselen bij de pasgeborene veroorzaken.54 Ontwenningsverschijnselen zijn klachten die optreden wanneer iemand stopt met het gebruik van een medicijn en dit verschijnsel kan leiden tot verschillende klachten. Klachten zijn onder andere: zweten, slapeloosheid, onrust en moeilijk in slaap komen. Dit maakt dat het advies is dat dit middel in het eerste en tweede trimester veilig gebruikt kan worden. Als het middel in het derde trimester van de zwangerschap gebruikt wordt, is het zeer belangrijk dat de pasgeborene gecontroleerd wordt op extrapiramidale- of ontwenningsverschijnselen.54

Of Haloperidol leidt tot een verminderde vruchtbaarheid bij de mens is onbekend. Wel is er in studies met dieren aangetoond dat het leidt tot een verminderde vruchtbaarheid.54

Haloperiodol kan tijdens het geven van borstvoeding waarschijnlijk veilig gebruikt worden; er is sprake van overgang in de moedermelk, maar tot 10 mg/dag lijkt dit geen nadelige effecten te hebben op de pasgeborene. Wel is het erg belangrijk dat de pasgeborene gecontroleerd wordt op een aantal factoren: sufheid, irritatie, niet wakker worden voor de voeding, adempauzes (apneu), droge mond, gewichtstoename, slecht drinken of extrapiramidale symptomen.54 

3.4.3. Olanzapine

Uit recent onderzoek blijkt dat de meest voorkomende groep van medicijnen die gebruikt wordt bij de ZvH antipsychotica is. Deze groep vormt wel 22.6% van alle voorgeschreven medicatie. Met name het middel Olanzapine wordt het meeste voorgeschreven bij patiënten met de ziekte van Huntington om geïrriteerdheid en wanen te voorkomen/verminderen.55 Over de teratogenese is bij de mens onvoldoende bekend. Bij dieren zijn er echter geen gegevens die duiden op schadelijkheid. Net als bij Haloperidol kan het gebruik in het derde trimester leiden tot extrapiramidale symptomen en ontwenningsverschijnselen bij de pasgeborene. Hierdoor wordt ook bij dit middel aangeraden om in het derde trimester te controleren op extrapiramidale- en ontwenningsverschijnselen.56

Er is sprake van overgang in de moedermelk maar het middel kan naar alle waarschijnlijkheid tijdens het geven van borstvoeding veilig worden gebruikt.56 

3.5. Angst en vruchtbaarheid

Eerder in de wiki-pagina werd benoemd dat angst een voorkomend probleem is onder mensen met de ZvH. De psychologische distress die samengaat met angst zou de vruchtbaarheid van mannen en vrouwen kunnen beïnvloeden.57 Bij vrouwen kan psychologische distress zorgen voor tubale spasmen (blokkering van de eileiders), het uitblijven van ovulatie en vaginisme (ongewenste samentrekking van spieren rond de vagina). Psychologische distress bij mannen kan de de kwaliteit van sperma, het testosteron niveau en daarmee indirect de aanmaak van spermacellen beïnvloeden.58 Er is echter geen eenduidig bewijs of psychologische distress (door angst) op zichzelf staand kan zorgen voor onvruchtbaarheid.58 Daarbij is deze relatie niet onderzocht onder mensen met de ZvH.  

Deel 4. Interactie angstmedicatie en ZvH medicatie

Voor angst- en Huntington symptomen worden verschillende medicijnen voorgeschreven. Deze medicijnen kunnen een effect hebben op elkaar. In dit deel wordt de interactie tussen angst- en ZvH medicatie besproken. 

4.1. Tetrabenazine 

Verschillende angstremmende medicijnen, waaronder fluoxetine en paroxetine, zijn een CYP2D6 remmer. Een CYP2D6 remmer zorgt ervoor dat het enzym (een enzym is een stofje dat een bepaalde chemische reactie op gang brengt) CYP niet werkzaam is. Het CYP enzym breekt normaal gesproken medicijnen af. Doordat het CYP enzym geremd wordt, zorgt een CYP2D6 remmer ervoor dat het medicijn langer werkzaam blijft.59 Volgens het Farmaceutisch Kompas kunnen CYP2D6 remmers ervoor zorgen dat de plasmaconcentraties van het actieve metaboliet dihydrotetrabenazine toenemen.52 Het actieve metaboliet dihydrotetrabenazine is het stofje dat overblijft als het lichaam tetrabenazine heeft afgebroken.60 Het metaboliet is als het ware het werkzame stofje en zorgt ervoor dat symptomen van de ZvH worden verminderd.

Kortom: een CYP2D6 remmer (zoals fluoxetine en paroxetine) zorgt ervoor dat tetrabenazine langer doorwerkt in het lichaam. Hierdoor wordt het aangeraden om de dagelijkse dosis van TBZ te verminderen met 50%.61

4.2. Haloperidol

Het gebruik van CYP2D6-remmers zoals paroxetine, fluoxetine, sertraline en vanlafaxine verhogen ook de plasmaconcentraties van haloperidol. Dit kan betekenen dat de dosis van haloperidol aangepast moet worden. Daarnaast beschrijft het Farmaceutisch Kompas dat de sederende werking (een verlaging van het bewustzijn: o.a. slaperigheid) van antidepressiva, zoals fluoxetine, kan worden versterkt wanneer dit gelijktijdig met Haloperidol wordt gebruikt.54

4.3. Olanzapine

Olanzapine kan veilig worden gebruikt samen met SSRI's. In ernstige depressieve episodes heeft deze combinatie zelfs de eerste keus. Wel kan gelijktijdig gebruik van Olanzapine en antidepressiva leiden tot een versterkte sederende werking en dit kan ertoe leiden dat iemand een verminderd bewustzijn ervaart.56

Deel 5. Aanbevelingen voor vervolgonderzoek en conclusie

5.1. Aanbevelingen voor vervolgonderzoek

Het gros van het onderzoek dat is gedaan naar de kinderwens bij de ZvH richt zich voornamelijk op PGT. Dit komt onder andere doordat het begin van de symptomen van de ZvH pas manifesteren op de leeftijd dat mensen vaak al kinderen hebben.62 Het onderzoek dat tot nu toe gedaan is over de kinderwens gaat dus vooral over de mogelijkheid tot het krijgen van een kind zonder de ZvH. 

Er zijn echter onderzoekers die aangeven dat het belangrijk is dat er meer onderzoek gedaan wordt naar zwangerschap bij symptomatische Huntington patiënten.62 De onderzoekers verwachten dat omdat vrouwen op steeds latere leeftijd zwanger worden, dit zal leiden tot meer gevallen van zwangerschap bij symptomatische patiënten met Huntington. Omdat het nog zelden voorkomt dat vrouwen met de ZvH zwanger zijn, ontbreken er duidelijke richtlijnen waarin beschreven staat hoe het medicatiegebruik aangepast moet worden wanneer een vrouw met Huntington zwanger wordt. 

Daarnaast zijn er nog verschillende interessante studies die gedaan zouden kunnen worden. Een van de onderwerpen die wellicht interessant is om te onderzoeken, is het effect van PGT op de uiting van Huntington symptomen. Onderzoek heeft namelijk laten zien dat oestrogeen als een beschermende factor dient, waardoor vrouwen met de ZvH minder neurodegeneratie ervaren dan mannen met Huntington.62 Tijdens een IVF procedure wordt het lichaam gestimuleerd om meer oestrogeen aan te maken zodat het baarmoederslijmvlies gaat groeien en het lichaam is voorbereid op de innesteling van de embryo. Hierdoor zou er mogelijk een effect kunnen zijn van de IVF-procedure op het verloop van de Huntingtonsymptomen. Dit is belangrijk om te onderzoeken, omdat een van de symptoomremmers (TBZ) afgebouwd dient te worden voorafgaand aan een zwangerschap. Wellicht dat de reactie van het lichaam op de veranderde oestrogeenniveaus ertoe leidt dat de vrouwen minder symptomen van de ZvH ervaren. Het zou ook kunnen dat er geen effect is. Mocht dit het geval zijn, dan zou deze bevinding toch erg waardevol kunnen zijn. Door deze bevinding zouden vrouwen met een sterke wens om zelf de zwangerschap te dragen, een beter geïnformeerde keuze kunnen maken. 

Verder is het nog relatief onbekend hoe het lichaam reageert op de zwangerschap zelf. Tijdens de zwangerschap zelf is er ook een enorme toename in het oestrogeenniveau.63 Het effect hiervan op de lichamelijke symptomen is tevens interessant om te onderzoeken.

5.2. Conclusie 

De ZvH is een ziekte die veel lichamelijke en emotionele gevolgen heeft. De aandoening is nog relatief weinig onderzocht en er zijn helaas nog weinig medicijnen die helpen om de lichamelijke symptomen te verminderen. Angstsymptomen komen vaak voor bij mensen met de ziekte en komen voor in verschillende fases van het ziekteproces. Angstmedicatie kan goed samen worden gebruikt met medicijnen die symptomen van de ZvH remmen. Daarnaast is er erg weinig onderzoek gedaan naar angst bij Huntington, mogelijkheden tot conceptie bij de ZvH en hoe deze factoren samenhangen. Het is belangrijk dat er meer onderzoek volgt naar de rol van angst en de kinderwens bij de ziekte van Huntington zodat hier duidelijke richtlijnen voor kunnen worden opgesteld. Hopelijk zorgt dit ervoor dat stellen met een kinderwens beter weten waar ze aan toe zijn. 

Referenties

1. Kay C, Hayden MR, Leavitt BR. Epidemiology of Huntington disease. Handb Clin Neurol. 2017;144:31-46.

2. Novak MJ, Tabrizi SJ. Huntington's disease. BMJ. 2010 jun 30;340:c3109.

3. Vonsattel JP, Myers RH, Stevens TJ, Ferrante RJ, Bird ED, Richardson EP Jr. Neuropathological classification of Huntington's disease. J Neuropathol Exp Neurol. 1985;44(6):559-577.

4. Verghese JP, Terry A, de Natale ER, Politis M. Research evidence of the role of the glymphatic system and its potential pharmacological modulation in neurodegenerative diseases. J Clin Med. 2022 Nov 25;11(23):6964.

5. Klitzman R, Thorne D, Williamson J, Chung W, Marder K. Decision-making about reproductive choices among individuals at-risk for Huntington's disease. J Genet Couns. 2007;16(3):347-362.

6. MacLeod R, Tibben A, Frontali M, Evers-Kiebooms G, Jones A, Martinez-Descales A ,et al. Recommendations for the predictive genetic test in Huntington's disease. Clin Genet. 2013;83(3):221-231.

7. Rawlins MD, Wexler NS, Wexler AR, Tabrizi SJ, Douglas I, Evans SJW, et al. The prevalence of Huntington’s disease. Neuroepidemiology. 2016 Mar;46(2):144-153.

8. Walker FO. Huntington's disease. Lancet. 2007 Jan 20;369(9557):218-228.

9. Paulsen JS, Long JD, Ross CA, et al. Prediction of manifest Huntington's disease with clinical and imaging measures: a prospective observational study. Lancet Neurol. 2014 Dec;13(12):1193-1201.

10. Mestre TA, Carlozzi NE, Ho AK, et al. Quality of life in Huntington's disease: Critique and recommendations for measures assessing patient health-related quality of life and caregiver quality of life. Mov Disord. 2018 Mar 23;33(5):742-749.

11. Huntington’s Disease Society of America. What is Huntington’s disease? [video file]. 2020 April 22 [cited 2023 April 12]. Available from: https://www.youtube.com/watch?v=ej7-OhSb4H0 

12. Jauhar S, Ritchie S. Psychiatric and behavioural manifestations of Huntington’s disease. Advances in Psychiatric Treatment. 2010 May 2;16(3):168–75.

13. Dale M, van Duijn E. Anxiety in Huntington’s Disease. J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2015 Oct;27(4):262–71. 

14. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th ed. American Psychiatric Association; 2013. 

15. Duff K, Paulsen JS, Beglinger LJ, Langbehn DR, Stout JC. Psychiatric Symptoms in Huntington’s Disease before Diagnosis: The Predict-HD Study. Biol Psychiatry. 2007 Dec;62(12):1341–6.

16. Anderson KE, van Duijn E, Craufurd D, Drazinic C, Edmondson M, Goodman N, et al. Clinical management of neuropsychiatric symptoms of Huntington disease: Expert-based consensus guidelines on agitation, anxiety, apathy, psychosis and sleep disorders. J Huntingtons Dis. 2018 Nov 24;7(4):355–66.

17. Maltby J, Ovaska-Stafford N, Gunn S. The structure of mental health symptoms in Huntington’s disease: Comparisons with healthy populations. J Clin Exp Neuropsychol. 2021 Aug 9;43(7):737–52. 

18. Sokol LL, Troost JP, Bega D, Paulsen JS, Kluger BM, Applebaum AJ, et al. Death anxiety in Huntington disease: Longitudinal heath-related quality-of-life outcomes. J Palliat Med. 2023 Jan 6; 

19. Arran N, Craufurd D, Simpson J. Illness perceptions, coping styles and psychological distress in adults with Huntington’s disease. Psychol Health Med. 2014 Mar 4;19(2):169–79.

20. Ciriegio AE, Watson KH, Pfalzer AC, Hale L, Huitz E, Moroz S, et al. Inhibitory control, working memory and coping with stress: Associations with symptoms of anxiety and depression in adults with Huntington’s disease. Neuropsychology. 2022 May;36(4):288–96.

21. Baxter AJ, Scott KM, Vos T, Whiteford HA. Global prevalence of anxiety disorders: A systematic review and meta-regression. Psychol Med. 2013 May 10;43(5):897–910.

22. Decruyenaere M, Evers-Kiebooms G, Boogaerts A, Cassiman JJ, Cloostermans T, Demyttenaere K, et al. Psychological functioning before predictive testing for Huntington’s disease: the role of the parental disease, risk perception, and subjective proximity of the disease. J Med Genet. 1999 Dec;36(12):897–905. 

23. Berrios GE, Wagle AC, Marková IS, Wagle SA, Ho LW, Rubinsztein DC, et al. Psychiatric symptoms and CAG repeats in neurologically asymptomatic Huntington’s disease gene carriers. Psychiatry Res. 2001 Jul;102(3):217–25.

24. Ruscio AM, Hallion LS, Lim CCW, Aguilar-Gaxiola S, Al-Hamzawi A, Alonso J, et al. Cross-sectional comparison of the epidemiology of DSM-5 generalized anxiety disorder across the globe. JAMA Psychiatry. 2017 May 1;74(5):465.

25. de Jonge P, Roest AM, Lim CCW, Florescu SE, Bromet EJ, Stein DJ, et al. Cross-national epidemiology of panic disorder and panic attacks in the world mental health surveys. Depress Anxiety. 2016 Dec;33(12):1155–77.

26. Marshall J, White K, Weaver M, Flury Wetherill L, Hui S, Stout JC, et al. Specific psychiatric manifestations among preclinical Huntington disease mutation carriers. Arch Neurol. 2007 Jan 1;64(1):116.

27. van Duijn E, Kingma EM, Timman R, Zitman FG, Tibben A, Roos RAC, et al. Cross-sectional study on prevalences of psychiatric disorders in mutation carriers of Huntington’s disease compared with mutation-negative first-degree relatives. J Clin Psychiatry. 2008 Nov 30;69(11):1804–10. 

28. Stein DJ, Lim CCW, Roest AM, de Jonge P, Aguilar-Gaxiola S, Al-Hamzawi A, et al. The cross-national epidemiology of social anxiety disorder: Data from the World Mental Health Survey Initiative. BMC Med. 2017 Dec 31;15(1):143.

29. Roest AM, Vries YA, Lim CCW, Wittchen H, Stein DJ, Adamowski T, et al. A comparison of DSM‐5 and DSM‐IV agoraphobia in the World Mental Health Surveys. Depress Anxiety. 2019 Jun 6;36(6):499–510. 

30. McCabe MP, Firth L, O’Connor E. Mood and quality of life among people with progressive neurological illnesses. International Journal of Clinical and Health Psychology. 2009;9(1):21–35.

31. Yildiz A, Saffet Gönül A, Taman L. Mechanism of actions of antidepressants: Beyond the receptors . Bulletin of Clinical Psychopharmacology. 2002;12(4):194–200.

32. Zorginstituut Nederland. Venlafaxine [Internet]. Farmacotherapeutisch Kompas; [cited 23 april 2023]. Available from: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/v/venlafaxine

33. Zorginstituut Nederland. Mirtazapine [Internet]. Farmacotherapeutisch Kompas; [cited 23 april 2023]. Available from: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/m/mirtazapine

34. GGZ Standaarden. Zorg rondom bijwerkingen door antidepressiva [Internet]. GGZ Standaarden; [cited 17 april 2023]. Available from: https://www.ggzstandaarden.nl/generieke-modules/bijwerkingen/zorg-rondom-bijwerkingen-door-antidepressiva

35. Zorginstituut Nederland. Alprazolam [Internet]. Farmacotherapeutisch Kompas; [cited 23 april 2023]. Available from: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/a/alprazolam

36. Stahl SM. Anxiety disorders and axiolytics. In: Stahl’s Essential Psychopharmacology. 4th ed. Cambridge University Press; 2013. p. 388–419.

37. Stahl SM. Chemical neurotransmission. In: Stahl’s Essential Psychopharmacology. 4th ed. Cambridge University Press; 2013. p. 1–27.

38. Huntington’s Disease Association. Alison’s story | Huntington’s in mind [video file]. 2022 May 23 [cited 2023 April 22]. Available from https://www.youtube.com/watch?v=QTIMgB78oXo

39. Quaid KA, Swenson MM, Sims SL, Harrison JM, Moskowitz C, Stepanov N, et al. What were you thinking?: Individuals at risk for Huntington disease talk about having children. J Genet Couns. 2010 Dec 24;19(6):606–17. 

40. MacDonald M. A novel gene containing a trinucleotide repeat that is expanded and unstable on Huntington’s disease chromosomes. Cell. 1993 Mar;72(6):971–83. 

41. Bouchghoul H, Clément SF, Vauthier D, Cazeneuve C, Noel S, Dommergues M, et al. Prenatal testing in Huntington disease: after the test, choices recommence. European Journal of Human Genetics. 2016 Nov 15;24(11):1535–40. 

42. Geraedts JPM. Prenatal and preimplantation genetic diagnosis of Huntington’s disease. OBM Neurobiol. 2021 Jan 28;5(1). 

43. Bijlsma EK. De ziekte van Huntington: genetische oorzaak en DNA-onderzoek. Katwijk aan zee; 2021 Oct. 

44. Sciorio R, Aiello R, Irollo AM. Review: Preimplantation genetic diagnosis (PGD) as a reproductive option in patients with neurodegenerative disorders. Reprod Biol. 2021 Mar;21(1):100468.

45. Feely S, Siskind C. Family planning options for HD-free kids: Adoption and donors [Internet]. University of Iowa health care; 2015 [cited 23 april 2023]. Available from: https://medicine.uiowa.edu/psychiatry/family-planning-options-hd-free-kids-adoption-and-donors

46. Myers RH. Huntington’s disease genetics. NeuroRX. 2004 Apr;1(2):255–62.

47. Decruyenaere M, Evers-Kiebooms G, Boogaerts A, Philippe K, Demyttenaere K, Dom R, et al. The complexity of reproductive decision-making in asymptomatic carriers of the Huntington mutation. European Journal of Human Genetics. 2007 Apr 24;15(4):453–62.

48. Lawlor M, Zigo M, Kerns K, Cho IK, Easley IV CA, Sutovsky P. Spermatozoan metabolism as a non-traditional model for the study of Huntington’s disease. Int J Mol Sci. 2022 Jun 28;23(13):7163. 

49. García-Ramos R, Santos-García D, Alonso-Cánovas A, Álvarez-Sauco M, Ares B, Ávila A, et al. Management of Parkinson’s disease and other movement disorders in women of childbearing age: Part 2. Neurología. 2021 Mar;36(2):159–68.

50. Jumreonvong N. A case study: pregnancy and symptomatic Huntingon disease [Internet]. Huntington’s outreach project for education: at Stanford; 2015 [cited 2023 22 April]. Available from: https://hopes.stanford.edu/a-case-study-pregnancy-and-symptomatic-huntington-disease/#:~:text=Increased%20abdominal%20pressure%2C%20gastric%20deformation,the%20failed%20tube%20placement%20attempts

51. Pidgeon C, Rickards H. The pathophysiology and pharmacological treatment of Huntington disease. Behavioural Neurology. 2013;26(4):245–53. 

52. Zorginstituut Nederland. Tetrabenazine [Internet]. Farmacotherapeutisch Kompas; 2021 [cited 23 april 2023]. Available from: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/t/tetrabenazine

53. Ba F, Miyasaki JM. Movement disorders in pregnancy. In: Handbook of Clinical Neurology. 3rd ed. Elsevier; 2020. p. 219–39.

54. Zorginstituut Nederland. Haloperidol [Internet]. Farmacotherapeutisch Kompas; 2022 [cited 23 april 2023]. Available from: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/h/haloperidol

55. Andriessen RL, Oosterloo M, Hollands A, Linden DEJ, de Greef BTA, Leentjens AFG. Psychotropic medication use in Huntington’s disease: A retrospective cohort study. Parkinsonism Relat Disord. 2022 Dec;105:69–74. 

56. Zorginstituut Nederland. Olanzapine [Internet]. Farmacotherapeutisch Kompas; [cited 23 april 2023]. Available from: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/o/olanzapine

57. Simionescu G, Doroftei B, Maftei R, Obreja BE, Anton E, Grab D, et al. The complex relationship between infertility and psychological distress (Review). Exp Ther Med. 2021 Feb 1;21(4):306.

58. Van der Borght M, Wyns C. Fertility and infertility: Definition and epidemiology. Clin Biochem. 2018 Dec;62:2–10. 

59. Cicali EJ, Smith DM, Duong BQ, Kovar LG, Cavallari LH, Johnson JA. A scoping review of the evidence behind cytochrome P450 2D6 isoenzyme inhibitor classifications. Clin Pharmacol Ther. 2020 Jul 13;108(1):116–25. 

60. DeRosa TF. Tetrabenazine. In: Advances in synthetic organic chemistry and methods reported in US patents. Elsevier; 2006. p. 618–20. 

61. Videnovic A. Treatment of Huntington disease. Curr Treat Options Neurol. 2013 Aug 16;15(4):424–38. 

62. Meoni S, Macerollo A, Moro E. Sex differences in movement disorders. Nat Rev Neurol. 2020 Feb 3;16(2):84–96.

63. Morton A, Teasdale S. Physiological changes in pregnancy and their influence on the endocrine investigation. Clin Endocrinol (Oxf). 2022 Jan;96(1):3–11.