2024 Modersmålsdagen

Modersmålsdagen 

Tema: Språklig variation

Shqipja ndahet në dy dialekte kryesore: gegërisht dhe toskërisht. Dielekti geg flitet në shqipërinë veriore, Kosovë, Maqedonisë, Malli i zi dhe në Serbi, ndërsa dialekti toskë është me dominues në Shqipërinë jugore dhe në zonat Greqisë, Italisë dhe Maqedonisë ku përdoret gjuha shqipe. Brenda këtyre dialekteve kryesore ka ndryshime të mëtejshme. Për shembull, mund të dallohen dallimet diialektore bazuar në zonat gjeografike dhe ndikimet historike.  Ata që flasin dialekte shpesh mund të identifikohen nga shprehen dhe fjalori i tyre specifik. 

Gegërisht dhe toskërisht:

Fjalët ndryshojnë ndërmjet dialkteve. Në gegerishten, që flitet ndër të tjera në Kosovë, aty ka p.sh 

Padashje -> Pahiri, 

Tomate -> Patlligon,  

Biziluk -> Hallhale,

 Avash -> Kadale, 

Misri -> Kollomoq

Shqipja standarde, e njohur edhe si "gjuha letrare", bazohet në dialektin toskë dhe përdoret në shkrim dhe komunikim formal. Kju gjuhë e standardizuar u kriijua gjatë ringjalljes kombëtare shqiptare në shekullin 19-të dhe ka ndihmuar në krijimin e një norme të unifikuar të shkruar për shqipen. 

Ka shumë dialekte ma të vogla të Toskërishtes si labërishte, camerisht, të folmet kalimtare dhe arbërishte.  Fjalët janë të njëjta si në Toskërisht por shprehen ndryshe në këto dialekte më të vogla. Fjalët në Geg verlindore, perëndimore dhe qendrore janë të njëjta si në Gegerisht por shprehen ndryshe. 

Në sociolinguistikë, verieti i gjuhës ësthë nje term i përgjithshëm për cdo formë dalluese të një shprehjeje gjuhësore. Variacioni gjuhësor në shqipërisht mund të jetë i lidhur me faktorë si klasa sociale, arsimi, dhe faktorët urbanë ose ruralë. 

termi sociolekt mund të referohet dialekteve të kufizuara nga shoqëria,por ndonjëherë trajtohet gjuthashtu si ekuivalent me konceptin e regjistrit, ose përdoret si një sinonim i zhargonit dhe slengut po, varieti i gjuhës përfshin cdo formë dalluese të një gjhue, duke shënuar ndryshime në gjuhe, duke shënuar ndryshime ne morfologji, fonologji, leksik, apo sintaksë në nivele të ndryshme sociale, kulturore, apo gjeografike.

Këtu është një fragment nga një poezi e "Gjergj Fishta", e njohur si "Lahuta e Malcís". Gegerisht. 

"O flamur, flamur shenj' e shenjtë

Të gjitha kombet vetë ty të përkujtijn¨e

Vec perëndia s'të do asnjë

Mos njohësh veten tënde!"

Dhe këtu është një fragment nga një poezi e "Naim Frashëri". Toskerisht. 

"Kur flamuri fluturon lart,

krenar shqiponje vishet me nder,

e gjithë Europën e prek,

Liria e shqiptarit"

Këto dy poezi përfaqësojne dashurinë e dy autorëve për popullin dhe atdhenën shqiptare, dhe käne pasuar në formimin e identitetit dhe frymës kombëtare shqiptare.