Keplê

(1571 - 1631)

Giôhan Keplê, nhà thiên văn người Đức, ông là một trong những người sáng lập khoa thiên văn học hiện đại, sinh năm 1571 tại Uơtenbe (Wurtenberg). Cha mẹ ông có một quán trọ nhỏ và Giôhan khi còn niên thiếu đã từng là cậu bé giúp việc. Cuộc sống nặng nhọc và khốn khổ trong căn nhà người cha đã làm cho cậu bé hay ốm đau phải tìm nơi nương tự cạnh người chị cả.

Sau một cơn bệnh nặng, không thể đủ sức để làm việc được nữa, năm 1584 một hội từ thiện đã gởi ông vào một trường Tin lành, nơi đây ông được chú ý nhờ năng lực của mình.

Là học sinh giỏi, Keplê được miễn phí để vào trường Đại học tổng hợp Tubingien (Tubingien); ở đó ông có những tiến bộ lớn, năm 22 tuổi, ông được phong làm giáo sư toán ở Gơra (Graz). Ông kết hôn với một phụ nữ đẹp, tưởng rằng cuối cùng sẽ tìm thấy hạnh phúc và một cuộc sống yên lành. Nhưng tính tình khó khăn của người phụ nữ này đã làm cho cuộc đời của ông trở thành địa ngục.

Gia đình tăng thêm người, nhà giáo sư trẻ đã phải làm việc ngày đêm để đủ sống. Những điều không may cứ đuổi theo ông: bị giáo hội đuổi khỏi Gơra vì ông theo đạo tin lành; cuộc sống túng thiếu, vợ bị điên, con mất đứa này đến đứa khác, mẹ bị cáo buộc là phù thuật và bị giáo hội theo dõi.

Keplê mất hết hy vọng, Tisô Bơrahê (Tycho Brahé) tìm được cho ông một việc làm ở Praha. Cái chết của Bơrahê năm 1601 hình như đã thay đổi một ít tình trạng vật chất của nhà bác học. ông thay thế vị trí của người bảo trợ mình và trở thành nhà thiên văn của hoàng đế Rôđônphơ (Rodophe) đệ Nhị, về sau được phong làm giáo sư toán ở Linz. Người ta trả tiền cấp dưỡng cho ông quá ít và để kiếm sống Keplê đã làm số tử vi cho các quí tộc và nhà giàu.

Nhưng Keplê đã thừa nhận hệ thống lấy mặt trời là trung tâm của Côpecnic, bắt đầu nghiên cứu các định luật chuyển động của các thiên thể. Nếu Côpecnic đã chứng minh chuyển động kép của các hành tinh quay quanh nó và quay quanh mặt trời thì Keplê đã công bố những định luật chi phối chuyển động này.

Sao Hỏa đã lôi cuốn sự chú ý của ông nhiều nhất do chuyển động không đều của nó. Nhà bác học đã lao động tận lực, sau nhiều quan sát và tính toán đã đi đến công thức hóa giả thiết cho rằng những quỹ đạo của các hành tinh là những hình bầu dục (ellip) chứ không phải những đường tròn như Côpecnic đã quan niệm. Do đó năm 1609, ông công bố trong tác phẩm thiên văn mới của mình hai định luật đầu tiên về chuyển động của các hành tinh, những định luật đã làm sống mãi tên tuổi của ông:

1. Những quỹ đạo của các hành tinh là những hình ellip mà mặt trời là một trong các tiêu điểm.

2. Những diện tích do các bán kính vectơ tạo ra tỉ lệ với thời gian.

Giáo hội ở Linz ngược đãi ông vì ông có những ý niệm tân giáo, nhưng với tư cách là nhà thiên văn của vua, Keplê không thể bị thương tổn. Lúc ấy giáo hội xoay sang chống mẹ của ông để trả thù. Giới tăng lữ tố cáo bà là phù thuật và bắt bà giam vào tù. Keplê đã khó khăn lắm mới cứu được mẹ. nhà thờ hăm dọa đốt sống bà hoặc ít nhất cũng hành hạ bà.

Sự ngược đãi vẫn tiếp tục. Nhà bác học khốn khổ luôn luôn túng thiếu, đắm mình trong việc nghiên cứu bầu trời, trong các phép tính để quên nỗi buồn, cảnh nghèo và những đau khổ của cuộc đời. Năm 1618, ông công bố định luật thứ ba, định luật đã cho ông nhiều nổi vui mừng: bình phương thời gian quay của hành tinh tỉ lệ với lập phương các trục lớn của quỷ đạo. Như vậy, những công trình của Keplê đã mở đường cho Niutơn (Newton) phát minh định luật hấp dẫn của vũ trụ.

Để có một ý niệm về khối lượng lao động khổng lồ của nhà bác học, chúng ta nhắc lai câu nói của chính ông: “Nếu bạn cảm thấy nó (phương pháp tính toán đó) nặng nề và chán nản, bạn hãy thương hại tôi đã phải làm những phép tính ấy đến 70 lần và bạn cũng không ngạc nhiên rằng tôi đã trãi qua 5 năm về thuyết này đối với Sao Hỏa.”

Ông cũng đã chú ý nhiều đến chuyển động của Sao Thủy và đã thông báo rằng vào năm 1631 Sao Thủy sẽ đi vào khoảng giữa Trái Đất và Mặt Trời và người ta có thể nhìn thấy nó như một chấm đen trên Mặt Trời của chúng ta. Các cuộc quan sát của các nhà thiên văn đã xác nhận tiên đoán thiên tài này của nhà bác học.

Keplê đã giành trọn khoảng thời gian gần cuối đời mình để thiết lập bản vị trì của các hành tinh (1627) đòi hỏi một khối lượng tính toán khổng lồ.

Người ta cũng tìm thấy trong những tác phẩm của Keplê nhiều ý niệm xác đáng và sâu sắc về trọng lực hay sức hút của Trái Đất, về nguyên nhân của thủy triều.

Vào thời kì này xảy ra cuộc chiến tranh 30 năm. Quê hương ông rực lửa và đẫm máu. Keplê bị bắt ép phải từ bỏ chức giáo sư. Không còn tiền bạc, ông chịu nhiều thống khổ vô cùng đen tối. Ông đã mất đột ngột ở Rơgienbơ (Regensburg) năm 1631. vì chỉ tìm thấy trong người ông một số tiền quá ít ỏi, nên người ta đã mai táng ông chung với những người nghèo và sau này ngôi mộ đơn sơ của ông cũng chẳng để lại dấu vết gì. Năm 1808, người ta dựng tượng đài bán thân của ông bằng đá hoa Rơgienbơ. Một pho tượng khác được xây dựng ở Uây (weil) năm 1870.

Những phát minh của ông về sau càng vẻ vang hơn với sự ra đời của những phát minh của Niutơn và Laplaxơ (Laplace). Ông quả xứng đáng với danh hiệu “nhà lập pháp của bầu trời”.

Cũng cần nói thêm rằng thành phố Xanh Pêtecbua nước Nga còn lưu giữ những bản thảo của nhà bác học vĩ đại này.