Nguồn: Báo Tuồi Trẻ (Tác giả: Đỗ Thị Huỳnh Hoa)
Thật lâu, lâu lắm rồi tôi mới có dịp quay lại không gian học đường. Cảm nhận rõ nét sự khác nhau giữa lớp học trò xưa và học trò nay ở nhiều trường lớp đó là ba chữ đầu môi.
Ngày xưa, dù là đứa học trò còn đánh vần ê a hay cô sinh viên trên giảng đường Đại học Ngân hàng, ba chữ đầu môi mỗi lần tiếp xúc thầy cô bao giờ cũng là “Dạ thưa thầy”, “Dạ thưa cô”. Quen thành nếp đến nỗi khi học tiếng Anh ở Trung tâm ngoại ngữ Trường đại học Nông lâm, câu đầu môi của tôi khi đứng lên trả lời các thầy cô cũng luôn là: “Yes, teacher”.
Cho nên, làm sao không sốc khi đi học chung với nhiều bạn trẻ đã tốt nghiệp đại học. Những bạn này có thể ngồi tại chỗ trao đổi tay đôi với thầy cô đang đứng trên bục giảng. Thậm chí giọng điệu còn chuyển sang gay gắt khi tranh luận tính đúng sai của vấn đề dù các thầy cô vẫn tỏ ra khá từ tốn. Và suốt hơn hai năm học, hầu như tôi thật hiếm hoi nghe được ba chữ “Dạ thưa thầy” hay “Dạ thưa cô”.
Có lần trong một giờ học môn mới, tôi gặp lại thầy H., cũng là thầy dạy của tôi mấy năm đại học cách đây hơn 20 năm. Thầy nhận ngay ra tôi và nói rằng vẫn nhớ tôi ngay khi gặp lại dù số sinh viên học thầy lên con số hàng ngàn. Thầy nhắc lại lần có dịp vào đơn vị tôi, rất nhiều người thầy biết là từng học thầy nhưng chỉ có tôi lật đật đứng dậy ngay khi nhận ra thầy và khoanh tay nói “Dạ thưa thầy” giữa rất đông khách hàng của ngân hàng.
Tôi không nghĩ chỉ một sự lễ phép vốn phải có bình thường như vậy lại để lại một chút ấn tượng với thầy cô của mình. Thế hệ của tôi vốn được thấm nhuần từ nhỏ sáu chữ “tiên học lễ, hậu học văn” nên chuyện gặp thầy cô của mình là vội đứng lên khoanh tay cúi đầu chào “Dạ thưa thầy”, “Dạ thưa cô” đã ăn sâu và thành nếp dù giờ đầu đã hai màu tóc. Hèn gì có lần ba một người bạn mất, trong số bà con xa của bạn có thầy dạy tôi hồi lớp 8, khi nhìn thấy thầy tôi vội vàng bước qua khoanh tay cúi đầu “Dạ thưa thầy”. Ánh mắt của thầy tôi lúc đó thật rạng rỡ và hãnh diện vô cùng.
Giờ nghĩ lại có lẽ giữa hai học trò cũ, một đứa giờ làm sếp đi đâu cũng có người tiền hô hậu ủng nhưng chỉ bắt tay hờ hững khi gặp thầy cô với một đứa học trò không rõ sự nghiệp đến đâu nhưng biết khoanh tay cúi đầu chào “Dạ thưa thầy”, “Dạ thưa cô” trước mặt bao người, các thầy cô sẽ thích gặp lại ai đây?!
Nhiều người sẽ nói như đã từng nói: Bên Tây đâu cần phải dạ thưa này nọ, thời buổi hiện đại, quan hệ thầy trò cũng phải... hiện đại. Thưa vâng, tôi có thấy đó chứ, thấy chuyện học trò rủ thầy... đi nhậu, thấy trò gặp thầy giữa đường mặt đối mặt chỉ... né qua bên khác để tránh, thấy chuyện trò tìm đến nhà thầy để trắng trợn xin điểm... Cái ngôi vị thứ hai trong xã hội của người thầy thời xưa vốn được đặt trước cả cha mẹ (quân - sư - phụ) giờ đang nằm ở vị thế nào trong xã hội ngày nay?
Chị Hoa kính,
Bài viết của chị rất hay, rất sâu sắc với câu hỏi: Gặp lại trò xưa làm sếp, sếp (của người ta) bắt tay thầy xưa hờ hững; gặp lại trò xưa chưa rõ công danh sự nghiệp, trò xưa lễ phép chào thầy xưa "Dạ thưa thầy". "Dạ thưa cô", các thầy cô sẽ thích gặp lại ai đây?
1/ Người thầy biết dạy cho học trò "Không thành công cũng thành nhân" không bao giờ muốn gặp trò cũ trong chức danh giám đốc hay trưởng phòng công ty lớn mà "chảnh". Xin thưa là ... ông/ bà thành đạt thật, giỏi thật trong lĩnh vực của mình, và ông/ bà làm sếp với nhân viên của mình; chứ thầy/ cô giáo cũ, dù dạy môn phụ, cũng là người công dân lớn tuổi hơn ông/ bà! Vậy ông/ bà cứ chào thầy/ cô giáo cũ (nếu thực sự nhớ) như chào một công dân lớn tuổi, không có nhiều tiền, nhưng ít ra cũng làm một cái nghề trong sạch và sống lương thiện với cái nghề đó. Hiện tại, thầy cô giáo cũ không là "đối tác làm ăn, sinh lợi" cho ông/ bà, nhưng ông/ bà có lỗ hổng về nhân cách như vậy thì... chúng tôi cũng không cần những người như vậy chào mình làm chi cho mắc công mình phải đáp lễ! Mà người nào thiếu chữ LỄ, trong công việc và cuộc sống trước sau gì cũng... BỂ mà!
2/ Chị làm ở ngành ngân hàng, tôi công tác ở lĩnh vực giáo dục (lại dạy môn Ngữ văn), chắc chắn, phần kiến thức chuyên môn rất khác nhau; nhưng chúng ta cùng có điểm chung trong phần nền của kiến thức - phần nền của nhân cách. Đó là kết quả của giáo dục. Thời thiếu niên của chúng ta, đất nước còn khó khăn; chưa có những từ như "chém gió, hoành tráng", thầy cô giáo của chúng ta cũng nghèo hơn bây giờ. Vậy mà, thế hệ trẻ lúc ấy được ..."dạy người" kỹ lưỡng, chăm chút hơn bây giờ. Nói ra học trò khó tin, nhưng chị biết không, gần 20 ra trường, bất chợt trên tivi hiện hình cận cảnh GS Trần Hữu Tá đang phát biểu, học trò xưa bật đứng dậy chào! Như thưở tuổi mới lớn, mỗi sáng cả lớp chờ thầy nơi giảng đường, thầy đến, cả lớp đồng loạt đứng lên. (Ai chậm chạp, chểng mảng được lớp trưởng nhắc nhở sau đó, nên trong... tiềm thức của lớp trưởng là... đứng dậy chào thầy!). Đứa học trò ngoan, tất yếu sẽ thành nhân. Nếu lấy thước đo thu nhập làm tiêu chuẩn, nhà giáo làm sao sánh với nhà kinh doanh, thu nhập của giáo viên lâu năm làm sao bằng nhân viên phòng kinh doanh một công ty lớn. Rất tiếc, xã hội dễ nhận ra cái nghèo của người làm nghề mô phạm hơn là cái THẤT LỄ/ THẤT ĐỨC của... đại gia (thứ thiệt hoặc đồ dỏm)!
3/ Không bao giờ trở lại được vị thế "Quận - Sư - Phụ". Phải tiến theo sự phát triển của xã hội. Một học trò từng ngổ ngáo rằng: Thầy đừng nói thầy cô như cha mẹ. Em cãi với mẹ chiều hôm qua. Chiều nay ba em mà xử không phải, em xử ổng luôn. Tôi đã nén giận, cố gắng ôn tồn: Em xử ba em như thế nào? - Cô bé nói một tràng tiếng Việt mà khó ai hiểu, rồi khóc nức nở... Cách đây 30 năm, học trò mà vậy chắc bị tát tai. Rất may, tôi đã... luống tuổi hơn đồng nghiệp thanh niên, không tát, không chửi, cố gắng lắng nghe... Đó là tiếng khóc của một đứa trẻ đang được sinh ra một lần nữa! (Mà tuổi teen bây giờ cần được... tái sinh nhiều lần mới nên thân nên dáng). Cha mẹ học trò đòi... lạy thầy, thương chúng tôi, thầy đừng đuổi học cháu... Biết là, sức học của trò không thể nào làm bác sĩ, kĩ sư hay... giám đốc ngân hàng; chỉ cần em làm một nhân viên thu ngân trong siêu thị hay bán một cửa hàng tạp hóa trong xóm lao động là được rồi. Sau mỗi lần bị học trò làm tổn thương như thế, tôi thấy mình tự hào... dạy môn "phụ" (Ngữ văn sao thời thượng bằng tiếng Anh, Toán, Lý, Hóa). Nhờ dạy môn ít trò nào học thêm mà được... rảnh, được... bồi đắp phần thiếu hụt trong nhân cách của người học.
Khi người thầy không đủ thời gian "dạy người", làm sao được tôn vinh là... vị trí thứ ai sau vua được? Và vì sao người thầy không đủ thời gian làm tròn phận sự thiêng liêng của mình thì... nhiều người biết rồi, bàn nhiều rồi, bàn tiếp nữa cũng như cũ mà thôi!
NGUYỄN BÌNH CHÁNH