In die tijd waren schilders actief die een andere richting insloegen, waarbij de relatie tot de waargenomen werkelijkheid losser werd. Sommigen van hen gebruikten het licht ook als beeldmiddel en namen het resultaat van het weerkaatsen van licht – kleur – als thema in hun werk. George Seurat was een van hen en deed dat op een fundamenteel andere manier dan Monet.

Je kunt van de serie schilderijen van de kathedraal zeggen dat Monet de weerkaatsing van licht afbeeldde; hij legde daarmee een verschijnsel uit de waargenomen werkelijkheid vast met behulp van verf.

Wat Seurat nastreefde was niet het vastleggen van een waargenomen verschijnsel: hij lokte dat verschijnsel zelf uit met zijn schilderijen. Zijn stijl, het pointillisme of neo-impressionisme, bestaat uit het aanbrengen van kleine streken van verschillende ongemengde kleuren verf, zodat deze, door de weerkaatsing van licht op de verf, zich tijdens de visuele waarneming mengen tot een nieuwe kleur. Hij baseerde zijn kleurgebruik op wetenschappelijke verhandelingen over kleur van onder andere Charles Blanc, Ogden Rood en Michel Eugène Chevreul.[2]

Het verschil tussen Monet en Seurat is subtiel, maar wezenlijk. De tegenwerping dat elk impressionistisch schilderij dit effect veroorzaakt is terecht, maar gaat voorbij aan de bijzondere eigenschap van schilderijen van Seurat, namelijk dat dit optische verschijnsel het thema van zijn werk is. Hij legde niet het weerkaatsende gekleurde licht uit de werkelijkheid vast, maar gebruikte dit verschijnsel als functie van zijn werk.

Seurat was met dit soort werk een voorbereider van de autonome schilderkunst, omdat zijn kunstwerken geen venster op een – gesuggereerde – werkelijkheid zijn, maar zelfstandig objecten, gelijkwaardig aan alle andere niet afbeeldende objecten in de wereld.

(Ook in de poëzie kan licht een thema zijn. Lees hier een column over dit onderwerp.)

noten

[1] Een ander sterk voorbeeld van een schilderij dat aan het licht is gewijd is Nu à contre-jour van Pierre Bonnard uit 1908. Daarop is het licht op verschillende manieren vastgelegd: als direct zonlicht, als weerkaatsend licht en als weerspiegelend licht. Klik hier.

[2] Kunsthistoricus Charles Blanc schreef Grammaire des arts du dessin. Architecture, sculpture, peinture, jardins, gravure, eau-forte, camaïeu, lithographie (1867), waarin hij onder meer, naar aanleiding van het werk van Delacroix, de techniek van het naast elkaar zetten van kleine kleurvlakjes die zich optisch mengen beschrijft.

De scheikundige Michel Chevreul heeft waarschijnlijk als eerste de term contraste simultané gebruikt in een beschrijving van dit kleureffect in De la Loi du Contraste Simultané des Couleurs (1830)

De natuurkundige Ogden Rood schreef Modern Chromatics, with Applications to Art and Industry (1879), waarin hij kleuren van elkaar onderscheidde volgens hun zuiverheid, helderheid en tint.