• forma odlewnicza do produkcji krzyżyka trójlistnego

• materiał: brąz lub mosiądz

• wysokość: 42 mm

• szerokość: 37 mm

• grubość: 7 mm

• zdobienia: symbol motyla

• datowanie: XVII - XVIII w.

• miejsce znalezienia: Żary, woj. lubuskie, Polska

• znalazca: Robert Mofina

• Fot. Robert Mofina

• miejsce przechowywania: Gabinet Historii Miasta Żary

Wyjątkową rzadkością są dziś przedmioty tak jednostkowe, jak formy odlewnicze służące do produkcji dewocjonaliów.

Przedstawiona forma odlewnicza (fot. 1 i 2) jest formą składaną, twardą, przeznaczoną do odlewu krzyżyka trójlistnego z przedstawieniem symbolu motyla na styku ramion krzyża. Na płaszczyźnie formy łączącej z drugą jej częścią, znajdują się okrągłe wgłębienia będące gniazdami dla znajdujących się na drugiej połówce czopów. System ten pozwalał na precyzyjne połączenie tych dwóch elementów. Przy dolnej krawędzi, na końcu długiego ramienia krzyża znajduje się kanał wlewowy, przez który wlewano roztopiony metal. Aby pozbyć się nadmiaru powietrza we wnętrzu zamkniętej formy, wykonany został ukośnie kanał odpowietrzający. W celu łatwego otwarcia formy po ostygnięciu odlewu, boczne powierzchnie zagłębienia nadającego kształt krzyżykowi zostały wyprofilowane ukośnie.

Wiele krzyżyków wykonanych tego rodzaju formą posiada zniekształcone zakończenie dolnego ramienia krzyża w miejscu trójliścia (fot. 3 i 4). Wynika to z kształtu wlewki, a szczególnie z jej zbyt głębokiego osadzenia. Deformacje te w procesie końcowym nie były zbyt dokładnie obrabiane. Usuwany zostawał jedynie nadmiar metalu, a kształt trójliścia wykonywany był jedynie schematycznie, bez dbania o szczegóły. Produkcja tego typu dewocjonaliów odbywała się często na dużą skalę, co miało wpływ na jakość wyrobów.

Krzyżyk trójlistny, typ IV/11, XVII w. (awers i rewers).

Fot. szara.sowa