Obozy naukowe

2013 Zbiorowiska roślinne użytków zielonych dolin rzecznych w Borach Tucholskich  (foto)

Nasz kolejny obóz naukowy odbył się dniach 06-09.06.2013. Teren badań to doliny rzeczne w okolicy miejscowości Błędno, położonej w województwie pomorskim nad rzeką Wdą (rzeki: Wda, Brzezianek i Brzeźnica). Zadanie badawcze dotyczyło łąk w dolinach rzek nizinnych. Zgodnie z przyjętą metodyką zebrane dane terenowe, powinny pozwolić na określenie:

1. Spektrum zbiorowisk roślinnych analizowanego obszaru.

2. Nasilenie sukcesji wtórnej i jej kierunków.

3. Powiązania zbiorowisk lub konkretnych gatunków z czynnikami siedliskowymi.

2012 Roślinność kompleksu źródliskowego "Goły Jon" w Borach Tucholskich  (foto)

Udział w obozie nie wiąże się praktycznie z żadnymi kosztami. Dla chętnych oferujemy darmowe noclegi (kwatery agroturystyczne) i być może wyżywienie (liczba miejsc ograniczona). Można będzie z pewnością pogłębić wiedzę z zakresu botaniki i metod badań terenowych z nią związanych. Lokalizacja:

 2011 Wirtualna ścieżka dydaktyczna (foto)

Celem wyjazdu terenowego była inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych na trasie przebiegu przyrodniczej ścieżki dydaktycznej. Wykonano kilkadziesiąt zdjęć fitosocjologicznych w różnych siedliskach. Przy okazji wizji lokalnej dokonano też pewnych korekt wyznaczonego wcześniej przebiegu ścieżki.

Zebrano materiał w postaci zdjęć fitosocjologicznych, spisów roślin i innych notatek terenowych. W trakcie prac terenowych z wykorzystaniem odbiornika GPS wyznaczono koordynaty potencjalnych „obiektów” na trasie ścieżki, jak również punktów załamania w linii przebiegu trasy.

2002 Flora projektowanych użytków ekologicznych we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym (foto)

 W przestrzeni gruntów zajętych przez rolnictwo i gospodarkę leśną znajdują się większe lub małe, czasem nawet dość liczne powierzchnie, które nie nadają się do gospodarczego wykorzystania: oczka wodne, bagienka, kamieńce, skały, wydmy, strome zbocza itp.

Traktowano je z niechęcią jako przeszkodę w gospodarowaniu a w ewidencji gruntów zapisywano jako “nieużytki". Posiadanie nieużytków było rzeczą wstydliwą, toteż na różne sposoby starano się je uprodukty-wnić, stosując nawet przymus prawny. Bagna i wody osuszano, nierówności wyrównywano, piaski zalesiano. Tymczasem, przy bliższym poznaniu owych “nieużytków" okazało się, że są one siedliskami dużej liczby roślin i zwierząt.

“Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne "oczka wodne", kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce itp.". Użytki ekologiczne uwidacznia się w ewidencji gruntu i uwzględnia w planie zagospodarowania przestrzennego. Ich ochrona, najprościej mówiąc, sprowadza się do pozostawienia ich własnemu losowi bez ingerencji człowieka. Mogą być wykorzystywane jak dotychczas, ale nic powinny być na siłę “uproduktywniane" ani niszczone.

Jak dotychczas za użytki ekologiczne uznaje się przede wszystkim obszary wodne i bagienne, torfowiska i wyrobiska potorfowe, rzadziej skarpy, skały i piaski. Dużą aktywność wykazują samorządy, zwłaszcza przy okazji sporządzenia planu przestrzennego zagospodarowania wyznacza się i uznaje grunty za użytki ekologiczne. Liczba tych powierzchni w niektórych województwach liczy się na setki, a łączna powierzchnia sięga lub przekracza 2 tysiące ha.

Aby jednak uzasadnić objęcie danego obszaru tą formą ochrony konieczne jest rozpoznanie jego walorów przyro dniczych.

Dlatego też celem niniejszej pracy ustalenie składu flory projektowanych użytków ekologicznych na terenie Parku.

Pracę oparto na spisach florystycznych, przeprowadzonych na powierzchniach projektowanych użytków ekologicznych. Ustalono w ten sposób listę gatunków dla poszczególnych obiektów.

na czterech badanych powierzchniach stwierdzono 88 gatunków roślin naczyniowych oraz kilkanaście gatunków mszaków.

pod względem fitosocjologicznym teren objęty badaniem to przede wszystkim torfow iska i zbiorowiska szuwarowe.

 2000 Szata roślinna jeziora "Długie" (foto)

 Na terenach intensywnie użytkowanych rolniczo obserwuje się od dawna procesy degradacji środowiska również obszarów poza rolniczych. Do największych zagrożeń należą procesy stepowienia, malejąca bioróżnorodność flory i fauny, nadmierna eutrofizacja zbiorników wodnych, zanikanie zbiorowisk roślinności bagiennej i torfowiskowej (Nowicki 1993). Powodem tych często nieodwracalnych zmian jest coraz bardziej drastyczna, bezpośrednia ingerencja człowieka w przekształcanie krajobrazu z naturalnego w rolniczy, zurbanizowany, melioracje, regulacje cieków wodnych oraz narastające wielokierunkowe zanieczyszczenie środowiska (zanieczyszczenia obszarowe i jednostkowe). Stąd konieczna jest aktywna ochrona nie tylko najcenniejszych przyrodniczo ekosystemów (parki narodowe, rezerwaty), ale również nieużytków, niewielkich zbiorników i zadrzewień śródpolnych, czyli ekosystemów określanych w myśl ustawy z 1991 roku jako użytki ekologiczne. Celem przeprowadzonych badań jest określenie walorów przyrodniczych Jeziora Długie, które otoczone jest częściowo zbiorowiskami leśnymi jak i użytkami rolnymi. W wyniku zaniechania intensywnej produkcji rolnej w części południowej jeziora oraz znacznego obniżania sięp oziomu wód w jeziorze jego zlewnia bezpośrednia podlega procesom przekształceń florystycznych i przywracania równowagi ekologicznej. Określenie zróżnicowania florystycznego w zlewni bezpośredniej Jeziora Długie stanowić będzie podstawę do uznania tego obszaru za użytek ekologiczny.

Badania terenowe przeprowadzono w sezonie wegetacyjnym 2000. W zlewni bezpośredniej i w strefie litoralu jeziora wykonano 30 zdjęć fitosocjologicznych metodą Braun-Blanqueta, które posłużyły do wykonania mapy florystycznej Jeziora Długie. Ponadto w oparciu o zdjęcia fitosocjologiczne określono typy zbiorowisk roślinnych. Nazewnictwo roślinności przyjęto za Rutkowskim (1998).

Stwierdzono występowanie 163 gatunków roślin naczyniowych. Wśród nich występują rośliny chronione. Ochronie całkowitej podlegają: grzybień biały (Nymphaea alba L.), grążel żółty (Nuphar lutea (L.) Sibth. et Sm.), lilia złotogłów (Lilium martagon L.) i kruszczyk błotny (Epipactis palustris (L.) Crantz), aRibes nigrum L.), kruszyna pospolita (Frangula alnus Miller), kalina koralowa (Viburnum opulus L.), paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare L.), centuria pospolita (Centaurium erythraea Rafn) i konwalia majowa (Convallaria majalis L.).

W strefie litoralu jeziora stwierdzono występowanie 7 zespołów roślinnych. Najbardziej wyraziste są zespoły z klasy Phragmitetea związku Phragmition:zespół Phragmitetum communis (Gams 1927) Schmale 1939, Typhetum angustifoliae (Allorge 1922) Soó 1927, Typhetum latifoliae Soó 1927, Sparganietum erecti Roll 1938, Scirpetum lacustris (Allorge 1922) Chouard 1924 oraz zespoły z klasy Phragmitetea związku Magnocaricion: zespół Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926) Libb. 1931), Caricetum acutiformis Sauer 1937. Zbiorowiska roślinności szuwarowej zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie linii brzegowej tworząc pas roślinności o szerokości 3-15 m.

Zbiorowiska roślinności wodnej stwierdzono głównie w południowej i północnej części jeziora i są to: zespół Nupharo-Nymphaeetum albae Tomasz. 1977 iSoo 1927. Tworzą one często zwarte kobierce, obecne w toni wodnej do głębokości 1,5 m.  

W strefie brzegowej jeziora w jego części południowej zbiorowiska roślinne buduje głównie zespół Salicetum pentandro-cinerea (Almq. 1929) Pass. 1961, a roślinność zielna nawiązuje do zbiorowisk łąkowych i turzycowych z klasy Magnocaricion i Molinio-Arrhenetheretea. W części północno-zachodniej otoczenie jeziora porasta silnie zdegradowany śródlądowy bór bagienny Molinio-Pinetum.

badany teren mimo licznych przekształceń odznacza się wysokimi walorami przyrodniczymi (10 gatunków chronionych) i poznawczymi oraz w pełni zasługuje na uznanie go jako użytek ekologiczny.

rejon Jeziora Długie stanowi doskonały poligon badań nad poznawaniem przywracania równowagi ekologicznej w krajobrazie przekształconym antropogenicznie.

1998 Zbiorowiska roślinne porzuconych pól uprawnych w Borach Tucholskich (foto)

Celem obozu było przedstawienie zbiorowisk roślinnych formujących się na porzuconych polach w gminie Śliwice położonej w centrum Borów Tucholskich. Prawie dziewięćdziesiąt procent gruntów ornych stanowią tu gleby V i VI klasy. W ostatnich latach ich powierzchnia znacznie zmalała ponieważ rolnicy porzucają niektóre pola, szczególnie te o najsłabszej glebie. W ciągu dziesięciu lat (1986 – 1996) wyłączono z uprawy 234 ha. Niektóre powierzchnie są zalesiane, na innych zaś można prześledzić sukcesję roślinności wyzwolonej spod presji człowieka .

W pracy wykorzystano 20 zdjęć fitosocjologicznych wykonanych zgodnie z powszechnie znaną metodą Braun-Blanqueta w sezonie wegetacyjnym 1998 roku. Na ich podstawie wyróżniono i scharakteryzowano zbiorowiska roślinne.

W pierwszych latach po zaprzestaniu uprawy formują się jeszcze typowe dla upraw zbiorowiska z klasy Chenopodietea i Secalietea.

Zbiorowiska z klasy Secalietea charakteryzuje duża liczba gatunków, pozwalająca wyróżnić wyższe jednostki, jak np. zespół Arnoserion minimae.

Po kilku latach od ustania działalności człowieka pojawiają się fitocenozy z klasy Sedo-scleranthetea i Festuco-sedetalia i Corynephoretalia–canecsensis.