İSLAMDA İŞÇİ HAKLARI

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

İşçi ve işveren münasebetleri konusundaki bu ince­leme ve araştırmalarımızla ulaştığımız sonuçları şöylece ifade edebiliriz :

1) İslâm hukukuna göre, başkasına bir ücret karşı­lığı iş yapan, bütün çalışanlar işçi sayılır. Bu prensip gereği uygulamada işçi, memur, zanaatkar veya serbest meslek sahipleri aynı hükümlere tâbi bulunur. İşverenin gerçek veya tüzel kişi olması, yapılan işin kamu hizme­ti sayılıp sayılmaması sonucu etkilemez.

2) İşi olmayan veya çalışamayacak durumda bulunan bütün yoksullar devletin ekonomik kaynaklarından yararlanır. Zekât fonu bunların başında gelir. İşsizlik si­gortası olarak bir fon oluşturmak da mümkündür.

3) İslâm'da işçi ve işverenler ayrı birer sınıf oluş­turmazlar. İşçilerin ziraat, inan ve mudârabe ortaklıkla­rı yoluyle kendi adına çalışması veya işveren statüsüne geçmesi her zaman mümkündür.

4) İşçi ücretlerinin miktarını belirleyen bir âyet ve­ya hadis yoktur. Bu konudaki nass'lar işçinin kendisi­nin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak, gerektiğinde bekâr olan işçinin evlenmesi, evi olmayanın ev edinmesi, bineği bulunmayanın binek edin­mesi için gerekli tasarrufu yapacak ölçüde ücret belirlemeyi öngörmektedir.

Diğer yandan bilginler, ücret miktarı belli olmayın­ca, emsal işçi ücretlerinin ölçü alınması gerektiğinde gö­rüş birliği etmişlerdir. Emeğin emsal değeri, satım akdin­de satış bedelini belirlemede olduğu gibi, o beldede dış etkilerden uzak olarak emek arz ve talebinin serbestçe karşılaşması sonucu oluşan, çoğunluk işçilerin aldığı ücrettir.

Meselâ; o beldede belli bir iş kolunda işçilerin bü­yük çoğunluğu ayda net 50 bin lira ücret alıyorsa, işe yeni giren veya az ücretle çalıştırılan işçiler için bu, eme­ğin emsal fiyatı olur. Azınlıkta kalan işçilerin düşük ve­ya yüksek ücretleri ölçü alınmaz.

5) Asgari ücretin, işçinin kendisi ve bakmakla yü­kümlü olduğu kimselerin zorunlu ihtiyaçlarını karşılaya­cak ölçüde olması gerekir. Bu temel ücretin üzerine çe­şitli iş kollan ile, çalışanın ehliyet ve yetenekleri dikka­te alınarak birim ilâve yapılır.

Meselâ; bir belde veya ülkede asgari ücret 30 bin lira olsa, bu ücret, ehliyet ve özel yetenek gerektirmeyen işlerde vasıfsız işçilerin alacağı ücret olur. Ağır işler, özel ehliyet ve yetenek gerektiren meslekler için buna uygun ilaveler yapmak gerekir. Söz gelimi, inşaat işçisine 30 bin, tekstil işçisine 35 bin, maden işçisine 50 bin, tehlikeli iş­lerde çalışanlara 70 bin lira ücret belirlemek gbi...

6) Asgari ücret ve eklentileri belirlendikten sonra zaruri eşya fiyatlarında yükselme olsa, başka bir deyim­le paranın satın alma gücü düşse, çalışanların ücretleri­ni de aynı ölçüde yükseltmek gerekir.

Meselâ; bir yıl sonra paranın satın alma gücü % 30 düşmüşse, bütün işçi ve memur maaşlarına °/o 30 ilave etmek gerekir. Aksi halde, bir yıl öncesine göre % 30 nisbetinde eksik maaş almış olurlar.

Ücretler-, yeni ekonomik şartlara göre işveren taraf­ların kendiliğinden yükseltilmezse, işçi veya temsilcileri emeğin yeni değeri için istekte bulunabilir. Münferit is­tekler yerine toplu istekte bulunmak da mümkündür. Top­lu iş görüşmelerinde uzlaşma sağlanamazsa, ücret için mahkemeye başvurmak yolu açıktır. Mahkeme, yeni ekonomik şartları ve uzman bilirkişi raporlarını dikkate ala­rak âdil ücreti belirlemeye çalışır.

7) Toplu iş görüşmeleri anlaşmazlıkla sonuçlanırsa,. grev ve lokavt tehdidiyle karşı tarafı baskı altına alma­ya çalışmak, serbest iradeyi zedeler. İşçi veya işveren, bu korku altında gerçek değerinin altında veya üstünde bir ücreti kabul etmek zorunda kalabilir. Bu da, taraf­ları âdil ücretten uzaklaştırır. Ücret normalin altında belirlenmişse bundan işçi, normalin üstünde belirlenmişse bundan da işveren zarar görür. Ancak işveren bu fazla­lığı ürettiği malların fiyatlarına yansıtacağı için gerçek­te bundan toplum zarar görür. Bu nedenle, anlaşmazlık halinde, ücretin mahkemece belirlenmesi daha sağlıklı bir yoldur.

8) Tüm çalışanların ücretlerinden kesilecek primle­rin bir fonda toplanması, bu fonun gelir getiren meşru yatırımlarda üretilerek, işçiye kıdem tazminatı, ikramiye ve emekli maaşı gibi ödemelerin bu fondan yapılması mümkün ve caizdir.

Abdullah b. Ömer'in Hz. Peygamber'den naklettiği mağara hadisinde, işçi ücretinin veya bu ücretten kesile­cek primlerin gelir getiren yatırımlarda üretilmesi teşvik edilmiş, daha sonra anapara ve kârın tamamının işçi tarafından geri alınabileceğine işaret edilmiştir.

Medine'de Hz. Peygamber'in maâkil uygulaması ile Hz. Ömer'in oluşturduğu divanlar ashâb-ı kiramın eşit olarak yararlanamadıkları sosyal güvenlik kuruluşlarıdır. [492]

-----------

[492] Dr. Hamdi Döndüren, Çağdaş Ekonomik Problemlere İslami Yaklaşımlar, İklim Yayınları: 215-218.