ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ

Ποιά είναι τα λιπίδια του αίματος και ποιά η δράση τους;

Ολική χοληστερόλη

Στο σώμα μας υπάρχει φυσιολογικά μια ποσότητα χοληστερόλης η οποία κυκλοφορεί με τη ροή του αίματος και επιτελεί διάφορες σημαντικές δραστηριότητες. Είναι απαραίτητο δομικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών, χρησιμεύει στη σύνθεση ορμονών και στη μεταφορά της χοληστερόλης μέσα στο σώμα. Το 75% της χοληστερόλης που βρίσκεται στον οργανισμό παράγεται από το ίδιο το σώμα και το άλλο 25% παραλαμβάνεται μέσω της τροφής. Όταν η πρόσληψη χοληστερόλης από την τροφή αυξάνεται, τότε μειώνεται η σύνθεση της από το σώμα. Χοληστερόλη περιέχουν κυρίως τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, όπως το κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια και οστρακοειδή, τα αυγά, το βούτυρο, το τυρί και τα γαλακτοκομικά. Αξιοσημείωτο ωστόσο είναι πως η χοληστερόλη των τροφίμων δεν επιδρά τόσο σημαντικά στην αύξηση των επιπέδων χοληστερόλης στο αίμα όσο το περιεχόμενό τους σε κορεσμένα λίπη και trans λιπαρά οξέα.

LDL-χοληστερόλη

Η LDL-χοληστερόλη είναι η λεγόμενη «κακή χοληστερόλη». Υπάρχει φυσιολογικά στο αίμα σε συγκεκριμένες συγκεντρώσεις. Ρόλος της είναι η μεταφορά της χοληστερόλης προς τους ιστούς του σώματος όπου χρησιμοποιείται για σημαντικές λειτουργίες. Ωστόσο, όταν η ποσότητα της LDL-χοληστερόλης στο αίμα είναι μεγάλη, αυτή «κολλάει» στα τοιχώματα των αγγείων και των αρτηριών πυροδοτώντας τη διαδικασία της αθηροσκλήρωσης. Αθηροσκλήρωση ονομάζεται η δημιουργία αθηρωματικής πλάκας στην εσωτερική επιφάνεια των αγγείων, μιας πλάκας που αποτελείται από λιπίδια του αίματος, LDL-χοληστερόλη, ασβέστιο, νεκρά κύτταρα και άλλα συστατικά. Η αθηρωματική πλάκα σταδιακά μεγαλώνει και στην συνέχεια είτε προκαλεί απόφραξη του αγγείου, είτε «αποκόβεται» από το σημείο όπου βρίσκεται, περνά στην κυκλοφορία του αίματος και αποφράσσει κάποιο άλλο στενότερο αγγείο από το οποίο δεν χωράει να περάσει. Η LDL-χοληστερόλη είναι ευαίσθητη στην οξείδωση, μια διαδικασία καταστροφής της εξωτερικής της μεμβράνης και διαφόρων ιδιοτήτων της. Η οξείδωση συμβαίνει όταν το μόριο της LDL-χοληστερόλης έρθει σε επαφή με ελεύθερες ρίζες, ουσίες που παράγονται μέσα στον οργανισμό και είναι πολύ επικίνδυνες. Η οξειδωμένη μορφή της LDL-χοληστερόλης είναι ακόμη πιο επικίνδυνη και έχει φανεί ότι συνδέεται στενά με την πρόκληση αθηροσκλήρωσης. Η υψηλή LDL-χοληστερόλη μπορεί να οφείλεται στη διατροφή και τον τρόπο ζωής που ακολουθούμε ή σε γονίδια που κληρονομούμε από τους γονείς μας.

HDL-χοληστερόλη

Λειτουργεί αντίθετα από την LDL-χοληστερόλη. Η HDL-χοληστερόλη είναι γνωστή και ως «καλή χοληστερόλη». Ρόλος της είναι να απομακρύνει τη χοληστερόλη από το κύτταρα και να τη μεταφέρει πίσω στο συκώτι για να αποβληθεί από το σώμα. Έτσι λοιπόν, δρα προστατευτικά «καθαρίζοντας» την LDL από τα τοιχώματα των αγγείων και εμποδίζοντας τη διαδικασία της αθηρογένεσης.

Τριγλυκερίδια

Τα τριγλυκερίδια είναι επίσης λιπίδια που κυκλοφορούν στο αίμα και αποτελούν την κύρια μορφή αποθήκευσης λίπους στο σώμα. Προέρχονται από τις τροφές που καταναλώνουμε αλλά συντίθενται και από τον ίδιο τον οργανισμό. Η αύξηση των τριγλυκεριδίων στο αίμα μπορεί να οφείλεται σε κληρονομική διαταραχή του μεταβολισμού ή στον τρόπο ζωής. Η αυξημένη πρόσληψη υδατανθράκων στο φαγητό, ο αρρύθμιστος σακχαρώδης διαβήτης, η αύξηση του σωματικού βάρους, η κατάχρηση αλκοόλ, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και η λήψη κάποιων φάρμακων αυξάνουν τα τριγλυκερίδια. Οι μακροχρόνιες συνέπειες των αυξημένων τριγλυκεριδίων είναι η στεφανιαία νόσος (σε μικρότερο βαθμό από όσο η αυξημένη χοληστερόλη) και η παγκρεατίτιδα (σοβαρή οξεία κατάσταση με δυνατό πόνο στην κοιλιά που χρειάζεται άμεση εισαγωγή σε νοσοκομείο) που παρατηρείται σε περιπτώσεις μεγάλης αύξησης των τριγλυκεριδίων στο αίμα (> 1.000 mg/dl).

Όλα αυτά τα λιπίδια, καθώς και κάποια άλλα που κυκλοφορούν στο αίμα, συνιστούν το λεγόμενο «λιπιδαιμικό προφίλ» του κάθε ατόμου και δείχνουν εάν υπάρχει κάποια διαταραχή στο μεταβολισμό του λίπους ή/και κίνδυνος για την υγεία του ατόμου.

Τι ονομάζουμε δυσλιπιδαιμία;

Οποιαδήποτε αλλαγή στην τιμή των λιπιδίων του αίματος, πέρα από τα όρια του φυσιολογικού, καλείται δυσλιπιδαιμία. Η αλλαγή αυτή, μπορεί να παρατηρείται σε έναν από τους δείκτες του λιπιδαιμικού προφίλ ή και σε περισσότερους.

Ακολουθεί πίνακας στον οποίο φαίνονται τα φυσιολογικά όρια στις τιμές των λιπιδίων του αίματος καθώς και οι μη φυσιολογικές τιμές.

(US DEPARTMENT OF HEALTH AND HUMAN SERVICESNIH Publication No. 01-3305, May 2001)

Πώς προκαλούνται οι δυσλιπιδαιμίες;

Τα αίτια μιας δυσλιπιδαιμίας μπορεί να είναι κληρονομικά, οπότε αυτή ονομάζεται πρωτοπαθής δυσλιπιδαιμία ή αλλιώς οικογενής δυσλιπιδαιμία.

Κάποιες φορές, όμως, η δυσλιπιδαιμία συνυπάρχει με άλλα νοσήματα και προκαλείται εξ’ αιτίας αυτών. Σε αυτή την περίπτωση ονομάζεται δευτεροπαθής.

Ο τρόπος ζωής, δηλαδή οι συνήθειες διατροφής, άσκησης και καπνίσματος, είναι παράγοντες κινδύνου για δυσλιπιδαιμία.Τα άτομα που εμφανίζουν δυσλιπιδαιμίες έχουν μεγάλο κίνδυνο να αναπτύξουν καρδιαγγειακή νόσο, έμφραγμα του μυοκαρδίου και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Ποιοι διατροφικοί παράγοντες επηρεάζουν τα λιπίδια του αίματος και πώς;

Στόχοι της Διατροφικής αντιμετώπισης

Στις δυσλιπιδαιμίες χορηγούνται συχνά υπολιπιδαιμικά φάρμακα για τη διόρθωση των τιμών των λιπιδίων, αλλά η μη φαρμακευτική προσέγγιση μέσω διατροφής, άσκησης και αλλαγών στον τρόπο ζωής αποτελεί το βασικότερο κομμάτι στην αντιμετώπιση τους, ακόμη και όταν χορηγούνται φάρμακα.

Στα πλαίσια μιας υγιεινής διατροφής συστήνεται ένα διατροφικό σχήμα, που ονομάζεται TLC. Το σχήμα αυτό είναι πλούσιο σε φρούτα και λαχανικά, τρόφιμα με πολλές φυτικές ίνες, ολικής άλεσης προϊόντα, άπαχα κρέατα και πουλερικά, ψάρια τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα και τελείως άπαχα ή 1,5% γαλακτοκομικά. Επίσης, η διατροφή θα πρέπει να είναι χαμηλή σε κορεσμένα λίπη, trans λιπαρά οξέα και χοληστερόλη. Πιθανό να χρειαστεί μείωση στην πρόσληψη αλατιού. Δίνεται έμφαση και στον υγιεινό τρόπο μαγειρέματος. Τέλος, είναι σημαντικό ο υγιεινός τρόπος διατροφής να συνδυάζεται με άσκηση και διακοπή του καπνίσματος, ώστε να είναι μεγαλύτερα τα οφέλη στην υγεία.

Το σχήμα TLC στοχεύει στα εξής:

• Μείωση του παρόντος σωματικού βάρους τουλάχιστον κατά 10%, εάν υπάρχει παχυσαρκία ή υπέρβαρο.

• Μείωση των επιπέδων της ολικής και της LDL-χοληστερόλης.

• Αύξηση των επιπέδων της HDL-χοληστερόλης.

• Μείωση των επιπέδων των τριγλυκεριδίων.

• Μείωση της γλυκόζης του αίματος ή της αντίστασης που αναπτύσσουν τα κύτταρα στην ινσουλίνη.

• Μείωση της αρτηριακής πίεσης.

• Τελικός στόχος είναι η πρόληψη του κινδύνου για στεφανιαία νόσο και εγκεφαλικό επεισόδιο.

Ποιές είναι οι ενεργειακές και θρεπτικές ανάγκες ενός ατόμου με δυσλιπιδαιμία;

Ενεργειακή πρόσληψη: Η πρόσληψη θερμίδων καθορίζεται ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου, ε το βάρος, το ύψος, την ηλικία και το φύλο. Είναι καθοριστικής σημασίας η μείωση του σωματικού βάρους όταν το άτομο είναι υπέρβαρο και παχύσαρκο. Οποιαδήποτε μείωση στο σωματικό βάρος είναι επιθυμητή, αλλά η μείωση κατά 10% του παρόντος βάρους θα βοηθήσει πολύ περισσότερο. Σε αυτά τα άτομα, λοιπόν, συστήνεται υποθερμική διατροφή, για αργή και σταθερή απώλεια βάρους, μέχρι το επιθυμητό, κάτι το οποίο καθορίζεται σε συνεργασία με τον διαιτολόγο.

Λίπος: Το συνολικό λίπος από την τροφή περιορίζεται στο 25-35% της συνολικής προσλαμβανόμενης ενέργειας με το περισσότερο να προέρχεται από μονοακόρεστα λίπη, αλλά δεν συστήνεται μείωση κάτω από 30% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης, γιατί τότε μειώνεται η ΗDL-χοληστερόλη, κάτι που δεν είναι επιθυμητό.

Οι δίαιτες που είναι χαμηλές σε λίπος μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα της LDL-χοληστερόλης μόνο όταν είναι χαμηλή και η πρόσληψη κορεσμένου λίπους. Επιπλέον, οι δίαιτες που είναι πλούσιες σε λίπος τροποποιούν με τέτοιο τρόπο το μεταβολισμό που συντελούν στη συσσώρευση λίπους στο σώμα.

Τρόφιμα και η περιεκτικότητά τους σε λίπος.