Barciany

skrótem:

BARCIANY:

wieś, siedziba gminy Barciany (powiat: Kętrzyn)

ludność: 1100

Położenie: N 54°13' E 21°21'

18 km N od Kętrzyna, nad Liwną, 8 km do granicy z obwodem kaliningradzkim, zamek krzyżacki

HISTORIA:

wczesne średniowiecze - gród pruski

1240 - miejscowość zdobyli krzyżacy

1296 - poczyniono pierwsze wzmianki.; było to osiedle pruskie, następnie w granicach państwa krzyżackiego, do czasu założenia zamku i miasta rządził nim krzyżacki wójt

1310 - chłopi pruscy podnieśli bunt, na skutek rabunków i gwałtów Zakonu, wymordowali pięćdziesięciu Niemców, wójta zaś upiekli; wielki mistrz załagodził sprawę

1325 - rozpoczęli krzyżacy budowę zamku murowanego

1377 - mistrz Winrich von Kniprode wybudował zamek, gdzie jakiś czas mieszkali biskup pomezański (kwidzyński) i mistrz krzyżacki

1473 - przy zamku powstała osada

1590 - miejscowość zniszczył z kretesem pożar, odbudowa nie wróciła dawnej świetności, choć miała ona przywilej dziesięciu jarmarków

1628 - nadano prawa miejskie

1940 - było 1500 mieszkańców

1945 - miasto zniszczone i wyludnione utraciło prawa miejskie

trochę więcej szczegółów:

położenie:

Wieś i gmina Barciany położone są w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim. Znajdują się około 18km na północ od Kętrzyna i 8km na południe od granicy z obwodem kaliningradzim.

Oprócz zamku warto zobaczyć jeszcze: gotycki kościół Niepokalanego Serca NM Panny z XIV wieku, młyn wodny z XIX wieku, neogotycką kaplicę cmentarna, rezerwaty ornitologiczne Bajory i Kałeckie Błota.

Miejscowość leży nad dużym stawem, nazwanym przez mieszkańców Młyńskim Stawem. W pobliżu (1km na północ), na wzgórzu, leży kamień upamiętniający zwycięską bitwę Krzyżaków nad Bartami.

historia

Związek Barcian i Zakonu rozpoczyna się po podboju tych terenów przez Krzyżaków około 1240 roku. Około 1257 roku pruski gród został przebudowany na drewniano-ziemną, tymczasową strażnicę. Jej pierwszym przełożonym został Henryk von Alfelt.

Przez prawie sto lat Barciany były siedzibą wójta, dopiero w 1353 roku wprowadził się tu prokurator zakonny. W latach 1393-1420 zamek podporządkowano komturowi w Rynie, po czym zamkiem zarządzał komtur domowy, a ostatecznie został administracyjnie przydzielony do komturii w Pokarminie (dziś Uszakowo - Rosja).

Decyzję o wybudowaniu silnej stanicy mającej strzec wschodniej granicy państwa podjęto po buncie ludności pruskiej w 1310 roku, w trakcie którego spalono wójta zakonnego Hermana von Harttangena wraz ze wszystkimi braćmi i służbą. Spory wpływ na decyzję miały także częste wypady na okoliczne ziemie litwinów pod wodzą księcia Witenesa (1295-1316).

Pierwsze prace rozpoczęto jednak dopiero parę lat później. W 1325 roku rozpoczęto wznoszenie, w miejscu pierwotnej strażnicy lub zaraz obok, drewniano-ziemnej warowni. Umiejscowiono ją na południowym krańcu dużego półwyspu, otoczonego wodami dwóch jezior. U podstawy półwyspu wykopano głęboką i szeroką fosę, oddzielając warownie od osady.

Przed rokiem 1380 rozpoczęto budowę ceglanego, dwuczłonowego zamku na kamiennej podmurówce z czteroskrzydłowym domem klasztornym. Budowlę wznoszono od lat osiemdziesiątych XIV wieku, aż po drugą połowę wieku XV.

Od połowy XV wieku zamek traci na militarnym znaczeniu, a za to wzrasta jego pozycja gospodarcza. W 1455 roku zamek został spalony i w 1458 roku zajęty przez oddziały chłopskie.

Po sekularyzacji Zakonu zamek, od roku 1533, był zarządzany przez starostów książęcych. Około 1580 rozpoczęła się pierwsza przebudowa zamku. Przez kolejne wieki, zamek był przebudowywany i zmieniał się jego wygląd. Od 1845 roku do końca II Wojny Światowej zamek pozostawał w rękach prywatnych. W 1914 roku pożar strawił skrzydło północne, ale na szczęście zostało ono odbudowane po dwóch latach.

W międzyczasie wysychające stawy zamieniono na ogrody, a teren dawnego podzamcza został przeznaczony pod zabudowę. Po II WŚ, w 1965 roku, po remoncie, został przekazany Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W chwili obecnej mieszczą się tu biura i magazyny.

Opis zamku

Budowę rozpoczęto, tak jak już wspomnieliśmy, w 1380 roku. Przez 10 lat wzniesiono mury obwodowe w kształcie czworoboku o wymiarach 58x55,5m. Wysokość nie przekraczała pierwszego piętra. Tylko skrzydło wschodnie podciągnięto do wysokości drugiego piętra i położono sklepienia w piwnicach, na parterze i w kaplicy.

Po roku 1390 zajęto się budową skrzydła północnego, podwyższono mury kurtynowe i piętra spichlerzowo - obronne w skrzydle wschodnim. Przygotowano się do budowy skrzydła zachodniego.

Na początku XV wieku rozpoczęto budowę cylindrycznej wieży w narożu północno-wschodnim i południową część skrzydła wschodniego. Koniec XV wieku to prace związane z remontami po zniszczeniach, które nastąpiły w wyniku działań wojennych podczas Wojny Trzynastoletniej.

Klęski Zakonu w wieku XV spowodowały zmianę założeń budowlanych. Zrezygnowano z budowy domu konwetualnego. Wzniesiono tylko wschodnie i północne skrzydła. Fosę wykopano tylko od wschodu i północy, a na pozostałych kierunkach zbudowano wał drewniano - ziemny. Od strony wschodniej do zamku przylegało przedzamcze i tylko od tej strony można było do zamku wjechać poprzez bramę umieszczoną w skrzydle wschodnim. Cztero i pięciokondygnacyjne skrzydło wschodnie zamku ozdobiono szczytami i przyporami ustawionymi w narożach. Z obu stron posiada wieże: czworoboczną w narożu południowo - wschodnim i cylindryczną w narożu północno - wschodnim. Wieży czworobocznej nie wybudowano do końca, a wieża cylindryczna, dwukondygnacyjna, od początku została wyposażona w otwory strzelnicze dla broni palnej. Komunikację zapewniał ganek poprowadzony przez mur obwodowy i przyporę. Wieże miały bronić głównie skrzydło wschodnie z bramą wjazdową. W czasie pokoju piętro wieży cylindrycznej służyło jako zakrystia, a dół jako więzienie. Liczne otwory strzelnicze, nie tylko w wieżach, ale także w elewacjach zamku, pokazują, że bardzo wcześnie został wprowadzony system obrony przy zastosowaniu broni palnej. Można nawet przypuszczać, że po raz pierwszy w budownictwie Zakonu, właśnie w zamku w Barcianach.

Zamek posiadał sporej wielkości piwnice będące składami żywności. W skrzydle wschodnim znajdowały się dwie, dwunawowe piwnice. Nad nimi, na parterze w części południowej znajdował się piec i strażnica. Pozostałe pomieszczenia to kuchnia i piekarnia. Na piętrze, w części południowej refektarz, a w północnej kaplicę, oddzieloną klatką schodową prowadząca na piętro.

Czteroprzęsłowa kaplica o gwiaździstym sklepieniu posiadała pięcioboczne zamknięcie prezbiterium. W ścianie zachodniej usytuowano nisze i wnęki, analogiczne do okiennych. Refektarz miał posiadać identyczne sklepienia, ale nie zostało ono nigdy zbudowane. Dziś pomieszczenia te są podzielone na dwie kondygnacje.

Skrzydło północne, trójkondygnacyjne miało trójdzielny podział wnętrz. Na piętrze mieściła się izba wójta (lub prokuratora zakonnego). Na tym samym piętrze przypuszczalnie usytuowano dormitorium i infirmerię. Piwnice mieściły magazyny, a także pomieszczenia kwatermistrzowskie.

Komunikację zapewniały drewniane krużganki umieszczone wzdłuż skrzydeł zamku, połączone z gankami obronnymi na murach kurtynowych od południa i zachodu. W pobliżu skrzydła zachodniego wybudowano studnię.

Na podstawie:

Mieczysław Haftka "Zamki krzyżackie w Polsce - Szkice z dziejów" Praca zbiorowa "Warmia i Mazury - Przewodnik ilustrowany"