Điệu Boléro

Bolero là điệu nhảy dân tộc của Tây Ban Nha được sáng tạo bởi vũ sư Sebastian Zerezo tại Cádiz vào năm 1780, sau đó phát triển sang khu vực Mỹ Latinh (đặc biệt là Cuba) khoảng 1 thế kỷ sau.

Tại Việt Nam, điệu bolero du nhập vào miền Nam vào khoảng thập niên 1950, lúc đó phong trào tân nhạc Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ; nhiều nhạc sĩ bắt đầu sử dụng nhạc điệu phương Tây thay cho nhạc điệu phương Đông truyền thống. Không có tài liệu nào cho biết chính xác bài đầu tiên là bài gì, tuy nhiên một số nơi cho rằng bài Duyên quêcủa Hoàng Thi Thơ có thể là bài đầu tiên (Vũ Đức Sao Biển).

Cứ thế, nhiều ca khúc miền Nam viết theo điệu bolero lần lượt ra đời. Từ thập niên 1960 đến thập niên 1970 là những năm đỉnh cao của giai điệu này. Lúc đó rộ lên phong trào "Thời trang nhạc tuyển" mà những bài nhạc bolero được được thâu một cách đại trà vào băng cassette hoặc đĩa vinyl. Một số ca khúc tiêu biểu là Những đồi hoa sim (Dzũng Chinh phổ thơ Hữu Loan), Tàu đêm năm cũ, Nửa đêm ngoài phố (Trúc Phương), Thành phố sau lưng (Hàn Châu), Áo em chưa mặc một lần (Hoài Linh), Xuân này con không về (Trịnh Lâm Ngân), Đêm buồn tỉnh lẻ (Bằng Giang - Tú Nhi), Vòng nhẫn cưới, Đêm lang thang, Không giờ rồi (Vinh Sử), Hoa sứ nhà nàng của Hoàng Phương. Cố nhạc sĩ Trúc Phương được xem như là Vua Bolero giai đoạn này.[cần dẫn nguồn]

Theo nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 thì hai thể điệu chính của Nhạc vàng là bolero và slow rock. "Người đầu tiên nghĩ ra bolero là Lam Phương rồi Trúc Phương", và "Dòng nhạc bolero không hiếm những bài hát kiểu kể chuyện như: Hàn Mặc Tử, Màu tím hoa sim, Lan và Điệp… Bolero của Việt Nam khác bolero của Tây Ban Nha hay Nam Mỹ. Bolero Việt Nam rất chậm. Nam Mỹ, Tây Ban Nha lẹ hơn, gần như rhumba...."[1]

Tại miền Bắc, thời kỳ chia đôi đất nước không ghi nhận có bài hát theo điệu Bolero nào, ngoại trừ bài Đôi bờ (nhạc Nga) được dịch sang tiếng Việt, và sau này tìm thấy bài Thủa trâm cài của Đoàn Chuẩn. Sau 1975 một số nhạc sĩ cách mạng và thế hệ sau đó có vận dụng điệu bolero khi sáng tác, nhưng số lượng bài theo điệu này rất ít, như Trần Hoàn, Thuận Yến, Nguyễn Trọng Tạo, An Thuyên, Vũ Hoàng, Thế Hiển,...

Hiện tại, Bolero Việt Nam vẫn đang được nhiều tầng lớp dân chúng yêu thích và phát triển. Nhiều nhạc sĩ sáng tác trước 1975 tiếp tục sáng tác mạnh như Anh Bằng, Giao Tiên, Nhật Ngân, Thanh Sơn, Tú Nhi (Chế Linh), Vinh Sử... Bên cạnh đó các nhạc sĩ trẻ cũng đang tiếp nối với chủ đề tình yêu, âm hưởng dân ca Nam Bộ như Sơn Hạ, Hồng Xương Long, Minh Vy, Tô Thanh Sơn, Thái Hoàng,... chỉ số ít bài theo điệu Bolero, đây là đặc điểm khác giai đoạn trước. Giai điệu Bolero còn hay được bên Phật giáo sáng tác tuyên truyền Phật giáo, nhất là chủ đề hiếu thảo.

Bolero Việt Nam có 8 loại:[cần dẫn nguồn]

• 1. Bolero căn bản

  2. Bolero đảo phách

  3. Bolero rumba

  4. Bolero flamenco

  5. Bolero giai điệu

  6. Bolero classic

  7. Bolero django

  8. Bolero beguine

(https://vi.wikipedia.org)

XEM: BOLERO

 Phuong Nguyen

Những người nào hoặc những ai đó đã từng lớn lên và trưởng thành trong giai đoạn chiến tranh vào những năm 60, 70, ở vào cái thuở “nhìn đời bằng ánh mắt ân tình sáng long lanh”, thì thế nào cũng có vấn vương hay là gắn bó với một vài bản Boléro kỉ niệm nào đó trong đời. Bởi vì, “Ai lớn lên, không từng hẹn hò không từng yêu thương”. Và chuyện yêu thương thì thường chông chênh lắm, trên con đường tình yêu thường “trăm lần vui,” nhưng có đến “vạn lần buồn”. Con đường mấp mô kể thế, vạn lần buồn còn đỡ, chứ đột ngột “Bỗng một hôm thiệp hồng báo tin vui. Tin em lấy chồng…” thì coi như “đã tan thành khói sương”. Như thế thì phim đứt bóng, hạ màn. Và để rồi, đêm từng đêm, phải ngồi “chong đèn nhìn khói thuốc bay”. Ngồi để nhớ nhung về “em của ngày hôm qua” mà thì thầm “Chuyện tình của tôi, tan vỡ từ lâu rồi…” (Đôi mắt người xưa, NG) cho vơi tâm sự. Còn như, nếu ai đó “bao năm qua rồi còn gối chiếc, nghe lòng nhiều nuối tiếc”, nghĩa là từng bước từng bước thầm lang thang ngoài phố, đi trong chiều mưa với “dấu chân lạc loài”, buồn lẻ loi, thì cũng thì thầm lẩm bẩm: “Thôi nhắc nhở để mà chi, quay về xưa làm gì/Giờ hai lối mộng hai hướng đi…”(Hai lối mộng, TP). Thì thầm cho con tim bớt nhức nhối, thì thầm cho lời cảm thông làm dịu cõi lòng và để giai điệu bản nhạc sẽ đưa ta vào cõi ta bà…

Boléro là như thế đó, một thể loại nhạc dễ làm xao xuyến con tim của người nghe ngay từ vài câu đầu. Trong lúc tâm trạng con người không qúa vui, không quá buồn, trong lúc dìu dịu, mênh mang là thời điểm tốt nhất để giai điệu Boléro xâm nhập vào “nội tạng” của người nghe. Bởi lúc ấy, con tim dễ cảm thông với những câu chuyện tâm tình thủ thỉ bên tai. Mà boléro lại là “vua” trong chuyện kể lể nỉ non tha thiết. Lướt qua các điệu trong âm nhạc, ta thấy, giai điệu Slow thì thường sầu thảm, Valse thì tươi vui, Tango điệu đà, Twist cuồng nhiệt, Cha cha đỏng đảnh, Rock gào thét, mỗi thể loại có hương vị riêng. Riêng Boléro thì có hương vị tổng hợp, một chút buồn, một chút vui, một chút điệu đà, đỏng đảnh. Lại thêm nhịp trầm bỗng dập dìu, như đu đưa ru ngủ, nghe rất dễ chịu. Thế mới gọi giai điệu ấy là giai điệu của rỉ rả tâm tình.

Bolero là một thể loại nhạc (genre music) sinh ra ở Cuba vào thế kỷ 19. Dù cái tên Boléro có xuất xứ đầu tiên từ Tây Ban Nha, nhưng nó đã cải biến và phát triển mạnh mẽ ở Châu Mỹ La tinh, Boléro biến đổi nhiều, và trở nên khác biệt với nơi gốc gác của nó. Sự khác biệt là từ nhịp 3/4 chuyển sang 2/4 rồi trở thành nhịp 4/4. Nhưng sự khác biệt rõ nhất là tác động của nhịp điệu Châu Phi vào nền tảng của Boléro, tạo ra thể loại Boléro – latin. Các nhà nghiên cứu âm nhạc đều đồng ý cho rằng, bản nhạc Boléro đầu tiên là bản Tristezas (Nỗi buồn) xuất hiện vào năm 1885, được viết bởi một nhạc sĩ người Cuba tên là Jose “Pepe” Sanchez. Bản nhạc này đã phổ biến rộng rãi và nó được chấp nhận như là tác phẩm chính thức cho phong cách boléro cổ điển (nghĩa là đi cùng chiếc guitar và bộ gõ) (But what most agrees with, is that the first Bolero was written by Cuban Jose “Pepe” Sanchez in Santiago de Cuba in 1885, or around that time, and it was called Tristezas. Some historians don’t agree at all and it still creates a lot of controversy, but it is probably the first more widely known Bolero, so it is accepted that this piece gave the formal origin to this genre, it isclassicalstyle, which means accompanied by guitar and percussion. Theo Bolero History,hipsonfirevillage.com). Cũng chính vì ý kiến đồng thuận đó, cho nên vào năm 1985 ở Miami, Florida, Viện bảo tàng Văn hoá và Nghệ thuật Cubađã tổ chức lễ kỉ niệm 100 năm sự ra đời của thể loại nhạc Boléro.

Boléro du nhập sang Việt Nam thời gian nào không rõ rệt. Nhiều nhạc sĩ cho là vào đầu những năm 50, có người nói là cuối những năm 40. Không một mốc thời gian nhất định. Nhưng có điều chắc chắn là nhịp điệu Boléro đã bám rễ, và phát triển mạnh ở miền Nam vào những năm 60, 70 của thế kỷ trước. Như đã nói, Boléro-Latin mang âm hưởng của nhịp điệu Châu Phi từ những di dân nô lệ được mang sang làm việc cho các ông chủ Châu Âu ở vùng Châu Mỹ. Giai điệu mang nỗi niềm tâm sự của lưu dân, những người có cuộc sống khốn cùng, chia lìa hay tan vỡ. Boléro thường tải đi một câu chuyện buồn theo nhịp điệu trầm bỗng nối tiếp. Nhịp trầm bỗng này dễ hoà điệu với nhịp thao tác lao động của lưu dân hằng ngày và tiết tấu của nó cũng có thể biến đổi nhanh hay chậm dễ dàng tuỳ theo tâm trạng của người hát. Khi Boléro du nhập vào Việt Nam một thời gian vừa đủ bám rễ, thì sau đó, đất nước lại rơi vào giai đoạn chiến tranh qui mô khốc liệt ở miền Nam. Trong cuộc chiến tranh dữ dội và đau thương ấy, người dân đã phải gánh chịu mọi hậu quả. Họ thống khổ trước cảnh mất mát chia ly hay chết chóc, và sự đói nghèo. Sầu khổ và than thân là tâm trạng chung của con người trong nghịch cảnh. Những nhạc sĩ có tài mang tâm trạng ấy vào tác phẩm âm nhạc bằng giai điệu Boléro chậm buồn. Khi bài hát được cất lên, những nỗi buồn, những tâm sự trùng trùng, chứa đầy trong tim can của họ như được cảm thông, và họ cảm thấy như được vuốt ve, an ủi. Hoá ra cái giai điệu Boléro – latin với âm hưởng của di dân nô lệ Châu Phi lại phù hợp với hoàn cảnh xã hội đau thương của người Việt. Boléro như là nhịp cầu để tỏ bày tâm tư tình cảm. Có sự cảm thông giữa nhịp điệu và tâm tình của con người cho nên Boléro dễ dàng phát triển mạnh ở trong giai đoạn này.

Ngoài hoàn cảnh xã hội, nhịp điệu Boléro lại phù hợp với những thể thơ có vần, như lục bát, hoặc bài vè, là những thể điệu quen thuộc của người bình dân đại chúng. Boléro trở nên dễ hát và dễ đi vào lòng người nghe. Chỉ cần đọc lời nhạc của một bản Boléro lên là thấy không khác gì một bài thơ với vần điệu hẳn hoi. Lấy thử một bản Boléro bất chợt như bài “Con đường xưa em đi” chẳng hạn, để thấy chất “vần” của nó: Con đường xưa em ‘đi’/ thời gian có quên ‘gì’/đá mòn kia vẫn ‘ghi’/ Ghi một đêm trăng ‘thanh’/quán bên đương vắng ‘tanh’/ chỉ còn em với ‘anh’. Lời bản nhạc đi hết vần “i” rồi tới vần “anh” chỉ hát lên một lần là mọi người thuộc ngay, dễ nhớ. Boléro phổ biến và quảng bá là thế. Và một bản nhạc đã quen thuộc, thì thường hay được người ta ngân nga hát hò ở mọi lúc mọi nơi. Bản nhạc này cũng vậy, thường được các ông thần ve chai gõ nhịp mà hát thế này: Con đường xưa em… đi /Người ta kéo dây… chì./Thế là em hết… đi. /Em chạy su zu … ki./Phóng qua cầu chữ… Y./Đụng nhằm xe tắc … xi! Có thể lấy thêm vài bản nữa, để chứng minh cho tính vần điệu như thơ trong thể loại nhạc Boléro như:

Một ngày nào trên bến cô ‘liêu’

Xóm bên sông tiêu ‘điều’

Buồn hắt hiu mây ‘chiều’…(Đò chiều, TP)

hay:

Đợi hai ba năm ‘nữa’, quê mình thôi khói ‘lửa’

mời xuân đến với ‘tôi’, giờ này còn nổi ‘trôi’,

riêng tôi xin từ ‘chối’…. (Tôi chưa có mùa xuân, CK)

Boléro chẳng những hợp với thơ – vè, mà còn nữa, Boléro lại hợp với dân ca Nam bộ. Nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 từng nói “phần đông ca sĩ, nhạc sĩ là người miền Nam, nên hát và viết bài hát mang chất dân ca người Nam. Các nhạc sĩ lại thường viết Boléro theo giai điệu thứ, với nhịp 4/4, khi hát với điệu Boléro, nó đúng cái nhịp của người miền Nam”. Như thế, có thể nói là lối hát dân ca của người miền Nam rất hợp với nhịp nhạc Boléro.

Ngoài dân ca, nhịp Boléro cũng phù hợp với lối hát vọng cổ. Cũng bởi lẽ đó, các nghệ sĩ cổ nhạc đã sáng tạo ra lối hát gọi là ‘tân cổ giao duyên’ trong thể loại Cải lương. Nghệ sĩ cổ nhạc bắt đầu hát bằng một ca khúc tân nhạc với nhịp Boléro, xong, thì chuyển ngay qua phần hát cổ nhạc. Và khi xuống câu vọng cổ xong là lại chuyển tiếp qua phần tân nhạc bằng tiết tấu Boléro rất ngọt. Một sự kết hợp thật hài hoà. Soạn giả Viễn Châu cũng đã từng nói “lối hát vọng cổ khớp với Boléro, vọng cổ có thể hát và đàn theo nhịp điệu Boléro được”.

Chẳng những gì dân ca, vọng cổ miền Nam, mà theo tôi, lối hát bài chòi truyền thống của dải miền Trung, từ Quảng Nam, Quảng Ngãi cho đến Bình Định, Phú Yên, còn hợp với tiết tấu của Boléro hơn nữa. Ba nhịp cuối lời hô của anh “Hiệu” được giữ nhịp với thanh tre gõ vào nhau, cắt-cắt-cắt, trùng khớp với ba nhịp cuối của Boléro (hay Rumba), bùm-bùm-bum. Lời hô của anh “Hiệu” ngân nga theo nhịp không khác gì ca sĩ khi ngân nga hát bản Boléro. Những điều kể ra này được xem là lý do để hiểu tại sao điệu Boléro phát triển và lan toả cả miền Nam lẫn miền Trung

Boléro không chỉ hợp với dân ca, vọng cổ, thơ có vận. Mà bất cứ loại thơ nào có mang chất tự sự, kể chuyện tâm tình, cũng rất thích hợp với thể loại này. Có thể lấy ví dụ từ bài thơ “Màu tím hoa sim” của nhà thơ Hữu Loan làm điển hình. Bài thơ này không vận, giống như một bài văn xuôi, nhưng nó mang đầy tính tự sự, kể lể, tâm tình. Dựa vào ý của bài thơ này mà các nhạc sĩ phổ thành bốn nhạc phẩm: Dzũng Chinh với “Những đồi hoa sim”, Phạm Duy với “Áo anh sức chỉ đường tà”, Anh Bằng với “Chuyện hoa sim”, Duy Khánh & Trọng Khương với “Màu tím hoa sim”. Bốn bản nhạc được viết bằng hai thể loại Slow và Boléro. Kết quả quá rõ ràng, điệu Boléro vẫn là thể loại được ưa thích hơn. Tác phẩm của Dzũng Chinh và của Anh Bằng được ưa chuộng hơn. Trường hợp tương tự với bài thơ “Tha la xóm đạo”của Vũ Anh Khanh cũng sáng tác thời kháng chiến. Dzũng Chinh phổ nhạc với tựa cùng tên, Sơn Thảo với “Hận Tha la”, Anh Tuyền với “Vĩnh biệt Tha la”. Cùng thể loại Boléro, nhưng có lẽ Dzũng Chinh vẫn cho thấy nét nổi bật và tài hoa hơn.

Nói tóm lại, loại nhạc Bolero-Latin sang đến Việt Nam gặp hoàn cảnh thuận lợi, cả về “thiên thời, địa lợi, và nhân hoà” nên nhanh chóng phát triển mạnh và lan tỏa ra như nấm gặp mưa. Nếu Cuba được xem là nơi phát xuất Boléro-Latin, thì chính Mexico mới là nơi phát triển và thăng hoa nhịp điệu đẹp lộng lẫy này. Khi Boléro truyền sang đến các nước Châu Á, thì ở Việt Nam thể loại Boléro đã bám rễ và có lẽ cũng có vai trò thăng hoa như thế. Đến nỗi nhà nghiên cứu âm nhạc người Mỹ Jason Gibbs viết hẳn một đề tài với tựa là: Điệu Rumba trên dòng Cửu Long: Bolero – Dạng ca khúc phổ thông của người Việt (Rumba on the Mekong: Bolero as a Vietnamese Popular Song Form). Để lý giải về sự phổ biến của nhịp điệu Boléro ở Việt Nam.

Ngoài nhịp điệu buồn, tiết tấu chậm. Boléro cũng rất phong phú ở phần ca từ. Có nhiều bài Boléro trong giai đoạn này có ca từ đẹp, nên thơ như :

Qua bến… nước xưa… lá hoa về chiều

Lạnh lùng… mềm đưa… trong nắng lưa thưa ( Nắng chiều, LTN)

Suốt canh tàn, một mình ta dưới ánh trăng vàng.

Đàn trầm rung khúc mơ màng (Trăng sơn cước, VP)

Hay lãng mạn:

Chiều nao, tiễn nhau đi khi bóng ngả xế tà

Hoàng hôn… đến đâu đây màu tím dâng trong hồn ta

Muốn không gian đừng tan, níu đôi chân thời gian

Ngừng trôi cho giây phút chia ly này kéo dài… (Chuyến tàu hoàng hôn, MK & HL)

Tha thiết:

Tôi dìu em về, đường về nhà em mưa lất phất mưa bay.

Con đường mòn hun hút mắt em sâu…” (Mùa mưa đi qua, DU)

Hay thâm trầm ẩn dụ:

Chiều chủ nhật buồn

Nằm trong căn gác đìu hiu

Ôi tiếng hát xanh xao của một buổi chiều. (Lời buồn thánh, TCS)

Nhưng phần nhiều những bản nhạc Boléro là những lời mơ ước, những than thở chuyện tình chia ly tan vỡ hay trách móc thói đời đen bạc với lời lẽ đời thường:

Hồn lỡ sa vào đôi mắt em

Chiều nao xõa tóc ngồi bên rèm

Thầm ước nhưng nào đâu dám nói… (Về đâu mái tóc người thương, HL)

Hay những lời nói từ trên đầu môi nhân thế:

Người ơi khi cố quên là khi lòng nhớ thêm

Dòng đời là chuỗi tiếc nhớ.

…………….

Từ lâu tôi biết câu thời gian là thuốc tiên

Đời việc gì đến sẽ đến. (Sầu lẻ bóng, AB)

Hoặc tỏ ý chua chát:

Đường thương đau đày ải nhân gian

Ai chưa qua chưa phải là người ! (Thói đời, TP)

Bài bản này các chiến hữu lưu linh lúc cụng ly, vô mấy ve, là thường gõ nhịp đồng ca mỗi người mỗi bè: Đường, tương, chao, tàu hũ dưa leo/ ai chưa qua (hay chưa ăn) chưa phải là người (hay thầy chùa)… Ngoài những ca từ mộc mạc dung dị như thế. Còn lại là có quá nhiều bản Boléro có những ca từ hơi quá ư là ngây ngô thô thiển:

Không phải tại em …cũng không phải tại anh

Tại Trời xui khiến… nên chúng mình yêu nhau

………………

Không phải tại em… cũng không phải tại anh

Tại đời đen tối… nên chúng mình xa nhau. (Không phải tại chúng mình)

Chỉ cần đọc lên là thấy buồn cười. Giống như hai đứa trẻ hô trước khi chơi nẻ: Oánh tù tì…có cái này…là cái gì. Oánh tù tì…có cái gì…là cái này. Bởi có rất nhiều bài hát với lời lẽ quá “chân thật, chân thành, và tình thương mến thương” kiểu ấy, nên bản nhạc điệu Boléro được một số người phong cho cái tên mĩ miều là nhạc “sến”. Thử nghe vài câu hát của bản Boléro ‘Cho vừa lòng em':

Anh về… góp lại thư em, cả nghìn trang giấy mỏng xanh màu.

Gom cả… áo lạnh ngày xưa, anh đem ra đốt thành tro tàn.

………….

“Tui” thề “tui” chẳng yêu ai vì người ta cứ phụ tôi “quoài”

“Tui” giận “tui” đã ngây thơ, đem tình yêu hiến dâng người hết.

Nên giờ “tui” chẳng còn chi, khi người “quoảnh” mặt mà đi.

Nghe thật là … sến! Sến thật. Sến tàn bạo hết biết. Sến, nhưng mà hay. Hay, nhưng mà… Nhưng mà… đôi khi ta không phải cần cứng nhắc hay nghiêm túc quá đến thế chứ. Cứ thả lỏng cho tâm hồn lang thang nơi cõi sến mênh mang một chút. Đời chỉ tăng thêm thú vị hơn chứ không giảm. Những bản nhạc ấy, có lời lẽ đơn giản, nhưng giai điệu thì trầm bỗng du dương hấp dẫn. Lời nhạc có thể không hợp với người này, nhưng có lẽ nó khá hợp với tâm trạng người khác, ví như tâm trạng người tình phụ khác với người phụ tình. Những bản nhạc như thế, chúng đã qua thử thách dài cả nửa thế kỷ mà vẫn còn được ưa chuộng, thì nó có lý do. Mỗi giai đoạn lịch sử sản sinh ra một kiểu nhạc riêng. Mỗi tầng lớp trong xã hội thích một loại nhạc riêng. Và mỗi người có cảm nhận một giai điệu riêng. Ta không thể đánh giá hay bình phẩm một người qua sở thích, qua “gu” âm nhạc được. Nếu dựa vào một thể loại nhạc, hoặc ca từ trong bản nhạc mà đánh giá, phẩm bình người nghe, thì có lẽ không đúng lắm, và không chính xác.

Thật ra nhạc thì có bản này bản nọ, có bài lời hay có bài lời chưa đạt lắm. Nhưng dân ta trọng chữ, chuộng lời, nên một bản nhạc có lời bóng bẩy, dù giai điệu nghèo nàn, vẫn chuộng hơn là một bản nhạc có giai điệu đẹp với lời bình dị. Điều này hình như ngược với phương Tây, người ta qúi trọng giai điệu nhạc (bởi âm nhạc là nhạc chứ không phải là văn thơ), nên nhiều bản nhạc không có lời, hay không cần lời. Nhưng nếu lời hay thì quá tốt, chẳng hạn như bản “Le beau Danube blue”” (Dòng sông xanh) của Johann Strauss II lúc đầu là nhạc không lời, sau đó Josef Weyl cho thêm lời trong buổi biểu diễn bị khán giả Áo phản đối la ó tơi bời, bởi ở đây người ta quen với lối chơi không lời. Cho đến khi bản nhạc đem trình diễn với lời hát đầy đủ ở Pháp, lần đầu tiên, trong Hội chợ quốc tế Paris, thì bản nhạc được hoan nghênh và đã trở thành một trong những bản nhạc bất hủ của thế giới sau này.

Một bản Boléro có thể hát nhanh một chút hay hát chậm một chút, sẽ cho ra một cảm giác khác biệt. Hát lối chân phương hay hát lối than thở buồn rầu thì sẽ cho ta cảm giác khác nhau. Chẳng hạn cũng bản Boléro “Lạnh trọn đêm mưa” hay “Phiên khúc chiều mưa”, với giọng Elvis Phương cho người nghe cảm giác khác với lối diễn tả của Chế Linh. Cũng khác với một ca sĩ nữ trẻ khác, đã cố tình rên rỉ cho thêm vẻ sầu đời, thêm bi đát. Một bản nhạc cho ba cảm giác khác nhau: Buồn da diết, buồn than vãn, buồn rên rỉ, tuỳ theo chất giọng và cách trình bày luyến láy của từng ca sĩ. Nhưng bản nhạc Boléro vẫn là bản nhạc điệu Boléro. Cho rằng ca sĩ này hát nghe hay hơn ca sĩ khác là tuỳ cảm nhận, và theo khẩu vị người nghe.

Mà khẩu vị âm nhạc thì tuỳ thuộc vào sự trải nghiệm về cuộc sống, trải nghiệm của con tim, và cộng thêm một chút hiểu biết về âm luật. Giống như trong hàng trăm món ăn Buffet. Người cho món beefsteak hay roasted chicken của dân thành thị là ngon. Người cho món cá sống, hàu sống, tôm sống ăn kiểu dân chài là ngon. Nếu là người dày dạn từng trải, có lẽ đối với họ không phân biệt món ăn thành thị hay dân dã, chỉ có món ăn ngon hay dở. Có lần trả lời một câu hỏi về các dòng nhạc xưa, nay, sang, sến. Tuấn Ngọc nói chỉ có hai loại nhạc, hay và không hay. Hỏi thế nào là nhạc hay. Anh trả lời, đối với anh, một bản nhạc anh nghe cảm thấy hay, thì đó là một bản nhạc hay, thế thôi. Tôi cũng cùng ý như anh. Một bản nhạc tôi nghe cảm thấy hay, thì đó là bản nhạc hay… Một bản nhạc có lời hai lúa như “Hồn lỡ sa vào đôi mắt em”, hay lời bí hiểm như “Vết lăn, vết lăn trầm” tôi đều cảm nhận thích thú.

Và may mắn thay, những bản Boléro nằm trong tầm khẩu vị thích thú tôi thì rất nhiều. Tôi rất mê bản Boléro: ‘And I Love Her’ của The Beatles (dù rằng cả thế giới cho bản Yesterday mới là bản Boléro tuyệt vời nhất của The Beatles), bản nhạc mở đầu với câu “I give her all my love, That’s all I do….”, lời hát đơn giản, giai điệu buồn dìu dặt, phối âm theo phong cách Boléro cổ điển, với tiếng guitar thùng hoà với tiếng lóc cóc của bộ gõ giữ nhịp. Hoặc bản ‘Gao Shan Qing’ (Ngọn núi xanh) do Đặng Lệ Quân hát, phiên bản Boléro đầu tiên cô hát lúc trẻ, rất duyên dáng và đáng yêu. Tôi cũng rất thích bản ‘Falling into you’ với giọng mượt mà quyến rủ của Céline Dion. Falling into you (cùng tên với Album) được chơi theo điệu Rumba (Rumba là một biển thể từ Boléro-son, cũng như Boléro-mambo thành điệu Mambo, và Boléro-cha trở thành điệu Cha cha. Rumba nhịp nhanh hơn Boléro. Rumba 104-128 (beats per minute), Boléro từ 96-104), mà phần mở đầu (intro) có dùng bộ gõ, sau đấy chỉ dùng bè và hài âm giữ nhịp, cùng phần bass trầm nổi trội, làm nâng tiếng hát của Celine Dion thêm ma mị. Falling into you là được xem bản nhạc Boléro bán chạy nhất trong lịch sử âm nhạc khi phát hành (Sau khi phát hành, Falling into You đã trở thành một trong những Album bán chạy nhất mọi thời đại với doanh số tiêu thụ hơn 32 triệu bản). Khi còn thời cắp sách đến trường, bản Historie D’un Amour hoà âm theo nhịp Boléro với giọng ca Dalida đã làm lớp trẻ bọn tôi mê mẩn và bọn tôi ai chơi guitar cũng đã từng tập dợt với bản này. Nhưng phải nói, cho đến nay, Besame Mucho (của Consuelo Velázquez, Mexico) có lẽ là bản Boléro phổ biến nhất thế giới, với số ca sĩ ở khắp các lục địa trình bày không kể xiết, hiện với sự trình bày của ca sĩ mù Andre Bocelli, người Ý, có giọng trầm buồn, rất được ưa chuộng.

Như thế đấy, âm nhạc cũng như hội hoạ và tình yêu, đi vào lòng người bằng cảm nhận chứ không phải vì ngôn ngữ, vì nguồn gốc xuất xứ, vì phân tích, hay vì đẳng cấp. Bản nhạc nghe hay, hợp với lòng ta, thì đấy là bản nhạc hay. Ta không thể mượn cái hay của người khác làm cái hay của mình. Ta cũng chẳng nên tự nhốt mình trong một dòng nhạc nào đó, hay tránh né một thể loại nào đó theo thành kiến, là tự giới hạn cảm xúc của mình, là tự đóng kín phòng của mình trong khoảng trời âm nhạc bao la. Bởi thế nên tôi thích thú với tất cả các thể loại nhạc, các dòng nhạc Âu, Á. Tôi thích dòng nhạc Việt xưa, lẫn cả dòng nhạc trẻ hiện nay. Nhiều bản nhạc hiện nay mà các ca sĩ trẻ tự sáng tác và tự biểu diễn có giai điệu rất lạ, rất lôi cuốn, và phải nói là hay. Có khá nhiều bản nhạc hiện đại, hay không kể xiết. Nhưng nhiều bài hát của họ lại quá chú trọng về nhịp điệu mà chưa chú trọng lắm về lời. Và nhiều khi chỉ nghe được nhạc điệu, mà chẳng rõ được ca từ. Có lẽ ảnh hưởng từ nhạc nước ngoài chăng? Họ chú trọng tiết tấu hơn là lời hát, rất nhiều câu trong bản nhạc mới, có lời thì cưỡng từ, có từ thì cưỡng vần bằng trắc thông thường. Có bản nhạc tôi cố lắng nghe nhưng cũng chỉ rõ được vài lời: (Là? Là? Là?)… là em của ngày hôm qua/ Úh … Uh, Úh… Úh/ Úh … Uh, Úh … Ùh. (Là? Là? Là?)… là em của ngày hôm qua/ Úh … Uh, Úh… Úh/ Úh … Uh, Úh … Ùh. Tôi không rõ bản nhạc muốn nói lên điều gì, vì không nghe được hết lời. Nhưng cứ nghe Úh … Uh, Úh… Úh/ Úh … Uh, Úh … Ùh, là cái chân tôi nhịp theo, cái đầu tôi gục gặt theo nhịp điệu. Cứ thế theo dõi lắng nghe cho đến khi hết bản nhạc (Em của ngày hôm qua, Sơn Tùng). Phải nhìn nhận nhịp điệu (rhythm) và giai điệu (melody) của bản nhạc này khá hay, rất lôi cuốn, cọng thêm phần hát bè nhấn nhá đúng lúc, nên không lạ gì nó đã làm mê mẩn lớp trẻ. Còn có những bản nhạc khác mà tiết tấu khá nhanh, hát mà nghe như nói, hay đọc báo nhật trình:

Anh đúng hay là em? Em đúng hay là anh?

Đừng nói nữa… mỗi người một lý do,

Giờ em muốn sao…tuỳ em,

Em muốn chia ly… cũng tuỳ em, (100% mình đúng, Cs Quang Hà)

Cứ ‘Em đúng hay là anh,’ rồi ‘Anh đúng hay là em’…nghe tới nghe lui muốn tẩu hoả nhập ma, không biết giữa hai người, ai đúng, và ai không đúng, anh sai hay là em sai. Chờ hoài cho đến cuối bài hát cũng thấy được câu trả lời là: “Ai cũng đúng, có lẽ… bởi ông trời sai.” Ồ yé. Phải thế chứ! Phải có câu trả lời chứ. Thời hiện đại phải dùng từ hiện đại, phải suy nghĩ hiện đại. Phải chủ động tích cực chứ không như thời chúng tôi, tiêu cực bị động. Cứ lo đổ lỗi, đổ thừa, là do tại ông Trời (Tại Trời xui khiến… nên chúng mình yêu nhau) hay tại Đời (Tại đời đen tối… nên chúng mình xa nhau) hay là tại “tui” (Tại anh đó nên duyên mình dở dang).

Những bản nhạc trẻ hiện đại này nghe tươi tắn, hay, và vui. Mà có hay, có vui, thì đời bớt khổ. Người nghe nhạc hay mà không thấy hay là tâm tình có vấn đề, hay cái đầu đã lão hoá. Người nghe nhạc vui, mà không vui, thì đúng đời là bể khổ. Để rồi phải than thở đời đáng chán hay không đáng chán, nhấp chén quỳnh…ta nhậu tới bến, cho quên đời. Nghe nhạc trẻ hiện đại, tôi thấy thích thú, phần nhịp điệu tiết tấu và giai điệu khá hấp dẫn. Lời nhạc đã không theo lối mòn xưa cũ (cũ như một bản Boléro xưa), mà mới mẻ, phù hợp và đáp ứng được nhu cầu giới trẻ. Nhưng mà nói cho cùng, rằng hay thì thật là hay, nghe qua nghe lại thì…thấy không đã. Với tôi (đi theo một anh bạn trên net) chỉ có thể như thế này, mới thấy thấm vào hồn. Ngồi vào chiếc bàn cóc, cầm lấy chiếc muổng, giữa không gian tỉnh mịch yên lặng, ta thả mình vào nhịp gõ mà mơ màng cất lên một bản Boléro xưa: “Tôi với nàng (cóc, cóc, cóc, cóc.) hai đứa (cóc, cóc, cóc, cóc.) nguyện yêu nhau (cóc, cóc, cóc, cóc.). Tha thiết từ đây (cọc, cọc, cọc, cọc.) cho đến (cọc, cọc, cọc, cọc.) ngày bạc đầu (cọc, cọc, cọc, cọc.)… ”… cạch! Thật là đã.