Συρακούσιοι (Syracusans)

Οι Συρακούσες ήταν η μεγάλη μητρόπολη της Ελλάδας στη δύση. Ήταν από κοινού αποικία της Κορίνθου και της Τενέας (γύρω στο 733 π.Χ.). Ο οικιστής της ήταν ο Αρχίας, ο οποίος εγκαταστάθηκε με τους αρχικούς εποίκους στη νήσο Ορτυγία εκδιώκοντας τους γηγενείς κατοίκους, ακολουθώντας κατ' αυτό τον τρόπο το δελφικό χρησμό να πάει στην Ορτυγία εκεί όπου επανεμφανίστηκε η νύμφη Αρέθουσα και ο Αλφειός.

Με την πάροδο του χρόνου η πόλη πρόκοψε κι επεκτάθηκε στην απέναντι ακτή και στο διάστημα ενός αιώνα αναπτύχθηκε τόσο, ώστε να ιδρύσει με τη σειρά της δικές της αποικίες στη Σικελία. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, ήταν «ωραιοτάτη και καταστόλιστος πόλις». Ξεχώρισε στο διάβα των αιώνων τόσο σε οικονομική ακμή όσο και σε στρατιωτική ισχύ και πολιτισμική ανάπτυξη απ’ όλες τις άλλες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας. Αντιμετώπισε κατά καιρούς μεγάλους κινδύνους και υπέκυψε στο τέλος στους Ρωμαίους κατακτητές κλείνοντας ως ελληνική κυρίαρχη πόλη ζωή μισής χιλιετηρίδας.

Στη συγκεκριμένη παρουσίαση, εξετάζεται η ιστορία των τελευταίων διακοσίων χρόνων της πόλης από το 411 π.Χ. έως το 211 π.Χ. Δηλαδή μετά από τη λήξη της σικελικής εκστρατείας των Αθηναίων έως και την πτώση της πόλης στους Ρωμαίους. Αμέσως μετά τη επιτυχή άμυνα επί των Αθηναίων με τη βοήθεια των Σπαρτιατών, η πόλη άρχισε να διακρίνεται και να καθιερώνεται ως η πρώτη δύναμη της Σικελίας. Αυτό τους έφερε στην περίοδο του Διονυσίου του πρεσβυτέρου, για άλλη μια φορά σε πορεία σύγκρουσης με τους Καρχηδόνιους που είχαν αποκρουσθεί το 480 π.Χ. στη μάχη της Ιμέρας. Μετά από αρχικές επιτυχίες και την κατάκτηση της καρχηδονιακής Μοτύης, η σύγκρουση κορυφώθηκε κι ακολούθησε καρχηδονιακή εισβολή στο νησί με πολλές ελληνικές πόλεις να καταστρέφονται και οι ίδιες οι Συρακούσες να πολιορκούνται. Εν τέλει, με σπαρτιατική πάλι επέμβαση, οι εχθροί αποκρούστηκαν για άλλη μια φορά.

Η πόλη περνά μια περίοδο πολιτικής αστάθειας και παρακμής. Τότε έρχεται για βοήθεια από τη μητρόπολη την Κόρινθο, ένας εξαιρετικός Έλληνας, ο Τιμολέων. Ο στρατηγός ανέλαβε την ανασυγκρότηση της πόλης σε μια περίοδο που για μια ακόμα φορά επανεμφανιζόταν ο καρχηδονιακός κίνδυνος. Αυτή τη φορά οι Συρακούσιοι κατήγαγαν περιφανή νίκη στον Κρίμησο ποταμό το 341 π.Χ. εναντίον υπέρτερων δυνάμεων. Ο περίφημος Ιερός Λόχος των Καρχηδονίων εξολοθρεύθηκε όπως και πολλοί άλλοι ομοεθνείς τους και σύμμαχοί τους. Πολλά λάφυρα εστάλησαν και στόλισαν τη μητρόπολη Κόρινθο ως ένδειξη ευγνωμοσύνης. Και η Κόρινθος καυχιόταν πως εκείνη την περίοδο, ήταν η μοναδική ελληνική πόλη που είχε αναθηματικά λάφυρα από νίκες εναντίον βαρβάρων.

Μετά το θάνατο του Τιμολέοντα, τις τύχες τής πόλης, αναλαμβάνει ο Αγαθοκλής· μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Στις μέρες του έγινε για πρώτη φορά απόβαση ελληνικών δυνάμεων στο μητροπολιτικό καρχηδονιακό έδαφος. Συνεργάστηκε με τον Οφέλλα ηγεμόνα της Κυρηναϊκής που είχε στη διάθεσή του μια υπολογίσιμη δύναμη Αθηναίων μισθοφόρων. Η συμμαχία δεν απέφερε καρπούς και μάλιστα ο Αγαθοκλής σκότωσε με δόλο τον Οφέλλα λίγο πριν επιτεθούν απο κοινού στους Καρχηδόνιους. Αν και τους επέφερε σημαντικές φθορές, τελικά επέστρεψε στις Συρακούσες από όπου ξεκίνησε αγώνα για την επέκταση του κράτους του και σε περιοχές εκτός Σικελίας. Με το θάνατό του αφήνει ένα τεράστιο κράτος με μεγάλα προβλήματα. Η Καρχηδόνα επανέρχεται στο νησί απειλητικότερη από πριν και πολιορκούν τις Συρακούσες για άλλη μια φορά. Την περίοδο αυτή ζητείται βοήθεια από τον Πύρρο, το βασιλιά της Ηπείρου. Ο περίφημος στρατηγός ξεκινά μια εκστρατεία και στις μέρες του για πρώτη φορά η καρχηδονιακή παρουσία στη Σικελία περιορίζεται σε μια μόνο πόλη, στο Λιλύβαιο. Η τυραννική του όμως συμπεριφορά δημιούργησε εναντίον του εχθρικό κλίμα που τον ανάγκασε να φύγει από το νησί και να περάσει στην κάτω Ιταλία όπου ξεκίνησε ένα νέο κεφάλαιο στη θυελλώδη ζωή του.

Έκτοτε ακολουθεί μια περίοδος αργής παρακμής για την πόλη. Οι συγκρούσεις με τους Καρχηδόνιους επαναλαμβάνονται. Οι αντίπαλοι σταδιακά αποκτούν έλεγχο στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού. Τότε οι Συρακούσιοι ζητούν βοήθεια από Καμπανούς μισθοφόρους. Αυτοί δρώντας καιροσκοπικά, κατέλαβαν με δόλο τη Μεσσήνη της Σικελίας (την αρχαία Ζάγκλη). Η ελληνική κυριαρχία σε αυτή την αρχαία αποικία των Ευβοέων που αργότερα ενισχύθηκε με Μεσσήνιους, σταματάει έτσι άδοξα μετά από 500 χρόνια! Οι Καμπανοί μισθοφόροι σκότωσαν όλους τους άντρες, πήραν τις γυναίκες για συζύγους τους και ονομάστηκαν Μαμερτίνοι (οι γιοί του Άρη). Κατόπιν μετέτρεψαν την πόλη σε πειρατικό ορμητήριο και επιχειρούσαν εναντίον όλων των γειτόνων τους. Ο Ιέρων τους χτύπησε, τους νίκησε και τους πολιόρκησε. Οι Μαμερτίνοι τότε ζητούν ταυτόχρονα βοήθεια από την Καρχηδόνα και τη Ρώμη. Πρώτοι χωρίς διασταγμό σπεύδουν οι Καρχηδόνιοι που διώχνουν τους Συρακούσιους. Αυτό ανησυχεί τους Ρωμαίους που βλέπουν να θίγονται τα συμφέροντά τους με την εξάπλωση των Καρχηδονίων. Και με τον τρόπο αυτό, οι δύο μεγάλες δυνάμεις έρχονται σε πορεία σύγκρουσης. Στον α' καρχηδονιακό πόλεμο οι Συρακούσες παρότι σύμμαχοι των Καρχηδονίων, δεν κατόρθωσαν να συνεργαστούν ουσιαστικά εναντίον της Ρώμης. Οι Ρωμαίοι νικούν τον Ιέρωνα και η πόλη αλλάζει πλευρά κατορθώνοντας έτσι να διατηρήσει τις λιγοστές κτήσεις της στο νότιο τμήμα του νησιού. Το Ιέρωνα τον διαδέχτηκε ο Ιερώνυμος ο οποίος δολοφονήθηκε μετά από ένα χρόνο και από τότε, η πόλη στράφηκε εναντίον της Ρώμης. Ακολούθησε η πολιορκία της και η πτώση της το 212 π.Χ. Τότε σκοτώθηκε και ο μεγάλος Αρχιμήδης που είχε προσφέρει σημαντική βοήθεια στην άμυνα της πόλης με τις εφευρέσεις του.

Οι Συρακούσες αλλά και γενικότερα όλες οι πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας, στηρίζονταν πάντα στην οπλιτική φάλαγγα όταν εμπλέκονταν σε χερσαίους πολέμους. Ο στρατός των Συρακούσιων αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα ελληνικού στρατού που βασιζόταν στη φάλαγγα οπλιτών. Στον ελλαδικό χώρο η Σπάρτη φημιζόταν για τους αναμφισβήτητα καλύτερους οπλίτες της. Η Αθήνα είχε να επιδείξει το περίφημο ναυτικό της και τους Ιφικράτειους πελταστές. Η Θήβα είχε το ιππικό και τους νεωτερισμούς σε στρατηγική και τακτική (λοξή φάλαγγα, ιερός λόχος, συνεργασία ιππικού - φάλαγγας). Οι Συρακούσες όμως είχαν ένα ισορροπημένο συνδυασμό όλων των προηγούμενων. Εκτός από τους οπλίτες της, που αντιμετώπισαν κατά καιρούς μεγάλες δυνάμεις (Αθήνα, Τυρρηνία, Καρχηδόνα, Ρώμη), είχε ισχυρότατο ναυτικό, εξαιρετικό ιππικό, πλήθος πολεμικών μηχανών καθώς και επικουρικά σώματα –κυρίως μισθοφορικά– που πλαισίωναν και συμπλήρωναν την οπλιτική φάλαγγα.

Από τον 3ο αιώνα π.Χ. στον ελλαδικό χώρο αλλά και στα γύρω ελληνιστικά βασίλεια είχαν ξεκινήσει σταδιακά αλλαγές στην οπλιτική φάλαγγα. Γύρω στο 275 π.Χ., κάποιοι ελλαδικοί στρατοί άρχισαν να αντικαθιστούν τους οπλίτες με θυρεοφόρους και αργότερα με σαρισσοφόρους. Οι Μακεδόνες είχαν προηγηθεί αντικαθιστώντας την οπλιτική φάλαγγα με τακτικούς σαρισσοφόρους και ταυτόχρονα δημιουργώντας επαγγελματικό ιππικό κρούσης. Είναι αντικείμενο μελέτης για ποιο λόγο οι Συρακούσες δεν πέρασαν σε αυτό το μεταβατικό στάδιο. Είχαν υπέροχους μηχανικούς οι οποίοι ναυπήγησαν πεντήρεις και εξήρεις, πλοία που μόνο οι Καρχηδόνιοι και τα μεγάλα βασίλεια της ανατολής μπορούσαν να κατασκευάσουν εκείνη την εποχή. Κατασκεύασαν επίσης και εξαιρετικές πολεμικές μηχανές. Στο πεζικό όμως και στο ιππικό δεν φάνηκαν το ίδιο εφευρετικοί ή νεωτεριστές. Ίσως η υπεροχή στο ναυτικό να έδινε τέτοια αυτοπεποίθηση ώστε δεν ένιωσαν ποτέ την πιεστική ανάγκη για αλλαγή στα άλλα όπλα. Άλλος ένας παράγοντας που ίσως έπαιξε ρόλο, είναι πως με την μακροχρόνια ευμάρεια της πόλης, οι πολίτες – οπλίτες, είχαν συνηθίσει σε μια τρυφηλή ζωή με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό.

Οι Συρακούσιοι επιχειρούσαν πολλές φορές σε εδάφη όπου ο κλασικός οπλίτης ήταν αναποτελεσματικός. Γι’ αυτό και κατέφευγαν συχνά σε έμπειρους και σκληροτράχηλους μισθοφόρους που μπορούσαν να επιχειρούν παντού. Το ιππικό τους (Συρακούσιοι/Καμπανοί) αντιθέτως ήταν εξαιρετικό και όταν στάλθηκε το 369 π.Χ. ως βοήθεια προς τους Σπαρτιάτες, κατέπληξε τους Ελλαδίτες. Όμως η μητρόπολη αυτή, δεν πειραματίστηκε ποτέ με τον νέο τύπο ιππικού κρούσης ή με τη φάλαγγα σαρισσοφόρων που είχαν χρησιμοποιήσει οι Μακεδόνες και οι Ηπειρώτες. Είχαν γνωρίσει τον τρόπο με τον οποίο μάχονταν οι Γαλάτες και οι Ίβηρες ως πεζικό κρούσης. Γνώρισαν το νέο τύπο μονάδας και τον νέο τρόπο παράταξης των Ρωμαίων και των Ιταλών. Είχαν δει την βαριά θωράκιση που χρησιμοποιούσαν οι Καρχηδόνιοι και οι Ρωμαίοι στο επίλεκτο βαρύ πεζικό τους. Δεν προέβησαν όμως σε νεωτερισμούς ούτε και υιοθέτησαν τα νέα όπλα και τις τακτικές που αναπτύσσονταν σε ανατολή και δύση. Στηρίζονταν στον πλούτο τους γιατί με αυτόν μίσθωναν εκλεκτούς πολεμιστές όταν παρουσιαζόταν κίνδυνος για την πόλη. Όταν όμως ο πλούτος εξέλιπε, τότε η πόλη ήταν αδύνατο να ανταπεξέλθει στους ισχυρούς γείτονες, αρχικά τους Καρχηδόνιους και τελικά τους Ρωμαίους.

Στο MEG (Mortem et Gloriam) υπάρχει ξεχωριστός κατάλογος της πόλης για τη χρονική περίοδο 411 π.Χ έως 211 π.Χ. Η λίστα του στρατού βρίσκεται στην Classical Period, στο βιβλίο «Spain, Sicily and Africa».

Οι Συρακούσιοι είναι ένας τακτικός στρατός που ο κορμός του είναι οι οπλίτες. Διαθέτει τους Πολίτες, τους Μισθοφόρους, τη φρουρά του Τύραννου και τους εκτάκτως στρατολογημένους.

Υπάρχει ιππικό ανώτερης ποιότητας (Καμπανοί) ή μέσης ποιότητας (Συρακούσιοι) που μάχονται με ελαφρές λόγχες, τα παλτά και ρίχνουν ακόντια. Υπάρχει επίσης λίγο αλλά πολύτιμο ελαφρύ ιππικό ιππακοντιστών οργανωμένοι πιθανόν κατά τα πρότυπα των Ταραντίνων.

Οι μισθοφόροι από τη Δύση είναι αρκετοί και καλύπτουν τις ανάγκες του στρατού για μάχη με καλή κρούση σε οποιοδήποτε πεδίο. Διαθέτει ικανό αριθμό από Γαλάτες που έχουν ισχυρή κρούση και μπορούν με την ικανότητά τους στην αλλαγή σχηματισμών να μάχονται σε κάθε έδαφος. Ίδια ικανότητα στην αλλαγή σχηματισμών έχουν και οι Ιταλοί μισθοφόροι που πολεμούν με ελαφρές λόγχες και ρίχνουν ακόντια. Τέλος είναι οι Ίβηρες με εξαιρετική αρχική κρούση που μάχονται αποτελεσματικά σε ανώμαλα εδάφη.

Το στρατό τον συμπληρώνουν πεζοί ακροβολιστές (ψιλοί ή γυμνήτες) με όλων των ειδών τα εκηβόλα όπλα: τοξότες, σφενδονήτες και αρκετοί ακοντιστές. Αυτοί μπορούν να μάχονται στα δύσβατα ή να καλύπτουν τη φάλαγγα ή το ιππικό από εχθρικές βολές.

Στην περίοδο του Αγαθοκλή, είναι διαθέσιμοι τρεις σύμμαχοι: οι Νουμίδες (Spain, Sicily and Africa), οι Λίβυες (Spain, Sicily and Africa) και οι Κυρηναίοι (Egypt and Judaea). Και επίσης για το χρονικό διάστημα 278 – 276 π.Χ. πολύτιμος σύμμαχος είναι οι Ηπειρώτες του Πύρρου (Greece – Macedon).

Οι Κυρηναίοι μπορούν να διαθέτουν οπλίτες και προαιρετικά, ιππικό κρούσης, πολεμικά άρματα, σαρισσοφόρους και αρκετό ελαφρύ πεζικό. Οι Λίβυες μπορούν να προσφέρουν πολεμικά άρματα και πεζικό με λόγχες και ακόντια. Προαιρετικά διαθέτουν πλήθος πεζών ακροβολιστών. Οι Νουμίδες προσφέρουν ιππικό ανώτερης ποιότητας με λόγχες και ακόντια καθώς και άφθονο ελαφρύ ιππικό. Οι Ηπειρώτες παρέχουν πολύτιμους σαρισσοφόρους, ιππικό με δόρατα και ακόντια και ευέλικτους πεζούς Ιταλούς με παρόμοιο εξοπλισμό.

Για τους οπλίτες αυτής της περιόδου, πρέπει να χρησιμοποιηθούν φιγούρες με λινοθώρακα μια και η βαριά θωράκιση των οπλιτών είχε εγκαταλειφθεί γύρω στο 460 π.Χ. Φιγούρες με μεταλλικό θώρακα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε προαιρετικά για την σωματοφυλακή του τυράννου ώστε να διακρίνεται από τους απλούς οπλίτες.

Για το βάψιμο των ασπίδων, υπάρχουν αρκετά σύμβολα που διασώζονται από τα πολλά και όμορφα νομίσματα της πόλης. Τέτοια αρχικά ήταν το τέθριππο και το έγκυλο τετράγωνο. Κατόπιν προστίθεται η νύμφη Αρέθουσα και το δελφίνι τα οποία κυριαρχούν διαχρονικά. Αργότερα εμφανίζεται το τρισκελές, το χταπόδι, ο τροχός, ο Δίας και ο κεραυνός του, ο Απόλλων κι ο Πάνας. Ο μοντελιστής καλό θα ήταν να χρησιμοποιεί τα σύμβολα που είναι τα πιο διαχρονικά και αντιπροσωπευτικά της πόλης· το δελφίνι και την Αρέθουσα. Αν επιθυμεί να φτιάξει στρατό της πόλης σε συγκεκριμένη περίοδο τότε μπορεί να χρησιμοποιήσει και τα σύμβολα της συγκεκριμένης εποχής. Για παράδειγμα την περίοδο του Αγαθοκλή αγαπητά σύμβολα είναι το κράνος με κάλυμμα από κεφαλή ελέφαντα, το τρισκελές, ο Πήγασος, το χταπόδι, η Αθηνά, η Κόρη, ο Απόλλων και η Άρτεμις, η Νίκη, ο ταύρος και φυσικά το τέθριππο, το δελφίνι και η Αρέθουσα.

Οι εταιρείες που χρησιμοποίησα είναι οι Chariot (Magister Militum), Essex και Minifigs.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ

• Magna Graecia - Coins
• Συρακούσες
• Armies of the Macedonian and Punic wars, Duncan Head
• Seleucid army, Nik Sekunda
• Ptolemaic army, Nik Sekunda
• Πάπυρος - Λαρούς
• Θουκιδίδης, Σικελική εκστρατεία
• Πολύβιος, Ιστορίαι

Για προσωπική επικοινωνία (e-mail): Kostas Konstantoulakis