Imperial - Foederate Roman

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η Ρώμη ξεκίνησε αρχικά ως βασίλειο και κατόπιν συνέχισε ως δημοκρατία, με μια εξαιρετική δυναμική να επεκτείνεται γύρω από τη λεκάνη της μεσογείου με αποκορύφωμα, το περίφημο «mare nostrum» (η θάλασσά μας) που έγινε στην πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο.

Την αυτοκρατορική περίοδο μπορούμε συμβατικά να τη χωρίσουμε σε τρεις φάσεις:

α) Πρώιμη αυτοκρατορική περίοδος (20 π.Χ – 220 μ.Χ) ή Early Imperial. Αλλαγές στο στρατό από τον Αύγουστο. Στο τέλος της βασιλείας του η Ρώμη διέθετε 250.000 με 25 λεγεώνες και 250 Επικουρικές μονάδες.

β) Μέση αυτοκρατορική (220 μ.Χ – 407 μ.Χ) ή Imperial. Τα εξωτερικά σύνορα παγιώνονται με εχθρούς όμως όλο και ισχυρότερους να συγκεντρώνονται απειλητικά. Περίοδοι αστάθειας και ίδρυση της Νέας Ρώμης. Η αυτοκρατορία χωρίζεται διοικητικά και πολιτιστικά σε δύο μέρη: στο Δυτικό με Λατινική χροιά και το Ανατολικό με Ελληνική χροιά. Ο Χριστιανισμός εξαπλώνεται σταδιακά σε όλη την αυτοκρατορία και γίνεται η επίσημη θρησκεία.

γ) Ύστερη αυτοκρατορική (408 μ.Χ – 476 μ.Χ) που χωρίζεται σε δύο υποπεριόδους:

α) Foederate (foedus=συνθήκη) (408 μ.Χ – 460 μ.Χ) . Μαζική εισβολή βαρβάρων. Άλωση της Ρώμης. Όλο και πιο ενεργός ρόλος των ομόσπονδων λαών (κατά βάση γερμανικών στη δύση και αραβικών στην ανατολή) που έχουν ήδη εγκατασταθεί στην επικράτεια της αυτοκρατορίας με αντάλλαγμα τη στρατιωτική υπηρεσία για κάποιο χρονικό διάστημα και

β) Late Foederate (461 μ.Χ – 476 μ.Χ). Σταδιακή απώλεια των εδαφών του δυτικού μέρους της αυτοκρατορίας και οριστικής κατάλυσής του.

Σημαντικοί ηγέτες στη μέση και ύστερη αυτοκρατορική περίοδο

Επάνω είναι το "σύμπλεγμα της Τετραρχίας" από πορφυρίτη που αναπαριστά τους 4 συναυτοκράτορες: τους 2 Αύγουστους Διοκλητιανό και Μαξιμιανό και τους 2 Καίσαρες Γαλέριο και Κωνστάντιο Χλωρό. Το γλυπτό βρισκόταν στο Φιλαδέλφειον και με την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους κλάπηκε και μεταφέρθηκε στη Βενετία.

Στην κάτω φωτογραφία είναι ο Διοκλητιανός.

α) Η μέση αυτοκρατορική περίοδος, ξεκινά με τον αυτοκράτορα Διοκλητιανό (Gaius Aurelius Valerius Diocletianus Augustus, 245 – 311 μ.Χ.) ο οποίος διαδέχθηκε το Κάρο που σκοτώθηκε στην εκστρατεία κατά των Σασσανιδών και το γιο αυτού τον Νουμεριανό, που πέθανε λίγο μετά καθώς επέστρεφε στη Ρώμη. Ήταν γόνος με ταπεινή καταγωγή από τη Δαλματία. Αρχικά ονομαζόταν Διοκλής, γεγονός που έδωσε σε κάποιους τροφή για εικασίες περί ελληνικής καταγωγής. Η άνοδός του βρίσκει την αυτοκρατορία σε κρίση και τα χρόνια αυτά χαρακτηρίστηκαν ως χρόνια στρατιωτικής αναρχίας. Στην ανατολή το βασίλειο της Παλμύρας έχει υποκαταστήσει τη ρωμαϊκή εξουσία ελέγχοντας την Αίγυπτο, τη Συρία, τις εναπομείνασες απώτερες ανατολικές επαρχίες καθώς και την ανατολική μικρά Ασία. Στη Δύση, έχει δημιουργηθεί ένα βραχύβιο Κελτικό βασίλειο που περιλάμβανε τη Βρετανία, τη Γαλλία και για ένα χρονικό διάστημα και την ιβηρική χερσόνησο. Κάτω όμως από τη στιβαρή διοίκηση του Διοκλητιανού, η αυτοκρατορία γρήγορα ενώνεται και πάλι.

Ο Διοκλητιανός ήταν μια εξαιρετική στρατιωτική φυσιογνωμία αλλά και όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων και διορατικός άρχοντας. Συνειδητοποίησε την ανάγκη αναδιάρθρωσης τόσο στον πολιτικό όσο και στο στρατιωτικό τομέα. Διόρισε λοιπόν το 286 μ.Χ ως συναυτοκράτορα (Αύγουστο) στη Δύση τον Μαξιμιανό και οχτώ χρόνια αργότερα διόρισε δύο Καίσαρες βοηθούς, ένα για κάθε Αύγουστο· το Γαλέριο για την ανατολή και τον Κωνστάντιο Χλωρό για τη Δύση. Είναι η περίφημη περίοδος Τετραρχίας (Quadrumvirate). Η αυτοκρατορία χωρίζεται σε ανατολή και δύση με τέσσερις έδρες: Ο Διοκλητιανός είναι στη Νικομήδεια, ο Γαλέριος στο Σίρμιο, ο Μαξιμιανός στα Μεδιόλανα και ο Κωνστάντιος Χλωρός στην Αυγούστα Τρεβήρων. Το σύστημα αρχικά λειτούργησε καλά. Με την ταυτόχρονη όμως παραίτηση του Διοκλητιανού και του Μαξιμιανού, ξεκίνησαν σφοδρές συγκρούσεις κι έριδες για την κατάληψη της εξουσίας. Όλα αυτά οδήγησαν σε ένα μόνο αυτοκράτορα (μονοκράτωρ) τον Κωνσταντίνο τον Α’.

β) Ο Κωνσταντίνος Α’, ο επονομαζόμενος Μέγας, (Flavius Valerius Aurelius Constantius Augustus, (272 – 337 μ.Χ.), ήταν μια ισχυρή προσωπικότητα που άφησε με καθοριστικό τρόπο το στίγμα του. Μετέφερε οριστικά το κέντρο διοίκησης από τη δύση στην ανατολή ιδρύοντας τη Νέα Ρώμη, την περίφημη Κωνσταντίνου Πόλη στη θέση του Βυζαντίου, αρχαίας αποικίας των Μεγαρέων. Στις μέρες του ο Χριστιανισμός παύει να βρίσκεται υπό δίωξη και εξαπλώνεται ραγδαία σε όλη την αυτοκρατορία. Ο Κωνσταντίνος ήταν ο ιδρυτής της Κωνσταντίνειας Δυναστείας που έδωσε έξι σημαντικούς αυτοκράτορες και συναυτοκράτορες, με τελευταίο τον Ιουλιανό τον φιλόσοφο ή γνωστό στους περισσότερους ως παραβάτης, ή αποστάτης.

γ) Ο Ιουλιανός (Flavius Claudius Iulianus Augustus, 331 – 363 μ.Χ.) αποδεικνύεται ικανός στρατιωτικός. Έμπαινε πάντα -κατά τα αρχαία ήθη- επικεφαλής του στρατού του στις μάχες, κάτι που εντέλει του στοίχισε και τη ζωή. Τραυματισμένος από δόρυ σε συμπλοκή κατά την φιλόδοξη εκστρατεία εναντίον των Σασσανιδών στη μάχη της Σαμάρρα, πεθαίνει και, μαζί με αυτόν δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί πως σβήνει και ο αρχαίος κόσμος. Από τη μια, οι πανηγυρισμοί του Αγίου Βασιλείου με το όραμα της εικόνας του Αγίου Μερκουρίου, από την άλλη το ότι δεν εμφανίστηκε κανείς εκ των αντιπάλων στο βασιλιά Σαπώρ να διεκδικήσει αμοιβή, έδωσε λαβή σε «κακές γλώσσες» να ισχυριστούν πως δολοφονήθηκε από χριστιανικό χέρι.

δ) Η ύστερη περίοδος, των Φοιδεράτων ή κατ’ άλλους η εποχή των Πατρικίων, χαρακτηρίζεται από τις αυξανόμενες εισβολές με βίαιο ή ειρηνικό τρόπο πολλών γερμανικών λαών στη δύση. Οι περισσότεροι αποκτούσαν δικαίωμα καλλιέργειας της γης με υποχρέωση να παρέχουν τις στρατιωτικές υπηρεσίες στην αυτοκρατορία. Εξέχουσα στρατιωτική φυσιογνωμία της περιόδου είναι ο Πατρίκιος Αέτιος (Flavius Aetius, 391 – 454 μ.Χ.), ο επονομαζόμενος από κάποιους ιστορικούς ως ο «τελευταίος Ρωμαίος», διάσημος για τη μάχη στα Καταλαυνικά πεδία εναντίον του Αττίλα. Η περίοδος κλείνει με την εισβολή των φοιδεράτων Οστρογότθων του Θευδέριχου (ή και Θεοδώριχου) στην Ιταλία όπου καταστρέφουν το στρατό των φοιδεράτων του πατρικίου Οδόακρου (433 – 493) που με τη σειρά του είχε προηγουμένως καταλύσει τα τελευταία απομεινάρια της δυτικής αυτοκρατορίας.

ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

Οι μεγάλες αλλαγές στη διάρθρωση του στρατού, ξεκινούν με το Διοκλητιανό. Για πρώτη φορά μετά από τα χρόνια της δημοκρατίας επανέρχεται σε ετήσια βάση η στρατολογία. Οι λεγεώνες από 5.500 άνδρες συρρικνώνονται σε 1.000 αλλά διπλασιάζονται σε αριθμό. Ιδιαίτερο ρόλο αρχίζουν να διαδραματίζουν οι Επικουρικοί (Auxilia) και το ιππικό αρχίζει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο Κωνσταντίνος διαλύει την Πραιτοριανή φρουρά που είχε μια ιστορία 300 χρόνων και η αυτοκρατορική συνοδεία απαρτίζεται από τις Σχολές (Scholae). Ο στρατός επί Διοκλητιανού αριθμεί 390.000 – 580.000, επί Κωνσταντίνου Α’ είναι 410.000 – 580.000 και την τελευταία περίοδο, σύμφωνα με το NotitiaDignitatum 350.000 – 514.000.

Οι μονάδες στα σώματα διακρίνονταν σε Palatina, Comitatenses, Pseudocomitatenses και Limitanei. Στην ύστερη περίοδο προστίθενται και οι Foederati.

Τον 4^ο μ.Χ αιώνα, ο στρατός αποτελείται από τρία είδη σωμάτων:

α) Αυτοκτρατορικές μονάδες - Comitatus Praesentales, Scholae: Σε όλη την αυτοκρατορία, ήταν συνολικά 12 ιππικές μονάδες· στις εκστρατείες οι 5 συνόδευαν τον Αύγουστο της Δύσης και οι 7, τον Αύγουστο της Ανατολής. Από τις τελευταίες, οι 2 ήταν ειδικά εξοπλισμένες. Οι Σχολή Κλιβαναρίων (βαρέως τύπου λογχοφόροι) και η Σχολή Σαγιταρίων (θωρακισμένοι ιπποτοξότες). Από τις Σχολές προέρχονταν 40 επίλεκτοι ιππείς (Canditati) με λευκά χρώματα που αποτελούσαν την προσωπική φρουρά του αυτοκράτορα. Οι υπόλοιπες σχολές έφεραν τίτλο τιμητικής συνήθως διάκρισης π.χ Scutarii, Armaturae, Gentiles κ.λπ.

β) Σώματα Επαρχιακών διοικήσεων – Comitatus. Το ιππικό διακρινόταν σε Vexillationes Palatini και Vexillationes Comitatenses. To 60% ήταν μέσο ιππικό με παραδοσιακές ονομασίες: Comites, Equites Scutarii, Stablesiani, Promoti κ.λπ. Το 25% ήταν ελαφρύ ιππικό ιππακοντιστών και ιπποτοξοτών: Equites Dalmatae, Mauri, Sagitarii κ.λπ. Και τέλος το 15% του ιππικού ήταν βαρύ θωρακισμένο κρούσης: Equites Clibanarii και Cataphractarii. Το πεζικό απαρτιζόταν από Legiones Palatini, Legiones Comitatenses, Legiones Pseudocomitatenses και Auxilia Palatina. Χαρακτηριστικό της σπουδαιότητας των Auxilia, ήταν ότι ιεραρχικά στο Comitaus ήταν πάντα Palatina.

γ) Συνοριακός στρατός - Exercitus Limitanei. Απαρτιζόταν από Numerii (κυρίως ακοντιστές ακροβολιστές), Milites με σχηματισμούς παλιών λεγεωναρίων και βοηθητικών και παλιού τύπου μονάδες ιππικού Equites, Cunei και Alae.

Τέσσερις ήταν οι κύριοι εχθροί της ύστερης αυτοκρατορίας.

α) Γερμανικές φυλές. Πολυπληθείς ορδές από ισχυρό πεζικό που συχνά συνοδευόταν και από καλής ποιότητας ιππικό κρούσης. Επικίνδυνοι στις βαθιές διεισδύσεις στην επικράτεια. Μια από τις λύσεις που βρήκε η αυτοκρατορία, ήταν να συμπεριλάβει πολλούς γερμανούς μισθοφόρους στο στράτευμα. Η άλλη ήταν να χρησιμοποιεί -όχι πάντα επιτυχώς- βαρύ ιππικό κρούσης.

β) Σασσανίδες Πέρσες. Οργανωμένο κράτος με καλή οργάνωση στο στρατό που πολεμούσε με ικανότητα σε μάχες παρατάξεως χρησιμοποιώντας εξαιρετικό ιππικό κρούσης και επιδέξιους ιπποτοξότες. Η αυτοκρατορία υιοθέτησε ή βελτίωσε οπλισμό και τακτικές στους ιπποτοξότες και τους κλιβανάριους.

γ) Ούννοι. Από τους φοβερότερους αντιπάλους της Ρώμης. Ικανότεροι των Γερμανών στις βαθιές διεισδύσεις και αποτελεσματικότεροι των Σασσανιδών στις μάχες εκ παρατάξεως, όταν αυτό κρινόταν απαραίτητο. Η Ρώμη αναγνώρισε την αξία του τόξου τους και αναβάθμισε τους ιπποτοξότες της, θωρακίζοντάς τους και υιοθετώντας τακτικές του αντίπαλου. Η καλύτερη πάντως άμυνα της αυτοκρατορίας απέναντί τους ήταν ο χρυσός.

δ) Νομάδες βορειο-αφρικανικής ενδοχώρας. Ανυπότακτοι νομάδες που κυρίως έκαναν επιδρομές και μετά από λεηλασίες επέστρεφαν στην ενδοχώρα. Στην περίπτωση αυτή στη βόρειο Αφρική υπήρχαν μόνο έφιππες μονάδες για να περιφρουρούν με περιπολίες ή να καταδιώκουν τους επιδρομείς. Η Ρώμη δεν μπόρεσε να επιβληθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα πέρα από μια στενή λωρίδα της βόρειας αφρικανικής ακτής.

Οπλισμός - ενδυμασία

Σιδερένιο ρωμαϊκό κράνος τύπου Berkasovo I (αρχές του 4ου αι. μ.Χ.). Είναι επιχρυσωμένο και διακοσμημένο με ημιπολύτιμους λίθους. Ανήκει στο "θησαυρό Berkasovo" και βρίσκεται στο Novi Sad της Σερβίας.

Οι Ρωμαίοι από αρχαιοτάτων χρόνων είχαν ένα χαρακτηριστικό προτέρημα. Αν διαπίστωναν πως ο αντίπαλος είχε κάτι καλό, το αντέγραφαν, το υιοθετούσαν ή με μικροαλλαγές το προσάρμοζαν στις ανάγκες τους. Στο διάβα των αιώνων βλέπουμε το αττικό και το βοιωτικό κράνος, την ασπίδα ιππικού των Ταραντίνων, τον γαλατικό θυρεό και αλυσιδωτό θώρακα, το σύνθετο κέλτικο κράνος, το ισπανικό ξίφος, τις ανατολίτικες αναξυρίδες και πλείστα άλλα όσα, να γίνονται μέρος της πολεμικής εξάρτυσης του Ρωμαίου στρατιώτη.

Την εποχή αυτή έχει γίνει πολύ αγαπητός ο παννονικός πίλος που οι ακροβολιστές τον φορούσαν ακόμα και στη μάχη. Στα ανατολικά αγαπούσαν εξίσου και το φρυγικό σκούφο. Οι πεζικάριοι φορούσαν πλέον παντελόνια (Braccae) και ζώνονταν με δερμάτινη ζώνη όπου κρεμούσαν στις πορείες τα απαραίτητα. Ήταν μεγάλη πλέον η ομοιότητα στην ένδυση με τους γερμανικούς λαούς.

Η επαφή της αυτοκρατορίας με τους Σαρμάτες και τους Σασσανίδες είχε ως επακόλουθο την αντιγραφή όπλων και τακτικών των δύο αντιπάλων. Τα κράνη της ύστερης περιόδου έχουν ως χαρακτηριστικό την απλότητα και την αποτελεσματική προστασία. Τα κράνη Augsburg-Pfersee τύπου Intercisa (κράνος 2 μερών) και τύπου Berkasovo(κράνος τεσσάρων μερών) είναι σασσανιδικής επιρροής ενώ το κράνος τύπου Spangehelm είναι σαρματικής προέλευσης. Οι θώρακες στο πεζικό είναι αλυσιδωτοί (loricahamata) ενώ στο ιππικό ποικίλει ανάλογα με τον τύπο του ιππέα: αλυσιδωτοί, φολιδωτοί, αρθρωτοί (lorica squamata) και κλιβάνια. Οι ασπίδες είναι όλες πλέον οι οβάλ που για πρώτη φορά χρησιμοποίησαν οι Auxilia.

Το gladius έχει αντικατασταθεί από τη spatha ή και τη semispatha. Το πεζικό εγκατάλειψε επίσης και το pilum και προτίμησε το βαρύτερο δόρυ (lancea) ως κύριο αγχέμαχο όπλο. Ο λεγεωνάριος και ο βοηθητικός είχαν υποστήριξη με βολές από τους τοξότες παραταγμένων στις πίσω γραμμές. Κάποια σώματα πεζικού ήταν εφοδιασμένα με μολύβδινα βέλη (plumbata) τα οποία έριχναν από τις πρώτες γραμμές λίγο πριν από τη σύγκρουση με τον αντίπαλο. Εικάζεται πως εκτός από την πρώτη γραμμή που ξιφουλκούσε για τη σύγκρουση, οι υπόλοιποι θα έριχναν ακόντια (veruta) για την αποδιοργάνωση των αντιπάλων.

Το βαρύ ιππικό κρούσης λόγω της εξαιρετικής θωράκισης δεν είχε ανάγκη ασπίδας. Το μέσο ιππικό είχε ικανοποιητική προστασία από θώρακα και ασπίδα. Στα πρώτα χρόνια της περιόδου υπήρχαν ίσως ακόμα στους ιππείς θώρακες μυώδεις (lorica musculata) αλλά γρήγορα αντικαταστάθηκαν και επικράτησαν αρχικά οι αλυσιδωτοί και κατόπιν οι αρθρωτοί και οι φολιδωτοί. Οι ελαφροί ιππείς τοξότες και ακοντιστές, για να κερδίσουν σε ευκινησία δεν είχαν θωράκιση. Κατόπιν οι ιππακοντιστές έφεραν ασπίδα για να προστατεύονται από τα βέλη των αντίπαλων ακροβολιστών. Όταν όμως εμφανίστηκαν οι Σαρμάτες κι αργότερα οι Ούνοι, οι ιπποτοξότες έφεραν καλούς θώρακες που τους επέτρεπαν να χειρίζονται το τόξο, έχοντας παράλληλα ικανοποιητική άμυνα χωρίς την ανάγκη ασπίδας. Στο τέλος της περιόδου ένας Ρωμαίος ιπποτοξότης δύσκολα ξεχώριζε από ένα «βάρβαρο» αντίπαλο.

Λάβαρα

Έφιππος Δρακονάριος

Το γνωστό SPQR εκ των πραγμάτων, δεν έχει πλέον θέση στην ύστερη περίοδο. Οι ρωμαϊκοί αετοί σταδιακά εξαφανίζονται γιατί η αυτοκρατορία και κατ’ επέκταση ο στρατός εκχριστιανίζεται. O αετός όπως και η θηλάζουσα λύκαινα, συμβόλιζαν το κλέος της αρχαίας ειδωλολατρικής Ρώμης και σταδιακά εγκαταλείπονται, αρχής γενομένης από την ανατολή. Ακόμα και η λατρεία του Μίθρα, που είχε ανδρωθεί στα ρωμαϊκά στρατόπεδα, άρχισε να χάνει έδαφος. Εμφανίζεται πλέον όλο και συχνότερα το σύμβολο «ΧΡ» επάνω στα παλιά σχέδια είτε από ατομική πρωτοβουλία είτε από τροποποιήσεις που είχαν επίσημα αποφασισθεί. Η κάθε μονάδα έχει το δικό της σύμβολο και τα δικά της χρώματα, τα οποία απεικονίζονται στα λάβαρα και στις ασπίδες των στρατιωτών. Σημείο αναφοράς στο θέμα αυτό είναι η Notitia Dignitatum. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε πως τα θεμέλια της δυτικής εραλδικής, ξεκινούν από αυτή την περίοδο. Εκτός από τα υφιστάμενα λάβαρα των μονάδων, προστέθηκε ο «δράκος» που κληρονομήθηκε από τους Σαρμάτες· αρχικά από το ιππικό και κατόπιν από το πεζικό. Αυτός που έφερε το δράκο λεγόταν δρακονάριος.

Στρατηγική

Η αυτοκρατορία για να αντιμετωπίσει τους διάφορους εχθρούς που εισέβαλαν συχνά στην επικράτειά της, είχε αναπτύξει τη στρατηγική άμυνας βάθους, με ενισχύσεις εσωτερικών γραμμών κατά τόπους από ευέλικτες επικουρικές μονάδες (auxilia). Ως πρώτη γραμμή άμυνας ήταν τα συνοριακά σώματα των Limitanei. Οι Limitanei ήταν κατά κύριο λόγω ντόπιοι επιστρατευμένοι σε μόνιμη βάση. Αν οι εισβολείς ήταν αρκετοί σε αριθμό και είχαν περισσότερες βλέψεις από μια απλή επιδρομή, τότε οι Limitanei ζητούσαν τη συνδρομή των σωμάτων Comitatus από τις Επαρχίες / Επαρχότητες (Dioceses). Σε περίπτωση που οι Limitanei επιχειρούσαν σε τέτοιες κοινές αποστολές επί μακρόν, συχνά αναβαθμίζονταν σε Pseudocomitatenses.

Τακτική

Σχηματισμοί μάχης

Η λεγεώνα παρατάσσεται για άμυνα κυρίως σε γραμμική διάταξη. Οι πεζοί στις πρώτες σειρές έχουν θώρακα· οι επόμενες γραμμές όχι υποχρεωτικά. Στις πίσω γραμμές παρατάσσονταν οι τοξότες που έριχναν ύπερθεν υποστηρικτικές βολές οι οποίες ήταν αποτελεσματικότερες έναντι ιππικού παρά έναντι σχηματισμού πεζικού.

Στην πορεία μάχης για άμυνα έναντι βολών χρησιμοποιούσαν το σχηματισμό fulcum που ήταν το αντίστοιχο του αρχαιότερου σχηματισμού testudo. Πολύ αργότερα στο Στρατηγικόν του Μαυρικίου, ο όρος απαντάται εξελληνισμένος ως «φούλκον».

Σαν επιθετικό σχηματισμό, κυρίως οι φοιδεράτοι, σχημάτιζαν κατά περίπτωση το cuneus (σφήνα) που ήταν γερμανική τακτική. Ήταν μια σφηνοειδής παράταξη που αργότερα την αποκαλούσαν «το κεφάλι του χοίρου».

Το ιππικό είχε κι αυτό κατά περιστάσεις σχηματισμό ρόμβου, σφήνας κ.λπ. Αξίζει να ειπωθεί πως ενώ για το πεζικό η σφήνα ήταν επιθετικός σχηματισμός, για το ελαφρύ ιππικό ήταν ιδανικός για ακροβολισμό. Οι κλιβανάριοι και οι κατάφρακτοι πύκνωναν τις γραμμές τους και με επέλαση, επιδίωκαν με κατά μέτωπο επίθεση τη διάτρηση της άμυνας του αντίπαλου. Είναι δύσκολο να διασαφηνισθεί η διαφορά ενός κλιβανάριου κι ενός καταφρακτάριου. Μια πρόταση από κάποιους μελετητές είναι, πως ο καταφρακτάριος ήταν ο βαρύς ιππέας του δυτικού κράτους κι έμοιαζε με βαρύ Σαρμάτη, ενώ στην ανατολή ο κλιβανάριος ήταν αντίγραφο του Σασσανίδη κατάφρακτου. Το μέσο ιππικό εναντίον βαρέως πεζικού προσπαθούσε να αποφύγει τη μετωπική σύγκρουση αν ήταν δυνατόν και επιδίωκε στηριζόμενο στην κινητικότητά του να βρει πλευρά ή ρήγματα στην εχθρική παράταξη για να τα πλήξει. Το ελαφρύ ιππικό είχε ως κύριο ρόλο τον ακροβολισμό και αρχικά στην πλειοψηφία ήταν ιππακοντιστές. Προς το τέλος της περιόδου, διαπιστώθηκε η αναγκαιότητα αύξησης των ιπποτοξοτών και μάλιστα θωρακισμένων κατά τα πρότυπα των σύγχρονών τους νομάδων της στέπας.

Πολεμική κραυγή

Στο ξεκίνημα της μάχης, οι στρατιώτες προσπαθούσαν να τρομοκρατήσουν τους αντίπαλους με την πολεμική κραυγή barritus. Ήταν άλλο ένα δάνειο από τους γερμανικούς λαούς. Ο Τάκιτος μάλιστα αναφέρει πως έβαζαν μπροστά στο στόμα τους τις ασπίδες για να ενισχύσουν την κραυγή με την αντήχηση που δημιουργούνταν.

Ο ΥΣΤΕΡΟΣ ΡΩΜΑΪΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MEG

Με τις ίδιες στην πλειοψηφία φιγούρες και με ελάχιστες προσθαφαιρέσεις στοιχείων, ο μοντελιστής μπορεί να αναπαραστήσει τέσσερις στρατούς. Στην Classical Period και στο βιβλιο "Italy", υπάρχουν οι "Imperial Roman", "Foederate Roman" και "Late Foederate Roman". Μετά την πτώση του δυτικού μέρους της αυτοκρατορίας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο στρατός Eastern Later Foederate Roman που βρίσκεται στο βιβλίο "Byzantium" στην Early Medieval Period.

ΜΟΝΤΕΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Σελίδα από χειρόγραφο με σύμβολα ασπίδων από τη Notitia Dignitatum.

Φιγούρες για το στρατό άρχισα να συγκεντρώνω γύρω στο 1999. Η πλειοψηφία τους είναι της εταιρείας Essex. Λίγα χρόνια μετά η εταιρεία άλλαξε καλούπια σε αρκετές φιγούρες κι έτσι, αγόρασα κάποιες συμπληρωματικές τις περισσότερες των οποίων και δεν έχω βάψει. Οι βαμμένες φιγούρες που θα παρουσιάσω είναι περίπου το μισό από τις συνολικά αγορασμένες. Μεταξύ Essex A’ και Essex B’, δεν υπάρχει απόλυτη συμβατότητα στο μέγεθος. Γενικά οι καινούριες φιγούρες είναι κοντύτερες και λεπτότερες των αρχικών. Οι λεγεωνάριοι της Essex A’, έχουν μυώδη θώρακα κάτι που τους φέρνει περισσότερο κοντά στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Θα μπορούσε όμως να τους χρησιμοποιήσει κάποιος, βάφοντας το μυώδη θώρακα σαν δερμάτινο για να αναπαραστήσει τους Limitanei Legionares των ανατολικών επαρχιών. Οι λεγεωνάριοι της Essex B’ έχουν αλυσιδωτό θώρακα και ταιριάζουν και με τους κωδικούς των άλλων εταιρειών αν και είναι λίγο κοντύτεροι. Οι Επικουρικοί (Auxilia) της Essex A’ (παλιά καλούπια) είναι ρωμαλέοι αλλά σε μόνο μια πόζα που δυστυχώς είναι χυτευμένο έτσι που δεν μπορείς να πειράξεις τη φιγούρα. Το κενό όμως το καλύπτει η Essex B’ (νέα καλούπια) με τεράστια ποικιλία σε στάσεις που θα ικανοποιήσει και τους πιο απαιτητικούς. Συγκέντρωσα επίσης φιγούρες από την Donnington, Outpost, Alain Touller, Viking Forge, Old Glory και την Chariot (Magister Militum). Οι ιππείς της Essex A’ είναι δυστυχώς συνήθως μία πόζα ανά κωδικό. Όμως τα μοντέλα είναι τέτοια, που με τη βοήθεια μια πένσας μπορείς να πειράξεις τη φιγούρα και να αποκτήσεις μια σχετική ποικιλία στάσεων. Σε αυτό βοηθά το είδος μετάλλου που χρησιμοποιεί η Essex· αρκετά ανθεκτικό αλλά και εύκαμπτο. Ο κλιβανάριος για παράδειγμα μπορεί με κατάλληλες επεμβάσεις στο δεξί χέρι να δώσει τέσσερις διαφορετικές φιγούρες. Μην τολμήσετε να κάνετε κάτι παρόμοιο σε Donnington ή Chariot, θα σας σπάσει η φιγούρα. Το στρατό τον έχω βάψει εγώ σε μεγάλο βάθος χρόνο και με πολύ διαφορετικές τεχνικές. Υπάρχουν όμως κάποιες φιγούρες βαμμένες από επαγγελματίες και αυτές τις αναφέρω.

ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ

Στοιχεία στρατηγών

Όλες οι φιγούρες είναι της Essex. Στον Δρακονάριο έχει πέσει μετατροπή. Ήταν κωδικός Early Imperial Auxiliary αλλά κόπηκε η λόγχη και η ασπίδα και μπήκε Δράκος της Donnignton κι έτσι μετατράπηκε σε φιγούρα της ύστερης περιόδου. Στο κράνος έγινε προσθετική με κόλλα και βάψιμο ώστε το κράνος να μετατραπεί σε τύπο Berkasovo I. Οι ιπποτοξότες είναι από κωδικό Late Heavy Cavalry lancer. Τα χέρια λυγίστηκαν, η λόγχη τους κόπηκε κι από τις δύο άκρες και αυτό που απέμεινε με τη βοήθεια της πένσας, πήρε τη μορφή σύνθετου τόξου. Έγιναν ακριβώς ίδιοι με τις φιγούρες στους πίνακες των βιβλίων της Osprey.

Legionares Palatini

Αριστερά είναι η λεγεώνα Pannoniciani Seniores και δίπλα η δίδυμή της MoesiaciSeniores.

Λεγεώνα Primani (Οι Πρώτοι)

Στις δύο παραπάνω φωτογραφίες παρουσιάζονται 3 λεγεώνες παλατίνα. Αριστερά είναι οι δίδυμες Pannoniciani Seniores και MoesiaciSeniores. Οι ονομασίες τους προέρχονται από τον τόπο στον οποίο δημιουργήθηκαν (Παννονία και Μοισία). Ήταν συνήθεια εκείνη την περίοδο οι λεγεώνες όπως και τα auxilia palatina να μάχονται ανά ζεύγη. Οι δύο αυτές λεγεώνες μάχονταν πάντα μαζί και οι μαχητές της θεωρούνταν από τους πιο σκληροτράχηλους. Η βόρεια Ιλλυρία με τις όμορες σε αυτήν παραδουνάβιες περιοχές καθώς και η Ισαυρία στη Μικρά Ασία, θεωρούνταν τόποι με άνδρες γεννημένους μαχητές. Αργότερα τα σκήπτρα πήραν οι Γερμανοί. Οι 2 αυτές λεγεώνες αποτελούνται από 4 βάσεις λεγεωνάριων και 2 βάσεις τοξοτών ακροβολιστών. Κάθε φιγούρα αναπαριστά 50 άνδρες οπότε στο σύνολο η κάθε λεγεώνα έχει όπως και τότε 1.000 άνδρες. Στην δεξιά φωτογραφία είναι η ενισχυμένη λεγεώνα Primani (Οι Πρώτοι). Αποτελείται από 6 βάσεις λεγεωνάριων και 3 βάσεις τοξοτών ακροβολιστών. Δεν έχει εξακριβωθεί αν είχε δίδυμη λεγεώνα. Στη μάχη του Στρασβούργου (Argentoratum) αναφέρεται μόνη της να κινδυνεύει να διασπαστεί και να σώζεται από παρέμβαση των auxilia palatina. Στους Pannoniciani και Moesiaci, οι απλοί λεγεωνάριοι είναι της εταιρείας Outpost. Οι αξιωματικοί, οι φέροντες κόρνο και οι Δρακονάριοι, είναι της Essex. Στους Primani πάλι, ο αξιωματικός και ο φέρων το κόρνο, είναι της Essex ενώ ο Δρακονάριος της Viking Forge. Οι απλοί της λεγεωνάριοι είναι Alain Touller, Outpost και Essex B.

Auxillia Palatina

Η αφρόκρεμα στα Auxilia palatina. Κάθε μονάδα αποτελείται από 2 βάσεις μέσου πεζικού και μία βάση ακροβολιστών τοξοτών. Σύνολο 500 ανδρών. Οι φιγούρες είναι της Essex A, σε μια μόνο δυστυχώς πόζα. Όταν έπρεπε να φτιάξω αυτές τις μονάδες δεν υπήρχαν άλλες διαθέσιμες. Τώρα διαθέτω και φιγούρες της Outpost με αλυσιδωτό θώρακα για να έχω τις ίδιες αγαπημένες μονάδες και σε armoured έκδοση. Απλώς δεν έχουν ακόμα βαφτεί. Όλες έχουν κράνος τύπου Intersica I με λοφίο. Αριστερά οι Celtae Senioresauxilia palatina (Κέλτες), δίπλα τα δίδυμα auxilia Petulantes Seniores (Ασελγείς, κακότροποι), έπονται οι Cornuti Seniores auxilia palatina (Κερασφόροι) και δίπλα τα δίδυμά τους Brachiati Seniores auxilia palatina (Βραχίονες).

Κι αυτά τα 4 auxilia είναι palatina αλλά για διευκόλυνση στο παιχνίδι μπορώ να τους ορίσω average ενώ τους προηγούμενους με το λοφίο superior. Αριστερά είναι οι Batavi Seniores auxilia palatina, δίπλα οι Regii auxilia palatina, κατόπιν οι Mattiaci Seniores auxilia palatina και δεξιά οι Heruli Seniores auxilia palatina. Όλες οι φιγούρες είναι της Essex με το απλό χωρίς λοφίο κράνος τύπου Intersica I. Στη μάχη του Στρασβούργου, οι Batavi αναφέρονται ζευγάρι με τους Regii. Κάποιοι όμως αναφέρουν και την περίπτωση οι Batavi να πλαισιώνουν τους Mattiaci. Προσωπικά ακολουθώ την περιγραφή της μάχης του Στρασβούργου. Όλοι έχουν ονόματα γερμανικών φυλών από τις οποίες αρχικά επιστρατεύονταν.

Pseudocomitatenses

Στα αριστερά είναι οι Defensores Pseudocomitatenses (Αμύντορες), στο κέντρο οι Superventores Pseudocomitatenses και στα δεξιά οι Martenses Pseudocomitatenses (Αρειανοί, πολεμοχαρείς). Όλες οι φιγούρες είναι της Essex. Τους έχω ασκεπείς για να αναπαριστούν κατώτερης ποιότητας μονάδες στο παιχνίδι. Οι ακροβολιστές τοξότες που τους υποστηρίζουν είναι ασκεπείς ή φορούν για ποικιλία φρυγικό ή παννονικό πίλο.

Foederati foot

Οι Φοιδεράτοι (Ομόσπονδοι μισθοφόροι) με την πάροδο του χρόνου όλο και πλήθαιναν και στην ύστερη περίοδο αποτελούσαν την πλειοψηφία του στρατού ιδίως στη Δύση. Για το λόγο αυτό, το γερμανικό στοιχείο στην ένδυση είναι έντονο αλλά παράλληλα θέλω να φαίνεται έως ένα βαθμό και η επιρροή της Ρώμης. Ο αξιωματικός είναι της εταιρείας Donnington ενώ αυτοί με το κόρνο και οι Δρακονάριοι είναι της Essex. Οι υπόλοιποι στην πλειοψηφία είναι της εταιρείας Alain Touller με λίγες φιγούρες της Essex από διάφορους κωδικούς. Οι φιγούρες είναι βαμμένες από τον Αντώνη Λυμπερόπουλο.

Auxilia sagitarii

Μέσο πεζικό τοξοτών: Sagitarii Nervii Auxilia palatina και Sagitarii Seniores Orientales palatina σε uprotected και protected έκδοση. Οι απροστάτευτοι τοξότες είναι της Essex A’ ενώ οι φέροντες αλυσιδωτό θώρακα είναι της Outpost. Είναι λίγοι σε αριθμό αλλά πολύτιμοι στο παιχνίδι.

Πεζοί Ακροβολιστές

Στα αριστερά είναι οι σφενδονήτες Funditores Pseudocomitatenses. Στα δεξιά είναι απόσπασμα ακροβολιστών τοξοτών pseutocomitatenses. Ανάλογα με τις ανάγκες που προέκυπταν στη μάχη δινόταν διαταγή να αποσπαστούν τοξότες από τις μονάδες τους και να ενεργήσουν ως μια ενιαία μονάδα ακροβολιστών. Αυτό συνέβηκε και στη μάχη του Στρασβούργου όπου ο Ιουλιανός έστειλε ένα τέτοιο απόσπασμα ψιλών για να καλύψει το αριστερό του πλευρό.

Equites - Vexillationes

Οι Equites αποτελούσαν το βασικό μέρος του ρωμαϊκού ιππικού της περιόδου. Είχαν καλή άμυνα με αλυσιδωτό θώρακα και ασπίδα. Για την επίθεση διέθεταν ακόντια, δόρυ και ξίφος. Αριστερά είναι οι Cornuti Seniores vexillatio palatina και δεξιά το ταίρι τους οι Brachiati Seniores vexillatio palatina. Οι φιγούρες είναι όλες της Essex από τον κωδικό LateRoman Heavy Cavalry.

Equites Illyricani

Αρχικά ονομάζονταν έτσι όσοι κατάγονταν από την Ιλλυρία. Ο όρος γενικεύτηκε αργότερα για να υποδηλώνει όλους τους ιππακοντιστές με ασπίδα. Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί στα παλιότερα χρόνια με τους Ταραντίνους. Αριστερά είναι οι Promoti Seniores vexillatio palatina (Επίλεκτοι) με τη χαρακτηριστική κόκκινη ενδυμασία τους. Το κόκκινο χρώμα έμεινε εθιμοτυπικά από την εποχή που ενεργούσαν ως ανεξάρτητα αποσπάσματα της λεγεώνας. Δεξιά τους οι Scutarii Seniores vexillatio comitatenses (Ασπιδοφόροι). Υπήρχαν κι άλλες μονάδες με ονομασίες καταγωγής : Mauri (Μαυριτανοί), Dalmatae (Δαλματοί) κ.λπ.

Scolae: Cataphractarii / Clibanarii

Ό,τι βαρύτερο και καλύτερο διέθετε η αυτοκρατορία σε ιππική μονάδα. Το πίσω αριστερά στοιχείο το είχα αγοράσει έτοιμο οπότε δεν είμαι απόλυτα σίγουρος για τις φιγούρες· ίσως πρόκειται για Old Glory και Chariot. Τα υπόλοιπα τρία στοιχεία είναι όλα από ένα μόνο κωδικό της Essex. Όμως με τη βοήθεια της πένσας και χάρη στο μέταλλο της εταιρείας, έβγαλα τέσσερις διαφορετικές φιγούρες από την ίδια πόζα! Με προσθήκη ατλακόλ έβαλα και λοφίο στα κράνη τους. Αριστερά είναι η Schola Gentilium Seniorum (Εθνικοί) και δεξιά η Schola Scutariorum Clibanariorum (ονομασία μάλλον εθιμοτυπική).

Equites Sagitarii

Όλες οι φιγούρες είναι της Essex A. Απελπισία εκείνη την εποχή· μία πόζα για ιπποτοξότες! Λίγο η πένσα, λίγο η διαφορετική τοποθέτηση στη βάση για να μη μοιάζουν με legoστρατιώτες. Εδώ παρουσιάζονται 3 μονάδες. Οι 2 πρώτες φιγούρες είναι οι Comites Seniores vexillatio palatina, οι επόμενες 2 φιγούρες είναι οι Primo Sagitarii vexillatiocomitatenses και οι τελευταίες είναι Sagitarii Indigenae (Αυτόχθονες).

Armoured Sagitarii

Όλες οι εικονιζόμενες φιγούρες έχουν δεχθεί μετατροπές. Οι δύο αριστερές είναι από κωδικό Late heavy cavalry. Στα επόμενα στοιχεία υπάρχουν ανακατεμένες φιγούρες EarlyByzantine cavalry archers των οποίων πριονίστηκαν τα κράνη και ξεκολλήθηκαν τα χέρια που ήταν πάνω στον κορμό. Υπάρχουν επίσης φιγούρες dromedarii των οποίων κόπηκαν τα δόρατα και δόθηκε κλίση στα χέρια τους. Τέλος υπάρχουν λογχοφόροι Mid heavy roman που και σε αυτούς κόπηκαν τα δόρατα και μετατράπηκαν σε τόξα. Τροποποιήθηκαν επίσης τα κράνη τους με τη βοήθεια ατλακόλ. Οι μονάδες είναι οι Cornuti Seniores vexillatio palatina, οι Batavi Seniores Vexillatio palatina και οι ConstantesValentinianenses vexillatio palatina.

Equites Alani / Taifali / Foederati cavalry

Επιδίωξα ποικιλία φιγούρων και εταιρειών. Έχουμε Essex A, (με κωδικούς από Αρμένιους, Γότθους, Σαρμάτες, Late Roman Clibanarii, Late Roman Cataphractarii), Donnington, Chariot και πιθανότατα 1-2 τροποποιημένες φιγούρες Τούρκων νομάδων της Khurasan. Η αριστερή μονάδα είναι οι Honoriani Taifali Iuniores vexillatio comitatenses. Η δεξιά μονάδα είναι οι Honoriani Seniores vexillatio comitatenses. Ο εκγερμανισμός στις μονάδες είναι πλέον ξεκάθαρος. Αρχικά υπηρετούσαν με Ρωμαίους διοικητές και στο τέλος ως Φοιδεράτοι ακολουθούσαν με τη δική τους διοίκηση. Λόγω του καλού ανακατέματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως armoured lancers αλλά και ως protected lancers στην ύστερη περίοδο. Κάποιοι Γότθοι και Σαρμάτες είναι βάψιμο του Ανδρέα Παναγόπουλου.

Hunnic cavalry

Το καλύτερο ελαφρύ ιππικό της περιόδου. Φιγούρες της Essex A και της Chariot. Δεν ανακατεύονται εύκολα λόγω διαφοράς μεγέθους. Διαθέτω όμως και Essex B’ που είναι ενδιάμεση κλίμακα και μπορούν να ταιριάξουν με τις προηγούμενες. Φιγούρες βαμμένες από τον Αντώνη Λυμπερόπουλο.

Αποσκευές – σκευοφόροι

Για αποσκευές αντί να κατασκευάσω ένα στρατόπεδο, προτίμησα να χρησιμοποιήσω αυτό το μικρό διόραμα βαμμένο από τον Αντώνη Λυμπερόπουλο. Υποτίθεται πως αναπαριστά το στρατό του Ιουλιανού που βρισκόταν σε διαρκή πορεία από τις δυτικές επαρχίες προς την Πόλη όπου με τον ερχομό του θα διεκδικούσε το θρόνο της αυτοκρατορίας.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ

Εκτός από τις φιγούρες όλες οι φωτογραφίες είναι από τη Wikipedia.

Notitia Dignitatum
The armies and enemies of Imperial Rome, Phil Barker, illustr. Ian Heath, Wargames Group Research P.
The Late Roman Army, Pat Southern and Karen Dixon, Routledge
Late Roman Infantryman, Simon MacDowall, illustr. Gerry Embleton, Osprey Warrior series
Late Roman Cavalryman, Simon MacDowall, illustr. Christa Hook, Osprey Warrior series
Romano-Byzantine armies 4^th – 9^th centuries, David Nikolle, illustr. Agnus McBride, Osprey Men At Arms series
Wikipedia, άρθρα: Late Roman Army, Diocletian, Julian Emperor, Battle of Argentoratum

Για προσωπική επικοινωνία (e-mail): Kostas Konstantoulakis

Armies

Home

Google Sites

Report abuse