Historie oud

Het uitgebreide verhaal vanaf vierduizend​ ​jaar​ ​geleden

Landschappen​ ​veranderen​ ​en​ ​dat​ ​geldt​ ​zeker​ ​voor​ ​de​ ​streken​ ​rond​ ​het​ ​huidige Heerhugowaard,​ ​gelegen​ ​in​ ​de​ ​delta,​ ​daar​ ​waar​ ​de​ ​grote​ ​rivieren​ ​in​ ​zee​ ​uitmonden. Veranderingen​ ​worden​ ​niet​ ​alleen​ ​aangebracht​ ​door​ ​de​ ​natuur,​ ​denk​ ​aan​ ​de​ ​hoogte van​ ​de​ ​zeespiegel,​ ​het​ ​klimaat​ ​en​ ​de​ ​zeestromingen,​ ​maar​ ​ook​ ​door​ ​de​ ​mensen. Wij​ ​veranderen​ ​het​ ​landschap​ ​van​ ​natuur-​ ​in​ ​cultuurlandschap​ ​door​ ​ontginningen, dijkenbouw,​ ​droogleggingen​ ​en​ ​niet​ ​te​ ​vergeten​ ​de​ ​huidige​ ​huizen-​ ​en​ ​wegenbouw.

In​ ​de​ ​laatste​ ​ijstijd,​ ​tot​ ​aan​ ​10.000​ ​jaar​ ​v.Christus,​ ​was​ ​geheel​ ​Noord-Europa,​ ​tot aan​ ​de​ ​Veluwe​ ​bedekt​ ​met​ ​ijs.​ ​Daarna​ ​begon​ ​het​ ​ijs​ ​te​ ​smelten​ ​en​ ​vulde​ ​het Noordzeebekken​ ​in​ ​snel​ ​tempo.​ ​Wel​ ​20​ ​cm​ ​per​ ​jaar(!)​ ​Al​ ​spoedig​ ​kon​ ​men​ ​niet meer​ ​naar​ ​Engeland​ ​lopen​ ​en​ ​er​ ​ontstond​ ​een​ ​nieuwe​ ​kustlijn​ ​veel​ ​verder landinwaarts. Zo’n​ ​6.000​ ​jaar​ ​geleden​ ​waren​ ​de​ ​ijskappen​ ​al​ ​een​ ​eind​ ​gesmolten​ ​en​ ​steeg​ ​het water​ ​minder​ ​snel,​ ​maar​ ​25​ ​cm​ ​per​ ​eeuw​ ​!​ ​De​ ​kust​ ​leek​ ​op​ ​die​ ​van​ ​de​ ​Waddenzee met​ ​geulen​ ​en​ ​slikplaten​ ​die​ ​bij​ ​eb​ ​droog​ ​vielen.​ ​De​ ​zee​ ​wierp​ ​voor​ ​de​ ​kust zandbanken​ ​op​ ​welke​ ​uitgroeiden​ ​tot​ ​strandwallen​ ​waarop​ ​zich​ ​duinen​ ​vormden. Deze​ ​strandwallen​ ​vormden​ ​echter​ ​geen​ ​aaneengesloten​ ​front;​ ​het​ ​Oer-IJ,​ ​de meest​ ​noordelijke​ ​vertakking​ ​van​ ​de​ ​Rijn,​ ​mondde​ ​via​ ​de​ ​Vecht​ ​bijvoorbeeld​ ​bij Castricum​ ​in​ ​de​ ​Noordzee.​ ​Iets​ ​noordelijker​ ​vormde​ ​zich​ ​het​ ​Gat​ ​van​ ​Bergen​ ​waar de​ ​Noordzee​ ​binnen​ ​stroomde​ ​en​ ​diep​ ​het​ ​achterland​ ​binnendrong​ ​tot​ ​ver​ ​in​ ​het huidige​ ​West-Friesland.

Een​ ​groot​ ​deel​ ​van​ ​het​ ​huidige​ ​Heerhugowaard​ ​stond​ ​dus​ ​in​ ​open​ ​verbinding​ ​met de​ ​Noordzee​ ​met​ ​alle​ ​gevolgen​ ​van​ ​dien,​ ​overstromingen​ ​en​ ​getijde-invloeden​ ​en de​ ​daarbij​ ​behorende​ ​fauna​ ​en​ ​flora.​ ​Heerhugowaard​ ​was​ ​zo’n​ ​2.000​ ​jaar​ ​v.Christus het​ ​domein​ ​van​ ​walvissen,​ ​hoewel​ ​er​ ​zich​ ​toen​ ​al​ ​de​ ​eerste​ ​bewoners​ ​op​ ​de zandwerven​ ​hadden​ ​gevestigd.

Bewoning​ ​rond​ ​het​ ​jaar​ ​1000​ ​n.Chr.

Van​ ​twee​ ​kanten​ ​werd​ ​er​ ​vruchtbaar​ ​slib​ ​en​ ​sediment​ ​aangevoerd​ ​in​ ​de​ ​delta;​ ​uit het​ ​westen​ ​vanuit​ ​de​ ​Noordzee;​ ​uit​ ​het​ ​oosten​ ​en​ ​zuiden​ ​door​ ​de​ ​grote​ ​rivieren,​ ​die de​ ​bergen​ ​van​ ​Midden-Europa​ ​weer​ ​als​ ​gruis​ ​en​ ​slib​ ​terugvoeren​ ​naar​ ​de​ ​oceaan. Zò bekeken is het op aarde net een grote Jacobsladder, een transportband, waarbij materie​ ​wordt​ ​“hergebruikt”,​ ​vanuit​ ​de​ ​oceanen​ ​opgestuwd​ ​tot​ ​bergen​ ​en​ ​weer terug​ ​naar​ ​de​ ​oceanen,​ ​waarbij​ ​gletsjers​ ​en​ ​rivieren​ ​hun​ ​werk​ ​doen!

Via​ ​het​ ​Gat​ ​van​ ​Bergen​ ​bouwde​ ​de​ ​Noordzee,​ ​zo​ ​rond​ ​de​ ​geboorte​ ​van​ ​Jezus,​ ​de klei-​ ​en​ ​zandgronden​ ​op​ ​van​ ​West-Friesland,​ ​die​ ​later​ ​weer​ ​door​ ​veenmos overwoekerd​ ​werden. De​ ​binnenzee​ ​achter​ ​de​ ​strandwallen​ ​verzoette​ ​door​ ​de​ ​aanvoer​ ​van​ ​rivierwater​ ​en zette een massale groei van hoogveen in. Uiteindelijk vormde zich één veengebied, wel​ ​4​ ​meter​ ​dik!​ ​Rond​ ​800​ ​na​ ​Chr.​ ​werd​ ​het​ ​klimaat​ ​weer​ ​warmer​ ​en​ ​begon​ ​de zeespiegel​ ​te​ ​stijgen;​ ​binnendringende​ ​zeearmen​ ​verbeterde​ ​de​ ​afwatering​ ​van​ ​het veen,​ ​het​ ​“klinkte​ ​in”​ ​en​ ​verdween​ ​geheel! In​ ​de​ ​huidige​ ​polder​ ​Heerhugowaard​ ​vind​ ​men​ ​door​ ​al​ ​deze​ ​invloeden,​ ​vooral​ ​in​ ​het zuiden​ ​(Butterhuizen​ ​en​ ​Oterleek)​ ​een​ ​dun​ ​veendek​ ​op​ ​zeeklei.​ ​Het​ ​grootste gedeelte​ ​van​ ​de​ ​polder​ ​bestaat​ ​echter​ ​uit​ ​zandige​ ​klei,​ ​aangevoerd​ ​door​ ​de zeegaten​ ​en​ ​stromen​ ​van​ ​de​ ​Noordzee.​ ​Kortom​ ​het​ ​was​ ​een​ ​soort​ ​oerlandschap, waarop​ ​ook​ ​de​ ​mens​ ​zijn​ ​plaatsje​ ​kon​ ​innemen. Rond​ ​1.100​ ​na​ ​Christus​ ​woonden​ ​er​ ​mensen​ ​in​ ​de​ ​Waard​ ​en​ ​geen​ ​walvissen​ ​!​ ​Zij woonden​ ​ongeveer​ ​bij​ ​het​ ​huidige​ ​Middenwaard,​ ​onwetend​ ​over​ ​de​ ​gevolgen​ ​van de​ ​ontginning​ ​van​ ​het​ ​veen​ ​o.a.​ ​gebruikt​ ​als​ ​brandstof. Het​ ​land​ ​kwam​ ​onder​ ​de​ ​zeespiegel​ ​te​ ​liggen​ ​en​ ​men​ ​moest​ ​het​ ​tegen​ ​het​ ​water beschermen​ ​door​ ​het​ ​aanleggen​ ​van​ ​dijken​ ​en​ ​terpen:​ ​“God​ ​schiep​ ​de​ ​Aarde,​ ​de Hollanders​ ​Holland!”​ ​Dit​ ​was​ ​het​ ​begin​ ​van​ ​bijvoorbeeld​ ​de​ ​Westfriese​ ​Omringdijk, waarvan​ ​de​ ​invloed,​ ​vooral​ ​voor​ ​de​ ​polder​ ​Heerhugowaard​ ​van​ ​enorm​ ​belang​ ​is geweest.

Het​ ​ontstaan​ ​van​ ​de​ ​“Grote​ ​Waert”

Het​ ​waren​ ​roerige​ ​tijden​ ​in​ ​de​ ​Middeleeuwen,​ ​de​ ​bevolking​ ​van​ ​‘Nederland’​ ​nam​ ​toe tot​ ​1​ ​miljoen​ ​in​ ​het​ ​jaar​ ​1200,​ ​voornamelijk​ ​in​ ​het​ ​nieuwe​ ​land.​ ​Dit​ ​land​ ​werd verworven​ ​door​ ​de​ ​ontginning​ ​van​ ​het​ ​veen,​ ​gelegen​ ​achter​ ​de​ ​strandwallen.​ ​Het veen​ ​is​ ​een​ ​drassig​ ​gebied​ ​dat​ ​veel​ ​water​ ​vasthoudt​ ​en​ ​dit​ ​water​ ​via​ ​veenriviertjes afvoert​ ​naar​ ​zee.​ ​Vanuit​ ​de​ ​bewoonde​ ​kustgebieden​ ​zoals​ ​bij​ ​Callinge (Callantsoog),​ ​Scoirle​ ​(Schoorl),​ ​Bergen,​ ​Egmont​ ​en​ ​verder​ ​naar​ ​het​ ​zuiden​ ​werden sloten​ ​recht​ ​het​ ​veen​ ​in​ ​gegraven​ ​en​ ​zo​ ​kunstmatig​ ​ontwaterd​ ​waardoor​ ​het geschikt​ ​werd​ ​om​ ​op​ ​te​ ​lopen​ ​en​ ​te​ ​werken.

Men​ ​ging​ ​steeds​ ​verder​ ​naar​ ​het​ ​oosten​ ​en​ ​zo​ ​werd​ ​ook​ ​het​ ​gebied​ ​van​ ​de​ ​huidige polder​ ​Heerhugowaard​ ​ontgonnen.​ ​Door​ ​de​ ​snelle​ ​ontwatering​ ​klinkt​ ​het​ ​veen​ ​in, dus​ ​bodemverlaging.​ ​Rond​ ​1200​ ​ligt​ ​de​ ​veenbodem​ ​onder​ ​het​ ​zeeniveau​ ​en​ ​is​ ​het veenpakket​ ​3​ ​meter​ ​geslonken! Veel​ ​wateroverlast​ ​dus​ ​en​ ​de​ ​eerste​ ​veendijkjes​ ​worden​ ​om​ ​het​ ​land​ ​gemaakt​ ​om het​ ​tegen​ ​het​ ​water​ ​te​ ​beschermen.​ ​Wat​ ​eens​ ​vruchtbare​ ​landbouw​ ​grond​ ​was,​ ​er werd zelfs koren geëxporteerd naar het buitenland, veranderde in drassige weilanden​ ​met​ ​veeteelt.​ ​Dijken​ ​en​ ​terpen​ ​waren​ ​een​ ​voorwaarde​ ​voor​ ​bewoning, maar​ ​velen​ ​gaven​ ​de​ ​strijd​ ​tegen​ ​het​ ​water​ ​op​ ​en​ ​trokken​ ​naar​ ​het​ ​zuiden​ ​en​ ​hoger gelegen​ ​land.

Door​ ​het​ ​bouwen​ ​van​ ​dijken​ ​neemt​ ​de​ ​kracht​ ​van​ ​het​ ​water​ ​toe​ ​bij​ ​een dijkdoorbraak,​ ​zonder​ ​dijken​ ​vloeit​ ​het​ ​water​ ​bij​ ​vloed​ ​rustig​ ​over​ ​het​ ​land.​ ​Tot 1170​ ​ging​ ​het​ ​nog​ ​redelijk​ ​goed​ ​met​ ​de​ ​overstromingen,​ ​maar​ ​op​ ​1​ ​november​ ​van dat​ ​jaar​ ​gaat​ ​het​ ​mis,​ ​de​ ​Noordzee​ ​dringt​ ​door​ ​tot​ ​het​ ​Almere​ ​(een​ ​ondiep​ ​meer) en​ ​vormt​ ​zo​ ​de​ ​Zuiderzee;​ ​grote​ ​delen​ ​van​ ​het​ ​veengebied​ ​tussen​ ​Enkhuizen​ ​en Stavoren​ ​gaan​ ​verloren:​ ​de​ ​Allerheiligenvloed. Dijkdoorbraken​ ​komen​ ​veelvuldig​ ​voor,​ ​het​ ​gat​ ​in​ ​de​ ​dijk​ ​wordt​ ​gedicht​ ​door​ ​er buitendijks​ ​een​ ​ronde​ ​dijk​ ​om​ ​te​ ​leggen​ ​waardoor​ ​er​ ​binnendijks​ ​een​ ​diep​ ​gat​ ​met water​ ​blijft,​ ​de​ ​wiel.​ ​Het​ ​Rampjaar​ ​voor​ ​West-Friesland​ ​wordt​ ​echter​ ​1248. Bij​ ​eerdere​ ​stormen​ ​heeft​ ​zich​ ​het​ ​Zeegat​ ​van​ ​Zijpe​ ​gevormd​ ​en​ ​heeft​ ​de​ ​Noordzee vrij​ ​spel​ ​rondom​ ​West-Friesland.​ ​Als​ ​dan​ ​ook​ ​op​ ​20​ ​november​ ​de​ ​zeedijk​ ​bij St.Maarten​ ​en​ ​Valkenoogh​ ​het​ ​begeeft​ ​dringt​ ​het​ ​water​ ​West-Friesland​ ​binnen.

Er​ ​ontstaat​ ​een​ ​groot​ ​merengebied​ ​tot​ ​aan​ ​de​ ​hoger​ ​gelegen​ ​gronden​ ​tussen Oudorp​ ​en​ ​Ursem,​ ​waardoor​ ​een​ ​tweedeling​ ​van​ ​Holland​ ​wordt​ ​voorkomen.​ ​Wat eens​ ​de​ ​Korenschuur​ ​van​ ​Europa​ ​was​ ​veranderd​ ​in​ ​een​ ​grote​ ​binnenzee:​ ​de​ ​“Grote of​ ​Zuyder​ ​Waert”. Heer​ ​Hugo​ ​zag​ ​het​ ​gevaar​ ​van​ ​het​ ​verloren​ ​gaan​ ​van​ ​het​ ​waddengebied​ ​ten noorden​ ​van​ ​Amsterdam​ ​en​ ​gaf​ ​opdracht​ ​tot​ ​het​ ​versterken​ ​van​ ​de​ ​hoger​ ​gelegen strook​ ​tussen​ ​Oudorp​ ​en​ ​Oterleec,​ ​nu​ ​bekend​ ​als​ ​de​ ​Slingerdijk,​ ​aan​ ​de​ ​overkant van​ ​de​ ​ringvaart.​ ​Eeuwenlang​ ​was​ ​deze​ ​dijk​ ​de​ ​verbinding​ ​tussen​ ​Alkmaar​ ​en Hoorn​ ​en​ ​van​ ​groot​ ​economisch​ ​belang. Bijna​ ​vierhonderd​ ​jaar​ ​(!)​ ​is​ ​deze​ ​binnenzee​ ​een​ ​belangrijke​ ​vaarroute​ ​geweest voor​ ​de​ ​boeren​ ​om​ ​hun​ ​producten​ ​naar​ ​de​ ​vee-​ ​en​ ​kaasmarkten​ ​in​ ​Hoorn​ ​en Alkmaar​ ​te​ ​brengen.​ ​Het​ ​was​ ​echter​ ​ook​ ​400​ ​jaar​ ​een​ ​binnenzee​ ​met​ ​alle​ ​gevaren voor​ ​de​ ​scheepvaart​ ​en​ ​de​ ​omwonenden,​ ​pas​ ​in​ ​de​ ​17e​ ​eeuw​ ​kon​ ​men​ ​daar​ ​iets aan​ ​doen:​ ​droogmaken!

De​ ​droogmaking​ ​na​ ​bijna​ ​400​ ​jaar

Van​ ​1248,​ ​toen​ ​het​ ​meer​ ​de​ ​“Grote​ ​Waert​ ​“​ ​ontstond​ ​tot​ ​de​ ​droogmaking​ ​ervan​ ​in 1629​ ​is​ ​de​ ​ontwikkeling​ ​in​ ​bijna​ ​400​ ​jaar​ ​enorm​ ​geweest,​ ​zowel​ ​in​ ​economisch​ ​als in​ ​technisch​ ​opzicht.​ ​De​ ​West​ ​Friese​ ​Omringdijk​ ​werd​ ​hersteld​ ​en​ ​voltooid, waardoor​ ​de​ ​Grote​ ​Waert​ ​afgesloten​ ​is​ ​van​ ​de​ ​Noordzee,​ ​hetgeen​ ​grote​ ​gevolgen heeft,​ ​zoals​ ​later​ ​zal​ ​blijken.Want​ ​“ieder​ ​voordeel​ ​heeft​ ​zijn​ ​nadeel”,​ ​het​ ​regenwater kan​ ​niet​ ​weg​ ​en​ ​de​ ​zee​ ​voert​ ​geen​ ​vruchtbaar​ ​slib​ ​aan. Het​ ​meer​ ​is​ ​eeuwenlang​ ​een​ ​probleem​ ​geweest​ ​met​ ​dijkdoorbraken,​ ​oeverafslag, scheepsrampen,​ ​maar​ ​het​ ​was​ ​van​ ​belang​ ​voor​ ​de​ ​afwatering​ ​van​ ​omliggende gebieden​ ​en​ ​voor​ ​de​ ​scheepvaart​ ​naar​ ​de​ ​markten​ ​in​ ​Alkmaar​ ​en​ ​Hoorn.​ ​De​ ​Waert zelf​ ​waterde​ ​via​ ​sluizen​ ​in​ ​de​ ​Huigendijk​ ​af​ ​op​ ​de​ ​Schermer,​ ​die​ ​in​ ​open​ ​verbinding stond​ ​met​ ​de​ ​Zuiderzee.

De​ ​Middeleeuwen​ ​gaan​ ​voorbij​ ​en​ ​in​ ​de​ ​16e​ ​eeuw​ ​bloeien​ ​steden​ ​als​ ​Alkmaar, Enkhuizen​ ​en​ ​Hoorn​ ​op​ ​door​ ​handel​ ​en​ ​visserij.​ ​De​ ​handel​ ​met​ ​landen​ ​rond​ ​de Oostzee​ ​brengt​ ​hout​ ​voor​ ​de​ ​schepen​ ​waarmee​ ​de​ ​verre​ ​reizen​ ​naar​ ​Japan​ ​en China​ ​gemaakt​ ​worden.​ ​Of​ ​naar​ ​Spitsbergen​ ​om​ ​op​ ​Smeerenburg​ ​uit​ ​de​ ​walvissen het​ ​traan​ ​te​ ​koken​ ​voor​ ​de​ ​Europese​ ​oliemarkt.​ ​Windmolens​ ​werden​ ​al​ ​eeuwen gebruikt​ ​voor​ ​het​ ​malen​ ​van​ ​koren,​ ​maar​ ​om​ ​er​ ​water​ ​mee​ ​te​ ​verpompen​ ​moest​ ​de draaiende​ ​beweging​ ​naar​ ​beneden​ ​gebracht​ ​worden,​ ​daar​ ​waar​ ​het​ ​water​ ​is.​ ​Het werd​ ​de​ ​Kokermolen,​ ​waarbij​ ​de​ ​draaiende​ ​spil​ ​door​ ​een​ ​koker​ ​naar​ ​beneden​ ​liep en​ ​een​ ​scheprad​ ​aandreef.​ ​Ten​ ​tijde​ ​van​ ​de​ ​droogleggingen​ ​was​ ​deze​ ​oa​ ​door Leeghwater​ ​verbeterd​ ​tot​ ​de​ ​achtkantige-bovenkruier​ ​met​ ​scheprad.

Er​ ​wordt​ ​geld​ ​verdiend​ ​en​ ​de​ ​techniek​ ​is​ ​er​ ​klaar​ ​voor!​ ​Rond​ ​1620​ ​is​ ​het​ ​idee geboren​ ​zijn​ ​bij​ ​de​ ​Alkmaarse​ ​Jonkers​ ​Nanning​ ​van​ ​Foreest​ ​en​ ​Floris​ ​van​ ​Teylingen om​ ​de​ ​“Grote​ ​Waert”​ ​droog​ ​te​ ​maken.​ ​Zij​ ​krijgen​ ​steun​ ​voor​ ​hun​ ​plan​ ​uit​ ​de politieke​ ​en​ ​economische​ ​wereld​ ​van​ ​Holland,​ ​het​ ​was​ ​dus​ ​een​ ​particulier​ ​initiatief, de​ ​projectontwikkelaars​ ​van​ ​nu!​ ​Maar​ ​strijd​ ​werd​ ​er​ ​geleverd,​ ​letterlijk​ ​en​ ​figuurlijk, vooral​ ​tussen​ ​Alkmaar​ ​en​ ​Hoorn​ ​om​ ​de​ ​economische​ ​belangen​ ​en​ ​betekenis​ ​van​ ​de zuivelmarkten.​ ​Tot​ ​twee​ ​keer​ ​toe​ ​trok​ ​de​ ​Hoornse​ ​schutterij​ ​over​ ​de​ ​Huygendijk naar​ ​de​ ​huidige​ ​Hoornsevaart​ ​om​ ​vernielingen​ ​aan​ ​te​ ​richten! Deze​ ​“natte”​ ​handelsoorlog​ ​werd​ ​door​ ​Alkmaar​ ​“gewonnen”,​ ​de​ ​Middenweg​ ​moest richting​ ​Alkmaar​ ​lopen! Op​ ​4​ ​april​ ​1625​ ​kregen​ ​de​ ​Jonkers​ ​de​ ​goedkeuring​ ​van​ ​de​ ​Staten​ ​van​ ​Holland;​ ​het zg.​ ​Octrooi,​ ​de​ ​bouwvergunning.​ ​Er​ ​staan​ ​heel​ ​wat​ ​bekende​ ​handtekeningen​ ​onder het​ ​Octrooi,​ ​terug​ ​te​ ​vinden​ ​in​ ​straatnamen​ ​in​ ​Heerhugowaard.​ ​Andries​ ​Bicker​ ​was bijvoorbeeld​ ​burgemeester​ ​van​ ​Amsterdam,​ ​Paulus​ ​Asperen​ ​lid​ ​van​ ​de​ ​Raad​ ​van State​ ​en​ ​van​ ​Veen​ ​schepen​ ​(wethouder)​ ​van​ ​de​ ​stad​ ​Alkmaar.

Het​ ​werk​ ​kon​ ​beginnen​ ​met​ ​de​ ​aanleg​ ​van​ ​de​ ​ringdijk​ ​en​ ​de​ ​ringvaart.​ ​In​ ​de​ ​winter van​ ​1627​ ​voerden​ ​de​ ​landmeters​ ​Baert​ ​Claesz.​ ​en​ ​Reyer​ ​Cornelisz​ ​metingen​ ​uit over​ ​het​ ​ijs.​ ​In​ ​1628​ ​werden​ ​24​ ​molens​ ​aanbesteed​ ​voor​ ​8​ ​drie-molengangen; terwijl​ ​honderden​ ​arbeiders​ ​werkten​ ​aan​ ​de​ ​dijken,​ ​welke​ ​per​ ​dijkvak​ ​van​ ​25 roeden​ ​(95,5​ ​meter)​ ​werden​ ​aanbesteed. In​ ​1629​ ​kwam​ ​de​ ​meer​ ​bodem​ ​droog​ ​te​ ​liggen,​ ​een​ ​gigantisch​ ​project​ ​naderde​ ​zijn voltooiing.​ ​Om​ ​een​ ​goed​ ​tijdsbeeld​ ​te​ ​hebben​ ​moet​ ​men​ ​niet​ ​vergeten​ ​dat​ ​het volop​ ​oorlogstijd​ ​was!​ ​De​ ​80-jarige​ ​vrijheidsoorlog​ ​tegen​ ​Spanje​ ​laaide​ ​weer​ ​op​ ​na het​ ​12-jarig​ ​bestand.​ ​In​ ​1628​ ​veroverde​ ​Piet​ ​Hein​ ​de​ ​Zilvervloot,​ ​in​ ​1629​ ​Frederik Hendrik​ ​’s-Hertogenbosch​ ​en​ ​pas​ ​in​ ​1648​ ​werd​ ​de​ ​vrede​ ​van​ ​Munster​ ​gesloten! Maar​ ​dat​ ​ging​ ​allemaal​ ​zo​ ​in​ ​de​ ​Gouden​ ​Eeuw:​ ​handel,​ ​kunst,​ ​wetenschap,​ ​techniek en​ ​oorlog.

De​ ​bemaling​ ​van​ ​de​ ​Waert​ ​met​ ​47​ ​Noord Hollandse​ ​“Dikkoppen”

Zo’n​ ​250​ ​jaar​ ​werd​ ​het​ ​landschap​ ​in​ ​Noord​ ​Holland​ ​gedomineerd​ ​door​ ​honderden​ ​zo niet​ ​duizenden​ ​de​ ​windmolens!​ ​Niet​ ​alleen​ ​voor​ ​het​ ​drooghouden​ ​van​ ​de​ ​vele droogmakerijen​ ​zoals​ ​de​ ​Zijpe,​ ​de​ ​Beemster,​ ​de​ ​Heerhugowaard,​ ​de​ ​Schermer,​ ​de Wormer en vele kleinere polders, maar daar kwamen ook de industriële windmolens​ ​bij​ ​vooral​ ​in​ ​de​ ​Zaanstreek​ ​en​ ​Amsterdam. Daarbij​ ​was​ ​vooral​ ​de​ ​uitvinding​ ​van​ ​de​ ​krukas,​ ​waardoor​ ​de​ ​draaiende​ ​beweging werd​ ​omgezet​ ​in​ ​een​ ​op-​ ​en​ ​neergaande​ ​en​ ​men​ ​dus​ ​kon​ ​zagen,​ ​van​ ​groot​ ​belang. Voor​ ​de​ ​waterhuishouding​ ​werd​ ​ook​ ​in​ ​de​ ​Waerdt​ ​de​ ​bekende​ ​achtkantige bovenkruier gebruikt. De molens werden niet van één molenmaker betrokken, er was​ ​grote​ ​concurrentie​ ​tussen​ ​de​ ​molenmakers​ ​zoals​ ​bijv.:​ ​Jan​ ​Jansz​ ​Vijselaar, Gerrit​ ​Reiniersz,​ ​Jan​ ​Claesz​ ​Nieng,​ ​de​ ​Edammer​ ​Adriaen​ ​Jacobs​ ​Schoorl,​ ​en​ ​sinds 1850​ ​in​ ​Heerhugowaard​ ​Jan​ ​Poland​ ​en​ ​Zonen.

De​ ​poldermolens​ ​werden​ ​voorzien​ ​van​ ​een​ ​scheprad​ ​met​ ​een​ ​middellijn​ ​van ongeveer 6 meter en een opvoerhoogte van 1 á 1,5 meter. Dus er waren dan 3 molens​ ​achter​ ​elkaar​ ​nodig,​ ​de​ ​z.g.​ ​molengang,​ ​om​ ​het​ ​water​ ​uit​ ​poldersloten​ ​in​ ​de 3,90​ ​m​ ​hoger​ ​liggende​ ​ringsloot​ ​(de​ ​boezem)​ ​in​ ​te​ ​malen.​ ​In​ ​1631​ ​stonden​ ​er​ ​in totaal​ ​47​ ​poldermolens​ ​te​ ​draaien.​ ​Waarvan​ ​er​ ​24​ ​draaiden​ ​in​ ​de​ ​eerder​ ​genoemde molengang​ ​van​ ​3​ ​molens.​ ​Na​ ​de​ ​droogmaking​ ​in​ ​1631​ ​moesten​ ​deze​ ​aanwezige poldermolens​ ​wel​ ​blijven​ ​draaien​ ​om​ ​het​ ​drooggevallen​ ​land​ ​in​ ​de​ ​Waerdt​ ​ook droog​ ​te​ ​houden.​ ​En​ ​te​ ​bedenken​ ​dat​ ​iedere​ ​molen​ ​gemiddeld​ ​eens​ ​per​ ​zeven​ ​jaar in​ ​onderhoud​ ​genomen​ ​moest​ ​worden.​ ​Het​ ​gehele​ ​molenonderhoud​ ​viel​ ​onder​ ​de verantwoording​ ​van​ ​het​ ​polderbestuur​ ​evenals​ ​de​ ​dijken,​ ​kaden,​ ​wegen​ ​en​ ​sloten. De​ ​kavels​ ​(de​ ​landerijen)​ ​waren​ ​alle​ ​in​ ​eigendom​ ​van​ ​de​ ​boerenbedrijven​ ​en​ ​die moesten​ ​droog​ ​en​ ​bereikbaar​ ​zijn​ ​waarvoor​ ​het​ ​polderbestuur​ ​verantwoordelijk was.​ ​De​ ​landeigenaren​ ​werden​ ​echter​ ​wel​ ​verplicht​ ​om​ ​molengeld​ ​aan​ ​het Polderbestuur​ ​af​ ​te​ ​dragen.

De​ ​molenaar​ ​stond​ ​vaak​ ​tussen​ ​twee​ ​vuren,​ ​als​ ​bij​ ​slecht​ ​weer​ ​de​ ​boezem​ ​het water​ ​niet​ ​meer​ ​kon​ ​verwerken​ ​en​ ​de​ ​seinmolen​ ​het​ ​“stop”​ ​sein​ ​had​ ​gegeven​ ​met vlag​ ​of​ ​lantaren,​ ​om​ ​voor​ ​een​ ​paar​ ​centjes​ ​toch​ ​nog​ ​door​ ​te​ ​malen​ ​om​ ​de​ ​boeren tevreden​ ​te​ ​houden!​ ​Was​ ​de​ ​molen​ ​voor​ ​de​ ​polder​ ​een​ ​duur​ ​en​ ​noodzakelijk​ ​kwaad, de​ ​molenaarsgezinnen​ ​waren​ ​ook​ ​een​ ​zware​ ​last.​ ​De​ ​taak​ ​van​ ​molenaar​ ​is​ ​nooit een​ ​onvervulbare​ ​vacature​ ​geweest,​ ​er​ ​was​ ​altijd​ ​wel​ ​een​ ​geschikte​ ​persoon​ ​te vinden.​ ​De​ ​molenaar​ ​was​ ​in​ ​dienst​ ​van​ ​de​ ​polder​ ​en​ ​was​ ​vaak​ ​een​ ​arme​ ​arbeider die​ ​met​ ​zijn​ ​gezin​ ​in​ ​de​ ​molen​ ​woonde. Zijn​ ​verantwoording​ ​was​ ​groot​ ​en​ ​hij​ ​was​ ​24​ ​uur​ ​per​ ​dag​ ​en​ ​zeven​ ​dagen​ ​in​ ​de week​ ​in​ ​touw​ ​om​ ​het​ ​polderwater​ ​op​ ​peil​ ​te​ ​houden​ ​en​ ​daarbij​ ​ook​ ​het​ ​klein onderhoud​ ​aan​ ​de​ ​molen​ ​uit​ ​te​ ​voeren.​ ​De​ ​molenaar​ ​van​ ​zo’n​ ​poldermolen​ ​moest rond​ ​komen​ ​van​ ​weinig​ ​en​ ​werd​ ​als​ ​er​ ​iets​ ​mankeerde​ ​aan​ ​de​ ​molen​ ​bij​ ​het polderbestuur​ ​geroepen​ ​om​ ​zich​ ​te​ ​verantwoorden​ ​en​ ​als​ ​het​ ​echt​ ​tegen​ ​zat​ ​zelfs ontslagen.

In​ ​het​ ​jaar​ ​1803​ ​kwam​ ​Pieter​ ​Raat​ ​als​ ​polderbaas​ ​in​ ​dienst​ ​van​ ​de​ ​polder.​ ​Hij zorgde​ ​vanaf​ ​dit​ ​moment​ ​tot​ ​zijn​ ​pensioen​ ​in​ ​1845​ ​voor​ ​een​ ​grote​ ​technische ommezwaai​ ​bij​ ​de​ ​molens.​ ​Onder​ ​zijn​ ​enthousiaste​ ​leiding​ ​is​ ​er​ ​in​ ​de​ ​jaren​ ​die volgden​ ​het​ ​scheprad​ ​vervangen​ ​door​ ​de​ ​vijzel.​ ​Een​ ​vijzel​ ​kan​ ​het​ ​water​ ​over​ ​een grotere​ ​hoogte​ ​transporteren​ ​dan​ ​het​ ​al​ ​eerdergenoemde​ ​scheprad.​ ​Door​ ​zijn toedoen verdween er één molen van de drie molens uit iedere molengang. Na​ ​de​ ​komst​ ​van​ ​het​ ​stoomgemaal​ ​aan​ ​de​ ​Huygendijck​ ​in​ ​1877​ ​is​ ​er​ ​van​ ​al​ ​die poldermolens niet één meer overgebleven. In de polder Heerhugowaard staan zelf geen​ ​molens​ ​meer,​ ​maar​ ​de​ ​strijkmolens​ ​bij​ ​Rustenburg,​ ​Oudorp​ ​en​ ​aan​ ​de Hoornsevaart​ ​herinneren​ ​ons​ ​nog​ ​wel​ ​aan​ ​die​ ​tijd.​ ​Deze​ ​strijkmolens​ ​hebben​ ​tot september​ ​1941​ ​de​ ​Raaksmaatboezen,waar​ ​ook​ ​de​ ​ringsloot​ ​van​ ​de Heerhugowaard​ ​deel​ ​van​ ​uitmaakt,​ ​op​ ​peil​ ​gehouden.​ ​Het​ ​zijn​ ​nog​ ​de​ ​stille getuigen​ ​van​ ​weleer.

Het​ ​leven​ ​in​ ​de​ ​polder

Het​ ​kan​ ​beslist​ ​geen​ ​pretje​ ​geweest​ ​zijn​ ​om​ ​te​ ​wonen​ ​en​ ​te​ ​werken​ ​in​ ​de​ ​pas drooggevallen​ ​polder,​ ​zo​ ​rond​ ​1631.​ ​Wij​ ​kunnen​ ​ons​ ​nauwelijks​ ​voorstellen​ ​hoe​ ​het geweest​ ​moet​ ​zijn​ ​om​ ​op​ ​de​ ​drassige​ ​grond​ ​een​ ​bestaan​ ​op​ ​te​ ​bouwen.​ ​Op​ ​de​ ​zg. “druiplanden”,​ ​het​ ​oude​ ​land​ ​dat​ ​binnen​ ​de​ ​ringdijk​ ​kwam​ ​te​ ​liggen,​ ​zoals bijvoorbeeld​ ​Butterhuizen,​ ​stonden​ ​een​ ​vijftal​ ​stolphuizen,​ ​evenzo​ ​was​ ​er bebouwing​ ​bij​ ​Oterleek​ ​en​ ​Veenhuizen.​ ​Het​ ​ging​ ​vaak​ ​om​ ​houten​ ​huizen,​ ​soms​ ​met een​ ​stenen​ ​gevel​ ​en​ ​zelfs​ ​een​ ​schoorsteen. Na​ ​het​ ​droogvallen​ ​moesten​ ​echter​ ​de​ ​vaarten​ ​en​ ​kavelsloten​ ​gegraven​ ​worden, wegen​ ​of​ ​paden​ ​aangelegd​ ​en​ ​bebouwing​ ​mogelijk​ ​gemaakt​ ​worden.​ ​De​ ​kavels waren​ ​dan​ ​wel​ ​op​ ​kaart​ ​aangegeven,​ ​maar​ ​de​ ​werkelijkheid​ ​was​ ​toch​ ​nog​ ​anders. Veel​ ​loonarbeiders​ ​kwamen​ ​uit​ ​Brabant​ ​of​ ​Friesland​ ​en​ ​gingen​ ​na​ ​het​ ​werken​ ​in​ ​de polder​ ​Heerhugowaard​ ​verder​ ​door​ ​in​ ​de​ ​Schermer​ ​toen​ ​dit​ ​meer​ ​drooggelegd​ ​was. Het​ ​waren​ ​zeker​ ​harde​ ​tijden,​ ​zowel​ ​voor​ ​de​ ​enkele​ ​bewoners​ ​als​ ​de​ ​werkers, weinig​ ​geld​ ​en​ ​weinig​ ​vertier.

Bij​ ​de​ ​droogmakerijen​ ​van​ ​later​ ​tijd,​ ​zoals​ ​de​ ​Noordoostpolder​ ​of​ ​Flevopolder werden de vaarten en sloten gegraven vóór het droogvallen, middels een graafmachine​ ​achter​ ​op​ ​een​ ​platbodem!​ ​Helaas​ ​was​ ​deze​ ​techniek​ ​nog​ ​niet​ ​bekend ten​ ​tijde​ ​van​ ​onze​ ​drooglegging​ ​en​ ​was​ ​men​ ​aangewezen​ ​op​ ​het​ ​handwerk. Ook​ ​de​ ​molenbouw​ ​ging​ ​verder​ ​om​ ​ook​ ​binnen​ ​de​ ​polder​ ​de​ ​ondermolens​ ​te plaatsen​ ​en​ ​op​ ​die​ ​manier​ ​het​ ​water​ ​beter​ ​weg​ ​te​ ​kunnen​ ​pompen​ ​naar​ ​de ringvaart.​ ​Het​ ​“land”​ ​werd​ ​vooral​ ​gebruikt​ ​als​ ​grasland​ ​en​ ​dus​ ​veeteelt​ ​en​ ​het​ ​bleek al​ ​snel​ ​dat​ ​de​ ​grond​ ​zeer​ ​slecht​ ​was.​ ​De​ ​“Grote​ ​Waerdt”​ ​had​ ​immers​ ​bijna​ ​400​ ​jaar binnen​ ​de​ ​Westfriese​ ​Omringdijk​ ​gelegen​ ​en​ ​de​ ​Noordzee​ ​had​ ​geen​ ​mogelijkheid het​ ​vruchtbare​ ​slib​ ​aan​ ​te​ ​voeren​ ​zoals​ ​in​ ​de​ ​Beemster!

De​ ​aanleg​ ​van​ ​een​ ​nieuw​ ​dorp​ ​was​ ​niet​ ​in​ ​de​ ​inpolderingsplannen​ ​opgenomen,​ ​wel waren​ ​er​ ​bruggetjes​ ​over​ ​de​ ​ringvaart​ ​naar​ ​de​ ​omliggende​ ​dorpen​ ​gelegd​ ​en​ ​de bewoners​ ​gingen​ ​dan​ ​ook​ ​“ter​ ​kerke”​ ​in​ ​de​ ​omliggende​ ​gemeenten,​ ​over​ ​de kerkpaden.​ ​Tot​ ​ver​ ​in​ ​de​ ​tweede​ ​helft​ ​van​ ​de​ ​19e​ ​eeuw​ ​heeft​ ​het​ ​geduurd​ ​voor Heerhugowaard​ ​een​ ​eigen​ ​kerk​ ​had! Vooral​ ​over​ ​deze​ ​eerste​ ​100​ ​jaar​ ​is​ ​niet​ ​veel​ ​bekend,​ ​juist​ ​de​ ​moeilijkste​ ​tijd​ ​met armoede​ ​en​ ​slechte​ ​opbrengst​ ​van​ ​de​ ​grond.​ ​De​ ​geldschieters​ ​overwogen​ ​de​ ​polder maar​ ​weer​ ​onder​ ​water​ ​te​ ​laten​ ​lopen,​ ​dat​ ​was​ ​goedkoper​ ​dan​ ​al​ ​de​ ​kosten​ ​aan​ ​de 47​ ​molens​ ​en​ ​de​ ​molenaars.​ ​De​ ​“Cost​ ​ging​ ​voor​ ​de​ ​Baet”.​ ​Bebouwing​ ​is​ ​er​ ​langs​ ​de Middelweg​ ​en​ ​andere​ ​hoofdwegen​ ​in​ ​de​ ​polder,​ ​maar​ ​geen​ ​grote​ ​Buitenplaatsen​ ​en Herenboerderijen​ ​zoals​ ​in​ ​de​ ​Beemster,​ ​nee,​ ​simpele​ ​stolpjes​ ​en arbeiderswoninkjes.

Honderden​ ​jaren​ ​verandert​ ​er​ ​weinig​ ​in​ ​de​ ​polder,​ ​een​ ​leeg​ ​polderlandschap​ ​met​ ​in de​ ​18e​ ​eeuw​ ​nauwelijks​ ​800​ ​inwoners!​ ​Maar​ ​ook​ ​toen​ ​al​ ​had​ ​het​ ​polderbestuur​ ​te maken​ ​met​ ​sociale​ ​voorzieningen​ ​voor​ ​bejaarde​ ​molenaars,​ ​weduwen​ ​en​ ​wezen.​ ​De oplossing​ ​was​ ​vaak​ ​een​ ​zg.​ ​drie​ ​generatiewoning,​ ​hoe​ ​klein​ ​ook.​ ​Men​ ​was​ ​toen​ ​nog met​ ​weinig​ ​tevreden! Tot​ ​de​ ​kunstmest​ ​kwam!​ ​In​ ​de​ ​2e​ ​helft​ ​van​ ​de​ ​19e​ ​eeuw​ ​telt​ ​Heerhugowaard​ ​141 woningen!​ ​De​ ​bossen​ ​die​ ​men​ ​heeft​ ​aangelegd​ ​om​ ​de​ ​grond​ ​te​ ​verbeteren verdwijnen​ ​en​ ​men​ ​gaat​ ​allengs​ ​over​ ​op​ ​tuinbouw.​ ​De​ ​welvaart​ ​stijgt.​ ​In​ ​1866 wordt​ ​de​ ​Middenweg​ ​voor​ ​het​ ​eerst​ ​bestraat​ ​met​ ​klinkermoppen,​ ​dit​ ​vooral​ ​op aanraden​ ​van​ ​kooplui​ ​in​ ​Alkmaar.​ ​De​ ​boeren​ ​in​ ​de​ ​Waard​ ​dreigden​ ​met​ ​hun​ ​waren naar​ ​Hoorn​ ​te​ ​gaan​ ​vanwege​ ​de​ ​onbegaanbare​ ​Middenweg,​ ​een​ ​weg​ ​die​ ​toch​ ​niet voor​ ​niets​ ​in​ ​de​ ​richting​ ​van​ ​de​ ​markten​ ​in​ ​Alkmaar​ ​lag. De​ ​infrastructuur​ ​verbeterde​ ​en​ ​daarmee​ ​de​ ​levensstandaard​ ​van​ ​de​ ​bewoners.​ ​De bebouwing​ ​was​ ​nog​ ​altijd​ ​een​ ​zg.​ ​lintbebouwing​ ​vooral​ ​langs​ ​de​ ​Middenweg,​ ​een patroon​ ​dat​ ​zich​ ​tot​ ​in​ ​de​ ​helft​ ​van​ ​de​ ​vorige​ ​eeuw​ ​wist​ ​te​ ​handhaven. De​ ​stoom​ ​deed​ ​zijn​ ​intrede​ ​met​ ​de​ ​aanleg​ ​van​ ​de​ ​spoorlijn​ ​Alkmaar-​ ​Den​ ​Helder door​ ​de​ ​polder,​ ​hoewel​ ​het​ ​station​ ​de​ ​naam​ ​droeg​ ​Broek​ ​op​ ​Langedijk​ ​- Heerhugowaard.

De​ ​grotere​ ​welvaart​ ​brengt​ ​grote​ ​sociale​ ​veranderingen​ ​met​ ​zich​ ​mee,​ ​groei​ ​van het​ ​aantal​ ​inwoners,​ ​betere​ ​huisvesting​ ​en​ ​vooral​ ​het​ ​verenigingsleven​ ​neemt​ ​toe. In​ ​1807​ ​telde​ ​Heerhugowaard​ ​slechts​ ​630​ ​inwoners,​ ​in​ ​1900​ ​ongeveer​ ​3000​ ​(In april​ ​2017​ ​meer​ ​dan​ ​55.000​ ​!). De​ ​grootste​ ​metamorfose​ ​heeft​ ​de​ ​polder​ ​ondergaan​ ​na​ ​1965​ ​toen​ ​de​ ​eerste nieuwbouw​ ​ontstond,​ ​afwijkend​ ​van​ ​de​ ​lintbebouwing,​ ​snel​ ​groeide​ ​de​ ​gemeente​ ​en veranderde het levenspatroon van zijn inwoners, van agrariër naar ondernemer en forens.​ ​Zelfs​ ​het​ ​“vierkant”​ ​in​ ​de​ ​Stad​ ​van​ ​de​ ​Zon​ ​heeft​ ​zich​ ​gedraaid​ ​ten​ ​opzichte van​ ​het​ ​verkavelingspatroon.

Van​ ​veeteelt​ ​naar​ ​kassenbouw

Het​ ​moet​ ​geen​ ​bemoedigend​ ​gezicht​ ​zijn​ ​geweest​ ​toen​ ​de​ ​polder​ ​langzaam​ ​aan droog​ ​viel​ ​in​ ​1631,​ ​de​ ​molens​ ​pompen​ ​traag​ ​het​ ​water​ ​in​ ​de​ ​boezem​ ​en​ ​tergend langzaam​ ​groeit​ ​er​ ​een​ ​onafzienbare​ ​modderpoel​ ​tussen​ ​de​ ​rietlanden​ ​en​ ​de bosrijke​ ​eilanden,​ ​zoals​ ​Zuyderbosch,​ ​Smuigel​ ​en​ ​de​ ​Sappewerf. “Het​ ​beloofde​ ​land”​ ​is​ ​de​ ​Huygen​ ​Waert​ ​nooit​ ​geworden.​ ​Sommige​ ​boeren​ ​kunnen met​ ​het​ ​ontginnen​ ​van​ ​het​ ​land​ ​beginnen,​ ​anderen​ ​zitten​ ​nog​ ​met​ ​een​ ​modderige grond​ ​en​ ​kunnen​ ​slechts​ ​hopen​ ​op​ ​een​ ​betere​ ​afwatering.​ ​Alles​ ​wat​ ​er​ ​wil​ ​groeien​ ​is “hoefbladeren,​ ​stinckert,​ ​neetgras,​ ​quade​ ​steeckelen​ ​en​ ​netelen”,​ ​er​ ​is​ ​geen​ ​kruid tegen​ ​gewassen!​ ​Tot​ ​overmaat​ ​van​ ​ramp​ ​wordt​ ​de​ ​polder​ ​getroffen​ ​door​ ​een​ ​plaag van​ ​het​ ​onkruid​ ​heermoes​ ​of​ ​kattenstaart.​ ​Het​ ​blijft​ ​ellende​ ​en​ ​armoe!​ ​De “bedijkers”​ ​denken​ ​erover​ ​de​ ​polder​ ​maar​ ​weer​ ​onder​ ​water​ ​te​ ​zetten,​ ​dat​ ​is​ ​veel goedkoper​ ​dan​ ​de​ ​grote​ ​onkosten​ ​voor​ ​het​ ​onderhoud​ ​aan​ ​de​ ​molens.

Sinds​ ​de​ ​middeleeuwen​ ​overheerste​ ​de​ ​veehouderij​ ​in​ ​West-Friesland,​ ​zo​ ​ook​ ​in onze​ ​polder.​ ​De​ ​grond​ ​was​ ​schraal​ ​en​ ​niet​ ​geschikt​ ​voor​ ​tuin-​ ​of​ ​landbouw.​ ​Men had​ ​het​ ​kunnen​ ​weten,​ ​immers​ ​voor​ ​meer​ ​dan​ ​400​ ​jaar​ ​had​ ​de​ ​Noordzee​ ​geen toegang​ ​gehad​ ​tot​ ​het​ ​meer,​ ​dat​ ​binnen​ ​de​ ​Westfriesche​ ​Omringdijk​ ​lag​ ​en​ ​kon daardoor​ ​niet​ ​het​ ​vruchtbare​ ​slib​ ​afzetten​ ​zoals​ ​in​ ​bijv,​ ​de​ ​Beemster​ ​en​ ​de Schermer . De​ ​inwoners​ ​van​ ​de​ ​“Armenpolder”​ ​moesten​ ​dan​ ​ook​ ​naar​ ​de​ ​omliggende​ ​dorpen ter​ ​kerke​ ​gaan,​ ​fraai​ ​weergegeven​ ​op​ ​een​ ​tableau​ ​in​ ​het​ ​museum.​ ​Het​ ​duurde​ ​tot 1869​ ​voordat​ ​de​ ​eerste​ ​Rooms​ ​Katholieke​ ​kerk​ ​gebouwd​ ​werd,​ ​een​ ​jaar​ ​later gevolgd​ ​door​ ​de​ ​eerste​ ​Nederlands​ ​Hervormde​ ​kerk. Gedurende​ ​de​ ​17e​ ​en​ ​18e​ ​eeuw​ ​was​ ​de​ ​Heerhugowaard​ ​een​ ​onrendabele​ ​polder, mede​ ​doordat​ ​de​ ​kosten​ ​van​ ​de​ ​bedijking​ ​veel​ ​hoger​ ​waren​ ​uitgevallen​ ​dan begroot!​ ​Veel​ ​land​ ​werd​ ​voor​ ​de​ ​rietteelt​ ​bestemd,​ ​zoals​ ​bijvoorbeeld​ ​de​ ​afdeling Amerswiel,​ ​waar​ ​de​ ​grond​ ​“niet​ ​bequaem​ ​is​ ​om​ ​tot​ ​gras​ ​ofte​ ​teelland​ ​te​ ​konnen gebruyken”.​ ​Het​ ​riet​ ​bracht​ ​meer​ ​geld​ ​op.​ ​Ook​ ​werd​ ​veel​ ​bos​ ​aangeplant​ ​en​ ​het hout​ ​verkocht​ ​aan​ ​de​ ​omliggende​ ​dorpen.​ ​De​ ​veepest​ ​verergerde​ ​de​ ​toestand​ ​nog verder,​ ​rond​ ​1717​ ​stierven​ ​duizenden​ ​runderen​ ​aan​ ​de​ ​gevreesde​ ​ziekte.​ ​Nog​ ​drie keer​ ​zou​ ​de​ ​ziekte​ ​toeslaan​ ​voor​ ​het​ ​eind​ ​van​ ​de​ ​18e​ ​eeuw​ ​en​ ​zelfs​ ​een belastingvoordeel​ ​aan​ ​de​ ​Staten​ ​bracht​ ​geen​ ​uitkomst​ ​meer​ ​voor​ ​de​ ​boeren.

Door​ ​vervijzeling​ ​van​ ​de​ ​poldermolens​ ​kon​ ​het​ ​polderbestuur​ ​de​ ​omslag​ ​aan​ ​de boeren​ ​wat​ ​naar​ ​beneden​ ​schroeven.​ ​Rond​ ​1807​ ​bestond​ ​meer​ ​dan​ ​de​ ​helft​ ​van​ ​de grond​ ​uit​ ​grasland,​ ​een​ ​kwart​ ​uit​ ​bouwland​ ​en​ ​de​ ​rest​ ​uit​ ​bosgrond.​ ​Verbouwd werden​ ​er​ ​gerst,​ ​haver​ ​en​ ​paardebonen,​ ​ook​ ​wel​ ​wat​ ​rogge​ ​en​ ​tarwe.​ ​Verder​ ​stond er​ ​zo​ ​hier​ ​en​ ​daar​ ​wat​ ​koolzaad.​ ​Er​ ​woonden​ ​maar​ ​600​ ​mensen​ ​in​ ​de​ ​hele​ ​polder, waarvan​ ​44​ ​armen! Maar​ ​toen​ ​kwam,​ ​rond​ ​1850​ ​de​ ​kunstmest!​ ​De​ ​veranderingen​ ​waren​ ​groot,​ ​ook door​ ​vele​ ​technische​ ​uitvindingen​ ​op​ ​het​ ​gebied​ ​van​ ​de​ ​landbouwwerktuigen,​ ​zoals de​ ​“locomobiel”,​ ​een​ ​verrijdbare​ ​stoommachine​ ​waarmee​ ​de​ ​dorsmachine​ ​op​ ​het land​ ​kon​ ​worden​ ​aangedreven!​ ​De​ ​polder​ ​leeft​ ​op,​ ​de​ ​Middenweg​ ​wordt​ ​bestraat, het​ ​stoomgemaal​ ​doet​ ​zijn​ ​intrede,​ ​waardoor​ ​het​ ​waterpeil​ ​beter​ ​in​ ​de​ ​hand gehouden​ ​werd​ ​en​ ​de​ ​spoorlijn​ ​wordt​ ​aangelegd. Naast​ ​de​ ​veeteelt​ ​deed​ ​de​ ​kleinschalige​ ​tuinbouw​ ​zijn​ ​intrede​ ​en​ ​de​ ​boerenstand breidde​ ​zich​ ​uit.​ ​Maar​ ​het​ ​romantische​ ​boerenleven​ ​was​ ​niet​ ​altijd​ ​makkelijk,wat​ ​te denken​ ​van​ ​de​ ​zg.”mensenbeul”?​ ​Deze​ ​eg,​ ​bestaande​ ​uit​ ​een​ ​houten​ ​vierkant voorzien​ ​van​ ​rijen​ ​ijzeren​ ​pennen,​ ​schuin​ ​geplaatst​ ​tegen​ ​de​ ​trekrichting.​ ​Het​ ​werd met​ ​mankracht​ ​door​ ​de​ ​grond​ ​getrokken​ ​om​ ​de​ ​grond​ ​fijn​ ​te​ ​maken,​ ​gingen​ ​de pennen​ ​niet​ ​diep​ ​genoeg​ ​dan​ ​werd​ ​er​ ​een​ ​zak​ ​aardappelen​ ​bovenop​ ​gelegd!​ ​Later werd​ ​deze​ ​eg​ ​getrokken​ ​door​ ​een​ ​tractor,​ ​lopend​ ​op​ ​diesel,​ ​terwijl​ ​de​ ​“mensenbeul liep​ ​op​ ​klompen!”

Heerhugowaard​ ​was​ ​een​ ​“vaarpolder”​ ​en​ ​de​ ​melk​ ​en​ ​landbouwproducten​ ​werden met​ ​de​ ​vlet​ ​naar​ ​de​ ​melkfabriek​ ​en​ ​de​ ​Broekerveiling​ ​gebracht​ ​via​ ​de​ ​overhaal​ ​of “overtoom”​ ​over​ ​de​ ​ringvaart.​ ​De​ ​melk​ ​werd​ ​op​ ​de​ ​boerderijen​ ​ook​ ​wel​ ​verwerkt​ ​tot kaas​ ​en​ ​boter.​ ​Het​ ​museum​ ​heeft​ ​enkele​ ​voorbeelden​ ​van​ ​karn​ ​tonnen,​ ​al​ ​dan​ ​niet voorzien​ ​van​ ​hand​ ​gedreven​ ​roerders.​ ​Rond​ ​1900​ ​kende​ ​Heerhugowaard​ ​vier melkfabrieken: de Kroon aan de Stationsweg haalde één keer per dag de melk op bij​ ​de​ ​boerderijen.​ ​“Vita​ ​Nova”​ ​aan​ ​de​ ​Middenweg​ ​bij​ ​de​ ​Basserhof​ ​en​ ​“Ons​ ​Belang” aan​ ​’t​ ​Kruis​ ​met​ ​Jan​ ​Does​ ​als​ ​eerste​ ​kaasmaker.​ ​De​ ​zuivelfabriek​ ​“Excelsior”​ ​aan​ ​de Middenweg​ ​bij​ ​de​ ​spoorwegovergang,​ ​was​ ​de​ ​laatste​ ​in​ ​Heerhugowaard​ ​en​ ​werd​ ​in 1981​ ​gesloopt. De​ ​glastuinbouw​ ​nam​ ​toe,​ ​mede​ ​door​ ​de​ ​oprichting​ ​van​ ​de​ ​Alton​ ​Stichting​ ​en​ ​vooral in​ ​de​ ​Noord​ ​verrees​ ​de​ ​“glazen​ ​stad”,​ ​die​ ​’s​ ​nachts​ ​haar​ ​licht​ ​over​ ​Heerhugowaard laat​ ​schijnen.​ ​Met​ ​de​ ​voortschrijdende​ ​woningbouw​ ​verdwenen​ ​de​ ​laatste​ ​koeien​ ​en maisvelden​ ​uit​ ​Heerhugowaard.......

Het​ ​polderbestuur

In​ ​de​ ​octrooiaanvraag​ ​van​ ​9​ ​april​ ​1624​ ​bij​ ​“de​ ​Grafelijkheid​ ​van​ ​Holland”​ ​werd​ ​ook de​ ​samenstelling​ ​van​ ​een​ ​op​ ​te​ ​richten​ ​Polderbestuur​ ​beschreven. Een​ ​groep​ ​democratisch​ ​gekozen​ ​mensen​ ​vormen​ ​samen​ ​het​ ​College​ ​van Hoofdingelanden.​ ​Deze​ ​kiezen​ ​uit​ ​hun​ ​midden​ ​een​ ​aantal​ ​personen,​ ​de​ ​zogenaamde Heemraden,​ ​die​ ​samen​ ​met​ ​een​ ​voorzitter,​ ​het​ ​dagelijks​ ​bestuur​ ​vormen.​ ​De voorzitter,​ ​de​ ​Dijkgraaf,​ ​wordt​ ​door​ ​de​ ​overheid​ ​benoemd.

De​ ​bestuurlijke​ ​organisatie​ ​is​ ​later​ ​door​ ​de​ ​gemeenten​ ​overgenomen:​ ​de hoofdingelanden​ ​vormen​ ​de​ ​gemeenteraad;​ ​het​ ​college​ ​van​ ​dijkgraaf​ ​en heemraden​ ​vormen​ ​het​ ​college​ ​van​ ​burgemeester​ ​en​ ​wethouders.​ ​Het​ ​verschil​ ​is dat​ ​het​ ​Hoogheemraadschap​ ​een​ ​begrensde,​ ​functionele​ ​taak​ ​heeft,​ ​namelijk​ ​het beheren​ ​en​ ​uitvoeren​ ​van​ ​de​ ​waterhuishouding.​ ​Voor​ ​de​ ​financiering​ ​van​ ​de verschillende​ ​taken​ ​kan​ ​het​ ​waterschap​ ​belasting​ ​heffen.​ ​Als​ ​bijzonderheid​ ​staat​ ​in de​ ​octrooiaanvraag​ ​van​ ​1624​ ​vermeld​ ​dat​ ​de​ ​vergaderingen​ ​van​ ​het​ ​te​ ​vormen polderbestuur​ ​altijd​ ​in​ ​Alkmaar​ ​zouden​ ​plaatsvinden​ ​en​ ​dat​ ​het​ ​college​ ​van hoofdingelanden​ ​voor​ ​een​ ​gedeelte​ ​uit​ ​“Alkmaarse​ ​bedijkers”​ ​zou​ ​bestaan.​ ​Tevens werd​ ​vastgelegd​ ​dat​ ​de​ ​“bedijkers”​ ​een​ ​drietal​ ​personen​ ​zou​ ​formeren​ ​waaruit, door​ ​de​ ​overheid,​ ​een​ ​dijkgraaf​ ​zou​ ​worden​ ​benoemd.

Op​ ​11​ ​maart​ ​1625​ ​wordt​ ​het​ ​octrooi​ ​verleend​ ​en​ ​kunnen​ ​de​ ​Hoofdingelanden worden​ ​gekozen.​ ​In​ ​het​ ​jaar​ ​daarop​ ​worden​ ​dezen​ ​benoemd.​ ​In​ ​1627,​ ​worden​ ​uit deze​ ​groep​ ​de​ ​Heemraden​ ​gekozen,​ ​tevens​ ​werd​ ​de​ ​eerste​ ​Dijkgraaf​ ​benoemd,​ ​mr. Adriaan​ ​van​ ​Veen.​ ​In​ ​1631​ ​geldt​ ​de​ ​voorlopige​ ​regeling​ ​en​ ​het​ ​Polderbestuur​ ​kon starten. In​ ​het​ ​Poldermuseum​ ​is​ ​het​ ​Polderbestuur​ ​duidelijk​ ​aanwezig​ ​o.a.​ ​met​ ​het pronkstuk​ ​van​ ​het​ ​museum​ ​de​ ​polderkast​ ​uit​ ​1631.​ ​De​ ​prachtig​ ​bewerkte​ ​kast​ ​is gemaakt​ ​door​ ​een​ ​Alkmaarse​ ​schrijnwerker​ ​voor​ ​de​ ​somma​ ​van​ ​110​ ​Florijnen.​ ​Het is​ ​een​ ​archiefkast​ ​met​ ​oorspronkelijk​ ​16​ ​laden,​ ​nu​ ​nog​ ​4,​ ​op​ ​A4​ ​formaat.​ ​Bovenin bevinden​ ​zich​ ​twee​ ​gesneden​ ​panelen,​ ​links​ ​toen​ ​de​ ​polder​ ​nog​ ​‘dreef​ ​‘,​ ​rechts​ ​de landbouw​ ​daarna​ ​(‘Graan​ ​voor​ ​Vis’).​ ​In​ ​1637​ ​werd​ ​de​ ​regeling​ ​definitief​ ​en​ ​schonk de​ ​Rekenkamer​ ​aan​ ​de​ ​Waard​ ​het​ ​recht​ ​van​ ​“administratie​ ​en jurisdictie”.​ ​Aan​ ​de​ ​Dijkgraaf​ ​werd​ ​het​ ​ambt​ ​van​ ​Baljuw​ ​toegekend,​ ​te​ ​vergelijken met​ ​een​ ​huidige​ ​officier​ ​van​ ​justitie.​ ​Tot​ ​1811​ ​heeft​ ​de​ ​koppeling​ ​tussen waterbeheer​ ​en​ ​rechtspraak​ ​geduurd.​ ​In​ ​dat​ ​jaar​ ​komt​ ​er,​ ​een​ ​Gemeentebestuur, waarna​ ​het​ ​Polderbestuur​ ​alleen​ ​verantwoordelijk​ ​is​ ​voor​ ​de​ ​waterhuishouding. In​ ​de​ ​Heemradenwijk​ ​van​ ​Heerhugowaard​ ​vinden​ ​we​ ​veel​ ​namen​ ​terug​ ​van​ ​mensen uit​ ​het​ ​Polderbestuur​ ​van​ ​weleer,​ ​zoals​ ​de​ ​dijkgraven​ ​:​ ​de​ ​heren​ ​van​ ​Veen​ ​(1627), Nuyenburg​ ​(1674)​ ​en​ ​van​ ​Teylingen​ ​(1728).​ ​Zo​ ​ook​ ​de​ ​Hoofdingelanden:​ ​de​ ​heren van​ ​Duivenvoorde,​ ​van​ ​Wijngaarden,​ ​Basius,​ ​Bicker,​ ​van​ ​Foreest​ ​en​ ​van​ ​Neck.

In​ ​de​ ​pompruimte​ ​zijn​ ​door​ ​de​ ​polderbesturen​ ​fraaie​ ​marmeren​ ​plaquettes aangebracht​ ​ter​ ​gelegenheid​ ​van​ ​grote​ ​technische​ ​of​ ​organisatorische veranderingen,​ ​met​ ​vermelding​ ​van​ ​de​ ​namen​ ​van​ ​het​ ​bestuur.​ ​Ook​ ​hier​ ​treft​ ​men vele​ ​bekende​ ​Heerhugowaardse​ ​namen​ ​aan​ ​van​ ​bijv.​ ​Dijkgraven,​ ​Hoogheemraden en​ ​Opzichters. Hier​ ​staan​ ​ook​ ​de​ ​vergadertafel​ ​en​ ​de​ ​stoelen​ ​waaraan​ ​het​ ​bestuur​ ​heeft vergaderd.​ ​In​ ​de​ ​rugleuning​ ​van​ ​de​ ​stoelen​ ​ziet​ ​men​ ​het​ ​wapen​ ​van Heerhugowaard​ ​met​ ​de​ ​korenschoof​ ​en​ ​de​ ​twee​ ​reigers,​ ​fraai​ ​uitgesneden.​ ​Ook genoemd​ ​moet​ ​worden​ ​de​ ​z.g.​ ​‘bodebus’​ ​het​ ​teken​ ​van​ ​waardigheid​ ​voor​ ​de​ ​bode van​ ​het​ ​bestuur,​ ​de​ ​huidige​ ​Gemeentebode​ ​draagt​ ​een​ ​replica. Op​ ​1​ ​januari​ ​1980​ ​eindigt​ ​de​ ​zelfstandige​ ​“Polder​ ​Heerhugowaard”​ ​en​ ​gaat​ ​op​ ​in het​ ​waterschap​ ​“Groot-Geestmerambacht”.​ ​In​ ​2003​ ​is​ ​dit​ ​deel​ ​gaan​ ​uitmaken​ ​van het​ ​“Hoogheemraadschap​ ​Hollands​ ​Noorderkwartier”​ ​(HHNK).​ ​Deze​ ​is verantwoordelijk​ ​voor​ ​het​ ​waterbeheer​ ​in​ ​het​ ​noordelijk​ ​deel​ ​van​ ​de​ ​provincie Noord-Holland;​ ​namelijk​ ​het​ ​gebied​ ​boven​ ​het​ ​Noordzeekanaal;​ ​inclusief​ ​het​ ​eiland Texel.

Kavels

Wie​ ​ging​ ​inpolderen​ ​moest​ ​kaarten​ ​laten​ ​maken.​ ​Deze​ ​werden​ ​getekend​ ​door landmeters​ ​die​ ​niet​ ​alleen​ ​kennis​ ​moesten​ ​hebben​ ​van​ ​de​ ​dijken​ ​en​ ​waterlopen maar​ ​ook​ ​van​ ​met​ ​welk​ ​doel​ ​de​ ​polder​ ​droog​ ​gemaakt​ ​werd.​ ​Zij​ ​moesten​ ​immers de​ ​polder​ ​zo​ ​indelen​ ​dat​ ​boeren​ ​er​ ​effectief​ ​hun​ ​bedrijf​ ​konden​ ​uitoefenen​ ​en​ ​hun producten​ ​konden​ ​vervoeren​ ​en​ ​afzetten.​ ​De​ ​landmeters​ ​van​ ​toen​ ​zijn​ ​de landschapsarchitecten​ ​van​ ​nu.​ ​Zij​ ​werkten​ ​in​ ​opdracht​ ​van​ ​diegene​ ​die​ ​hun​ ​geld geïnvesteerd hadden en zelf vaak onvoldoende kennis bezaten van het boerenbedrijf.​ ​De​ ​landmeters​ ​werkten​ ​in​ ​de​ ​zomer​ ​zoveel​ ​mogelijk​ ​vanaf​ ​het​ ​vaste land​ ​en​ ​in​ ​de​ ​winter​ ​trokken​ ​zij​ ​het​ ​ijs​ ​op. De​ ​Groote​ ​Waert​ ​was​ ​voor​ ​de​ ​landmeters​ ​geen​ ​gemakkelijke​ ​opgave​ ​omdat​ ​de oevers​ ​van​ ​het​ ​meer​ ​heel​ ​grillig​ ​van​ ​vorm​ ​waren​ ​en​ ​er​ ​veel​ ​eilanden​ ​van particulieren​ ​in​ ​lagen,​ ​in​ ​gebruik​ ​als​ ​saet​ ​en​ ​rietlanden.​ ​Van​ ​de​ ​vijf​ ​landmeters​ ​die aan​ ​dit​ ​project​ ​gewerkt​ ​hebben​ ​zijn​ ​Anthonis​ ​Metius​ ​en​ ​Baert​ ​Claesz​ ​degene waarvan de namen meerdere malen voorkomen op de officiële kaarten.

Het​ ​Poldermuseum​ ​bezit​ ​twee​ ​originele​ ​kopergravures,​ ​beiden​ ​in​ ​opdracht​ ​van Anthonis​ ​Metius​ ​vervaardigd.​ ​De​ ​afbeelding,​ ​in​ ​spiegelbeeld,​ ​op​ ​de​ ​eerste kopergravure​ ​betreft​ ​een​ ​tekening​ ​zoals​ ​de​ ​polder​ ​ingericht​ ​zou​ ​moeten​ ​worden.​ ​De tweede,​ ​grotere​ ​kopergravure​ ​laat​ ​de​ ​polder​ ​zien,​ ​maar​ ​nu​ ​met​ ​de​ ​later aangebrachte​ ​wijzigingen​ ​zoals​ ​de​ ​polder​ ​er​ ​na​ ​de​ ​droogmaking​ ​werkelijk​ ​uitzag. Goed​ ​te​ ​zien​ ​zijn​ ​de​ ​weg​ ​gepolijste​ ​delen​ ​met​ ​daarin​ ​de​ ​opnieuw​ ​gegraveerde​ ​lijnen van​ ​wegen,​ ​sloten​ ​en​ ​zelfs​ ​een​ ​complete​ ​molengang​ ​die​ ​verplaatst​ ​is!​ ​Wat​ ​direct opvalt zijn de rechte lijnen van sloten en wegen, hèt kenmerk van het nieuwe land. De​ ​kopergravures​ ​waren​ ​nodig​ ​om​ ​daar​ ​kaarten​ ​van​ ​te​ ​laten​ ​afdrukken​ ​met​ ​daarop de​ ​juiste​ ​de​ ​ligging​ ​van​ ​de​ ​genummerde​ ​kavels,​ ​voor​ ​de​ ​toekomstige​ ​kopers​ ​en pachters. De​ ​kavels​ ​zijn​ ​op​ ​20​ ​juni​ ​1631​ ​in​ ​het​ ​stadhuis​ ​van​ ​Alkmaar​ ​geloot.​ ​Niemand​ ​kon vooraf​ ​de​ ​kavels​ ​uitkiezen,​ ​wel​ ​was​ ​er​ ​de​ ​afspraak​ ​dat​ ​er​ ​altijd​ ​twee​ ​naast​ ​elkaar liggende​ ​kavels​ ​tegelijk​ ​werden​ ​geloot​ ​en​ ​de​ ​eigenaar​ ​dus​ ​in​ ​het​ ​bezit​ ​kwam​ ​van twee​ ​naast​ ​elkaar​ ​liggende​ ​kavels

Wat​ ​is​ ​eigenlijk​ ​een​ ​kavel?

Een​ ​kavel​ ​is​ ​een​ ​afgebakend​ ​stuk​ ​grond,​ ​in​ ​dit​ ​geval​ ​moest​ ​het​ ​geschikt​ ​zijn​ ​voor het​ ​boerenbedrijf.​ ​De​ ​kavel​ ​wordt​ ​aan​ ​de​ ​voorzijde​ ​begrensd​ ​door​ ​een​ ​weg​ ​en​ ​aan de​ ​achterzijde​ ​door​ ​een​ ​poldersloot​ ​en​ ​gescheiden​ ​door​ ​kavelsloten.​ ​Op​ ​de kavelkaart​ ​is​ ​goed​ ​te​ ​zien​ ​dat​ ​veel​ ​kavels​ ​in​ ​de​ ​Heerhugowaard​ ​gelijk​ ​van​ ​afmeting zijn.​ ​De​ ​landmeters​ ​uit​ ​die​ ​tijd​ ​hebben​ ​het​ ​niet​ ​altijd​ ​gemakkelijk​ ​gehad​ ​want​ ​je had​ ​veel​ ​verschillende​ ​vaak​ ​streekgebonden​ ​lengte​ ​en​ ​oppervlaktematen.​ ​Op​ ​onze kleine​ ​koperen​ ​plaat​ ​staat​ ​onderaan​ ​gegraveerd:​ ​“Rijnlantsche​ ​Roeden​ ​van​ ​12 voeten”​ ​met​ ​daaronder​ ​“van​ ​600​ ​Roeden​ ​het​ ​morgen”.​ ​De​ ​eerste​ ​is​ ​een​ ​lengtemaat en​ ​de​ ​tweede​ ​een​ ​oppervlaktemaat.​ ​Hoe​ ​groot​ ​is​ ​nu​ ​de​ ​kavel​ ​in​ ​de Heerhugowaard?

Uitgaand​ ​van​ ​de​ ​lengtemaat​ ​op​ ​de​ ​kopergravure,​ ​de​ ​Rijnlantsche​ ​roeden​ ​(3,767 m),​ ​is​ ​de​ ​lengte​ ​van​ ​een​ ​kavel​ ​gemeten​ ​tussen​ ​de​ ​weg​ ​en​ ​de​ ​tochtsloot​ ​200 R.Roeden,​ ​de​ ​breedte​ ​is​ ​45​ ​R.Roeden,​ ​het​ ​kavel​ ​oppervlak​ ​dus​ ​9000​ ​R.Roeden. Zoals​ ​onder​ ​in​ ​de​ ​koperplaat​ ​gegraveerd​ ​staat​ ​gaan​ ​er​ ​“600​ ​Roede​ ​het​ ​morgen”, bedoelt​ ​wordt​ ​hier,​ ​in​ ​1631,​ ​de​ ​Rijnlantsche​ ​morgen​ ​als​ ​oppervlakte-eenheid.​ ​Dit klopt​ ​want​ ​de​ ​kavels​ ​die​ ​geloot​ ​werden​ ​waren​ ​15​ ​morgen​ ​groot​ ​(15x600=9000 R.Roede). Terug​ ​naar​ ​de​ ​eenheden​ ​in​ ​deze​ ​tijd,​ ​de​ ​kavel​ ​is​ ​753,4​ ​meter​ ​lang​ ​en​ ​169,515 meter​ ​breed​ ​en​ ​heeft​ ​dus​ ​een​ ​oppervlakte​ ​van​ ​127.712,6​ ​m2,​ ​een​ ​kavel​ ​is​ ​exact 12,77​ ​ha.​ ​Volgens​ ​tabellen​ ​is​ ​een​ ​Rijnlantsche​ ​morgen​ ​0,85​ ​ha.​ ​dus​ ​de​ ​oppervlakte van​ ​een​ ​kavel​ ​van​ ​15​ ​morgens​ ​is​ ​12,75​ ​ha.

Niet​ ​alle​ ​kavels​ ​die​ ​u​ ​op​ ​kaart​ ​terug​ ​vindt​ ​zijn​ ​allemaal​ ​gelijk​ ​van​ ​vorm.​ ​Dit​ ​heeft verschillende​ ​oorzaken​ ​door​ ​o.a.​ ​de​ ​knik​ ​in​ ​de​ ​Middenweg​ ​en​ ​de​ ​voormalige​ ​oevers van​ ​de​ ​Groote​ ​Waerdt.​ ​De​ ​kavels​ ​vanaf​ ​de​ ​Westertochtsloot​ ​en​ ​die​ ​ten​ ​oosten​ ​van Oterleek​ ​zijn​ ​aangepast​ ​aan​ ​de​ ​vorm​ ​van​ ​de​ ​oude​ ​oevers.​ ​En​ ​in​ ​het​ ​noorden worden​ ​de​ ​kavels​ ​weer​ ​aangepast​ ​aan​ ​de​ ​voormalige​ ​eilanden​ ​die​ ​er​ ​al​ ​lagen​ ​en​ ​die vaak​ ​in​ ​particulier​ ​bezit​ ​waren. In één van de pronkstukken in het museum, het kavelboekje van de landmeter Baert​ ​Claesz,​ ​is​ ​dit​ ​ook​ ​duidelijk​ ​vastgelegd​ ​aan​ ​de​ ​hand​ ​van​ ​tekeningen​ ​en beschrijvingen.​ ​Het​ ​is​ ​een​ ​zeldzaam​ ​boekwerk,​ ​alles​ ​met​ ​de​ ​hand​ ​getekend​ ​en ingekleurd.​ ​Iedere​ ​tekening​ ​is​ ​voorzien​ ​van​ ​een​ ​complete​ ​omschrijving,​ ​wie​ ​de eigenaar​ ​is​ ​en​ ​uiteraard​ ​ook​ ​daarin​ ​beschreven​ ​de​ ​grootte​ ​van​ ​het​ ​stuk​ ​grond​ ​in “zoveel​ ​morgen​ ​en​ ​zoveel​ ​roede”.

Pronkstukken

‘Hoe​ ​groter​ ​pronker,​ ​hoe​ ​kaler​ ​jonker’!​ ​Deze​ ​uitdrukking​ ​past​ ​zeker​ ​bij​ ​de​ ​matige en​ ​sobere​ ​Nederlandse​ ​volksaard,​ ​doe​ ​maar​ ​gewoon!​ ​Bij​ ​de​ ​Waterschappen​ ​en Polderbesturen​ ​in​ ​de​ ​17e​ ​eeuw,​ ​maar​ ​misschien​ ​ook​ ​nu​ ​nog,​ ​speelde​ ​het​ ​toch​ ​een belangrijke​ ​rol.​ ​Het​ ​ging​ ​hierbij​ ​om​ ​het​ ​aanzien,​ ​de​ ​‘staatsie’,​ ​van​ ​het​ ​Waterschap, maar​ ​ook​ ​om​ ​de​ ​onderlinge​ ​verbondenheid​ ​van​ ​de​ ​bestuurders​ ​in​ ​hun​ ​strijd​ ​tegen het​ ​water. De​ ​jaarlijkse​ ​Schouw​ ​en​ ​het​ ​daaropvolgende​ ​Schouwmaal​ ​waren​ ​gebeurtenissen waarbij​ ​het​ ​gezag​ ​van​ ​het​ ​Waterschap,​ ​ook​ ​als​ ​rechtspreker,​ ​moest​ ​worden getoond.​ ​Na​ ​de​ ​schouw​ ​bij​ ​de​ ​maaltijd​ ​vond​ ​de​ ​verbroedering​ ​van​ ​de​ ​bestuurders plaats,​ ​vooral​ ​door​ ​het​ ​rondgaan​ ​van​ ​de​ ​zg.​ ​Hensbeker​ ​(het​ ​woord​ ​henze​ ​of​ ​hanze betekent​ ​bondgenootschap​ ​).​ ​In​ ​het​ ​hensboek​ ​werden​ ​spreuken​ ​neergeschreven​ ​ter meerdere​ ​glorie​ ​van​ ​het​ ​Waterschap​ ​en​ ​diegene​ ​die​ ​moeite​ ​kreeg​ ​met​ ​het gesproken​ ​woord​ ​moest​ ​de​ ​Strafbeker​ ​ook​ ​nog​ ​leegdrinken!

Kennelijk​ ​waren​ ​de​ ​bestuurders​ ​van​ ​onze​ ​polder​ ​geschrokken​ ​van​ ​de​ ​slechte​ ​grond in​ ​de​ ​drooggevallen​ ​Grote​ ​Waerdt​ ​in​ ​vergelijking​ ​met​ ​de​ ​Beemster​ ​en​ ​werd​ ​er​ ​zelfs aan​ ​gedacht​ ​het​ ​land​ ​maar​ ​weer​ ​onder​ ​water​ ​te​ ​laten​ ​lopen,​ ​dat​ ​was​ ​goedkoper! Het​ ​blijkt​ ​ook​ ​uit​ ​de​ ​nagelaten​ ​pronkstukken,​ ​geen​ ​overdadige​ ​zilveren​ ​of​ ​kristallen hensbekers.​ ​De​ ​archiefkast​ ​uit​ ​1631​ ​kan​ ​natuurlijk​ ​wel​ ​degelijk​ ​concurreren​ ​met​ ​de polderkast​ ​van​ ​de​ ​Schermer,​ ​hoewel​ ​minder​ ​rijk​ ​uitgevoerd​ ​en​ ​ook​ ​de​ ​kopergravure met​ ​de​ ​wapens​ ​van​ ​de​ ​eerste​ ​bestuurders​ ​geeft​ ​blijk​ ​van​ ​een​ ​zekere​ ​‘staatsie’.

Het​ ​gezag​ ​van​ ​de​ ​bode​ ​werd​ ​verkregen​ ​door​ ​het​ ​dragen​ ​van​ ​de​ ​‘bodebus’, oorspronkelijk​ ​een​ ​koker​ ​waarin​ ​hij​ ​de​ ​stukken​ ​rond​ ​bracht,​ ​later​ ​werd​ ​dit​ ​een draagteken​ ​dat​ ​op​ ​de​ ​borst​ ​of​ ​om​ ​de​ ​hals​ ​gedragen​ ​werd.​ ​De​ ​zilveren​ ​bodebus​ ​van Heerhugowaard​ ​welke​ ​te​ ​zien​ ​is​ ​in​ ​het​ ​museum,​ ​is​ ​gedateerd​ ​ca.​ ​1750.​ ​In​ ​het midden​ ​ziet​ ​men​ ​het​ ​wapen​ ​met​ ​de​ ​twee​ ​reigers​ ​en​ ​de​ ​korenschoof,​ ​geflankeerd door​ ​twee​ ​meermannen​ ​met​ ​elk​ ​de​ ​overvloeds​ ​hoorn​ ​in​ ​de​ ​mond.​ ​De​ ​bekroning bestaat​ ​uit​ ​de​ ​zeegod​ ​Neptunus​ ​met​ ​drietand,​ ​zittend​ ​in​ ​een​ ​schelpwagen voortgetrokken​ ​door​ ​twee​ ​paarden.​ ​Ook​ ​de​ ​huidige​ ​gemeentebode draagt​ ​een​ ​replica​ ​van​ ​deze​ ​bodebus​ ​tijdens​ ​de​ ​gemeenteraadsvergaderingen. Velen​ ​van​ ​de​ ​‘bedijkers’​ ​hadden​ ​hun​ ​geld​ ​verdiend​ ​in​ ​de​ ​handel​ ​met​ ​Japan​ ​en China.

De​ ​Verenigde​ ​Oost-Indische​ ​Compagnie

De​ ​VOC​ ​had​ ​hier​ ​vele​ ​handelsprivileges​ ​en​ ​de​ ​schepen​ ​kwamen​ ​volgeladen​ ​met specerijen,​ ​thee​ ​en​ ​porselein​ ​terug.​ ​In​ ​Japan​ ​ontwikkelde​ ​zich​ ​de​ ​porselein​ ​industrie in​ ​de​ ​17e​ ​eeuw​ ​nadat​ ​de​ ​chinaklei​ ​was​ ​ontdekt​ ​door​ ​een​ ​ontvoerde​ ​Koreaanse pottenbakker​ ​die​ ​de​ ​techniek​ ​uit​ ​China​ ​meegenomen​ ​had. Het​ ​is​ ​dus​ ​niet​ ​vreemd​ ​dat​ ​in​ ​het​ ​Poldermuseum​ ​vier​ ​bijzonder​ ​fraaie​ ​Japanse porseleinen​ ​borden​ ​te​ ​zien​ ​zijn,​ ​ geschonken​ ​aan​ ​het​ ​polderbestuur​ ​door VOC-kooplieden.​ ​Het​ ​zijn​ ​twee​ ​diepe​ ​borden​ ​met​ ​een​ ​diameter​ ​van​ ​64​ ​cm​ ​met blauwe​ ​afbeeldingen​ ​op​ ​witte​ ​achtergrond​ ​met​ ​twee​ ​diepe​ ​borden,​ ​polychroom​ ​met een​ ​diameter​ ​van​ ​54,5​ ​cm.​ ​De​ ​twee​ ​kleine​ ​borden​ ​hebben​ ​ook​ ​aan​ ​de​ ​achterzijde lotusmotieven​ ​in​ ​meerdere​ ​kleuren:​ ​kobalt​ ​blauw,​ ​ijzerrood​ ​en​ ​groen. De​ ​borden​ ​behoren​ ​tot​ ​het​ ​zg.​ ​Imari-porselein,​ ​gemaakt​ ​in​ ​de​ ​stad​ ​Arita​ ​op​ ​het zuidelijkste​ ​eiland​ ​van​ ​Japan,​ ​waar​ ​op​ ​19​ ​april​ ​1600​ ​het​ ​VOC-schip​ ​“de​ ​Liefde”​ ​voor het​ ​eerst​ ​aanlegde.

Stoombemaling

In​ ​1874​ ​staan​ ​er​ ​altijd​ ​nog​ ​zo’n​ ​37​ ​molens​ ​om​ ​de​ ​polder​ ​droog​ ​te​ ​houden.​ ​Maar​ ​het is​ ​een​ ​rare​ ​winter,​ ​veel​ ​regen​ ​en​ ​bijna​ ​geen​ ​wind.​ ​Nu​ ​blijkt​ ​het​ ​nadeel​ ​van​ ​de windbemaling​ ​en​ ​het​ ​land​ ​komt​ ​onder​ ​water​ ​te​ ​staan,​ ​de​ ​boeren​ ​klagen​ ​en​ ​het bestuur​ ​krijgt​ ​de​ ​schuld!​ ​De​ ​roep​ ​om​ ​stoombemaling​ ​is​ ​te​ ​horen,​ ​maar​ ​wie​ ​durft​ ​die grote​ ​investeringen​ ​te​ ​doen​ ​en​ ​de​ ​sprong​ ​in​ ​het​ ​onbekende​ ​te​ ​nemen? Stoom​ ​heeft​ ​in​ ​Engeland​ ​allang​ ​zijn​ ​intrede​ ​gedaan​ ​in​ ​de​ ​industrie​ ​en​ ​de spoorwegen.​ ​James​ ​Watt​ ​verbeterde​ ​in​ ​1770​ ​de​ ​stoommachine,​ ​die​ ​al​ ​in​ ​1698​ ​door Thomas​ ​Savery​ ​was​ ​gebouwd.​ ​De​ ​vuur-​ ​of​ ​stoommachine​ ​werd​ ​in​ ​Engeland ontwikkeld​ ​voor​ ​de​ ​ontwatering​ ​van​ ​de​ ​mijnen,​ ​weldra​ ​gevolgd​ ​door​ ​toepassingen in​ ​de​ ​industrie​ ​als​ ​aandrijving​ ​van​ ​verschillende​ ​werktuigen.

In​ ​Nederland​ ​duurde​ ​het​ ​tot​ ​1839​ ​voor​ ​de​ ​eerste​ ​spoorweg​ ​werd​ ​geopend​ ​van Amsterdam​ ​naar​ ​Haarlem​ ​en​ ​men​ ​het​ ​‘vuurmonster’​ ​kon​ ​bewonderen.​ ​Toch​ ​begon al​ ​in​ ​1787​ ​de​ ​toepassing​ ​van​ ​de​ ​stoommachine​ ​voor​ ​de​ ​bemaling​ ​met​ ​een experiment​ ​in​ ​de​ ​polder​ ​Blijdorp​ ​bij​ ​Rotterdam.​ ​In​ ​1794​ ​gevolgd​ ​door​ ​de Mijdrechtse​ ​Droogmakerij.​ ​Het​ ​polderbestuur​ ​van​ ​Heerhugowaard​ ​wikt​ ​en​ ​weegt, want​ ​wat​ ​weet​ ​de​ ​molenaar​ ​en​ ​de​ ​bestuurder​ ​van​ ​stoom,​ ​hoe​ ​groot​ ​is​ ​het​ ​risico, hoeveel​ ​kosten​ ​de​ ​kolen​ ​en​ ​hoe​ ​haalt​ ​men​ ​de​ ​kennis​ ​in​ ​huis. Het​ ​is​ ​een​ ​hele​ ​stap​ ​van​ ​250​ ​jaar​ ​windbemaling​ ​naar​ ​de​ ​onbekende​ ​en​ ​moderne vorm​ ​van​ ​aandrijving.​ ​Er​ ​wordt​ ​besloten​ ​een​ ​hulp​ ​stoomgemaal​ ​te​ ​bouwen​ ​op​ ​de plaats​ ​van​ ​molen​ ​25,​ ​daar​ ​waar​ ​nu​ ​het​ ​museum​ ​staat!​ ​De​ ​ijzergieterij​ ​“de​ ​Prins​ ​van Oranje”​ ​krijgt​ ​de​ ​opdracht​ ​en​ ​in​ ​1877​ ​worden​ ​2​ ​vijzels,​ ​aangedreven​ ​door​ ​elk​ ​een stoommachines​ ​van​ ​60​ ​PK​ ​geleverd​ ​en​ ​in​ ​gebruik​ ​genomen.​ ​De​ ​capaciteit​ ​van​ ​de​ ​2 vijzels​ ​samen​ ​is​ ​150​ ​m3​ ​water​ ​per​ ​minuut,​ ​de​ ​kosten​ ​van​ ​het​ ​geheel​ ​fl.100.000​ ​,​ ​in 40​ ​jaar​ ​af​ ​te​ ​betalen​ ​tegen​ ​5%​ ​rente.

Het​ ​is​ ​nog​ ​geen​ ​groot​ ​succes​ ​en​ ​al​ ​in​ ​1889​ ​besluit​ ​men​ ​een​ ​nieuw​ ​machine-​ ​en ketelhuis te bouwen, het huidige Poldermuseum, echter toen mèt schoorsteen. Het vergrote​ ​gemaal​ ​krijgt​ ​nu​ ​4​ ​ketels,​ ​2​ ​vijzels​ ​en​ ​1​ ​centrifugaal​ ​pomp,​ ​de​ ​kosten​ ​fl. 85000​ ​. Intussen​ ​was​ ​het​ ​aantal​ ​molens​ ​drastisch​ ​teruggebracht​ ​tot​ ​10​ ​stuks​ ​en​ ​nog​ ​de​ ​11 strijkmolens​ ​om​ ​het​ ​water​ ​de​ ​Schermerboezem​ ​in​ ​te​ ​pompen.​ ​Na​ ​bijna​ ​dertig​ ​jaar moeten​ ​de​ ​ketels​ ​worden​ ​vervangen​ ​en​ ​in​ ​1907​ ​besluit​ ​het​ ​polderbestuur​ ​onder Dijkgraaf​ ​M.​ ​Kalis​ ​tot​ ​algehele​ ​vernieuwing.​ ​De​ ​vijzels​ ​worden​ ​vervangen​ ​door​ ​2 centrifugaalpompen​ ​van​ ​de​ ​fa.​ ​Pannevis​ ​uit​ ​Utrecht,​ ​aangedreven​ ​door​ ​2​ ​verticale compound​ ​stoommachines​ ​van​ ​elk​ ​210​ ​PK.​ ​De​ ​pompcapaciteit​ ​wordt​ ​hierdoor opgevoerd​ ​tot​ ​2​ ​maal​ ​250​ ​m3​ ​per​ ​minuut.​ ​De​ ​uitvoering​ ​was​ ​in​ ​handen​ ​van​ ​NV “Fabriek​ ​van​ ​Stoomketels​ ​en​ ​Werktuigen”​ ​v/h​ ​H​ ​&​ ​J.Suyer​ ​te​ ​Amsterdam,​ ​C. Moeyes​ ​was​ ​de​ ​opzichter​ ​van​ ​de​ ​polder.

In​ ​de​ ​pompruimte​ ​van​ ​het​ ​museum​ ​zijn​ ​de​ ​pompen​ ​uit​ ​1907​ ​en​ ​de​ ​fraaie​ ​plaquette aan​ ​de​ ​wand​ ​de​ ​bewijzen​ ​van​ ​deze​ ​grote​ ​stap​ ​in​ ​de​ ​toekomst,​ ​met​ ​1​ ​gemaal​ ​voor de​ ​gehele​ ​polder​ ​op​ ​het​ ​laagste​ ​punt​ ​÷​ ​3.90​ ​NAP. Hiermee​ ​verdwijnen​ ​weer​ ​zes​ ​molens​ ​uit​ ​de​ ​polder,​ ​hoewel​ ​ook​ ​aan​ ​stoom​ ​een nadeel​ ​kleeft​ ​namelijk​ ​dat​ ​het​ ​3​ ​tot​ ​4​ ​uur​ ​duurt​ ​voor​ ​de​ ​machine​ ​‘onder​ ​stoom​ ​is’ en​ ​de​ ​pompen​ ​kunnen​ ​gaan​ ​draaien. In​ ​het​ ​Poldermuseum​ ​is​ ​tevens​ ​een​ ​zeer​ ​fraai​ ​houten​ ​model​ ​te​ ​zien​ ​van​ ​het​ ​gehele stoom​ ​gebeuren,​ ​van​ ​de​ ​stoomketel​ ​gaat​ ​de​ ​stoom​ ​naar​ ​de​ ​stoommachine,​ ​die​ ​met behulp​ ​van​ ​de​ ​krukas​ ​de​ ​centrifugaalpomp​ ​aandrijft.​ ​De​ ​krukas​ ​die​ ​trouwens​ ​in 1592​ ​door​ ​molenaar​ ​Cornelis​ ​Cornelisz.,​ ​ook​ ​wel​ ​genoemd​ ​Krelis​ ​Lootsje,​ ​is uitgevonden.​ ​Zijn​ ​krukas​ ​maakte​ ​van​ ​de​ ​draaiende​ ​beweging​ ​van​ ​de​ ​wieken​ ​de​ ​op- en​ ​neergaande​ ​beweging​ ​van​ ​de​ ​zaag​ ​van​ ​de​ ​houtzaagmolen,​ ​die​ ​van​ ​de stoommachine​ ​van​ ​de​ ​op-​ ​en​ ​neergaande​ ​beweging​ ​van​ ​de​ ​zuigers​ ​de​ ​draaiende beweging​ ​van​ ​de​ ​centrifugaalpomp.

De​ ​verticale​ ​opstelling​ ​van​ ​de​ ​stoommachine​ ​duidt​ ​erop​ ​dat​ ​deze​ ​machines​ ​eigenlijk bestemd​ ​zijn​ ​voor​ ​inbouw​ ​in​ ​schepen.​ ​Het​ ​model,​ ​met​ ​de​ ​kleinste​ ​technische details,​ ​kan​ ​ook​ ​nog​ ​draaien,​ ​echter​ ​niet​ ​op​ ​stoom!​ ​Het​ ​is​ ​voor​ ​1929 gemaakt​ ​door​ ​de​ ​toenmalige​ ​opzichter​ ​de​ ​heer​ ​W. Wijte​ ​en​ ​in​ ​dat​ ​jaar​ ​kreeg​ ​hij hiervoor​ ​op​ ​de​ ​Land-,​ ​Tuinbouw-​ ​&​ ​Huisvlijt tentoonstelling,​ ​ter​ ​gelegenheid​ ​van​ ​het Derde​ ​Eeuwfeest​ ​van​ ​de​ ​Polder​ ​Heerhugowaard,​ ​de​ ​Gouden​ ​Medaille​ ​in​ ​de​ ​afdeling Kunstvoorwerpen. Het​ ​bijbehorende​ ​diploma​ ​hangt,​ ​met​ ​foto​ ​naast​ ​het​ ​model.​ ​Het​ ​model​ ​is​ ​uitermate geschikt​ ​om​ ​de​ ​schooljeugd​ ​de​ ​werking​ ​van​ ​de​ ​stoombemaling​ ​uit​ ​te​ ​leggen,​ ​want wie​ ​denkt​ ​er​ ​nu​ ​nog​ ​‘in​ ​stoom’?

Timmermansgereedschappen

“Gereedschappen​ ​maken​ ​de​ ​Mens​ ​en​ ​de​ ​Mens​ ​maakt​ ​Gereedschappen“. In​ ​het​ ​gebruik​ ​van​ ​gereedschappen​ ​onderscheidt​ ​de​ ​mens​ ​zich​ ​van​ ​de​ ​andere dieren,​ ​behalve​ ​misschien​ ​het​ ​stokje​ ​dat​ ​een​ ​aap​ ​gebruikt​ ​om​ ​mieren​ ​uit​ ​de mierenhoop​ ​als​ ​voedsel​ ​te​ ​halen.​ ​Gereedschappen​ ​hebben​ ​de​ ​mens​ ​geholpen​ ​in​ ​zijn ontwikkeling​ ​en​ ​mogelijkheden​ ​gegeven​ ​een​ ​bestaan​ ​op​ ​te​ ​bouwen.In​ ​een​ ​polder​ ​met​ ​47​ ​molens​ ​zijn​ ​de​ ​molenaars​ ​gereedschappen​ ​en​ ​de molenmakers​ ​zeer​ ​belangrijk.​ ​Men​ ​bedenke​ ​dat​ ​de​ ​molens​ ​met​ ​het​ ​houten achtkant,​ ​de​ ​Koningsspil,​ ​de​ ​boven-​ ​en​ ​onder​ ​schijfloop,​ ​de​ ​kammen​ ​en​ ​staven,​ ​de roeden​ ​en​ ​het​ ​hekwerk,​ ​het​ ​scheprad​ ​en​ ​de vijzel,​ ​alles​ ​is​ ​van​ ​verschillende​ ​soorten hout​ ​gemaakt​ ​en​ ​zeker​ ​in​ ​1631​ ​met​ ​de​ ​hand​ ​,​ ​met​ ​behulp​ ​van​ ​gereedschappen. Heeft​ ​u​ ​wel​ ​eens​ ​in​ ​een​ ​draaiende​ ​water-​ ​of​ ​korenmolen​ ​gestaan?​ ​Het​ ​zal​ ​U​ ​zijn opgevallen​ ​hoe​ ​stil​ ​en​ ​rustig​ ​alles​ ​draait,​ ​het​ ​enige​ ​dat​ ​men​ ​hoort​ ​is​ ​misschien​ ​de wind,​ ​de​ ​maalstenen​ ​of​ ​het​ ​kolkende​ ​water!

Wij​ ​moeten​ ​bewondering​ ​hebben​ ​voor​ ​de​ ​ambachtsmannen​ ​die​ ​dit​ ​werk​ ​deden, zonder​ ​grote​ ​computer​ ​programma’s​ ​en​ ​–​ ​berekeningen,​ ​kenden​ ​zij​ ​de​ ​afrondingen, het​ ​aantal​ ​kammen​ ​voor​ ​de​ ​juiste​ ​overbrenging​ ​van​ ​de​ ​snelheid​ ​enz.​ ​In​ ​​het​ ​Poldermuseum​ ​zijn​ ​een​ ​aantal​ ​bijzondere​ ​gereedschappen​ ​te zien​ ​zoals​ ​bijvoorbeeld​ ​de​ ​spanzaag​ ​met​ ​het​ ​zaagblad​ ​aan​ ​de​ ​buitenkant,​ ​twee bijna​ ​2​ ​meter​ ​lange​ ​trekzagen​ ​gebruikt​ ​om​ ​balken​ ​dwars​ ​door​ ​te​ ​zagen.​ ​Deze zagen vallen duidelijk onder het motto “zagen met z’n tweeën”. De spanzaag met het​ ​blad​ ​in​ ​het​ ​midden​ ​werd​ ​vooral​ ​gebruikt​ ​voor​ ​het​ ​zagen​ ​van​ ​planken​ ​uit​ ​de boomstammen,​ ​als​ ​voorloper​ ​van​ ​de​ ​houtzaagmolen​ ​met​ ​de​ ​krukas!

Maar​ ​het​ ​meest​ ​interessante​ ​gereedschap​ ​is​ ​wel​ ​de​ ​zg.​ ​snik.​ ​De​ ​Snik​ ​is​ ​een oerhollands​ ​gereedschap​ ​waarmee​ ​hout​ ​weg-​ ​en​ ​glad​ ​gestroken​ ​werd,​ ​het​ ​oudste exemplaar​ ​stamt​ ​uit​ ​1699.​ ​In​ ​het​ ​Poldermuseum​ ​hangt​ ​een​ ​bijzondere​ ​snik,​ ​samen met​ ​nog​ ​vier​ ​stuks,​ ​met​ ​een​ ​logge​ ​vorm​ ​en​ ​dik​ ​blad​ ​van​ ​11mm.​ ​Het​ ​lijkt​ ​gewalst​ ​in plaats​ ​van​ ​gesmeed​ ​en​ ​heeft​ ​een​ ​fabrieksmerk​ ​in​ ​de​ ​steel​ ​een​ ​torenklokje​ ​en​ ​de naam​ ​‘Ferdin​ ​Rubens’​ ​van​ ​een​ ​fabriekje​ ​in​ ​Duitsland.​ ​Waarschijnlijk​ ​een​ ​bestelling van​ ​een​ ​Hollandse​ ​molenmaker​ ​en​ ​naar​ ​zijn​ ​model​ ​gemaakt:​ ​een​ ​lange​ ​dunne steel,​ ​die​ ​altijd​ ​aan​ ​de​ ​rechterkant​ ​van​ ​het​ ​blad​ ​zit​ ​en​ ​niet​ ​zoals​ ​bij​ ​de​ ​beitel​ ​in​ ​het midden,​ ​het​ ​holle​ ​handvat​ ​staat​ ​haaks​ ​op​ ​de​ ​steel. Opmerkelijk​ ​aan​ ​deze​ ​Snik​ ​is​ ​verder​ ​de​ ​grote​ ​kraalversiering​ ​en​ ​de​ ​inkervingen​ ​op het​ ​blad​ ​als​ ​gevolg​ ​van​ ​waarschijnlijk​ ​verkeerd​ ​gebruik.​ ​Waar​ ​komt​ ​die​ ​rare​ ​naam vandaan?​ ​Het​ ​is​ ​een​ ​oud​ ​Nederlandse​ ​naam​ ​van​ ​het​ ​werkwoord​ ​“snikken​ ​of snikkeren”​ ​met​ ​de​ ​betekenis​ ​van​ ​snijden​ ​en​ ​dat​ ​is​ ​wat​ ​de​ ​snik​ ​doet.

Maar​ ​hoe​ ​zit​ ​het​ ​dan​ ​met​ ​:​ ​“Hij​ ​is​ ​niet​ ​goed​ ​snik”?​ ​Ook​ ​wel​ ​“hij​ ​is​ ​niet​ ​snugger”. Volgen​ ​de​ ​Dikke​ ​van​ ​Dalen​ ​behoren​ ​deze​ ​woorden​ ​die​ ​met​ ​‘sn’​ ​beginnen​ ​tot​ ​een groep​ ​woorden​ ​met​ ​grondbetekenis​ ​‘snijdend’! De​ ​holle​ ​handvaten​ ​waren​ ​niet​ ​bedoeld​ ​om​ ​er​ ​nog​ ​een​ ​houten​ ​handvat​ ​in​ ​te stoppen​ ​ter​ ​verlenging,​ ​maar​ ​om​ ​er​ ​gloeiende​ ​kooltjes​ ​of​ ​hout​ ​in​ ​te​ ​stoppen​ ​en​ ​dan afgedicht​ ​met​ ​klei.​ ​Zo​ ​hield​ ​men​ ​warme​ ​handen​ ​op​ ​een​ ​koude​ ​winterdag!​ ​De​ ​lengte kan variëren van 50 tot 100 cm, maar de verschillen in lengte komen door het afslijpen​ ​en​ ​aanscherpen.​ ​De​ ​Snik​ ​werd​ ​gebruikt​ ​in​ ​de​ ​scheepsbouw​ ​en​ ​de molenbouw​ ​om​ ​de​ ​lange​ ​balken​ ​en​ ​boomstammen​ ​van​ ​schors​ ​en​ ​oneffenheden​ ​te ontdoen,​ ​ook​ ​door​ ​de​ ​molenmaker​ ​om​ ​de​ ​roede​ ​gaten​ ​te​ ​maken,​ ​grote​ ​vierkante gaten​ ​in​ ​de​ ​molenas​ ​waar​ ​de​ ​roeden​ ​of​ ​wieken​ ​doorheen​ ​werden​ ​gestoken.​ ​Voor​ ​de kleinere​ ​vierkante​ ​gaten​ ​in​ ​de​ ​roeden​ ​waar​ ​het​ ​hekwerk​ ​doorgestoken​ ​wordt, gebruikte​ ​men​ ​een​ ​snik-beitel.​ ​Al​ ​met​ ​al​ ​een​ ​onbekend​ ​en​ ​bijzonder​ ​gereedschap waar​ ​heel​ ​wat​ ​zware​ ​arbeid​ ​mee​ ​zal​ ​zijn​ ​verricht. Een​ ​gereedschap​ ​dat​ ​minder​ ​in​ ​de​ ​molenbouw​ ​zal​ ​zijn​ ​gebruikt​ ​is​ ​de​ ​profielschaaf. Het​ ​Poldermuseum​ ​heeft​ ​een​ ​prachtige​ ​verzameling​ ​van​ ​deze​ ​schaven,​ ​onder anderen​ ​van​ ​timmerman​ ​Nap​ ​uit​ ​Heerhugowaard. De​ ​timmermanswerkplaats​ ​is​ ​verder​ ​aangevuld​ ​met​ ​takels​ ​en​ ​katrollen, handboormachines,​ ​beitels​ ​en​ ​gutsen,​ ​steekbeitels​ ​met​ ​een​ ​holle​ ​bek.