Research Gate

ความทะเยอทะยานของมนุษยชาติล้ำหน้าไปอีกขั้น เมื่อนาซา (NASA) ประสบความสำเร็จในภารกิจส่ง 2 นักบินอวกาศ โรเบิร์ต เบห์นเคน (Robert Behnken) และ ดั๊ก เฮอร์ลีย์ (Doug Hurley) ขึ้นสู่วงโคจรและเชื่อมต่อกับสถานีอวกาศนานาชาติได้สำเร็จในโครงการ “Crew Dragon Demo-2” เมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม 2020 เวลา 02:22 (เวลาไทย) [1] เริ่มปฐมบทใหม่ในหน้าประวัติศาสตร์ ปูทางสู่การขนส่งอวกาศเชิงพาณิชย์ของบริษัทเอกชน 

เป็นไปได้หรือไม่ว่า โรเบิร์ตและดั๊กจะได้มองโลกและนึกถึง “Earthrise” ภาพถ่ายในอดีต ซึ่งกลายเป็นกระจกสะท้อนให้มนุษย์ปรับเปลี่ยนมุมมองที่มีต่อดาวเคราะห์หนึ่งเดียวในระบบสุริยะ ด้วยยังมีอีกหลายชีวิตดำรงและพึ่งพาอาศัยอยู่ร่วมกัน

ขณะที่สายตาของเราจับจ้องที่ดวงดาว ด้วยเพราะการสำรวจอวกาศเป็นพัฒนาการสำคัญของมนุษยชาติ แต่เมื่อสองเท้ายังคงติดดิน มนุษย์ควรหันกลับมาตั้งคำถามด้วยว่า เรารู้จักทุกแง่มุมหรือเข้าใจสถานภาพอันเปราะบางของบ้านหลังนี้แล้วหรือไม่ การสำรวจโลกจึงเป็นสิ่งสำคัญเช่นเดียวกัน และเราสามารถเรียนรู้ผ่านเรื่อง 'One Planet'

เนื้อหาตอนที่ 1 One Planet

ดาวเคราะดวงเดียวกัน กำกับโดย อดัม แชพเมน (Adam Chapman) ความยาว 49 นาที มีเนื้อหาเกี่ยวกับความหลากหลายทางธรรมชาติของถิ่นอาศัยต่างๆ ตั้งแต่นกทะเลดิ่งทิ้งตัวลงในมหาสมุทรเพื่อจับปลา ขณะที่โลมาด้านล่างไล่ต้อนฝูงปลาขึ้นสู่ผิวน้ำ ส่วนพื้นแผ่นดิน นกฟลามิงโก และวิลเดอร์บีสต์ ต้องพึ่งพาทุ่งหญ้าและแหล่งน้ำเพื่อเอาชีวิตรอด ท่ามกลางเขี้ยวสังหารของหมาป่า ความร้อนของแอ่งเกลือ และความแร้งแค้นในเขตทุ่งหญ้าเซเรนเกติ (Serengeti) 

One Planet เปิดเรื่องด้วยการฉายภาพโลกเมื่อ 50 ปีที่แล้ว ค่อย ๆ ลอยผ่านพื้นผิวดวงจันทร์ นี่เป็นครั้งแรกที่มนุษยชาติมองเห็นบ้าน (Home) ของตัวเองเป็นครั้งแรกจากห้วงอวกาศ ผ่านการบันทึกด้วยกล้องถ่ายภาพโดย วิลเลี่ยม แอนเดอร์ (William Anders) นักบินอวกาศในโครงการอพอลโล 8 (Apollo 8) เมื่อวันที่ 25 ธันวาคม 1968 กลายเป็นภาพจำที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงของโลก ซึ่งภาพนั้นเรียกว่า “Earthrise” [3]

เมื่อโลกหมุนโคจรไป ด้านหนึ่งฉาบทาบด้วยห้วงมหาสมุทรสีน้ำเงิน ขณะที่เงามืดอีกด้านกลับมีกระจุกแสงจากพื้นดิน ด้วยมนุษย์ขยายถิ่นฐานไปยังดินแดนต่าง ๆ กลายเป็นเมืองมหานครกระจายอยู่ทั่วโลก...52 ปีผ่านไป นับแต่ภาพ Earthrise โลกเปลี่ยนแปลงไปมาก ไม่ถึงช่วงอายุคนประชากรมนุษย์เพิ่มเป็นสองเท่า และในทางตรงข้าม สัตว์ป่ากลับลดลงกว่า 60% แต่โลกก็มีวิธีปรับสมดุลของตนเอง (resilient) เนื้อหาสารคดีต่อจากนี้จึงชวนตั้งคำถามว่า เรายังคงมองโลกและสิ่งแวดล้อมในภาวะคงที่ ไม่เปลี่ยนแปลงเช่นนั้นหรือ? เรายังหลงเหลือระบบนิเวศที่สมดุล และสิ่งมีชีวิตใดบ้างที่ไม่สูญสิ้นสายพันธุ์ไป? แล้วเราจะสงวนรักษาสิ่งเหล่านั้นให้คงอยู่ได้อย่างไร?

One Planet เริ่มลำดับความเชื่อมโยงของสิ่งมีชีวิต และความสัมพันธ์อันซับซ้อนในแต่ละถิ่นอาศัยของสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ดังนี้

• น่านน้ำตามแนวชายฝั่งประเทศเปรู - (Peruvian coast) ทวีปอเมริกาใต้ ได้รับอิทธิพลจากกระแสน้ำเย็นฮัมโบลต์ (Humboldt current) ซึ่งนำพาเอาสารอาหารมาจากทะเลลึกของทวีปแอนตาร์กติก (Antarctic) จนเขตน้ำตื้นแถบนี้กลายเป็นแหล่งอาหารสำคัญของนกทะเลชนิดต่าง ๆ อย่าง นกกาน้ำ (cormorant) นกบูบี (boobies) นกจมูกหลอด (shearwater) และโลมา (dolphin) ซึ่งต่างออกล่าฝูงปลากะตักหรือปลาไส้ตัน (enchovy) และปลาแมคเคอเรล (mackerel) 90% ของสิ่งมีชีวิตในมหาสมุทรอาศัยอยู่ในเขตน้ำตื้นใกล้ชายฝั่ง แต่ในแง่มุมหนึ่ง ต้นทางสารอาหารกลับมีต้นกำเนิดในทะเลทรายที่ห่างออกไปหลายร้อยไมล์ ซึ่งลมจะพัดหอบเอาฝุ่นผงทิ้งลงในห้วงมหาสมุทร กลายเป็นห่วงโซ่อาหารแก่สิ่งมีชีวิตขนาดจิ๋วอย่างกุ้งเคย หรือตัวคริลล์ (krill)...ความมั่นคงทางอาหารของสิ่งมีชีวิตในมหาสมุทรไม่ได้ขึ้นกับระบบนิเวศเฉพาะตัวเท่านั้น แต่ยังขึ้นกับความมั่นคงของระบบนิเวศอื่นเช่นกัน

• ทวีปแอฟริกาใต้ - แม้เนื้อหาไม่ได้ระบุที่ตั้งแน่ชัด แต่เดวิดบรรยายถึง แอ่งเกลือ (salt pan) ร่องรอยทะเลสาบยุคโบราณที่ยังหลงเหลือจนทุกวันนี้ ภูมิอากาศของแอ่งเกลือมีสภาพแห้งแล้ง แต่เมื่อเข้าสู่ฤดูฝน แอ่งกระทะนี้เจิ่งนองไปด้วยน้ำ สัตว์ป่าอย่างนกฟลามิงโก จึงอพยพเข้ามาหาแหล่งอาหาร แต่ทุกชีวิตก็ต้องเผชิญบททดสอบของธรรมชาติ หากฝนไม่ตกต้องตามฤดูกาล ผู้เขียนคาดว่า พื้นที่แล้งสุดขั้วบริเวณนี้ คือ “แอ่งกระทะมากาดิคกาดิ” (Makgadikdagi pan) แอ่งเกลือที่ใหญ่ที่สุดของโลก ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศบอตสวานา (Botswana) ครอบคลุมพื้นที่กว่า 6,200 ตารางไมล์ [4] ขณะที่ด้านตะวันออกของที่ราบเซเรนเกติ ประเทศเทนซาเนีย (Tanzania) สภาพอากาศมีความคงที่ตามฤดูกาลมากกว่า จึงเหมาะต่อการเป็นถิ่นอาศัยของสัตว์ป่าทั้งผู้ล่าและผู้ถูกล่า เช่น หมาป่ากับวิลเดอบีสต์ (wilderbeest, gnu - หรือวัวป่า ญาติห่าง ๆ ของวัวและควาย จัดเป็นกลุ่มแอนทีโลปขนาดใหญ่ วงศ์ Bovidae) อย่างไรก็ตาม การอพยพย้ายถิ่นครั้งใหญ่ (great migration) ของฝูงวิลเดอบีสต์ แต่ละปีก็ยังเกิดขึ้น ด้วยปริมาณน้ำฝนเป็นปัจจัยกำหนดที่สำคัญต่อการเจริญเติบโตของทุ่งหญ้า 

• ป่าเขตร้อน (tropical forest) หรือ ป่าฝนเขตร้อน (tropical rainforest) ปกคลุมพื้นที่เพียง 7% ของพื้นดินบนโลก กระจายตัวอยู่ใกล้เส้นศูนย์สูตรในทวีปอเมริกาใต้ แอฟริกา เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีอุณหภูมิคงที่ราว 20-27 องศาเซลเซียส ทั้งในฤดูฝนและฤดูแล้ง ความอุดมสมบูรณ์ในป่าเขตร้อน เป็นที่อยู่อาศัยของชนิดพันธุ์สัตว์กว่าครึ่งหนึ่งของสายพันธุ์สัตว์ทั้งหมดที่อาศัยอยู่บนบก ทุกวันนี้มนุษย์ยังคงค้นพบสัตว์สายพันธุ์ใหม่ ๆ อยู่เสมอ เนื้อหาตอนนี้สะกดสายตาผู้ชม ด้วยลีลาการร่ายรำของนกมานาคิน (manakin) เพศผู้ต่างสายพันธุ์ ที่สร้างเอกลักษณ์เฉพาะตัว ดึงดูดความสนใจของเพศเมีย เช่น นกมานาคินแถบคอทอง (golden-collared manakin) จะเก็บกวาดลานป่าก่อนการแสดง และมีท่วงท่าเฉพาะคือ การตีลังกากลับหลัง, นกมานาคินหมวกแดง (red-capped manakin) จะขยับตัวไปมาบนกิ่งไม้สลับกับการตีปีก แต่ที่โดดเด่นที่สุดคือ นกมานาคินสีน้ำเงิน (blue manakin) พวกมันทำงานร่วมกันเป็นทีม ด้วยการเต้นสลับไปมา ก่อนที่ผู้นำกลุ่มจะบินโฉบเหนือตัวเมียปิดท้ายการแสดง

• ป่าเขตหนาว (boreal forest) ป่าไทกา (taiga) หรือป่าหิมะ (snow forest) (ส่วนใหญ่เป็นไม้สน ไม้ไพน์) มีอาณาเขตกว้างไกลกว่าป่าเขตร้อน ครอบคลุมพื้นที่ตั้งแต่ทวีปอเมริกาเหนือจนถึงทวีปยูเรเซีย (ยุโรปและเอเชีย) แม้สภาพภูมิอากาศจะหนาวสุดขั้ว (อุณหภูมิเฉลี่ยตลอดทั้งปีราว 6 องศาเซลเซียส) แต่สิ่งมีชีวิตบางชนิดก็ปรับตัวอยู่รอดได้ เช่น กวางคาริบู (caribou) ที่หากินอยู่บนเขตทุนดรา (tundra) ทางเหนือจะมุ่งหน้าลงใต้เพื่อหาแหล่งอาหารและที่กำบังจากสภาพอากาศอันเลวร้าย ซึ่งอุณหภูมิอาจลดต่ำจนติดลบ 40 องศาเซลเซียสในฤดูหนาว และพวกมันจะอพยพขึ้นไปทางเหนือ เดินทางกว่า 600 กิโลเมตร อีกครั้งเมื่อถึงฤดูใบไม้ผลิ แต่ในรอบ 20 ปีที่ผ่านมา ประชากรคาริบูกลับลดลงกว่า 70%

• ทวีปอาร์กติก (Arctic) และทวีปแอนตาร์กติกา (Antarctica) สุดขอบโลกที่ปกคลุมไปด้วยผืนน้ำแข็ง แม้สภาพภูมิประเทศดูมั่นคงไม่เปลี่ยนแปลง แต่ความมั่นคงนั้นเป็นเพียงภาพลวง ในช่วง 70 ปีที่ผ่านมา เขตขั้วโลกอุ่นขึ้นเร็วกว่าส่วนอื่น ๆ ของโลก และหมีขั้วโลก (polar bear) ก็รับรู้ถึงผลกระทบนั้น เมื่อผืนน้ำแข็งใต้ฝ่าเท้าของมันละลายและแตกตัวออกจากธารน้ำแข็ง (glacier) อย่างรวดเร็ว ฤดูล่าแมวน้ำของพวกมันจึงหดสั้นลง หากมีลูกหมีเกิดใหม่ แต่น้ำหนักต่ำกว่าเกณฑ์ โอกาสรอดชีวิตก็จะลดลงเช่นกัน นักวิทยาศาสตร์คาดว่า ภายในชั่วอายุของหมี (ประมาณ 25 ปี) พื้นที่ส่วนใหญ่ของอาร์กติกในฤดูร้อนอาจไม่มีน้ำแข็งอีกต่อไป

• เกาะกรีนแลนด์ (Greenland) เกาะที่ใหญ่ที่สุดในโลกในการปกครองของประเทศเดนมาร์ก อยู่ระหว่างทวีปอาร์กติกและมหาสมุทรแอตแลนติก เป็นเกาะที่พื้นดินปกคลุมไปด้วยธารน้ำแข็ง ช่วยปกป้องโลกไม่ให้ร้อนเกินไป โดยสะท้อนรังสีที่แผ่ออกมาจากดวงอาทิตย์ แต่เมื่อพื้นที่แถบนี้อุ่นขึ้น ก็ส่งผลกระทบต่อธารน้ำแข็งด้วย เช่น สโตร์กลาเซีย (Store glacier) ธารน้ำแข็งที่เชื่อว่า คงอยู่อย่างมั่นคง แต่มันก็เคลื่อนตัวไปไกลราว 45 เมตร/วัน บริเวณปลายขอบธารน้ำแข็งที่จรดกับทะเล พืดน้ำแข็งจะสูงขึ้นไปจากระดับน้ำทะเล 100 เมตร และจมลึกลงไปใต้ผิวน้ำกว่า 400 เมตร และธารน้ำแข็งก็พังทลายอย่างต่อเนื่อง การเซาะกร่อนผิวหน้าแม้เพียงน้อยนิด ส่งผลกระทบต่อธารน้ำแข็งที่ยาวต่อเนื่องกันกว่า 1 กิโลเมตร การแตกตัวแม้เพียงแค่ 20 นาที แต่ขนาดก็เทียบเท่าตึกระฟ้า และน้ำแข็ง 75 ล้านตัน ก็แตกตัวสู่มหาสมุทร สภาพเช่นนี้เกิดขึ้นเร็วเป็นสองเท่ากว่าเมื่อ 10 ปีที่แล้ว...และทั่วทุกมุมโลก น้ำแข็งถูกเร่งการละลาย เพิ่มเติมน้ำในมหาสมุทร จนระดับน้ำทะเลทั่วโลกสูงขึ้น (global sea level rise) เกิดการเปลี่ยนแปลงค่าความเค็ม และส่งผลกระทบต่อการไหลของกระแสน้ำในมหาสมุทร