Klimaatwandeling tips

 Wat, waar en waarom

Het voordeel van een klimaatwandeling is dat je op een ontspannen en laagdrempelige manier de klimaatverandering ook bij ons zichtbaar kan maken.  

In feite kan je overal in Vlaanderen een klimaatwandeling houden. Zowel in een natuurgebied, maar ook in een stad. Of beide.

·       wat: via een aantal stops ontdekken de deelnemers welke klimaateffecten je kan zien in je eigen buurt, en wat je er zelf aan kan doen

·       Duur: 2-3u, vb op een zaterdag-voormiddag, 9-12u

·       Afstand: 3 tot 5km

·       Route: steeds lokaal af te stemmen met een Natuurpunt-afdeling (combinatie mogelijk natuur – landbouw - stad - energie)

·       proevertjes: bio, lokaal, volgens seizoen, fairtrade, liefst met klimaat-link

·       gids: liefst een gids die de locatie goed kent, zicht heeft op het voorbije natuurbeheer, en de link kan leggen met (recente) lokale klimaatgebeurtenissen (vb overstroming, droogte, storm, brand, ...) 

·       grootte van de groep: 20-25 deelnemers

·       prijs:

o   ofwel vrijwilligersvergoeding, transport gids + onkosten proevertjes

o   ofwel gratis indien inbegrepen in cursus Klimaatverkenner 

 

Checklist voor een klimaatgids

 


 

 Route klimaatwandeling

 

Contacteer de lokale natuurpunt-afdeling/conservator voor een goede wandelroute (en probeer die al eens uit).

Informeer je op voorhand over:

·       welke klimaat-effecten ze lokaal al gemerkt hebben (verdroging, overstroming, meer zuiderse soorten, soorten die verdwenen zijn, heide- of bosbrand, …) en welke beheermaatregelen ze ondernomen hebben om zich daaraan aan te passen

·       welke typische habitats en welke typische planten en dieren er voorkomen + nagaan of er klimaatlink is (meer/minder, opschuiven, verdwijnen, mistiming, …)

Je kan de route ook laten lopen langs bepaalde plaatsen waar je iets kan vertellen rond aanverwante thema’s. Voorbeeld:

·       Landbouwgebied of (bio)boerderij: link landbouw (lokale productie), belang goed bodembeheer, vlees-industrie, link water(gebruik, opvang, recuperatie, …), …

·       Groot dak vol zonnepanelen of een windmolen(park): link energie en natuur

·       …

 

Mogelijke stops tijdens een klimaatwandeling

 


1 Inleiding: stel jezelf en het wandelgebied voor

locatie voor deze stop: vrij te kiezen, vb parking, afspraak punt, bezoekerscentrum, café, …

Klimaatverandering is geen ver van ons bed show meer. Het is ook bij ons te voelen en te zien. De natuur is een belangrijk deel van de oplossing in onze strijd tegen klimaatverandering. Vandaar het belang van deze wandeling om daarmee kennis te maken.

 

2 Weer-praatje en link klimaat

Locatie voor deze stop: vrij te kiezen (vb: plas op de grond, zon door de wolken, zicht op wolkenformaties, peilbuis water, weerstation, …)

Vraag aan de groep: Wat is het weer vandaag (deze week)? Is het weer van die dag normaal voor de tijd van het jaar? Of is het vb een te warme herfst, te hete zomer, te zachte winter, … ?

Om te weten of het weer normaal is boor de tijd van het jaar, check deze site van het KMI

Hoe je het weer kan voorspellen aan de hand van wolken, lees je op deze EOS-website of deze website.

Even opfrissen: Wat is ook alweer verschil tussen weer & klimaat?

Wie van de deelnemers heeft er iets opgevangen in het nieuws over veranderde of bijzondere weerpatronen (zowel bij ons, als elders in de wereld)? Aan wat ligt dat? (wijzigingen in straal- en golfstroom, klimaatopwarming leidt tot meer en fellere weerextremen)

Regent het nu veel of weinig in België (en klagen we er dus terecht over?)?

Kort antwoord: het regent te weinig in België, we zitten met een waterschaarste. We zouden dus beter klagen over te weinig regen 😊

·       https://radio1.be/lees/het-regent-hier-veel-en-toch-heeft-belgie-een-watertekort-hoe-komt-dat

·       https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/07/29/neerslagtekort-in-vlaanderen-ligt-opnieuw-historisch-hoog-veel/

·       https://www.onzenatuur.be/artikel/belgie-op-23ste-plaats-van-landen-met-meeste-waterschaarste

Natuur als weervoorspeller (op korte termijn)

·       Klaverblaadjes van klaverzuring sluit zich als het gaat regenen

·       Vinken, roodborsten en eksters hebben een ingebouwde thermometer. Let er maar eens op: ze zoeken de beschutting van huizen op wanneer er koude op komst is.

·       Als wilde eenden wegtrekken, dan weet je dat de winter nadert. Zodra de koekoek gehoord wordt rond maart, dan weet je dat de ergste kou voorbij is.

·       Als zwaluwen of leeuweriken hoog gaan vliegen, dan wordt het lekker warm.

·       DENNENAPPELS WERKEN ALS BAROMETER: Bij mooi en droog weer staan de schubben van dennenappels wijdopen. Hangt er meer vochtigheid in de lucht, een voorbode van de regen? Dan worden de schubben weker en sluiten ze zich netjes. Dat gebeurt trouwens niet alleen bij ‘verse’ dennenappels aan de boom, ook afgevallen dennenappels zijn uitstekende barometers.

·       MADELIEFJES LATEN HUN KOPJE HANGEN: Madeliefjes zijn fantastische weervoorspellers. De boven- en onderkanten van hun bloemblaadjes groeien namelijk in een ander tempo. Bij warm weer groeit de bovenkant sneller en openen de bloemen zich. Kondigen regenwolken zich aan? Dan groeit de onderkant sneller en gaan de bloemen dicht, zodat het water er netjes langs loopt. Soms laten ze zelfs hun kopjes hangen, zodat er geen drupje in valt.

·       zwaluw. Als ze laag boven de grond vliegen, zou dat het teken zijn dat er onweer op komst is.

·       Vlak voor de regen komen regenwormen tevoorschijn uit hun ondergrondse gangen, terwijl bijen zich net verstoppen voor slecht weer. Regen vult bloemen met water, waardoor hun nectar niet meer toegankelijk is. Daarom zijn bijen veel actiever tijdens de dagen die aan slecht weer voorafgaan.

·       Spinnen kunnen het weer goed aanvoelen. Als ze een gat maken in hun web, doen ze dat om het in de toekomstige wind te redden. Ze maken het oppervlakte van hun web kleiner en hopen dat het zo heel blijft. Een spin die ochtenddauw van zijn web schudt, verwacht een mooie dag. Een test die je zelf kunt doen om het weer te voorspellen met behulp van een spin, is een draad in van een web breken. Bij goede verwachting gaat de spin zijn web repareren, anders niet.

·       Kikkers kwaken langer en harder wanneer er een storm op komst is.

·       Lieveheersbeestjes zwermen rond als het weer warm is en verdwijnen als het koud zal worden.

 

https://www.onzenatuur.be/artikel/de-natuur-voorspelt-het-weer:

Wanneer meeuwen aan land komen, zou er storm op komst zijn. En zwaluwen hoog in de lucht, brengen goed weer met zich mee. Kikkers zouden dan weer regen voelen aankomen. Wat als zulke mythen een kern van waarheid bevatten? Onze Natuur trekt op onderzoek. 

We hebben allemaal de gewoonte om weerberichten, buienradars en andere weer-apps te bekijken vooraleer we ons aan een buitenactiviteit wagen. En dat terwijl je even goed een blik op de natuur kan werpen! Dieren zijn over het algemeen veel betere voorspellers van het weer dan ons. Hoe doen ze dat zo accuraat? 

Vogels hebben ingebouwde buienradar

Dat vogels ons kunnen helpen bij het voorspellen van regen en onweer is al lang gekend. In 2014 observeerden Amerikaanse onderzoekers een vreemd gedrag tijdens het trekken van de geelvleugelzanger. Zonder aanwijsbare reden, sloegen ze allemaal op de vlucht. Korte tijd later trok de lucht dicht en ontstonden er plaatselijk tornado’s. Nog geen week later keerden de zangvogels terug alsof er niets aan de hand was. Volgende de onderzoekers horen vogels de infrasone geluiden die voorafgaan aan een onweer. Maar we hoeven helemaal zo ver niet te reizen om meteorologen onder de vogels te ontdekken: ook dicht bij huis zijn ze perfect in staat om het weer te voorspellen. 

De vogeltrek is bijvoorbeeld een belangrijke aankondiger van de lente (of van de winter). Een lange reis kan fataal aflopen wanneer je onderweg in slechte weersomstandigheden terechtkomt. Kraanvogels vliegen bijvoorbeeld over ons land wanneer ze vlak voor de winter hun broedgebied inruilen voor de zuiderse zon en passeren opnieuw wanneer de lente aanbreekt. Wanneer je hen ziet doortrekken, veranderen de seizoenen! Ooievaars zijn ook zo punctueel op hun voorspellingen, hoewel ze hun plannen regelmatig moeten bijsturen omwille van de opwarming van de aarde. 

En ook in ons land kunnen vogels regen en onweer voelen aankomen. De roodborst en de zwaluw reageren op vocht in de lucht. Ze gaan dan lager vliegen, omdat ook hun prooien zich lager bevinden. Als je hen vlak boven het aardoppervlak ziet jagen, dan weet je dat er regen op komst is.

Vissen weten wat voor weer het wordt

De modderkruiper weet wanneer er storm op komst is. Hij wordt rusteloos en slaat op de vlucht wanneer hij de drukveranderingen voelt die aan onweer voorafgaan. Daarom wordt hij in het Engels ook de ‘weervis’ genoemd. Haaien duiken dan weer dieper in de zee wanneer de lucht zich vult met onweerswolken. 

Maar hoe kan dat dan? Vissen (en ook amfibieën) hebben een ‘zijlijn’ die dienst doet als extra zintuig. Die lijn loopt aan weerszijden van het lichaam over de ganse lengte van de vis en detecteert trillingen en drukveranderingen in het water. Haaien en roggen zijn dan weer uitgerust met ‘ampullen van Lorenzini’ waarmee ze elektromagnetische velden kunnen waarnemen. Je mag gerust spreken van een zesde zintuig!

Amfibieën houden van regen

Vroeger werden boomkikkers wel eens gebruikt als onderdeel van een levende barometer, die bestond uit een bokaal water met een laddertje. Bleef de boomkikker in het water, dan zou het spoedig gaan regenen. Klom hij eruit, dan was er mooi weer op komst. Tegenwoordig weten we wel beter: je hoeft zo’n prachtig dier niet op te sluiten om te weten wat voor weer het wordt, hun natuurlijk gedrag verklapt dat even goed! De meeste kikkers en padden hebben een voorkeur voor vochtig weer en zullen op zo’n momenten naar hun voortplantingspoel trekken. Het slijm dat hun gevoelige huid beschermt, heeft immers nood aan een hoge vochtigheidsgraad. Bovendien zijn ze door hun koudbloedigheid extra gevoelig aan temperatuurwisselingen. 

Insecten en wormen die het weer voorspellen

Vliegende insecten zijn eveneens erg betrouwbaar als het op hun weerskills aankomt. Vochtige lucht maakt hen zwaarder en dwingt hen lagere regionen op te zoeken. Eigenlijk zijn het dus de insecten die ervoor zorgen dat vogels soms lager vliegen en dat vissen boven het wateroppervlak gaan happen op zoek naar een lekker snoepje. Wanneer er storm op komst is of wanneer de lucht er droog is, zullen vliegen en muggen sneller bijten om hun dorst te lessen. 

Vlak voor de regen komen regenwormen tevoorschijn uit hun ondergrondse gangen, terwijl bijen zich net verstoppen voor slecht weer. Het gedrag van die laatste werd uitgebreid beschreven door Karl von Frisch, die aantoonde dat de bestuivers hun leven aanpassen aan het weer. Regen vult bloemen met water, waardoor hun nectar niet meer toegankelijk is. Geen wonder dus dat ook het stuifmeel in de bloem blijft bij nat weer. Daarom zijn bijen veel actiever tijdens de dagen die aan slecht weer voorafgaan. Zo leggen ze reserves aan voor barre tijden. 

 

3 Effecten klimaat op natuurbeheer

Locatie voor deze stop: stop bij een infobord van Natuurpunt, een werkloods, een Natuurpunt-ploeg die aan beheren is, …

·       welke evoluties in natuurbeheer afgelopen jaren gezien? (vraag dit aan de lokale Natuurpunt-afdeling) vb: aanpassen maaidata, toename invasieve exoten, nog altijd last van verdroging/overstroming, ook combinatie met impact van stikstof (bovenop effect klimaatverandering), zie ook het dossier droogte in de natuur,  …

·   klimaat is grote uitdaging voor natuurbeheer: https://www.ecopedia.be/pagina/natuurbeheer-en-klimaatNatuurbeheer en klimaat

·       Inleiding

o   Klimaatadaptatie in natuur en natuurbeheer

o   Klimaatverandering en natuurbeheer

o   Klimaatmitigatie in natuur en natuurbeheer

o   De klimaatimpact van natuurgebieden en natuurbeheer

o   Klimaatkwetsbaarheid inschatten van je gebied

·       Bossen

o   Bossen en koolstofopslag

o   Welke boomsoorten of herkomsten voor een klimaatonzekere toekomst?

o   Klimaatslim omvormen van bossen: twee voorbeelden

o   Het inschatten van de koolstofimpact van bosbeheermaatregelen

o   Klimaatadaptief beheer in bossen

o   Bossen en klimaatverandering

·       Heide en venen

o   Het inschatten van de koolstofimpact van beheermaatregelen in heide

·       Graslanden

o   Het inschatten van de koolstofimpact van beheermaatregelen in graslanden

o   Klimaatadaptief beheer in graslanden

o   Graslanden en klimaatverandering

·       Moeras en open water

o   Het inschatten van de koolstofimpact van beheermaatregelen in veengebieden

 

4 Impact klimaatverandering op flora en fauna

Locatie voor deze stop: meerdere stops mogelijk, nl bij elke plant of dier waar je de link met klimaat kent

algemeen

·       uit onderzoek blijkt dat de natuur zich tien keer te langzaam aanpast.

·       specialisten (soorten die afhangen van 1 plant/biotoop) verdwijnen, generalisten nemen toe

·       Meer warmteminnende (Zuiderse) soorten, minder koudeminnende soorten

·       Ook meer plaagsoorten/invasieve exoten: eikenprocessierups, teken, blauwalgen, …

Zie zeker ook:

·       de Klimaatchallenge in onze natuur-app ObsIdentify voor een beperkt overzicht aan planten- en diersoorten die winnen of verliezen omwille van de klimaatverandering

·       Download gratis onze 38 klimaatfiches van planten en dieren, print ze af en verdeel ze onder de wandelaars: laat enkele personen een soortenfiche lezen en kort voorstellen in de groep + uitleggen welk klimaateffect er is: opschuiven, mistiming, verdwijnen, aanpassen, …

·       Hou deze nieuws-pagina in het oog met allerlei natuurberichten van Natuurpunt over de impact van klimaat op onze natuur

 

 

Vogels en klimaat

·       https://www.natuurpunt.be/nieuws/vogels-volgen-klimaatopwarming-nauwkeuriger-de-winter-dan-de-zomer-20210217

·       https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=22628

·       https://www.mo.be/nieuws/vogels-leggen-minder-eieren-omdat-lente-vroeger-komt

·       ...

 

Vlinders en klimaat

·       https://www.vlinderstichting.nl/actueel/nieuws/?tag=klimaatverandering

·       https://www.vlinderstichting.nl/actueel/nieuws/nieuwsbericht/warm-en-droog-zegen-of-vloek-voor-vlinders

·       ...

 

Bijen en klimaat

·       https://bijenstichting.nl/klimaatverandering-gevaar-voor-hommels-en-andere-bijen/

·       https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/08/20/het-regenweer-van-de-afgelopen-weken-is-slecht-voor-de-bijen-e/

·       …

 

Planten, paddestoelen en klimaat

·       Paddenstoelen en klimaat

·       droogtestress bomen

·       https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/04/12/boshyacinten-onderzoek-klimaat-verspreiding/

·       https://stories.kuleuven.be/nl/verhalen/wat-voelt-de-bosanemoon

·       https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=24544

·       …

  

5 Belang natuur als oplossing in tijden van klimaatverandering


In verschillende natuurgebieden is het duidelijk geworden dat het water heeft opgeslagen tijdens een felle regenbui, dat het de lokale omgeving afkoelt, of dat er onderzoek wordt gedaan over de CO2-opslag in het gebied. 


Als je meetpunten kent rond grondwaterpeilen of CO2-opslag kan je die zeker integreren in je wandeling.


Proevertjes

Voor een beperkt budge kan je een aantal (h)eerlijke producten kopen bij een bio-winkel die je onderweg kan uitdelen. Kies steeds eerlijke, biologische, seizoensgebonden en lokale producten. 

Algemeen

·       Gezond eten is vaak ook beter voor de planeet, zie ook deze voedingsdriehoek

·       Minder vlees, meer plantaardig

·       Meer lokaal, minder uit verre landen

·       Seizoensgebonden (zie seizoenskalender van Velt)

 

Plukgroen onderweg

Vb paardenbloem of madeliefje

Zie ook deze site van Velt

 

Lokaal product

 

Zuiders product

chocolade, noten, ...

Bijzondere plantaardig hapjes

 

Insectenkoekje

vb krekelkoekjes

  

Extra info

Bekijk zeker de powerpoint van les 2 van de cursus Klimaatverkenner die inzoomt op de link tussen klimaat en biodiversiteit (ook de positieve link, dus hoe diverse dieren net bijdrage aan een meer robuuste natuur die ons beschermt tegen klimaatverandering)

 

Tips rond klimaat-communicatie:

Sowieso: onthou dat je met klimaatfeiten geen debat wint. Zoek altijd eerst naar verbinding met je gespekspartner (vb rond een ander thema zoals kinderen, voeding, tuin, ...). Luister zeer goed, en stel eerst bijvragen om te weten te komen waarom iemand een bepaalde vraag stelt en wat zijn/haar voorkennis/ervaring is. Als je het antwoord zelf niet weet op een klimaatvraag, is het helemaal niet erg om dat toe te geven, en kan je de vraag ook parkeren voor later (vb pauze, na de wandeling, ...). 


Andere klimaatwandelingen