GRAMATIKA
Esaldien egitura
Baiezko esaldien ordena
· Honako hau da jarraitu behar dugun egitura:
· Izena + osagarria + aditza
o Jon (izena) + medikuarenera (osagarria) + joan da (aditza).
Jon medikuarenera joan da.
o Garazik (izena) + etxeko lanak (osagarria) + egin ditu (aditza).
Garazik etxeko lanak egin ditu.
Ezezko esaldien ordena
· Honako hau da jarraitu behar dugun egitura:
· Izena + ez + aditz laguntzailea + osagarria + aditza.
o Ane (izena)+ ez + da (aditz laguntzailea) + medikuarenera (osagarria) + joan (aditza).
Ane ez da medikuarenera joan.
o Mikel (izena) + ez + da (aditz laguntzailea) + eskolara (osagarria) + etorri (aditza).
Mikel ez da eskolara etorri.
Galderen ordena
Galdetzailea badago honako hau da jarraitu behar dugun egitura:
· Galdetzailea + aditza + osagarria + ?
o Norekin (galdetzailea) + joango zara (aditza) + oporretan (osagarria) + ?
Norekin joango zara oporretan?
Bai edo ez erantzuna duten galderak egiten ditugunean baiezko esaldien egitura bera jarraituko dugu:
· Izena + osagarria + aditza + ?
o Aitarekin (izena) + parkera (osagarria) + joango zara (aditza) + ?
Aitarekin parkera joango zara?
Izen-sintagma eta aditz-sintagma
Izen-sintagma
Izen-sintagma izena ardatz duen egitura da. Izenak eta haren inguruan biltzen diren osagaiek osatzen dute.
Mikel mendira joan da.
Aditz-sintagma
Izen-sintagma ez den beste guztia da, ekintza zein den esaten diguna eta informazio gehigarria ematen diguna.
Mikel mendira joan da.
Deklinabidea
Izen-sintagmek zereginaren arabera, marka bereziak daramatzate. Adibidez, gauza bat pertsona bati eman diozula adierazteko, hau da, nori eman diozun adierazteko izen-sintagmari –ri partikula gehituko diozu. Partikula horri deklinabide atzizkia esaten zaio. Beheko taulan deklinabide marka nagusienak aurkituko dituzu.
Aditza eta aditz laguntzailea
Aditza
Aditza ekintza zein den adierazten duen hitza da.
Aditz laguntzailea
Aditz laguntzailea ekintza noiz eta nork egiten duen adierazten duen hitza da.
Aditz laguntzaileak 4 motatakoak izan daitezke:
o Nor
o Nor-nori
o Nor-nork
o Nor-nori-nork
Esteka hauetan aurkituko dituzue: aditzak orainaldian eta aditzak lehenaldian.
Hitz-familiak
Hitz eratorriak
Hitz batetik sortzen diren hitzak dira. Erro bera dutela esaten da:
o astea, asteburua, astelehena, asteazkena...
o Liburua, liburutegia, liburugile, liburugintza...
Aurrizkiak. Hitzen aurrean jartzen dira, hitz berriak sortzeko:
o birraitona, berregin, deskonposatu, ezezagun...
Atzizkiak. Hitzen amaieran jartzen dira, hitz berriak sortzeko:
o argazkilari, mutiko, euskaldun, euskaltegi...
Testuinguru bera duten hitzak
Testuinguru berean sartzen diren hitzek hitz-familia bat sortzen dute.
Eskolako testuingurua:
o arkatza, borragoma, arbela, irakaslea, ikaslea...
Baserriko animaliak:
o behia, ardia, zaldia, txerria, oilarra...