วันสหกรณ์นักเรียน ครั้งแรกในประเทศไทย
วันที่ 7 มิถุนายน 2552
“… เรื่องสหกรณ์โรงเรียนก็เป็นงานหนึ่งที่ข้าพเจ้าพยายามจัดให้มีขึ้นทุกแห่ง..”
ความตอนหนึ่งในสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีที่ทรงพระราชทานลงตีพิมพ์ในหนังสือ 40 ปี โรงเรียน ตชด.เมื่อวันที่ 27 มีนาคม 2539 ถึงแนวพระราชดำริการจัดตั้งสหกรณ์นักเรียนในโรงเรียน ด้วยสายพระเนตรอันยาวไกล ในการปลูกฝังแนวคิดแนวปฏิบัติตามอุดมการณ์ หลักการ และวิธีการสหกรณ์ ให้แก่เด็กและเยาวชนไทย จึงมีพระราชดำริเมื่อวันที่ 7 มิถุนายน 2534 ให้มีการจัดตั้งสหกรณ์นักเรียนในโรงเรียนขึ้น โดยเริ่มที่โรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดน ภายใต้โครงการตามแผนพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร ตามพระราชดำริ ต่อมากรมส่งเสริมสหกรณ์ ได้กำหนดให้วันที่ 7 มิถุนายนของทุกปีเป็น “วันสหกรณ์นักเรียน” มีการจัดกิจกรรมเป็นประจำทุกปี พร้อมกันทุกจังหวัดทั่วประเทศ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี และเพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้เรื่องสหกรณ์นักเรียนระหว่างโรงเรียนต่าง ๆ อีกทางหนึ่งด้วย พระองค์ทรงใช้โรงเรียนเป็นศูนย์กลางในการพัฒนาเด็กและเยาวชนให้ได้รับโอกาสและเรียนรู้ฝึกฝนพัฒนาตนเอง โดยอาศัยการมีส่วนร่วมของ ทุกภาคส่วน ทั้งครู นักเรียน ผู้ปกครอง และชาวบ้านในชุมชน ซึ่งจะช่วยให้เด็กได้เรียนรู้และมีทักษะในการทำงานร่วมกัน ฝึกการวางแผน ร่วมกันคิดร่วมกันทำและแก้ไขปัญหาตามแนวคิดและวิธีการของสหกรณ์
วันที่ 7 มิถุนายน ของทุกปี กรมส่งเสริมสหกรณ์ กำหนดให้เป็นวันสหกรณ์นักเรียน เพื่อเทิดพระเกียรติ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ที่ทรงมีพระราชดำริในการส่งเสริมให้มีการเรียนการสอนวิชาสหกรณ์ในโรงเรียนและปลูกฝังหลักการและวิธีการสหกรณ์ไปสู่เยาวชนผ่านกิจกรรมสหกรณ์นักเรียน โดยเมื่อวันที่ 7 มิถุนายน 2534 ได้มีรับสั่งกับอธิบดีกรมส่งเสริมสหกรณ์ ในขณะนั้น (นายเสงี่ยม มาหมื่นไวย) ให้จัดการเรียนรู้วิชาการสหกรณ์และดำเนินกิจกรรมสหกรณ์ในโรงเรียน โดยเริ่มที่โรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดน ซึ่งเป็นโรงเรียนที่อยู่ภายใต้โครงการตามแผนพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร ตามพระราชดำริ เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของเด็กและเยาวชนในพื้นที่ทุรกันดารทั่วประเทศ และทรงใช้โรงเรียนเป็นศูนย์กลางในการพัฒนาเด็กและเยาวชนให้ได้รับโอกาสและเรียนรู้ฝึกฝนพัฒนาตนเอง โดยอาศัยการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน ทั้งครู นักเรียน ผู้ปกครอง และชาวบ้าน ในชุมชน ซึ่งการปลูกฝังแนวคิดเกี่ยวกับหลักการและวิธีการสหกรณ์ให้แก่เยาวชน จะช่วยให้เด็ก ได้เรียนรู้และ มีทักษะในการทำงานร่วมกัน ฝึกการวางแผน ร่วมกันคิดร่วมกันทำและแก้ไขปัญหา และทรงมีพระราชดำรัส ณ ศาลาดุสิดาลัย เมื่อวันที่ 24 เมษายน 2535 ความว่า
“…ก็ตั้งใจจะให้เป็นการฝึกนักเรียน ให้มีความรู้ มีความเคยชินกับระบบการทำงานร่วมกันตามแบบสหกรณ์ ฝึกตั้งแต่เป็นเด็กเล็กๆ ได้ชินไป ต่อมาก็ถ้าเป็นชาวบ้าน เป็นราษฎรเต็มที่แล้วก็จะได้เข้าใจหลักการและเข้าร่วมเป็นสมาชิกสหกรณ์ใหญ่ต่อไปได้…” และทรงพระราชทานบทความลงพิมพ์ในหนังสือ 40 ปี โรงเรียน ตชด. เมื่อวันที่ 27 มีนาคม 2539 ความว่า “… เรื่องสหกรณ์โรงเรียนก็เป็นงานหนึ่งที่ข้าพเจ้าพยายามจัดให้มีขึ้นทุกแห่ง..”
พระราชดำริของสมเด็จพระเทพรรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ที่ให้โรงเรียนดำเนินกิจกรรมสหกรณ์นักเรียน มีจุดมุ่งหมาย คือ
1. เพื่อปลูกฝังอุดมการณ์ คุณธรรมในการดำรงชีวิตร่วมกันในสังคม โดยกระบวนการสหกรณ์
2.ฝึกฝนนักเรียน ให้มีความรู้และทักษะที่จำเป็นในการทำงานสหกรณ์ เช่น การทำงานร่วมกัน การประชุม การทำบัญชี การค้าขาย เป็นต้น
นอกจากนี้กิจกรรมสหกรณ์นักเรียนยังเป็นประโยชน์ในการเชื่อมโยงกับการพัฒนาในด้านอื่นๆ ทำให้เกิดการบูรณาการกิจกรมต่างๆ สมบูรณ์ขึ้น
สหกรณ์นักเรียนจึงเป็นกิจกรรมของนักเรียน จัดตั้งขึ้นและดำเนินการโดยนักเรียน และมีนักเรียนเป็นสมาชิก ในการจัดสหกรณ์นักเรียน จะมีครูที่ได้รับมอบหมายให้รับผิดชอบกิจกรรมสหกรณ์เพื่อช่วยเหลือ ให้คำแนะนำเด็กนักเรียนในการดำเนินงาน ตามขั้นตอนตังนี้
ขั้นตอนที่ 1 รับสมัครเป็นสมาชิก ด้วยความสมัครใจ และเปิดกว้างสำหรับนักเรียนทุกคนการสมัครสมาชิกสหกรณ์นักเรียน จะเก็บค่าหุ้น
ขั้นตอนที่ 2 ประชุมใหญ่สามัญประจำปี เพื่อเลือกตั้งคณะกรรมการสหกรณ์นักเรียนมาดำเนินกิจการสหกรณ์ คณะกรรมการสหกรณ์นักเรียนมีวาระในการทำงาน 1 ปีการศึกษา หรือบางแห่งอาจทำได้บ่อยขึ้นเป็น 1 ภาคการศึกษา
ขั้นตอนที่ 3 ประชุมคณะกรรมการสหกรณ์นักเรียน เดือนละครั้งเพื่อวางแผนการปฏิบัติงาน การซื้อ-ขาย การตลาด ฯลฯ
ขั้นตอนที่ 4 ดำเนินการ มีกิจกรรมสหกรณ์นักเรียนให้นักเรียนทดลองปฏิบัติ 3 กิจกรรม ได้แก่ กิจกรรมร้านค้า กิจกรรมออมทรัพย์และกิจกรรมส่งเสริมการผลิต
ขั้นตอนที่ 5 การทำบัญชีประจำวัน มีทั้งบัญชีรับ – จ่าย บัญชีสินค้า บัญชีสมาชิก ฯลฯ สรุปบัญชี ผลกำไร/ขาดทุน และนำข้อมูลมาวางแผนต่อไป
ขั้นตอนที่ 6 สรุปผลการดำเนินงานตามวาระของคณะกรรมการสหกรณ์นักเรียน จัดสรรผลกำไร เป็นเงินปันผลให้แก่สมาชิก บางส่วนสะสมไว้เป็นเงินทุนของสหกรณ์และเป็นเงินบริจาคสำหรับทำกิจกรรมสาธารณประโยชน์
ตลอดขั้นตอนของการดำเนินงาน เด็กนักเรียนจะได้รับการปลูกฝังและพัฒนาทักษะและลักษณะนิสัยของการพึ่งตนเอง การช่วยเหลือซึ่งกันและกัน รู้จักเสียสละเพื่อส่วนรวม การทำงานร่วมกันอย่างมีระบบและแบบแผน การจดบันทึก การจัดทำบัญชี หลักประชาธิปไตย
สหกรณ์นักเรียนตามพระราชดำริ จะช่วยเชื่อมโยงโครงการต่างๆในโรงเรียน เช่น
- การเกษตร สหกรณ์นักเรียนรับซื้อผลผลิตจากฟาร์มของโรงเรียน หรือแม้แต่ของที่ผลิตได้ในท้องที่ มาวางจำหน่ายให้แก่โรงครัว ผู้ปกครอง และชุมชน
- การประกอบอาหารกลางวัน โรงครัวของโรงเรียนซื้อวัตถุดิบจากฟาร์มโรงเรียนที่มีคุณภาพ ปลอดภัย และราคาถูกกว่าท้องตลาดจากสหกรณ์ นอกจากนี้สหกรณ์ยังช่วยหาซื้อเครื่องปรุง ของแห้งมาจำหน่ายด้วย
- การฝึกอาชีพ เช่นการแปรรูปอาหารหรือหัตถกรรม อาจต้องใช้เงินลงทุน สหกรณ์จึงเป็นแหล่งเงินทุนให้กลุ่มกู้ยืม หรือหากต้องซื้อวัตถุดิบบางอย่าง สหกรณ์สามารถซื้อในราคาขายส่งมา แล้วมาขายให้สมาชิก และเมื่อมีผลงานที่ผลิตได้ ก็นำมาขายผ่านสหกรณ์ เพราะเป็นศูนย์รวม ทำให้เกิดประโยชน์ต่อทุกคน
- การพัฒนาทักษะของนักเรียนในการตัดสินใจเลือกซื้ออาหารบริโภค โดยผ่านร้านสหกรณ์ เช่นการเลือกซื้อสินค้าที่มีเครื่องหมาย อย. การดูวันที่ผลิต วันหมดอายุ