Ομιλητές/Ομιλήτριες

Στρατηγική χρήση λεξικού στο μάθημα της γλώσσας για την ανάπτυξη ήπιων δεξιοτήτων

Περίληψη

Το σύγχρονο σχολείο οφείλει, πέραν από τη μετάδοση γνώσεων, να καλλιεργήσει και μια σειρά από ήπιες δεξιότητες, προκειμένου οι μαθητές να εκπαιδευτούν κατάλληλα ώστε να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται με επάρκεια στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής (ιδιαίτερα εκείνες που σχετίζονται με τις κοινωνικές αλλαγές, τη διαχείριση της πληροφορίας ή εκπαιδευτική και την επαγγελματική τους ανάπτυξη). Η ενσωμάτωση της χρήσης λεξικού στο μάθημα της γλώσσας και η εκπαίδευση των μαθητών για τη στρατηγική αξιοποίησή του συντελούν στην καλλιέργεια ήπιων δεξιοτήτων όπως η επίλυση προβλημάτων, η κριτική σκέψη και η λήψη απόφασης ή η αυτορρύθμιση καθώς κατά την εκπαιδευτική διαδικασία ο μαθητής θα πρέπει να αποφασίσει αν και σε ποιες περιστάσεις θα χρησιμοποιήσει λεξικό, να προσδιορίσει το πρόβλημα που έχει να επιλύσει (π.χ. εύρεση συνωνύμων, αντιθέτων, παγιωμένων εκφράσεων, ετυμολογίας), να επιλέξει τον κατάλληλο τύπο λεξικού αλλά και ποια από τις προτεινόμενες σημασίες είναι η κατάλληλη για την επίλυση του προβλήματος στο οποίο πρέπει να ανταποκριθεί. Στην ανακοίνωση αυτή, αφού προσεγγίσουμε σε θεωρητικό επίπεδο την έννοια της στρατηγικής χρήσης λεξικού θα παρουσιάσουμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που στοχεύει στην εξοικείωση των μαθητών με τη χρήση λεξικού και τη στρατηγική αξιοποίησή του για την ανάπτυξη ήπιων δεξιοτήτων όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω κατά την πρόσληψη ή παραγωγή κειμένων. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει πέντε στάδια:

· Προετοιμασία κατά την οποία οι μαθητές εντοπίζουν τις Στρατηγικές χρήσης λεξικού (ΣΧΛ) που ήδη χρησιμοποιούν και αναπτύσσουν μεταγνωστική ικανότητα σχετικά με τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις ΣΧΛ και την επιτυχή αναζήτηση.

· Παρουσίαση κατά την οποία ο δάσκαλος μοντελοποιεί κάθε ΣΧΛ και εξηγεί, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα παραδείγματα, πώς χρησιμοποιούνται, τα χαρακτηριστικά τους, την αποτελεσματικότητά τους, το πεδίο εφαρμογής τους.

· Πρακτική εξάσκηση/υποστήριξη, όπου οι μαθητές καλούνται να εξασκηθούν σε όλες τις προαναφερθείσες ΣΧΛ σε μαθησιακές καταστάσεις, όπως κατανόηση κειμένου, γραφή, εξήγηση άγνωστων λέξεων κ.λπ.

· Αυτοαξιολόγηση όπου οι μαθητές αξιολογούνται στις αναζητήσεις, συζητούν τα αποτελέσματα της εξάσκησης στις ΣΧΛ, υποστηρίζουν τη χρησιμότητα των διαφόρων ΣΧΛ, μιλούν για την αγαπημένη τους ΣΧΛ, κ.λπ.

· Επέκταση, όπου οι μαθητές εφαρμόζουν τη ΣΧΛ που προτιμούν σε νέα πλαίσια, διαφορετικά μαθήματα και εκτός τάξης.

Σύντομο Βιογραφικό

Η Ζωή Γαβριηλίδου είναι καθηγήτρια γλωσσολογίας, Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Φοιτητικής Μέριμνας, Πρόεδρος της Μονάδας Διασφάλισης Ποιότητας στο Δ.Π.Θ και Ιδρυματική Υπεύθυνη της Πρακτικής Άσκησης του ΔΠΘ. Έχει διατελέσει Πρόεδρος του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας και Κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ίδιου πανεπιστημίου. Αποφοίτησε από το Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι όπου απέκτησε το μεταπτυχιακό της δίπλωμα και εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή στην υπολογιστική γλωσσολογία. Έχει διδάξει σε Πανεπιστήμια της Ευρώπης (Πανεπιστήμιο Παρίσι ΧΙΙΙ, Αυτόνομο Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης) και της Αμερικής (Πανεπιστήμιο του Σικάγο), ενώ έχει πραγματοποιήσει, έπειτα από πρόσκληση, πάνω από 500 ώρες επιμορφώσεων σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων. Έχει συγγράψει μεγάλο αριθμό επιστημονικών άρθρων και βιβλίων, ενώ είναι συγγραφέας του βιβλίου γλώσσας της Β’ Δημοτικού. Έχει διατελέσει Επιστημονική Υπεύθυνη του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Κομοτηνής, και Διευθύντρια στο Π.Ε.Κ Καβάλας. Ήταν αναπληρώτρια συντονίστρια της επιτροπής εμπειρογνωμόνων που εργάστηκαν στο πρόγραμμα «Νέο Σχολείο-Σχολείο 21ου αιώνα» για την αναμόρφωση των Προγραμμάτων Σπουδών για τη γλώσσα και τη λογοτεχνία στην προσχολική, στο δημοτικό και το γυμνάσιο, ενώ έχει συμμετάσχει ως εμπειρογνώμων στη συγγραφή νέων αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών στην Κύπρο.

Προς μια συνθετική προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία της ελληνικής

Περίληψη

Οι αλλεπάλληλες αλλαγές και εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχουν οδηγήσει ουσιαστικά σε μια συσσώρευση θεωρητικών πλαισίων και προσεγγίσεων στη γλωσσική διδασκαλία της ελληνικής. Μετά και τις πιο πρόσφατες νεωτερικές προσεγγίσεις είναι καιρός να αναστοχαστούμε για τους στόχους, τις μεθόδους και το αντικείμενο της διδασκαλίας της νεοελληνικής γλώσσας στο σημερινό σχολείο, αξιοποιώντας τις κατακτήσεις του παρελθόντος και προσφέροντας ταυτόχρονα πραγματική καθοδήγηση στους εκπαιδευτικούς. Για τον σκοπό αυτό είναι απαραίτητη μια ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη των αναλυτικών προγραμμάτων για τη γλώσσα στο ελλαδικό και κυπριακό σχολείο, με έμφαση στα θεωρητικά πλαίσια στα οποία βασίστηκαν και ειδικότερα στο παραδοσιακό μοντέλο, το δομιστικό μοντέλο, την επικοινωνιακή/κειμενοκεντρική προσέγγιση και τον κριτικό γραμματισμό. Η κριτική αποτίμηση αυτών των θεωρητικών πλαισίων αλλά και των προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στην εφαρμογή της θεωρίας μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για τη διαμόρφωση μιας συνθετικής προσέγγισης στη γλωσσική διδασκαλία της ελληνικής.

Σε αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητη η υιοθέτηση μιας ολιστικής οπτικής για τη γλώσσα, που θα αντιμετωπίζει τη γλώσσα ως σύστημα (γραμματική-λεξιλόγιο), ως κείμενο και ως πράξη (περικείμενο). Κεντρικής σημασίας είναι επίσης η σύνδεση του μικρο-επιπέδου (λεξικογραμματικών δομών) με το μακρο-επίπεδο (κειμενική οργάνωση), σύμφωνα με τα πρότυπα λειτουργικών προσεγγίσεων στη γλώσσα και παιδαγωγικών προτύπων όπως η ρητορική γραμματική στις ΗΠΑ, η grammaire nouvelle στον Καναδά ή η παιδαγωγική των κειμενικών ειδών της Clark (2019), αλλά και η έμφαση στην αυθεντική χρήση της γλώσσας.

Στο ελληνικό εκπαιδευτικό πλαίσιο θα πρέπει επίσης να γίνεται σαφής διάκριση του παιδαγωγικού πλαισίου για τη γλωσσική διδασκαλία από το γνωστικό αντικείμενο, με έμφαση στο τελευταίο, αλλά και στην κριτική εμπλοκή των μαθητών στην ερμηνεία και τη δημιουργία των κειμένων. Θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνονται συγκεκριμένοι, εφικτοί στόχοι που να αφορούν τα κείμενα και τη γλώσσα τους, με έμφαση σε αυθεντικά παραδείγματα από την πραγματική γλώσσα, και να γίνεται ορθολογική σύνδεση στόχων, γνωστικού αντικειμένου και δεξιοτήτων. Τέλος, σε μια σύγχρονη, συνθετική προσέγγιση στη διδασκαλία της ελληνικής θα πρέπει και να προσφέρονται γλωσσικά πρότυπα και όχι πρότυπα ιδεών.

Με βάση τις παραπάνω αρχές έχει αναπτυχθεί το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Νεοελληνική γλώσσα στο Λύκειο από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής της Ελλάδας, στο οποίο η γλωσσική διδασκαλία οργανώνεται γύρω από την κατανόηση, ερμηνεία και δημιουργία των κειμένων, τη συλλογιστική και επιχειρηματολογία, τη γλωσσική επίγνωση στο πλαίσιο των ρητορικών στόχων της γραμματικής, τη δραστηριοκεντρική ανάδειξη γεωγραφικών, κοινωνικών, διαχρονικών κ.ά. ποικιλιών και την επίγνωση των στάσεων, στερεοτύπων κ.λπ. απέναντι σε αυτές και στην πραγμάτευση εκτεταμένων κειμένων.

Σύντομο Βιογραφικό

Ο Διονύσης Γούτσος είναι Καθηγητής κειμενογλωσσολογίας στον Τομέα Γλωσσολογίας (Τμήμα Φιλολογίας) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Birmingham και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Έχει γράψει άρθρα για την κειμενογλωσσολογία και την ανάλυση λόγου, τις μεταφραστικές σπουδές, τη γλωσσολογία των σωμάτων κειμένων κ.ά. Έχει δημοσιεύσει, μεταξύ άλλων, τα βιβλία Modeling Discourse Topic (1997), Κείμενο και επικοινωνία (1999/2011, με την Α. Γεωργακοπούλου), Ο Λόγος της Μετάφρασης (2001), Γλώσσα: Κείμενο, ποικιλία, σύστημα (2012), και Εισαγωγή στη γλωσσολογία σωμάτων κειμένων (2015, με τη Γ. Φραγκάκη). Ασχολείται με την ανάπτυξη και επεξεργασία ηλεκτρονικών σωμάτων κειμένων (Σώμα Ελληνικών Κειμένων: www.sek.edu.gr, Διαχρονικό σώμα ελληνικών κειμένων 20ού αιώνα: greekcorpus20.phil.uoa.gr), αλλά και ειδικευμένων σωμάτων κειμένων προφορικού λόγου από καθημερινές συνομιλίες και λόγου αφασικών ομιλητών (aphasia.phil.uoa.gr).

Κείμενο – συμφραζόμενα – γραμματική στον πλανήτη των διδακτικών σεναρίων

Περίληψη

Τα διδακτικά σενάρια, που διαμορφώθηκαν ως διδακτική πρόταση διεθνώς κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες στο πλαίσιο των εποικοδομιστικών προσεγγίσεων της μάθησης, προτάθηκαν στην ελληνική πραγματικότητα στον Οδηγό Εκπαιδευτικού ο οποίος συνόδευε το Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Γλώσσας στο «Νέο Σχολείο» του 2011, αλλά εφαρμόστηκαν σε περιορισμένη κλίμακα σε πιλοτικά σχολεία. Τα νέα Προγράμματα Σπουδών που αναρτήθηκαν πρόσφατα φαίνεται ότι προετοιμάζουν το έδαφος για την επικράτηση των διδακτικών σεναρίων στα σχολικά εγχειρίδια που αναμένεται να προκηρυχθούν μέχρι το τέλος του 2021. Εξετάζονται οι αρχές για το γλωσσικό μάθημα στο δημοτικό σχολείο και οι τρόποι υλοποίησής τους μέσω των διδακτικών σεναρίων: σχεδιασμός και οργάνωση, παρουσίαση των ειδών κειμένου, κριτήρια επιλογής κειμένων, ασκήσεις επεξεργασίας και παραγωγής λόγου σε κειμενοκεντρικό πλαίσιο, διδασκαλία των γραμματικών φαινομένων με έμφαση στη λειτουργική διάσταση. Επιχειρείται να αναδειχθεί η αναγκαιότητα της αλλαγής παιδαγωγικής στάσης προς την κατεύθυνση της αντικατάστασης των στατικών βιβλίων με το δυναμικό υλικό των διδακτικών σεναρίων. Σημαντική παράμετρο συνιστά η αξιοποίηση της Γραμματικής Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού, η οποία, ως παιδαγωγική γραμματική, επιτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό ισορροπία ανάμεσα στην παραδοσιακή σχολική ορολογία και στη σύγχρονη γλωσσολογική, εστιάζοντας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και στην ανακαλυπτική μάθηση: Χρησιμοποιώ τη γλώσσα για να επικοινωνήσω (Πραγματολογία – γλωσσική χρήση), Μιλώ και γράφω – Φθόγγοι, γράμματα και συλλαβές (Φωνολογία και γραφή), Σχηματίζω λέξεις (Κλιτική μορφολογία), Συνθέτω φράσεις και προτάσεις (Σύνταξη) και Βρίσκω τις σχέσεις των λέξεων (Παραγωγική μορφολογία – Σύνθεση – Σημασιολογία).

Συζητούνται παραδείγματα εφαρμογών στο πλαίσιο διδακτικών σεναρίων όσον αφορά τη διδασκαλία των ειδών κειμένου σε συνάρτηση με τη διδασκαλία της γραμματικής στο δημοτικό σχολείο. Από τις εφαρμογές αυτές προκύπτει ότι τα διδακτικά σενάρια ευνοούν την ανάδειξη του λειτουργικού χαρακτήρα των γλωσσικών φαινομένων (σύνδεση με τη χρήση της γλώσσας, το κειμενικό είδος, την περίσταση), καθώς και της κοινωνικής διάστασης του περιεχομένου των κειμένων. Σημαντική διαπίστωση από παιδαγωγική πλευρά είναι ότι ο έλεγχος των κειμένων, η διόρθωση και η επαναγραφή τους αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους/τις μαθητές/τριες. Επειδή τα διδακτικά σενάρια αξιοποιούν τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας, προσφέρονται ιδιαίτερα για τη χρησιμοποίηση ηλεκτρονικών εργαλείων αυτοδιόρθωσης όπως ο γραμματικός διορθωτής. Επιπλέον, λόγω της δυνατότητας που παρέχουν για διαφοροποίηση της διδασκαλίας, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διερεύνηση εφαρμογών σε περιπτώσεις μαθητών/τριών διδασκόμενων την ελληνική ως δεύτερη γλώσσα.

Σύντομο Βιογραφικό

Η Άννα Ιορδανίδου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1954. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές Γλωσσολογίας (ειδίκευση: Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία – Κοινωνιογλωσσολογία) στο Πανεπιστήμιο Paris VII της Γαλλίας. Το 1982 έγινε κάτοχος του διπλώματος DEA και το 1985 του Doctorat Troisième cycle. Στη διδακτορική της διατριβή εξετάζονται οι επιβιώσεις της διγλωσσίας στα νέα ελληνικά.

Από το 1990 διδάσκει τα μαθήματα της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Γλωσσολογίας και Διδασκαλίας της γλώσσας / Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών (ως Καθηγήτρια από το 2009 και ως Ομότιμη Καθηγήτρια από τον Σεπτέμβριο 2021), νυν Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας.

Συμμετείχε σε 26 εκπαιδευτικά και ερευνητικά προγράμματα, μεταξύ των οποίων το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων και το Νέο Σχολείο – Νέο Πρόγραμμα Σπουδών. Από το 2002 είναι υπεύθυνη γλωσσολογικού σχεδιασμού ηλεκτρονικών εργαλείων ορθογραφικής και γραμματικής διόρθωσης, συλλαβισμού και θησαυρού συνωνύμων-αντιθέτων της νέας ελληνικής, σε συνεργασία με την εταιρεία πληροφορικής Neurosoft/Neurolingo.

H συγγραφική της δραστηριότητα αφορά θέματα διδασκαλίας της γλώσσας και κοινωνιογλωσσολογίας, καθώς και λεξικογραφικές περιγραφές της νέας ελληνικής. Έχει δημοσιεύσει, μεταξύ άλλων, Τα ρήματα της νέας ελληνικής και το Λεξικό λόγιων εκφράσεων της σύγχρονης ελληνικής και ως επιστημονική επιμελήτρια τον Οδηγό της νεοελληνικής γλώσσας και τον Θησαυρό συνωνύμων και αντιθέτων της νέας ελληνικής. Από τα άρθρα της αναφέρονται ενδεικτικά: Morphological variation of the passive imperfect in Modern Greek, Teenage Slang in Modern Greek (μαζί με τον Γ. Ανδρουτσόπουλο), Ζητήματα τυποποίησης της σύγχρονης νεοελληνικής, Νεοελληνική ορθογραφία: σχολική γραμματική, αποκλίσεις και γλωσσική χρήση, Η μορφολογική ποικιλία στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας, Κειμενοκεντρικές προσεγγίσεις του σχολικού εγγραμματισμού: Κείμενο – Συμφραζόμενα – Γραμματική.

Διδάσκοντας πέρα από τη γλώσσα: Η υλικότητα του γλωσσικού μαθήματος ως βασικός διαμορφωτής του γνωστικού αντικειμένου

Περίληψη

Σκοπός της συγκεκριμένης εισήγησης είναι να αναδείξει την υλική διάσταση της γλωσσικής διδασκαλίας, για να συζητήσει πώς τεχνουργήματα (artefacts) αλλά και φυσικοί-υλικοί χώροι καθίστανται βασικοί πρωταγωνιστές στην πραγμάτωση του γλωσσικού μαθήματος. Η εισήγηση στηρίζεται σε κοινωνιοπολιτισμικές και κοινωνικο-υλιστικές προσεγγίσεις στον γραμματισμό σύμφωνα με τις οποίες πρακτικές γραμματισμού συγκροτούνται από την αμοιβαία διάδραση ιστορικο-λογοθετικών στοιχείων και υλικών συνθηκών, με τους ανθρώπους αλλά και τα υλικά αντικείμενα να θεωρούνται δράστες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση αυτών. Εξετάζονται έτσι τρόποι με τους οποίους διδακτικά μέσα και υλικά, αλλά και χώροι γραμματισμού, δημιουργούν συνθήκες που πιθανώς μετασχηματίζουν και ταυτόχρονα επιβεβαιώνουν εδραιωμένες αντιλήψεις για τη γλώσσα και τη διδασκαλία της στο τοπικό εκπαιδευτικό και ευρύτερο διεθνές πλαίσιο.

Η πιο πάνω θέση συζητείται με εστίαση (α) στις δυνατότητες που διαφορετικά ψηφιακά μέσα και εφαρμογές δημιουργούν για τη συγκρότηση των παιδιών ως συγγραφέων και αναγνωστών/τριών και (β) στους τρόπους που χώροι και αντικείμενα επιτρέπουν να αναδυθούν διαφορετικών τύπων γραμματισμοί. Παραδείγματα εφαρμογών αντλούνται από εθνογραφική έρευνα που διερευνούσε την πραγμάτωση του γλωσσικού μαθήματος σε τάξεις δημοτικού σχολείου και η οποία στηρίχθηκε σε μελέτες περίπτωσης που αναπτύχθηκαν στη βάση οπτικογραφημένων παρατηρήσεων, πολλαπλών συνεντεύξεων και μελέτης διδακτικού υλικού και κειμένων πολιτικής. Αναλύονται επιπλέον ψηφιακά μέσα, διδακτικό υλικό και πρακτικές που αξιοποιήθηκαν σε προγράμματα κατάρτισης δυνάμει και εν ενεργεία εκπαιδευτικών με στόχο την εμπλοκή τους σε πολλαπλούς, πολυτροπικούς γραμματισμούς και τον σχεδιασμό μαθησιακών εμπειριών στο πλαίσιο αυτών.

Ψηφιακά μέσα και εργαλεία όπως ο διαδραστικός πίνακας και συγκεκριμένες εκπαιδευτικές εφαρμογές, αντικείμενα όπως τα παιχνίδια και χώροι που εκτείνονται πέρα από τη σχολική τάξη συζητούνται ως υλικές και άυλες οντότητες που διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στο πώς συγκροτείται το γλωσσικό μάθημα και η σχολική γνώση. Επισημαίνεται ότι, ειδικά στην περίπτωση κλειστού τύπου ψηφιακών μέσων και εργαλείων, τα υλικά αυτά δεν οδηγούν κατ’ ανάγκη σε αναπλαισίωση περιοριστικών εννοιολογήσεων της γλώσσας και παραδοσιακών προσεγγίσεων της γλωσσικής διδασκαλίας, αλλά αντίθετα διαφοροποιούν τον τρόπο που αυτές αποκτούν υλική/ψηφιακή υπόσταση. Παρουσιάζονται έτσι παραδείγματα εργαλείων, εφαρμογών, χώρων και αντικειμένων που προσφέρουν διαφορετικές δυνατότητες σε σχέση με το πώς η ανάγνωση και η συγ/γραφή μπορούν να διαμορφωθούν ως ανοιχτές, διαδραστικές διαδικασίες νοηματοδότησης. Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις, η εισήγηση καταλήγει σε συγκεκριμένες προτάσεις για το πώς αντικείμενα, χώροι και υλικά μπορούν να αξιολογηθούν και να σχεδιαστούν από εκπαιδευτικούς προς αυτή την κατεύθυνση.

Σύντομο Βιογραφικό

Η Σταυρούλα Κοντοβούρκη είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στον Γραμματισμό και τη Διδακτική του Γλωσσικού μαθήματος στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου. Είναι κάτοχος πτυχίου δημοτικής εκπαίδευσης, μεταπτυχιακού (Πανεπιστήμιο Κύπρου) και μεταπτυχιακού και διδακτορικού με εστίαση στην Εκπαίδευση στο Γραμματισμό (Teachers College, Columbia University), ενώ υπήρξε υπότροφος του προγράμματος Cyprus America Scholarship Program (Cyprus Fulbright Commission) και του ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντης. Το ερευνητικό της έργο αντλεί θεωρητικά από κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις στον γραμματισμό και μεταδομιστικές θεωρίες επιτελεστικότητας, και έχει εστιάσει σε πρακτικές γραμματισμού παιδιών εντός και εκτός σχολείου, τις επιτελέσεις γραμματισμού παιδιών με μεταναστευτική βιογραφία, τις πραγματώσεις αναλυτικών προγραμμάτων και επαγγελματισμού εκ μέρους εκπαιδευτικών δημοτικής εκπαίδευσης, την εκπαιδευτική αλλαγή στο γλωσσικό μάθημα σε συνάρτηση με τον εκπαιδευτικό επαγγελματισμό, και τις ψηφιακές βιογραφίες και πρακτικές γραμματισμού γονιών και εκπαιδευτικών παιδιών πρώτης σχολικής ηλικίας (3-8 ετών). Έχει συν-επιμεληθεί τον τόμο Literacies Learning and the Body: Putting Theory and Research into Pedagogical Practice (with G. Enriquez, E. Johnson, & C. Mallozzi, Routledge, 2016) και το ειδικό τεύχος Embodiment and literacies: Teaching, learning, and becoming in a post- world (English Teaching: Practice and Critique, 2020), ενώ η έρευνά της έχει δημοσιευτεί σε συλλογικούς τόμους και διεθνή έγκριτα ακαδημαϊκά περιοδικά, συμπεριλαμβανομένων των Reading Research Quarterly, The Reading Teacher, Literacy, Pedagogies, and Curriculum Journal.

Ολιστική προσέγγιση στη διδασκαλία της γλώσσας στο σχολείο: γλωσσικό σύστημα και γλωσσική χρήση

Περίληψη

Η εισήγηση εστιάζει στη σημασία υιοθέτησης συνδυασμού προσεγγίσεων για τη διδασκαλία της γλώσσας στο δημοτικό σχολείο με στόχο την καλλιέργεια ποικίλων δεξιοτήτων οι οποίες είναι απαραίτητες ώστε οι μαθητές/τριες αφενός να αντιλαμβάνονται τον κόσμο που τους περιβάλλει και αφετέρου να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνική πραγματικότητα προσεγγίζοντάς την με κριτική ματιά. Η συνειδητοποίηση του συστημικού χαρακτήρα της γλώσσας και των λειτουργικών της χρήσεων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της ικανότητας των παιδιών να κατανοούν και να παράγουν γραπτά, προφορικά ή υβριδικά κείμενα που εναρμονίζονται με τα ενδιαφέροντα και τις εξωσχολικές εμπειρίες γραμματισμού τους. Η καλλιέργεια μιας ολιστικής αντίληψης στη διδασκαλία της γλώσσας επιτρέπει την ανάδειξη διδακτικών στρατηγικών που εστιάζουν συγχρόνως στη δομική και πραγματολογική διάσταση της γλώσσας αλλά και στις κοινωνικοπολιτισμικές και υφολογικές της συνιστώσες.

Μέσα από ενδεικτικές διδακτικές προτάσεις επιδιώκεται να διαφανεί πώς η αξιοποίηση κειμένων προερχόμενων από ποικίλες πηγές μπορεί να συντελέσει στην ενεργή συμμετοχή των μαθητών/ριών στη μαθησιακή διαδικασία γεφυρώνοντας, στο πλαίσιο των αρχών της συμπερίληψης, τον σχολικό χώρο με οικείες προσλαμβάνουσές τους. Επιπλέον, τα γραμματικά και λεξιλογικά φαινόμενα, που συνήθως εξετάζονταν αποπλαισιωμένα, αντιμετωπίζονται σύμφωνα με την προτεινόμενη προσέγγιση στη διασύνδεσή τους με τις λειτουργίες της γλώσσας και τις πραγματικές ανάγκες επικοινωνίας των παιδιών. Έτσι η συνειδητοποίηση πτυχών του γλωσσικού συστήματος αποκτά δημιουργικό και ελκυστικό χαρακτήρα. Προωθείται δε η κριτική προσέγγιση των κειμένων με βάση τις διαφορετικές οπτικές του κόσμου που κατασκευάζονται με τη βοήθεια δεδομένων γλωσσικών επιλογών. Οι μαθητές/ριες αντιπαραβάλλουν σημασιοσυντακτικές και λεξιλογικές επιλογές και τις μετασχηματίζουν κατά την παραγωγή λόγου διερευνώντας παράλληλα τη διεπίδραση διαφορετικών σημειωτικών συστημάτων στην παραγωγή του νοήματος.

Η υιοθέτηση μιας ολιστικής αντίληψης για τη γλώσσα και τη διδασκαλία της στο δημοτικό σχολείο θέτει στο επίκεντρο τις ανάγκες των μαθητών/τριών σε σχέση με την ηλικία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ατομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά, αλλά και τις συνεχείς κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Στο πλαίσιο της εισήγησης επιδιώκεται η ανάδειξη της διαλεκτικής σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στο γλωσσικό σύστημα και τη γλωσσική χρήση μέσα από την παρουσίαση επιδιωκόμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων και ενδεικτικών διδακτικών προτάσεων. Συζητείται, τέλος, η αναγκαιότητα ένταξης στη διδασκαλία μεγαλύτερου εύρους κειμενικών μορφών και η αναζήτηση, σε συνεργασία με τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, εναλλακτικών τρόπων καλλιέργειας της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης στη σχολική τάξη.

Σύντομο Βιογραφικό

Η Ευγενία Μαγουλά είναι Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Εκπαιδευτικών εφαρμογών στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ. Σπούδασε Φιλολογία και Γλωσσολογία στο ΕΚΠΑ και ακολούθησε Μεταπτυχιακές Σπουδές στη Γαλλία, στα Πανεπιστήμια René Descartes-Paris V, Σορβόννη και στο Πανεπιστήμιο Paris 7, Jussieu, από όπου έλαβε αντιστοίχως τα διπλώματα «DEA de Linguistique Générale et Appliquée» και «DEA de Phonétique». Είναι διδάκτωρ του Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, με αντικείμενο τη γλωσσική κατάκτηση (2000). Διδάσκει Γλωσσολογία, Διδακτική της γλώσσας, Κατάκτηση πρώτης ανάγνωσης και γραφής, Διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας, Φωνητική, φωνολογία και Μορφολογία σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, καθώς και σε πολλά επιμορφωτικά προγράμματα. Συμμετείχε ως Επόπτρια στη συγγραφή των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών «Νεοελληνική γλώσσα- Δημοτικό» και είναι συντονίστρια της Πιλοτικής Εφαρμογής για το ίδιο γνωστικό αντικείμενο. Έχει δημοσιεύσει το βιβλίο «Γλωσσολογία και Ελληνική γλώσσα», 2019, Πεδίο και έχει επιμεληθεί τον Τόμο του περιοδικού ΗΩΣ «Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας ως μητρικής και ως δεύτερης/ξένης». Έχει συγγράψει πολλά άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων και κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους. Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα στρέφονται στις εφαρμογές της γλωσσολογίας στην εκπαίδευση, στην έρευνα και τις εφαρμογές της φωνητικής, της φωνολογίας και της μορφολογίας. Έχει επιβλέψει μεγάλο αριθμό διπλωματικών εργασιών και διδακτορικών διατριβών.

Η λέξη ως λειτουργικό στοιχείο στα επίπεδα της μορφής, της σημασίας και της χρήσης της γλώσσας: Επανεκτιμώντας τη θέση του λεξιλογίου στο γλωσσικό μάθημα με βάση τα πορίσματα της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας

Περίληψη

Είναι γνωστό ότι η παραδοσιακή μέθοδος που επικράτησε μέχρι τα τέλη σχεδόν του 20ού αι. στη χώρα μας, περιόριζε τη μελέτη και περιγραφή της γλώσσας αποκλειστικά στη διάσταση μορφής, δηλαδή στο επίπεδο των γραμματικών τύπων, αγνοώντας τις σημασίες και απορρίπτοντας κάθε είδους σύνδεση της γλώσσας με το περιβάλλον, δηλαδή με στοιχεία που βρίσκονται έξω από αυτήν και δεν εντάσσονται στο σύστημά της. Υπό τις συνθήκες αυτές είναι φυσικό ότι η γραμματική κατέλαβε πρωτεύουσα θέση και για πολλούς αιώνες θεωρήθηκε ως κύριος τομέας και βασικός στόχος του γλωσσικού μαθήματος. Το αποτέλεσμα μάλιστα ήταν ότι η παραδοσιακή αντίληψη δίνοντας την έμφαση στη γραμματική υποβάθμισε πλήρως το λεξιλόγιο περιορίζοντάς το απλώς στην ερμηνεία των αγνώστων λέξεων και μετατρέποντάς το σε δεξαμενή από όπου η γραμματική αντλούσε την πρώτη ύλη για την επαλήθευση των κλιτικών παραδειγμάτων και των κανόνων της.

Σε αντίθεση όμως με τις παραδοσιακές θέσεις, η σύγχρονη επιστημονική αντίληψη θεωρεί ότι το λεξιλόγιο συνιστά βασικό τομέα της γλώσσας και μάλιστα για ορισμένους ερευνητές αποτελεί το κέντρο του γλωσσικού φαινομένου, αφού προηγείται χρονικά και ιεραρχικά της γραμματικής, της οποίας η κύρια λειτουργία φαίνεται πλέον να εντοπίζεται στη συστηματοποίηση και την σωστή οργάνωση των λεξιλογικών στοιχείων, δηλαδή των λέξεων ως σημασιών οι οποίες αποτελούν την ουσία του μηνύματος και στις οποίες η γραμματική έρχεται να δώσει μορφή, δηλαδή υλική υπόσταση και να τις καταστήσει με τον τρόπο αυτόν μεταβιβάσιμες και κατανοητές.

Όπως ήταν φυσικό, οι διαπιστώσεις αυτές της γλωσσικής επιστήμης άρχισαν να επηρεάζουν σταδιακά και τη διδακτική της γλώσσας, με αποτέλεσμα να έχει ήδη σημειωθεί μια σημαντική προσπάθεια αναβάθμισης του λεξιλογίου και αποκατάστασης του σημαντικού του ρόλου. Προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση κινείται και η παρούσα εργασία με την οποία επιχειρούμε μια περαιτέρω επιστημονική ανάλυση του λεξιλογικού τομέα και προτείνουμε τρόπους για ουσιαστική ένταξη και αποτελεσματική αντιμετώπισή του στο πλαίσιο του γλωσσικού μαθήματος.

Σύντομο Βιογραφικό

Ο Ναπολέων Μήτσης σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και κατόπιν πραγματοποίησε, ως υπότροφος του ΙΚΥ, μεταπτυχιακές σπουδές στο ΕΚΠΑ στον κλάδο της γλωσσολογίας. Υπηρέτησε αρχικά στη δημόσια εκπαίδευση όπου το 1992 έλαβε τον βαθμό παρέδρου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ενώ το 1995 εκλέχτηκε Aναπληρωτής Kαθηγητής της γλωσσολογίας στο ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Διετέλεσε Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Προσωπικού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (2002-2008) και Αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (2004-2010). Υπήρξε επίσης συνεργάτης της Εκπαιδευτικής τηλεόρασης (1979-1981), Γραμματέας της Επιτροπής για την Ελληνική Γλώσσα που συγκροτήθηκε και λειτούργησε στο Υπουργείο Παιδείας (1987-1989) και Διευθυντής του ΠΕΚ (Περιφερειακού Επιμορφωτικού Κέντρου) Λάρισας (1998-2002). Κατά τη δεκαετία 1998 – 2007 είχε την επιστημονική ευθύνη της Εξομοίωσης των Δασκάλων στη Θεσσαλία, ενώ κατά την περίοδο 1994 - 2002 συνεργάστηκε, ως επιστημονικός σύμβουλος, με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Ζοστ της Βόρειας Ρηνανίας –Βεστφαλίας για θέματα διδασκαλίας της Ελληνικής γλώσσας στη Γερμανία. Τέλος, κατά το διάστημα 2019-2021 συμμετείχε ως επόπτης στη σύνταξη των νέων προγραμμάτων σπουδών για το γλωσσικό μάθημα στο δημοτικό σχολείο.

Έχει δημοσιεύσει πλήθος εργασιών και έχει λάβει μέρος στη σύνταξη πολλών εγχειριδίων που προορίζονται για τη διδασκαλία τόσο της Νέας όσο και της Αρχαίας Ελληνικής. Κύριο αντικείμενο των ερευνών του αποτελεί η διδακτική της γλώσσας, κλάδος στον οποίο και είναι αφιερωμένο το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών του. Είναι σήμερα Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Η διαγνωστική αξιολόγηση μαθητών/μαθητριών την ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας στο δημοτικό σχολείο

Περίληψη

Η διαγνωστική αξιολόγηση των μαθητών/τριών με μεταναστευτικό/προσφυγικό υπόβαθρο είναι ένα υποερευνημένο πεδίο. Στην εισήγηση παρουσιάζονται οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών σε σχέση με το Διαγνωστικό Δοκίμιο που εφαρμόστηκε πρόσφατα σε παιδιά με μεταναστευτικό υπόβαθρο στις τάξεις ενισχυτικής διδασκαλίας της Δημοτικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο. Η εφαρμογή της διαγνωστικής αξιολόγησης συμπίπτει με τη συγγραφή ενιαίου σχολικού Α.Π.Σ. για την Ελληνική ως Γ2. Η εργασία έχει τους εξής στόχους:

(1) να εξετάσει την αναδραστική επίδραση (washback) της διαγνωστικής αξιολόγησης στη διδασκαλία και τη συνολική/δυναμική αξιολόγηση της ελληνικής ως Γ2,

(2) να διερευνήσει την ποικιλότητα της αναδραστικής επίδρασης με βάση συγκειμενικές μεταβλητές (π.χ. την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε ζητήματα της Γ2, το εκπαιδευτικό τους υπόβαθρο, τις ώρες διδασκαλίας κ.ά.),

(3) να παράσχει ανατροφοδότηση σε σχέση με την αξιοπιστία του διαγνωστικού εργαλείου και

(4) να αναδείξει τον βαθμό στον οποίο το συγκεκριμένο δοκίμιο μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός εκπαιδευτικών αλλαγών στην τάξη της Γ2.

Η έρευνα είναι (α) ποσοτική (ερωτηματολόγιο, 234 πληροφορητές) και (β) ποιοτική (6 συνεντεύξεις). Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν την ύπαρξη θετικής και αρκετά ισχυρής αναδραστικής επίδρασης στη διδασκαλία και αξιολόγηση της ελληνικής ως Γ2. Ωστόσο, την ίδια στιγμή φέρνουν στην επιφάνεια αρκετές παρερμηνείες σχετικά με τον σκοπό και την εφαρμογή της διαγνωστικής αξιολόγησης, υπογραμμίζοντας την έλλειψη γραμματισμού αξιολόγησης (assessment literacy). Καταδεικνύουν, επίσης, κενά που οφείλονται σε θεσμικούς περιορισμούς. Τέλος, αποδεικνύουν ότι η διαγνωστική αξιολόγηση που ευθυγραμμίζεται με ένα Α.Π.Σ. ευαίσθητο στο κοινωνικοπολιτισμικό συγκείμενο μπορεί να οδηγήσει σε θετική αναδραστική επίδραση.

Σύντομο Βιογραφικό

Η Μαρία Μητσιάκη είναι Επίκουρη Καθηγήτρια (με γνωστικό αντικείμενο «Διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας») στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Σπούδασε ελληνική γλώσσα και φιλολογία (ειδίκευση γλωσσολογίας) στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) και έλαβε διδακτορικό δίπλωμα με θέμα τη φωνολογική διαβάθμιση στην ελληνική ως μητρική αλλά και ως δεύτερη/ξένη γλώσσα (Α.Π.Θ.).

Έχει διδάξει μαθήματα θεωρητικής και εφαρμοσμένης γλωσσολογίας στο Α.Π.Θ. και το Δ.Π.Θ. και ως Επισκέπτρια Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Λόγος των Τιράνων και στο Πανεπιστήμιο Lomonosov της Μόσχας. Επίσης, έχει διδάξει την ελληνική (α) ως ξένη/δεύτερη γλώσσα σε ενήλικες μαθητές (Σχολείο Νέας Ελληνικής του Α.Π.Θ., Ειδική Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης κ.α.) και (β) ως μητρική και ως δεύτερη γλώσσα σε δημόσια σχολεία της Ελλάδας.

Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη Διδασκαλία της Ν.Ε. ως Γ2 (Φωνητική−Φωνολογία, Μορφολογία, Λεξιλόγιο), την Παιδαγωγική Λεξικογραφία, τη Διεπίδραση Επιστημονικού και Γλωσσικού Γραμματισμού, την Ανάπτυξη Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών και τη Γλωσσική Αξιολόγηση.

Έχει συμμετάσχει σε διάφορα ερευνητικά προγράμματα και είναι Επιστημονική Υπεύθυνη έργου για τη διαμόρφωση κόμβων καινοτομίας και έρευνας σε εκπαιδευτικούς φορείς της Ελλάδας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.). Έχει συνεπιμεληθεί έναν συλλογικό τόμο, έχει μεταφράσει στα ελληνικά το βιβλίο Understanding Language Change της April McMahon, έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 50 εργασίες σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους και πρακτικά επιστημονικών συνεδρίων, ενώ έχει δώσει πάνω από 60 διαλέξεις και ομιλίες σε διεθνή συνέδρια και ημερίδες. Συνέγραψε το ενιαίο σχολικό Α.Π.Σ. για την Ελληνική ως Δεύτερη Γλώσσα στην Κύπρο (2020) και το Α.Π.Σ. για την Ελληνική ως Γλώσσα Πολιτισμικής Κληρονομιάς στην Αμερική (σε συνεργασία, 2021), συμμετείχε στην εκπόνηση του νέου Α.Π.Σ. της Ν.Ε. Γλώσσας για το Γυμνάσιο (2011), και είναι συγγραφέας τριών λεξικών. Τέλος, διαθέτει πλούσιο επιμορφωτικό έργο σε σεμινάρια που διοργάνωσε το Α.Π.Θ., το Δ.Π.Θ., το Υ.ΠΑΙ.Θ (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Ι.Ε.Π., Π.Ε.Κ., σχολικές μονάδες), το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου και άλλοι φορείς.

Καλλιέργεια πρακτικών γραμματισμού στη σύγχρονη εκπαίδευση: ο ρόλος του φιλολόγου αλλά και των άλλων ειδικοτήτων

Περίληψη

Ένας από τους βασικότερους στόχους της σύγχρονης γλωσσικής εκπαίδευσης είναι η καλλιέργεια πρακτικών γραμματισμού σε όλα τα επίπεδα (λειτουργικού, κριτικού) και σε όλες τις διαστάσεις του (γλωσσικού / κειμενικού, οπτικού / πολυτροπικού, ψηφιακού). Με άλλα λόγια, στο πλαίσιο της διδασκαλίας της πρότυπης γλώσσας, επιδιώκεται η ανάπτυξη της δυνατότητας των μαθητών να κατανοούν, να παράγουν, να αναλύουν και να αξιολογούν κείμενα τα οποία ανήκουν σε συγκεκριμένα κειμενικά είδη, με απώτερο στόχο την κοινωνική τους αναβάθμιση και ανέλιξη στο ευρύτερο πλαίσιο του κοινωνικοπολιτισμικού περιβάλλοντος στο οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται. Η σύνδεση των κειμενικών ειδών με την κοινωνική προβολή και την άσκηση κοινωνικής επίδρασης τονίζεται εμφατικά τόσο από τις θεωρητικές προσεγγίσεις της συστημικής–λειτουργικής γλωσσολογίας όσο και από τη θεωρητικές παραδοχές της κοινωνικής σημειωτικής (Kern 2000, Martin & Rose 2014, Στελλάκης, Αρβανίτη, Cope & Kalantzis 2019).

Ωστόσο, η ποικιλία στη μορφή, τη δομή, το περιεχόμενο και τη γλωσσική / σημειωτική διάσταση των διάφορων κειμενικών ειδών που αξιοποιούνται και τίθενται υπό επεξεργασία στη σύγχρονη γλωσσική εκπαίδευση συνιστά πηγή προβληματισμού όσον αφορά τη δυνατότητα και το γνωστικό υπόβαθρο του φιλολόγου να τα διδάξει ως προς όλες τις πτυχές και τις διαστάσεις του. Υφίσταται, δηλαδή, γενικότερη συζήτηση σε σχέση με τον ρόλο τόσο του φιλολόγου όσο και άλλων ειδικοτήτων στην καλλιέργεια πρακτικών γραμματισμού στη σύγχρονη εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, διερευνάται η ενίσχυση προσεγγίσεων διδασκαλίας της πρότυπης γλώσσας και των κειμένων βάσει της μεθόδου της ενσωματωμένης μάθησης γλώσσας και περιεχομένου (content language integrated learning), πράγμα που συνεπάγεται τη διάχυση πτυχών της γλωσσικής διδασκαλίας σε άλλα γνωστικά αντικείμενα, στοιχείο που προϋποθέτει τη στενή συνεργασία του φιλολόγου με άλλες ειδικότητες.

Στην παρούσα εισήγηση, λοιπόν, εξετάζονται:

i. οι βασικές πτυχές της καλλιέργειας πρακτικών γραμματισμού στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση,

ii. ο ρόλος του φιλολόγου και των άλλων ειδικοτήτων στην επίτευξη των στόχων του γλωσσικού μαθήματος,

Σύντομο Βιογραφικό

Ο Αθανάσιος Μιχάλης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής, στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με γνωστικό αντικείμενο «Θεωρία και Πράξη της Διδασκαλίας της Γλώσσας στην Εκπαίδευση».

Τα κύρια ερευνητικά/ επιστημονικά ενδιαφέροντα είναι: Μεθοδολογία διδασκαλίας της νεοελληνικής γλώσσας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καλλιέργεια πρακτικών γραμματισμού (λειτουργικός / κοινωνικός), καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραμματισμού - αξιοποίηση της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσική διδασκαλίας, -αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών στη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας, ανάλυση γλωσσο-εκπαιδευτικού λόγου, ανάλυση γλωσσικών λαθών, κειμενική διάσταση της γραμματικής και διδακτική αντιμετώπισή της.

Το διδακτικό του έργο κατά την τρέχουσα περίοδο είναι :

(α) σε προπτυχιακό επίπεδο:

-Μεθοδολογία διδασκαλίας της νέας ελληνικής ως πρώτης / πρότυπης γλώσσας

-Καλλιέργεια πρακτικών γραμματισμού στο γλωσσικό μάθημα

-Μεθοδολογία διδασκαλίας της παραγωγής και της πρόσληψης γραπτού λόγου

-Μεθοδολογία διδασκαλίας της νέας ελληνικής ως δεύτερης / ξένης γλώσσας - Δίγλωσση εκπαίδευση

-Ειδική διδακτική της νέας ελληνικής γλώσσας (Τμήμα Φιλολογίας – Κατεύθυνση Γλωσσολογίας)

(β) σε μεταπτυχιακό επίπεδο:

-Διδακτική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας στο ΠΜΣ Θεωρία, Πράξη και Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου, Κατεύθυνση Διδασκαλίας Ανθρωπιστικών Αντικειμένων και Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης (ΕΚΠΑ)

-Διδακτική της Νέας

Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας στο ΠΜΣ Θεωρία,

Πράξη και Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου, Κατεύθυνση Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης (ΕΚΠΑ)

-Γλώσσα και παιδαγωγικό

υλικό στο ΠΜΣ Παιδικό βιβλίο και Παιδαγωγικό υλικό, (Πανεπιστήμιο Αιγαίου)

Συμμετείχε και συμμετέχει στα παρακάτω ερευνητικά προγράμματα:

-To επίπεδο της γλωσσικής επάρκειας των μαθητών του Λυκείου: τριετές ερευνητικό πρόγραμμα (1997-2000, ΦΠΨ ΕΚΠΑ)

-Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (ΕΠΕΑΕΚ, ΠΤΔΕ Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 2007-2008)

-Πρόγραμμα Πρακτικής Άσκησης Ανώτατης Εκπαίδευσης Φοιτητών του ΠΤΔΕ Γ΄ Φάσης ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (ΠΤΔΕ του Πανεπιστήμιο Αιγαίου 2010-2011)

-Διαγωνισμός Αντιλογιών, ερευνητική δράση στο πλαίσιο του έργου «Open Schools Open Societies» (2018-2018)

-Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών στη διδακτική πράξη (ΙΤΥΕ Διόφαντος, 2018-2019)

-Ένταξη και Εκπαίδευση Παιδιών Ρομά (ΕΣΠΑ, 2013- 2019)

-Υποστηρικτικές παρεμβάσεις σε κοινότητες ΡΟΜΑ για την ενίσχυση της πρόσβασης και τη μείωση της εγκατάλειψης της εκπαίδευσης από παιδιά και εφήβους (ΕΣΠΑ, 2020-2021)

Ολιστική προσέγγιση στη διδασκαλία της γλώσσας στο σχολείο: γλωσσικό σύστημα και γλωσσική χρήση

Περίληψη

Η εισήγηση εστιάζει στη σημασία υιοθέτησης συνδυασμού προσεγγίσεων για τη διδασκαλία της γλώσσας στο δημοτικό σχολείο με στόχο την καλλιέργεια ποικίλων δεξιοτήτων οι οποίες είναι απαραίτητες ώστε οι μαθητές/τριες αφενός να αντιλαμβάνονται τον κόσμο που τους περιβάλλει και αφετέρου να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνική πραγματικότητα προσεγγίζοντάς την με κριτική ματιά. Η συνειδητοποίηση του συστημικού χαρακτήρα της γλώσσας και των λειτουργικών της χρήσεων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της ικανότητας των παιδιών να κατανοούν και να παράγουν γραπτά, προφορικά ή υβριδικά κείμενα που εναρμονίζονται με τα ενδιαφέροντα και τις εξωσχολικές εμπειρίες γραμματισμού τους. Η καλλιέργεια μιας ολιστικής αντίληψης στη διδασκαλία της γλώσσας επιτρέπει την ανάδειξη διδακτικών στρατηγικών που εστιάζουν συγχρόνως στη δομική και πραγματολογική διάσταση της γλώσσας αλλά και στις κοινωνικοπολιτισμικές και υφολογικές της συνιστώσες.

Μέσα από ενδεικτικές διδακτικές προτάσεις επιδιώκεται να διαφανεί πώς η αξιοποίηση κειμένων προερχόμενων από ποικίλες πηγές μπορεί να συντελέσει στην ενεργή συμμετοχή των μαθητών/ριών στη μαθησιακή διαδικασία γεφυρώνοντας, στο πλαίσιο των αρχών της συμπερίληψης, τον σχολικό χώρο με οικείες προσλαμβάνουσές τους. Επιπλέον, τα γραμματικά και λεξιλογικά φαινόμενα, που συνήθως εξετάζονταν αποπλαισιωμένα, αντιμετωπίζονται σύμφωνα με την προτεινόμενη προσέγγιση στη διασύνδεσή τους με τις λειτουργίες της γλώσσας και τις πραγματικές ανάγκες επικοινωνίας των παιδιών. Έτσι η συνειδητοποίηση πτυχών του γλωσσικού συστήματος αποκτά δημιουργικό και ελκυστικό χαρακτήρα. Προωθείται δε η κριτική προσέγγιση των κειμένων με βάση τις διαφορετικές οπτικές του κόσμου που κατασκευάζονται με τη βοήθεια δεδομένων γλωσσικών επιλογών. Οι μαθητές/ριες αντιπαραβάλλουν σημασιοσυντακτικές και λεξιλογικές επιλογές και τις μετασχηματίζουν κατά την παραγωγή λόγου διερευνώντας παράλληλα τη διεπίδραση διαφορετικών σημειωτικών συστημάτων στην παραγωγή του νοήματος.

Η υιοθέτηση μιας ολιστικής αντίληψης για τη γλώσσα και τη διδασκαλία της στο δημοτικό σχολείο θέτει στο επίκεντρο τις ανάγκες των μαθητών/τριών σε σχέση με την ηλικία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ατομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά, αλλά και τις συνεχείς κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Στο πλαίσιο της εισήγησης επιδιώκεται η ανάδειξη της διαλεκτικής σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στο γλωσσικό σύστημα και τη γλωσσική χρήση μέσα από την παρουσίαση επιδιωκόμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων και ενδεικτικών διδακτικών προτάσεων. Συζητείται, τέλος, η αναγκαιότητα ένταξης στη διδασκαλία μεγαλύτερου εύρους κειμενικών μορφών και η αναζήτηση, σε συνεργασία με τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, εναλλακτικών τρόπων καλλιέργειας της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης στη σχολική τάξη

Σύντομο Βιογραφικό

Η Οικονομάκου Μαριάνθη υπηρετεί ως Επίκουρη Καθηγήτρια στο ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αιγαίου με γνωστικό αντικείμενο «Η νεοελληνική γλώσσα και η διδακτική της στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση». Είναι απόφοιτη και διδακτόρισσα του Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με μεταπτυχιακές σπουδές στη Γενική και Εφαρμοσμένη γλωσσολογία (DEA de Linguistique Générale et Appliquée, René Descartes-Paris V, Sorbonne). Η μεταδιδακτορική της έρευνα (2019) επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων των μαθητών/μαθητριών στο δημοτικό σχολείο υπό τη σκοπιά της αρχικής εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών. Ως προς το διδακτικό της έργο, διδάσκει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο μαθήματα γενικής γλωσσολογίας και γλωσσοδιδακτικής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, όπου έχει και την επιστημονική ευθύνη των πρακτικών ασκήσεων της γλώσσας, αλλά και στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο ως μέλος ΣΕΠ και Συντονίστρια. Παράλληλα, λαμβάνει τακτικά μέρος ως επιμορφώτρια σε επιμορφωτικές δράσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό με θέμα τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας ως πρώτης, δεύτερης ή ξένης. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα και το συγγραφικό της έργο (βιβλία, άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων, κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους) εμπίπτουν στα παρακάτω πεδία: γενική γλωσσολογία, γλωσσική διδασκαλία με έμφαση στον διδακτικό σχεδιασμό, γραμματισμοί και εκπαίδευση, γλωσσικά προγράμματα σπουδών, αρχική εκπαίδευση και επιμόρφωση εκπαιδευτικών. Από το 2020 συμμετέχει ως εκπονήτρια στη συγγραφή και πιλοτική εφαρμογή των νέων προγραμμάτων σπουδών για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Η καλλιέργεια του λόγου και του πολιτισμικού γραμματισμού στη δημοτική και μέση εκπαίδευση μέσα από εικονοβιβλία χωρίς λόγια

Περίληψη

Το είδος των εικονοβιβλίων χωρίς λόγια (wordless picturebooks) διαφορετικά των σιωπηλών (silent books) ή βουβών βιβλίων (mute), είναι μια αφήγηση που εμπεριέχεται σε μορφή βιβλίου, η οποία στηρίζεται στη διαδοχή εικόνων, που απεικονίζονται κατά κύριο λόγο είτε σε σελίδα είτε σε δισέλιδο. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια εικονιστική αφήγηση, σύμφωνα με την οποία τα λόγια περιορίζονται μόνο ή κυρίως σε περικειμενικά στοιχεία, όπως ο τίτλος, η περίληψη και η αφιέρωση. Αυτού του είδους οι αφηγήσεις είναι ανοιχτές σε ερμηνείες, καθώς το εικονιστικό στοιχείο είναι πολύσημο και οι αναγνώστες είναι ελεύθεροι να το σκεφτούν σε ποικίλες διαδοχές αλλά και να το ερμηνεύσουν από πολλαπλές οπτικές. Συχνά ενυπάρχει το στοιχείο του παιχνιδιού, το οποίο συνδέεται με την ανοιχτή δομή των βιβλίων αυτών, με αποτέλεσμα οι αναγνώστες να καθίστανται «συ-συγγραφείς» κατά την εικονιστική αφήγηση.

Με αυτά τα χαρακτηριστικά τα εικονοβιβλία χωρίς λόγια, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, καλλιεργούν μεταξύ άλλων την παρατηρητικότητα, προωθούν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία, προάγουν την κριτική σκέψη, διευρύνοντας αναμφίβολα το λεξιλόγιο του αναγνώστη και αναπτύσσοντας, γενικότερα, την προφορική και γραπτή έκφραση, καθώς καλείται ο δέκτης να μετατρέψει την οπτική πληροφορία σε αφήγηση με λέξεις. Ακριβώς, επειδή, η δομή των βιβλίων αυτών είναι ανοιχτή, μέσα από συνεργατικές δραστηριότητες, που προωθούν τον διάλογο και την επιχειρηματολογία, οι μαθητές τόσο της προδημοτικής, δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης μπορούν να συνομιλήσουν, να ανταλλάξουν οπτικές και θεωρήσεις όπως τις βιώνει ο καθένας ξεχωριστά με βάση προσωπικές και συλλογικές εμπειρίες. Με αυτό τον τρόπο, ο λόγος, που αφορμάται από την πολυσημία των εικόνων, μπορεί να σημασιολογεί αλλά και να ανασημασιολογεί έννοιες, στερεότυπα, απόψεις. Κατά συνέπεια, ο αναγνώστης δεν οδηγείται στη μονοδιάστατη καλλιέργεια του λόγου, αλλά και στην κατανόηση, υιοθέτηση και επεξήγηση στάσεων που αφορούν τον εαυτό, τον άλλο, το σύνολο∙ στοιχεία του πολιτισμικού γραμματισμού, ο οποίος προϋποθέτει τη διαλογική παιδαγωγική.

Αυτές οι δεξιότητες μπορούν να καλλιεργηθούν με τα κατάλληλα εικονοβιβλία σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Στόχος της ανακοίνωσης αυτής είναι να δείξει, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα βιβλίων και στρατηγικών, τρόπους που να συνδυάζουν την καλλιέργεια τόσο του γλωσσικού όσο και του πολιτισμικού γραμματισμού, δείχνοντας συν τω χρόνων τον βαθμό αλληλοσυμπλήρωσής τους.

Σύντομο Βιογραφικό

Η Μαρίνα Ροδοσθένους-Μπαλάφα υποστήριξε τη διδακτορική της διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ με θέμα την Κρητική Αναγεννησιακή Λογοτεχνία. Είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και πρόεδρος του Τμήματος Παιδαγωγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Συντονίζει τη μεταπτυχιακή (συμβατική και εξ αποστάσεως) κατεύθυνση Διδακτική της Γλώσσας και της Λογοτεχνίας. Έχει ήδη παρουσιάσει μέρος της γενικότερης έρευνάς της σε κεφάλαια συλλογικών τόμων, έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και σε διεθνή συνέδρια στον Καναδά και την Ευρώπη. Σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου οργάνωσε ποικίλα συνέδρια με γενικότερες θεματικές τη Διδακτική της Λογοτεχνίας στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση και την Παιδική και Εφηβική Λογοτεχνία. Παραχώρησε διάφορα βιωματικά εργαστήρια εκπαίδευσης της Λογοτεχνίας σε μάχιμους εκπαιδευτικούς της δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης. Το 2017 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γρηγόρη ο τόμος: Δημιουργική Διδασκαλία της Λογοτεχνίας: Εισηγήσεις και Πρακτικές Εφαρμογές στη Δημοτική Εκπαίδευση, του οποίου έχει την επιμέλεια, ενώ το 2012 συνεπιμελήθηκε τον τόμο, Διδακτική της Λογοτεχνίας στη Μέση Εκπαίδευση: Αντικρίζοντας το νέο αναλυτικό πρόγραμμα, (Λευκωσία: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο). Μεταξύ 2018-2021 αποτέλεσε ερευνήτρια του ευρωπαϊκού προγράμματος Ορίζοντας 2020, με θέμα Πολιτσμικός Γραμματισμός μέσα από τον Διάλογο και την Επιχειρηματολογία με εικονοβιβλία και ταινίες χωρίς λόγια (https://dialls2020.eu/). Κατά τα έτη 2016-2019 υπήρξε μέλος της κριτικής επιτροπής για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας για Παιδιά και Εφήβους στην Κύπρο, ενώ τα έτη 2020-2021 επιτέλεσε πρόεδρος της επιτροπής. Είναι μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Επιχορήγησης Μεταφράσεων έργων Κυπρίων Λογοτεχνών. Από τον Σεπτέμβριο του 2021 συντονίζει, μαζί με την Καθ. Μένη Κανατσούλη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το πρώτο στο είδος του διαπανεπιστημιακό, εξ αποστάσεως, επιμορφωτικό πρόγραμμα με τίτλο: «Σύγχρονο παιδικό και εφηβικό βιβλίο: Αναγνωστικές προσεγγίσεις και Δημιουργική Γραφή». Πολλές από τις μελέτες της είναι αναρτημένες στον πιο κάτω σύνδεσμο: https://unic.academia.edu/MarinaRodosthenousBalafa

Γλωσσικά και ορθογραφικά λάθη και η αντιμετώπισή τους

στη σύγχρονη εκπαιδευτική καθημερινότητα

Περίληψη

Κατά καιρούς και κυρίως για ιδεολογικούς λόγους αναπτύσσονται απόλυτες, περιοριστικές ή κλειστές αξιολογικές στάσεις απέναντι στη γλώσσα που διακρίνονται για τους αφορισμούς και την κινδυνολαγνεία τους. Όσο κι αν ο εκπαιδευτικός καλείται να διδάσκει στους μαθητές τις νόρμες των γραμματικών και τα πρότυπα των λεξικών, ο γλωσσολόγος δεν μπορεί παρά να περιγράφει και να κατανοεί αυτές τις αλλαγές αντιμετωπίζοντας και προτείνοντας εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης του γλωσσικού λάθους.

Το γλωσσικό λάθος ορίζεται ως απόκλιση από τη γλωσσική νόρμα που αποτελεί πρότυπο για μία κοινότητα και περιβάλλεται με το κύρος του κανόνα. Ωστόσο η σχετικότητα του ορισμού γίνεται προφανής εάν ληφθούν υπόψη οι διαφοροποιήσεις και οι παραλλαγές που είναι δυνατό να συνοδεύουν ή να χαρακτηρίζουν τις ποικίλες αποκρυσταλλώσεις των γλωσσικών μορφών κατά τις διαδικασίες της κωδικοποίησής τους στις γραμματικές και τα λεξικά μιας γλώσσας από τη μια, και τη ζώσα επικοινωνία των χρηστών της στον οικείο και καθημερινό ή ανεπίσημο λόγο, από την άλλη. Διαχωρίζουμε το γλωσσικό λάθος από πιθανή σύγχυση ή ταύτισή του με το ορθογραφικό λάθος. Το ορθογραφικό λάθος είναι μία παράβαση ή απόκλιση από τους κανόνες της ορθογραφίας, δηλαδή του τυποποιημένου συστήματος γραφής που διαθέτει κάθε γλώσσα.

Η ζωτικότητα, οι παραλλαγές και η ρευστότητα που ενδημούν ως χαρακτηριστικά στον ζωντανό προφορικό λόγο δεν είναι εύκολο ούτε δυνατό να αποτυπώνονται άμεσα στα βιβλία του συντακτικού και στα λεξικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι πολυειδείς εκφορές του λόγου των έμψυχων συντελεστών, όταν αξιολογούνται μέσα από την κλειστή οπτική των επίσημα καταγεγραμμένων μορφών, να θεωρούνται γλωσσικά λάθη. Πρόκειται για αναπόφευκτη συνέπεια στο βαθμό που από τη μία πλευρά έχουμε λόγους εν ζωή ομιλητών και από την άλλη ρυθμιστικά και κλειστά εγχειρίδια που τη στιγμή της έκδοσης παραδίδονται ως «ολοκληρωμένα» και «τελειωμένα» κείμενα.

Επιπλέον, στην εισήγησή μας αναφερόμαστε στην πολυτροπική γλώσσα των μέσων ενημέρωσης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που ενσωματώνει «καινούριες» χρήσεις, και καθώς τις μεταφέρει στη δημόσια σφαίρα, καταφέρνει να τις εγκαθιστά με ευκολία στο ρεπερτόριο των ομιλητών, αφού προηγουμένως τις έχει φυσικοποιήσει.

Όπως υποστηρίζουμε, τα γλωσσικά λάθη μπορούν να θεωρηθούν πρώιμοι μάρτυρες μιας επερχόμενης γλωσσικής αλλαγής. Η ύπαρξη και η εκδήλωσή τους αμφισβητεί τις παραδομένες και «καλά ζυγισμένες» μέχρι τη στιγμή της παρέκκλισης μορφές, η αντοχή των οποίων κρίνεται στον χρόνο από την ένταση, την επιμονή, τη συνέχεια και τελικά την εξέλιξη της αρχικής παραφθοράς.

Σύντομο Βιογραφικό

Η Νικολέττα Τσιτσανούδη-Μαλλίδη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Είναι Associate in Linguistics του Center for Hellenic Studies του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.

Μέχρι σήμερα έχει διδάξει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στα Πανεπιστήμια Ιωαννίνων και Θεσσαλίας, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Πρόεδρος και εισηγήτρια σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια, αν. εκδότρια διεθνούς αμερικανικού γλωσσολογικού περιοδικού και κριτής σε γλωσσολογικά περιοδικά. Μελέτες της δημοσιεύονται σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά. Διετέλεσε ακαδημαϊκή υπεύθυνη προγραμμάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας στο Διεθνές Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» στα Ιωάννινα.

Είναι συγγραφέας ή/και επιμελήτρια 19 βιβλίων στην Ελλάδα και την Αμερική, πολλά από τα οποία χρησιμοποιούνται ως συγγράμματα σε πανεπιστημιακές σχολές.

Έλαβε το βραβείο «Διακεκριμένης Ερευνήτριας» και «Διακεκριμένης Κριτή» στην Αμερική για το έργο της από το ερευνητικό ίδρυμα Untested Ideas Research Center.

Το 2015 εκλέχτηκε εκτελεστική πρόεδρος Διεθνών Ακαδημαϊκών Υποθέσεων (Executive President of International Academic Affairs) του Ευρωαμερικανικού Συμβουλίου Γυναικών (Euro – American Women’s Council, EAWC).

Διετέλεσε επισκέπτρια καθηγήτρια στο Harvard - Olympia Program του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ (Harvard Summer School, 2014) με ερευνητική υποτροφία.

Είναι ιδρύτρια και επιστημονική υπεύθυνη του Διεθνούς Θερινού Πανεπιστημίου «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ», που διοργάνωσαν το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με την υποστήριξη του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών (Ελλάδος) του Χάρβαρντ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα κ.ά. Θερινά της προγράμματα είχαν τεθεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Επιστημονική υπεύθυνη των προγραμμάτων επιμόρφωσης των δημοσιογράφων της ΕΡΤ («Μικρά Σεμινάρια» Γλώσσας και Επικοινωνίας).

Επίσης, είναι Διευθύντρια του Εργαστηρίου Μελέτης Κοινωνικών Θεμάτων, Μέσων Ενημέρωσης και Εκπαίδευσης του Π.Τ.Ν. του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Η τελευταία της μονογραφία Greek Media Discourse from the reconstitution of democracy to the Memorandums of Understanding πρόκειται να εκδοθεί από τη σειρά Hellenic Studies Monograph Series του CHS του Πανεπιστημίου Harvard, μετά από κρίση της Επιτροπής Εκδόσεων - Εditorial Βoard of CHS του κορυφαίου αυτού Πανεπιστημίου.

Ως δημοσιογράφος εργάστηκε σε αθηναϊκές εφημερίδες και περιφερειακά ΜΜΕ. Διετέλεσε υπεύθυνη Τύπου-Δημοσίων Σχέσεων τμήματος Αντιπροεδρίας στη Βουλή των Ελλήνων. Αρθρογραφεί περιστασιακά στον Τύπο της Αθήνας και της ομογένειας.

Είναι δωρήτρια οργάνων σώματος από τα 18 της χρόνια.

Είναι παντρεμένη με τον κ. Γ. Μαλλίδη και έχει δύο παιδιά.

Πολυγραμματισμοί: από τη θεωρία στην πράξη. Διδακτικές προτάσεις πολυτροπικών κειμένων

Περίληψη

Το διδακτικό υλικό που παρουσιάζεται αφορά τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος, με βάση την Παιδαγωγική του Γραμματισμού και των Πολυγραμματισμών.

Πρόκειται για πρωτότυπο διδακτικό υλικό, που περιλαμβάνει αυθεντικά κείμενα από τα τρία βασικότερα κειμενικά είδη (αφηγηματικά, περιγραφικά και επιχειρηματολογικά), με τη μορφή διδακτικών σεναρίων. Τα σενάρια περιλαμβάνουν δραστηριότητες επεξεργασίας κειμένου (κατανόησης, δομής και οργάνωσης του κάθε κειμενικού είδους), λειτουργικής γραμματικής και παραγωγής κειμένων, με χρήση νέων τεχνολογιών.

Τα προς επεξεργασία και παραγωγή κείμενα είναι κυρίως πολυτροπικά, πράγμα που σημαίνει ότι συνδυάζουν λέξεις, σύμβολα, εικόνες, κίνηση, διαγράμματα και ήχο, ενώ εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο μέσω νέων μορφών τυπογραφίας και ψηφιακής τεχνολογίας (π.χ. βίντεο διαφόρων ειδών, κόμικ, εφημερίδες, διαφημιστικά υλικά, εικονογραφημένα έντυπα, ταινίες, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές, σελίδες διαδικτύου κτλ.).

Σκοπός είναι η καλλιέργεια δεξιοτήτων γραμματισμού, πολυγραμματισμών και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης στους μαθητές. Τελικός στόχος είναι η ανάπτυξη του κοινωνικού τους γραμματισμού.

Κατά τη δημιουργία αυτού του υλικού ελήφθησαν επίσης υπόψη και οι ανάγκες των παιδιών που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια.

Σύντομο Βιογραφικό

Η Άννα Φτερνιάτη είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου Πατρών στο αντικείμενο Διδακτική της Γλώσσας. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην Παιδαγωγική του Γραμματισμού και τη διδασκαλία και αξιολόγηση του γραπτού λόγου, καθώς και στους Πολυγραμματισμούς. Έχει επίσης εμπειρία σε θέματα σχεδιασμού, ανάπτυξης και αξιολόγησης διδακτικών προγραμμάτων και υλικών, καθώς και στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών.

Συμμετείχε στις επιστημονικές ομάδες είκοσι σχετικών ευρωπαϊκών και άλλων ερευνητικών προγραμμάτων. Συμμετείχε επίσης στις εργασίες των επιτροπών του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη σύνταξη του ισχύοντος Αναλυτικού Προγράμματος και για την παρακολούθηση του ισχύοντος εκπαιδευτικού υλικού για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Α/θμια και Β/θμια Εκπ/ση.

Είναι κάτοχος των εξής τίτλων σπουδών: Πτυχίο Φιλοσοφικής Σχολής (Παν/μιο Αθηνών), D.E.A. Γλωσσολογίας (Paris VII), D.E.A. Παιδαγωγικής Ψυχολογίας (Paris VIII), Διδακτορικό δίπλωμα στη Διδακτική της Γλώσσας (ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών).

Έχει εργαστεί στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως φιλόλογος.

To Αναλυτικό Πρόγραμμα για την Ελληνική ως δεύτερη γλώσσα στην Κύπρο. Επισημάνσεις και προεκτάσεις

Περίληψη

Το σχετικά πρόσφατο Αναλυτικό Πρόγραμμα που έχει εκπονηθεί από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Κύπρου (ΠΙΚ, 2020) αποτελεί μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρόταση που διαθέτει στέρεα θεωρητική τεκμηρίωση και υιοθετεί μία σφαιρική προσέγγιση σε διάφορα ζητήματα που σχετίζονται με τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά των μαθητών με μεταναστευτική/προσφυγική βιογραφία. Στην εισήγηση αυτή θα γίνει προσπάθεια να αναδειχτούν σημεία ενδιαφέροντος και προβληματισμού, με αναφορά και σε αντίστοιχες προσπάθειες μικρότερης κλίμακας που έχουν εκπονηθεί στην Ελλάδα (λ.χ. Πρόγραμμα Σπουδών του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής για τις Τάξεις Υποδοχής όπου φοιτούν παιδιά πρόσφυγες).

Σύντομο Βιογραφικό

Καθηγήτρια Α΄ βαθμίδας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης (Π.Τ.Δ.Ε.) του Πανεπιστημίου Κρήτης, με γνωστικό αντικείμενο «Κοινωνιογλωσσολογικές διαστάσεις της διγλωσσίας και διδακτική της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας». Από το 2011 είναι Διευθύντρια του Εργαστηρίου Διαπολιτισμικών και Μεταναστευτικών Μελετών (Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.) του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν τις κοινωνιογλωσσικές όψεις της διγλωσσίας, τη διαπολιτισμική παιδαγωγική και τη διδακτική της Ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας.

Έχει συγγράψει πολλά άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους, καθώς και το βιβλίο «Διδάσκοντας δίγλωσσα παιδιά: θεωρητικά ζητήματα και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις» (Αθήνα: πεδίο, 2020). Επίσης, έχει συνεπιμεληθεί δύο συλλογικούς τόμους σχετικά με την ελληνόγλωσση εκπαίδευση στο εξωτερικό σε σχέση με τη νέα μετανάστευση από την Ελλάδα (2019) και την εκπαίδευση προσφύγων στην Ελλάδα (2021) που έχουν εκδοθεί από ξένους εκδοτικούς οίκους.

Διετέλεσε Επιστημονικά Υπεύθυνη του προγράμματος «Ελληνόγλωσση διαπολιτισμική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στη διασπορά», που υλοποίησε το Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ. για το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας με συγχρηματοδότηση της Ε.Ε. (πρόγραμμα ΕΣΠΑ, 2011-2014, ediamme.edc.uoc.gr/ellinoglossi). Έχει εκτεταμένο επιμορφωτικό έργο στο πλαίσιο διαφόρων αντίστοιχων προγραμμάτων τα τελευταία είκοσι χρόνια, ενώ έχει συμμετάσχει στη συγγραφή διδακτικών εγχειριδίων για τη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας σε εφήβους ελληνικής καταγωγής στο εξωτερικό («Βήματα Μπροστά» 1,2,3) στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ «Παιδεία Ομογενών» (ediamme.edc.uoc.gr/diaspora) (2002-2008).