Syllabus

Understanding the Basics of Ayurveda

(18th January 2023 - 28th January 2023)

| Home |

Day wise Syllabus 

Day 01 (आयुर्वेद का परिचय)

    • आयुर्वेद का अर्थ, परिभाषा व प्रयोजन

    • आयुर्वेद का इतिहास

    • अष्टांग आयुर्वेद

    • आयुर्वेद के ग्रंथ – वृहत्त्रयी एवं लघुत्रयी


Day 02 (आयुर्वेद मतानुसार सृष्टि का विकास)

    • सृष्टि का विकास क्रम

    • चतुर्विंशति एवं पंचविंशति तत्त्वात्मक पुरुष 

    • प्रकृति - पुरुष साम्य

    • त्रिदण्ड (शरीर, मन, आत्मा)

    • ‘आयु’ की परिभाषा व प्रकार

    • ‘शरीर’ की परिभाषा व अर्थ 


Day 03 (आयुर्वेद के मूलभूत सिद्धान्त )

    • पञ्चमहाभूत का सिद्धान्त

    • त्रिगुण का सिद्धान्त

    • त्रिदोष का सिद्धान्त

    • सप्तधातु, मल एवं ओज का सिद्धान्त


Day 04 (त्रिदोष का वर्णन)

    • त्रिदोष: परिचय, निरुक्ति, लक्षण

    • त्रिदोष का पंचमहाभूत से सम्बन्ध

    • त्रिदोष का त्रिगुण से सम्बन्ध

    • त्रिदोष के प्रकार, स्थान, गुण एवं कर्म 

    • त्रिदोष का आयु, अहोरात्रि, भोजन एवं ऋतु से सम्बंध 


Day 05 (शारीरिक - मानसिक प्रकृति )

    • शारीरिक प्रकृति - प्रकार, लक्षण

    • मानसिक प्रकृति - प्रकार, लक्षण

    • स्वयं की प्रकृति पहचानना


Day 06 (स्वस्थवृत्त का परिचय)

    • स्वस्थवृत्त का अर्थ एवं प्रयोजन

    • स्वास्थ्य का अर्थ, परिभाषा एवं महत्व 

    • दिनचर्या के नियम

    • रात्रिचर्या के नियम


Day 07 (ऋतुचर्या)

    • भारतवर्ष में षड् ऋतुएं

    • आदानकाल एवं विसर्गकाल का महत्व एवं स्वास्थ्य 

    • षड् ऋतुओं के पालनीय नियम (ऋतुचर्या)

 

Day 08 (त्रिउपस्तम्भ )

    • त्रिउपस्तम्भ (आहार, निद्रा, ब्रह्मचर्य) का परिचय 

    • अग्नि के प्रकार, कार्य व महत्व

    • ‘आम’ दोष का सिद्धान्त 

    • साम - निराम अवस्था व लक्षण 


Day 09 (आयुर्वेद में आहार का महत्व)

    • षड् रस – परिचय, लक्षण व कार्य

    • रसों का पाञ्चभौतिकत्व 

    • आहार विधि - विधान

    • अनुपान - लाभ एवं महत्व 


Day 10 (आयुर्वेद में चिकित्सा का सिद्धान्त)

     • चिकित्सा: निरुक्ति, अर्थ व परिभाषा

    • उत्तम चिकित्सा के गुण 

    • चिकित्सा के प्रकार (एकविध, द्विविध, त्रिविध, पञ्चविध)

    • ‘चिकित्सा चतुष्पाद’ का महत्व