Teleology คืออะไร อันดับแรก เรามาดูที่มาของคำกันก่อนว่า คำ ๆ นี้มีรากศัพท์มาจากคำว่าอะไรมารวมกันบ้าง คำว่า Teleology มาจากการรวมกันของคำ 2 คำ คำแรกมาจากคำกรีกว่า "telos" (หมายถึงจุดหมายปลายทางหรือวัตถุประสงค์) และคำที่สอง มาจากคำว่า "logos" (หมายถึงการศึกษาหรือคำอธิบาย) การเข้าใจถึงคำ 2 คำนี้ สามารถที่จะให้เราไขปริศนาสู่ศาสตร์ที่น่าสนใจของ “ศาสตร์แห่งความพยายามในการตามหาคำอธิบายของสิ่งที่เป็นไปในโลกกว้างที่เรียกธรรมชาติ” Teleology จึงเป็นเรื่องของการสอบสวนทางปรัชญาที่มีมาหลายศตวรรษแล้ว มันครอบงำนักคิดตั้งแต่อริสโตเติลไปจนถึงอิมมานูเอล คานท์และนักคิดท่านอื่น ๆ อีกมากมายนับไม่ถ้วน ในบทความนี้ เราจะเริ่มการเดินทางเพื่อคลี่คลายรายละเอียดปลีกย่อยของ Teleology โดยเราจะตรวจสอบรากฐานทางปรัชญา การตีความแบบสมัยใหม่ และการประยุกต์ใช้ในสาขาวิชาต่าง ๆ การวิพากษ์วิจารณ์ รวมไปถึงความสำคัญที่ Teleology คงอยู่ตราบเท่าทุกวันนี้
Teleology
เกิดมา ตั้งอยู่ และอะไร ?
ในแง่ของปรัชญาพื้นฐาน ในแก่นแท้ของ Teleology นั้น คือแนวคิดที่ว่า ทุกสิ่งที่เคยมี มีอยู่ และกำลังจะมี ย่อมมีจุดประสงค์หรือเป้าหมายสุดท้ายเสมอ อารยิสโตเติล นักปรัชญาชาวกรีกโบราณได้วางรากฐานความคิดเรื่อง Teleology โดยสันนิษฐานว่า การเข้าใจจุดประสงค์ที่ฝังแน่นอยู่ในธรรมชาตินั้นมีความสำคัญต่อการเข้าใจโลกรอบ ๆ ตัวเราอย่างยิ่งยวด เขาได้แยกแยะระหว่าง “สาเหตุหลัก” ซึ่งทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า “การเปลี่ยนแปลง” และ “สาเหตุสุดท้าย” ซึ่งเป็นเป้าหมายหรือ “จุดมุ่งหมายสูงสุด” ที่สิ่งต่าง ๆ พยายามจะไปถึง ถ้านึกไม่ออกให้นึกถึงโดมิโนครับ ว่า สิ่งหนึ่ง ส่งผลต่ออีกสิงหนึ่งเสมอ หาใช่ เหตุและผล ชั้นเดียวไม่
ทีนี้ ผ่านการเวลาไป Teleology ได้รับการพัฒนาการให้ผ่านการตีความแบบสมัยใหม่ โดยในแวดวงของปรัชญาสมัยใหม่นั้นไปอธิยายว่า เป้าหมายสุดท้ายสามารถที่จะได้รับการตีความอย่างหลากหลาย อิมมานูเอล คานท์ ได้เสนอมุมมองที่น่าสนใจของ Teleology เขาสันนิษฐานว่า แม้ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติอาจดูเหมือนจะแสดงให้เห็นถึงจุดประสงค์ แต่หารู้ไม่ว่าจุดประสงค์เหล่านั้นกลับถูกกำหนดโดยความเข้าใจในแบบมนุษย์ มากกว่าที่จะเป็นสิ่งที่เป็นความจริง เป็นเหตุ ปัจจัยที่ฝังรากอยู่ในตัวของธรรมชาติเอง มุมมองที่ละเอียดละออนี้ท้าทายกรอบแนวคิดเป้าหมายสุดท้ายแบบดั้งเดิมเป็นอย่างมาก เพราะมันทำให้เราเห็นว่าแท้จริงแล้วเรามีความยอมรับแค่ไหนในการเข้ามามีบทบาทในการใช้ของการรับรู้และพลังของปากของมนุษย์ในความพยายามที่จะอธิบายเพื่อสร้างความเข้าใจของเราที่มีต่อสิ่งที่เรียกว่า “จุดประสงค์” พูดง่าย ๆ ก็คือ คนเรานี้แหล่ะที่ไปบิดธรรมชาติด้วยคำอธิบายแบบมนุษย์ ๆ ของเรา
ทีนี้เมื่อเรารู้แล้วว่าเรา มนุษย์ นี่แหล่ะคือปัญหา “ปรุงแต่ง” เก่งเกิน เราเลยของขยายขอบเขตไปให้ไกลเกินมนุษย์ ขอต้อนรับเขาสู่โลกที่ไกลเกินมนุษย์ ซึ่งโลกนั้นก็คือโลก Biology ครับ และความน่าสนใจก็เกิดขึ้นจริง ๆ เมื่อเรานำเอา Biology และ Teleology มารวมกัน ขอเล่าให้ฟังอย่างนี้ครับว่า ด้วยการใช้กรอบของ Biology เข้ามามีส่วนร่วม สุดท้ายมันทำให้ Teleology ได้ไปพบการประยุกต์ใช้อย่างมีข้อถกเถียง โดยเฉพาะอย่างยิ่งภายใต้กรอบของ Evolution Theory หรือทีเรารู้จักกันในนาม “ทฤษฎีวิวัฒนาการ” แม้ว่าทฤษฎีการคัดเลือกตามธรรมชาติของชาร์ลส์ ดาร์วินจะให้คำอธิบายเชิงกลไกสำหรับความหลากหลายทางชีวภาพ แต่การตีความบางประการของวิวัฒนาการก็โน้มเอียงไปทาง Teleology โดยเราจะเห็นได้จากการ “สันนิษฐาน” ย้ำนะครับว่ามันคือคำว่า “สันนิษฐาน” ว่า Teleology แท้จริงแล้วกำลังอธิบายว่า ใด ๆ ของสิ่งที่เกิดขึ้นทั้งหมดล้วนแล้วแต่เดินทางไปทางเดียว นั่นก็คือ เพื่อให้มีลักษณะที่เหมาะสมที่สุดต่อการรอดชีวิตและสืบพันธุ์ เท่านั้น กระนั้นอย่างไรก็ตาม นักชีววิทยาจำนวนมากกลับคัดค้านการตีความในแบบดังกล่าว โดยพวกเขาได้เน้นย้ำถึงความเป็นธรรมชาติที่แท้ ที่เต็มไปด้วยความบังเอิญ ว่างเปล่า และปราศจากจุดหมายใด ๆ ไม่ใช่แค่เรื่องของของการคัดสรรค์ตามธรรมชาติเท่านั้น
มีแง่คิดอีกเรื่องหนึ่งที่น่าสนใจก็คือ ข้อพิจารณาด้านจริยธรรม และ Teleology การคิดแบบ Teleology เมื่อมองออกไปไกลนอกเหนือจากแวดวงของวิทยาศาสตร์ เราจะพบว่า มันมีอิทธิพลต่อหลักด้านจริยธรรมและความเข้าใจของเราต่อพฤติกรรมมนุษย์ กรอบทางจริยธรรมแบบ Teleology ทำให้เกิดหลายสิ่งตามมา เช่น ลัดธิสุขนิยม ที่จะทำการประเมินความดีและชั่วของการกระทำจากผลลัพธ์หรือผลที่ตามมา กระนั้น การอธิบายแบบ Teleology มักถูกนำมาใช้เพื่อทำความเข้าใจพฤติกรรมมนุษย์ โดยสันนิษฐานว่ามนุษย์กระทำการในแนวทางที่พวกเขา “เชื่อ” และ “ปักใจ” ว่าจะนำไปสู่ผลลัพธ์ที่ “พึงปรารถนา” แม้กลไกการทำงานตามหลักธรรมชาตินั้นมันจะจริงหรือไม่ก็ตาม
Teleology มักจะแรงดึงดูดอย่างต่อเนื่องต่อคำวิพากษ์วิจารย์ แต่ที่หนักที่สุดก็คือเขาเริ่มจะบอกกันแล้วว่า จริง ๆ Teleology นั้น มันไม่ใช่ทางวิทยาศาสตร์ เนื่องคิดไปคิกมาแล้ว ดูเหมือนว่า Teleology มันคือหลักอำนาจที่มากำหนดจุดประสงค์หรือเจตนา หรือยัดคำอธิยาย ให้กับปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ ซึ่งในความเป็นจริงแล้วมันควรได้รับความเข้าใจผ่านการอธิบายแบบเหตุและผลผ่านการชั่ง ตวง วัด แบบหลักการวิทยาศาสตร์ ไม่ใช่ผ่านการอธิบายหรือการกดทับด้วยอำนาจ นอกจากนี้ Teleology ยังนำไปสู่โลกแห่ง Anthropomorphism (ภาพบุคลาธิษฐาน) ที่ว่าด้วยเรื่องของการให้คุณสมบัติลักษณะความเป็นมนุษย์ที่ถูกถ่ายทอดสู่สิ่งที่มิใช่มนุษย์ ซึ่งรวมไปถึงการให้บุคลิกกับกระบวนการต่าง ๆ ด้วย ซึ่งการคิดแบบนี้อาจทำให้ Teleology ตกอยู่ในสถานะ ครุมเครือ หรือพูดง่าย ๆ ก็คือ “ก็แล้วแต่เลย” ก็เป็นไปได้
สรุปแล้ว Teleology ไม่ว่ายังไง มันก็ยังคงกระตุ้นให้เราเกิดความคิดและการถกเถียงในหลายสาขาวิชา มันเสนอมุมมองเกี่ยวกับธรรมชาติของการดำรงอยู่ จุดประสงค์ และเหตุผลของมัน ตั้งแต่รากฐานทางปรัชญาจนถึงการประยุกต์ใช้ในชีววิทยา จริยศาสตร์ นอกเหนือไปกว่านั้น Teleology เชิญชวนให้เราคิดถึงปริศนาแห่งจักรวาลที่ดูเหมือนว่ามันจะมีจุดประสงค์ภายในกรอบของเหตุผลเชิงกลไก ทั้งนี้ แม้ว่าหลักวิทยาศาสตร์และหลักสุขนิยมอาจจะมอง Teleology ในแบบที่แตกต่างกัน แต่แรงดึงดูดที่ Teleology อยู่ที่ขีดความสามารถของมันในการกระตุ้นการสอบสวนและขยายความเข้าใจของเราเกี่ยวกับโลกรอบตัว