ประวัติความเป็นมาของภูมิปัญญาท้องถิ่น

       การสืบสานความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เดิมทีการจักสานจากไม้ไผ่มีทำกันมาตั้งแต่สมัยรุ่นตายาย โดยอาศัยไม้ไผ่ที่ขึ้นอยู่ทั่วไปในหมู่บ้านซึ่งมีหลายชนิด แต่ที่นิยมนำมาจักสานกัน ได้แก่ ไม้ไผ่ใหญ่ ที่คนนิยมนำมาปลูกไว้รอบ ๆ หมู่บ้าน ชาวบ้านใช้หน่อเป็นอาหารและใช้ลำต้นมาดัดแปลงทำเครื่องใช้ต่าง ๆ ที่จำเป็นภายในครอบครัว เช่น ตะกร้า ชะลอม กระออม กระด้ง ไซ กระติบข้าว หวด หรือมวยนึ่งข้าว เครื่องใช้ที่กล่าวมา ในสมัยก่อนนิยมทำใช้กันเองภายในครอบครัว ตามความจำเป็นของแต่ละท้องถิ่น สร้างรายได้ให้กับตนเอง

       การจักสานแต่ละอย่างมีกรรมวิธีที่แตกต่าง ยากบ้างง่ายบ้าง ดังนั้นแต่ละคนจึงมีความถนัด  ในการทำไม่เหมือนกัน จึงได้เกิดมีการผลิตเพื่อแลกเปลี่ยนกันขึ้น พอมาช่วงหลังยุคสมัยได้เปลี่ยนไป มีเครื่องครัวที่ทันสมัย ใช้งานง่ายกว่า และคนได้มีงานที่มีรายได้ดีกว่า เลยหันไปทำงานอย่างอื่นแทน จึงยังคงเหลืออยู่เพียงบางคน ที่มีความถนัดทางจักสานเป็นพิเศษหันมายึดอาชีพทางการจักสานเป็นอาชีพหลัก บางคนก็ยึดเป็นอาชีพรองจากการทำไร่ทำสวน ทำนา โดยอาศัยทำในเวลาว่างตอนเย็นหรือกลางคืนที่กลับจากไร่นาก็จะนั่งจักสานเพื่อหารายได้มาจุนเจือครอบครัวอีกทางหนึ่ง

       การจักสานจากไม้ไผ่นั้น สามารถนำมาดัดแปลงทำเครื่องใช้ได้หลายอย่าง ดังที่กล่าวมาแล้ว สาเหตุสำคัญที่นิยมนำเอาไม้ไผ่มาจักสานก็เพราะว่าไม้ไผ่หาง่าย ไม้แปรรูปได้ง่ายมีความเหนียวสามารถจักเหลา แต่งได้หลายขนาด ง่ายแก่การตัดแต่ง ต่อการนำมาประกอบกันเป็นรูปทรง ตามที่ต้องการ นอกจากหมู่บ้านดังกล่าวหมู่บ้านอื่นก็มีงานจักสานเช่นกัน แต่ส่วนใหญ่ทำพอได้ใช้ภายในครอบครัว

       ภูมิปัญญาดังเดิมในการจักสาน ขอยกตัวอย่างการเลือกไม้จากกอไม้ไผ่ที่จะนำมาจักสาน ถ้าจะให้ดีพอเหมาะแก่การใช้งานแล้วควรจะเป็นไม้ที่เจริญเติบโตตามปกติไม่แคะแกรน ไม่บิดงอ ไม่เป็นมอดแมง ผิวไม่ถลอก มีระยะของปล้องระหว่าง 35 – 40 เซนติเมตร และมีอายุระหว่าง 1 - 2 ปี จะใช้สานได้ดี เพราะไม้ในช่วงอายุดังกล่าวจะผ่า จัก เหลา และสานได้ง่าย ดัดโค้ง ได้ไม่แตกหัก หากไม้แก่เกินไปจะทำให้ยุ่งยาก เหลายาก เปราะแข็งเกินไป ลำบากในการนำมาสาน หากไม้อ่อนไปก็เสาะ หักง่าย บวม สานได้ไม่ค่อยแน่น ไม่ควรใช้ไม้ไผ่ที่มีสีต่างกัน ไม้ไผ่ที่ตากแห้งมานาน เป็นรา และไม้ไผ่ที่ถูกไฟไหม้กอ 

       สรุปแล้ว การคัดเลือกไม้ไผ่ที่มีอายุพอเหมาะไม่อ่อนหรือแก่เกินไปเพื่อความเหนียวคงทนนาน และการใช้สีจะใช้สีธรรมชาติ เช่น สีแดงได้มาจากเปลือกเงาะป่า สีเหลือง สีน้ำตาลอ่อน สีน้ำตาลเข้ม โดยการนำตอกไปอบหรือรมควันจากฟาง ซึ่งสีที่ได้จากการรมควันจะทำให้กระด้ง สีสันสวยงามแล้วยังมีประโยชน์ในการป้องกันแมลงกัดแทะได้ เช่น มอด

คุณมงคล มูลชมภู 

ผู้มีความเชี่ยวชาญด้านมีภูมิปัญญา เกี่ยวกับการจักสานจากไม้ไผ่ และผลงาน