สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติแบ่งเนื้อหาวัฒนธรรมเป็น 5 ประเภท  คือ

1. ศิลปกรรม ได้แก่ ภาษา วรรณกรรม  การละคร นาฏศิลป์ ดนตรี  จิตรกรรม สถาปัตยกรรม ประติมากรรม และศิลปะการแสดง

2. มนุษยศาสตร์ ได้แก่ คุณธรรม จริยธรรม ค่านิยม กฎหมาย ขนบธรรมเนียม ประเพณี การปกครอง ประวัติศาสตร์ โบราณคดี ปรัชญา ศาสนา

3. การช่างฝีมือ ได้แก่ การเย็บปักถักร้อย การแกะสลัก การทอ การจักสาน การทำเครื่องถมเครื่องเงิน เครื่องทอง

4. กีฬาและนันทนาการ ได้แก่ มวยไทย กระบี่ กระบอง ตระกร้อ การละเล่นพื้นเมือง

5. คหกรรม ได้แก่ ระเบียบในเรื่องการกินอยู่ มารยาทในสังคม การแต่งกาย การตกแต่งเคหสถาน การดูแลเด็ก เป็นต้น

ลักษณะของวัฒนธรรมไทย

วัฒนธรรมไทย ได้รับการพัฒนามาโดยลำดับ จากอิทธิพลสิ่งแวดล้อมทางสังคมและสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติ ประกอบกับความสามารถของคนไทย ก่อให้เกิดการสร้างสรรค์ การหล่อหลอมรวมกันจนมีลักษณะเด่น ๆ ดังต่อไปนี้ คือ

1. การมีพุทธศาสนา เป็นศาสนาประจำชาติ วิถีคนไทยเกี่ยวข้องกับพุทธศาสนาอย่างลึกซึ้งกิจกรรมต่าง ๆ ล้วนนำศาสนามาเกี่ยวข้อง วิธีคิด การดำเนินชีวิตที่คนไทยมีความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ ใจดีล้วนมาจากคำสั่งสอนทางศาสนา โดยเฉพาะคนไทยในชนบทที่ชีวิตเรียบง่าย ไม่ต้องต่อสู้แข่งขันมากยังคงมีวิถีชีวิตแบบพุทธ

2. การมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นพระประมุข สังคมไทยมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นพระประมุขสืบทอดมาตั้งแต่สมัยโบราณมาจนถึงปัจจุบัน ดังนั้น คนไทยทุกคนจึงถวายความจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์ และพระมหากษัตริย์จะมีพระราชกรณียกิจต่าง ๆ ที่ทรงคุณประโยชน์ต่อชาวไทย

3. อักษรไทย ภาษาไทย สังคมไทยมีอักษรใช้มาตั้งแต่กรุงสุโขทัย และได้รับการพัฒนาอักษรไทยโดยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช จัดเป็นเอกลักษณ์ที่น่าภาคภูมิใจ เช่น คำว่าพ่อ แม่ พี่ น้องฯลฯ เป็นต้น

4. วัฒนธรรมที่แสดงออกถึงความเป็นไทย บ้านเรือนไทยที่มีเอกลักษณ์เหมาะสมกับสภาพธรรมชาติของเมืองไทย เรือนไทยสูงโปร่ง หลังคาลาดชัน ทำให้เย็นสบาย อาหารไทยมีลักษณะเฉพาะมีแกง น้ำพริก ก๋วยเตี๋ยว ผัดไทย ต้มยำกุ้ง ฯลฯ ล้วนแต่อร่อยและแพร่หลายไปในต่างชาติ ยาไทยยังมีใช้อยู่ถึงปัจจุบัน เช่น ยาเขียว ยาลม เป็นต้น  ยาที่กล่าวมายังเป็นที่นิยม มีสรรพคุณในการรักษาได้ ศิลปกรรมไทย เป็นวัฒนธรรมที่แสดงออกถึงความเพียรพยายามในการปรับปรุงคุณภาพชีวิตของคนไทย ตั้งแต่อดีต คือ วรรณคดีไทย แสดงออกในทางตัวหนังสือ เช่น รามเกียรติ์ พระอภัยมณี ดนตรีไทย ยังทรงคุณค่าวัฒนธรรมไทย สื่อถึงความไพเราะอ่อนหวาน ใช้ดนตรีไทยทั้งระนาด กลอง ซอด้วง ซออู้ ฯลฯ ครบทั้งดีด สี ตี เป่า  เพลงไทย เป็นการร้อยกรองบทเพลง ร่วมกับดนตรีไทย สืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน เช่น เพลงลาวคำหอม เขมรไทรโยค ฯลฯ จิตรกรรมไทย การวาดเขียนบนผนังโบสถ์ มีสีสวยงาม มักวาดเป็นพุทธประวัติ สำหรับจิตรกรรมไทย ต้องคอยซ่อมแซม ทะนุบำรุงรักษาประติมากรรมไทย มีการปั้นหล่อพระพุทธรูป และการตกแต่งลายปูนปั้น ในพระพุทธศาสนา สถาปัตยกรรมไทย การออกแบบโบสถ์ วิหาร พระราชวังต่าง ๆ

นอกจากนั้นยังมีประเพณีสำคัญ ๆ ของภาคต่าง ๆ อีก เช่น ฮีตสิบสองคลองสิบสี่ ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บายศรีสู่ขวัญ ของภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ประเพณีแห่ผีตาโขนของจังหวัดเลย แห่เทียนพรรษา ของจังหวัดอุบลราชธานี ประเพณีทำบุญเดือนสิบ ของภาคใต้ เป็นต้น

2.1 ลักษณะสำคัญทางประชากร

ประชากรที่อยู่ในภูมิภาคนี้มีหลายเผ่าด้วยกัน คือ

1) ออสตราลอยด์ เป็นพวกที่อยู่ในหมู่เกาะ ตั้งถิ่นฐานในแหลมมาลายู หมู่เกาะอินโดนีเซีย นิวกินี จนถึงทวีปออสเตรเลีย มีรูปร่างเตี้ย ผิวคล้ำ ผมหยิก จมูกใหญ่

2) นิโกรลอยด์ อพยพเข้ามาในขณะที่พวกออสตราลอยด์มีความเจริญในภูมิภาคนี้แล้วพวกนี้มีลักษณะผิวดำ จมูกใหญ่ ริมฝีปากหนา ผมหยิก ในปัจจุบันยังมีอยู่ในรัฐเปรัค-กลันตัน ของมาเลเซีย ภาคใต้ของอินเดีย (ดราวิเดียน) ได้แก่ เงาะซาไก เซมังปาปวน

3) เมลานีซอยด์ สันนิษฐานว่าเป็นเผ่าผสม ระหว่างนิโกรลอยด์และออสตราลอยด์ปัจจุบัน พวกนี้ไม่มีอยู่ในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แต่มีอยู่มากตามหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก หมู่เกาะนิวกินี และออสเตรเลีย

4) มองโกลอยด์ อพยพมาจากตอนกลางของทวีปเอเชีย เข้ามาอยู่บนผืนแผ่นดินใหญ่ประชากรส่วนใหญ่ในปัจจุบัน เป็นพวกเชื้อสายมองโกลอยด์ เช่น มอญ เขมร ไทย ลาว เป็นต้น จากลักษณะทำเล ที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ และการอพยพของชนเผ่าต่าง ๆ ทำให้เกิดการผสมผสานของเผ่าพันธุ์ต่าง ๆ จนปัจจุบันแทบแยกไม่ออกว่าใครมาจากเผ่าพันธุ์แท้จริง นอกจากนี้ยังมีประชากรที่อพยพมาจากเอเชียตะวันออก คือ จีน และมาจากเอเชียใต้ คือ อินเดียเข้ามาอยู่ในภูมิภาคนี้

5) คอเคซอยด์ เป็นพวกผิวขาว หน้าตารูปร่างสูงใหญ่ อย่างชาวยุโรป แต่ตา และผมสีดำ ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในเอเชียตะวันออก และทางภาคเหนือของอินเดีย ได้แก่ ชาวอาหรับ ชาวปากีสถาน ชาวอินเดีย และประชากรในเนปาล และภูฏาน

2.2 สิ่งที่มีอิทธิพลสำคัญต่อวัฒนธรรมของเอเชีย

สิ่งที่มีอิทธิพลสำคัญต่อวัฒนธรรมของเอเชีย คือ ภาษาและอิทธิพลของอารยธรรมภายนอกหรืออารยธรรมจากต่างชาติ

1) วัฒนธรรมทางภาษา

ลักษณะสำคัญทางภาษาในภูมิภาคนี้ มีประชากรหลายเชื้อชาติ หลายวัฒนธรรม จึงทำให้มีภาษาพูด ภาษาเขียน แตกต่างกันไปหลายกลุ่ม คือ

1.  ภาษามาลาโย – โพรีเนเชียน ได้แก่ ภาษาพูดกันในแหลมมาลายู หมู่เกาะอินโดนีเชีย และภาษาตากาล๊อก ในหมู่เกาะฟิลิปปินส์

2. ภาษาออสโตร – เอเชียติก ได้แก่ ภาษามอญ เขมร เวียดนาม

3. ภาษาทิเบโต – ไชนิส ได้แก่ ภาษาพม่า ภาษาไทย

4. ภาษาอื่น ๆ เช่น ภาษาฮินดี ภาษาจีน ภาษาอาหรับ ภาษาของชาวตะวันตกโดยเฉพาะภาษาอังกฤษ ซึ่งใช้ในการติดต่อระหว่างประเทศ ทางการศึกษา และการค้า

สำหรับภาษาเขียนหรือตัวหนังสือ มี 4 ลักษณะ คือ

1. ดัดแปลงมาจากตัวหนังสือของอินเดีย ภาคใต้ใช้กันมาก ในประเทศที่นับถือพระพุทธศาสนา เช่น พม่า ไทย ลาว กัมพูชา

2. ดัดแปลงมาจากภาษาอาหรับ ใช้กันมากในประเทศที่นับถือศาสนาอิสลาม เช่นมาเลเซีย บรูไน อินโดนีเซีย

3. ตัวหนังสือที่อาศัยแบบของตัวหนังสือจีน มีทั้งที่ดัดแปลงมาใช้ และนำตัวหนังสือจีนมาใช้โดยตรง มีใช้กันมากในประเทศเวียดนาม ส่วนกลุ่มที่ใช้ภาษาจีน เป็นภาษาพูด เช่น สิงคโปร์ กลุ่มพ่อค้าชาวจีนในทุกประเทศ นิยมใช้ภาษาจีน เป็นทั้งภาษาเขียนและภาษาพูด

4.   ตัวหนังสือโรมัน ใช้กันมากในประเทศมาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ ส่วนในเวียดนามก็เคยนำมาใช้เหมือนกัน แต่ปัจจุบันนิยมใช้ในชนบทบางกลุ่มเท่านั้น

เดิมอาณาจักรต่าง ๆ ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีความแตกต่างกันทางด้านเชื้อชาติและภาษา หลังจากที่ได้รับอารยธรรมอินเดีย จีน และอาหรับแล้ว อารยธรรมใหม่ที่เกิดจากการผสมผสานกัน ทำให้ประชาชนมีสังคมขนบธรรมเนียมประเพณีที่คล้ายคลึงกันและยึดมั่นเป็นเอกลักษณ์ประจำชาติ นอกจากนี้ภายในภูมิภาคก็ยังมีการแข่งขันกันทางด้านการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ จนขาดความสามัคคี ไม่สามารถที่จะต่อต้านการขยายตัวของชาติตะวันตกได้ ในที่สุดก็ตกเป็นอาณานิคมของชาติตะวันตก

    (ข้อมูลจากหนังสือสำหรับเยาวชน ชุด ประเทศเพื่อนบ้านของไทย ของกรมวัฒนธรรมสัมพันธ์ กรมสารนิเทศกระทรวงการต่างประเทศ)

เพี่อให้เกิดความรู้วัฒนธรรม ประเพณีเกี่ยวกับประเทศต่าง ๆ ในทวีปเอเชียซึ่งมีรายละเอียดวัฒนธรรม ประเพณีที่เข้มแข็ง คือ วัฒนธรรม ประเพณีของอินเดีย จีน อาหรับ และตะวันตก

วัฒนธรรมของอินเดียที่สำคัญ ๆ พอจะยกมาเป็นตัวอย่าง คือ

1.   การถอดรองเท้า ก่อนเข้าศาสนสถานทุกแห่ง

2.   ห้ามนำเครื่องหนัง โดยเฉพาะหนังวัว เข้าไปในศาสนสถานทุกแห่ง

3.   ห้ามถ่ายรูปภายในศาสนสถาน หากต้องการให้ขออนุญาตก่อน

4.   การไปเยือนศาสนสถาน สามารถชมสิ่งต่าง ๆ ได้ตามสบาย และอาจอยู่ร่วมประกอบพิธีกรรมได้ แต่ควรแต่งกายให้สุภาพ หากไปวัดซิกข์ ควรมีหมวกหรือผ้าคลุมศีรษะ สวมเสื้อแขนยาวและกระโปรงยาว และควรบริจาคเงินในกล่องรับบริจาคด้วย

5.   หากมีการเลี้ยงอาหารแบบใช้มือเปิบ ควรใช้มือขวาเท่านั้น

6.   อย่านั่งหันฝ่าเท้าชี้ไปทางใครอย่างเด็ดขาด เพราะเป็นการดูหมิ่น และไม่ควรใช้นิ้วชี้สิ่งใดโดยเฉพาะบุคคลให้ใช้การผายมือแทน

7.   การขยับคอส่ายศีรษะไปมาเล็กน้อย หมายถึง " YES"

8.   ควรให้เกียรติสตรีและไม่ถูกเนื้อต้องตัวสตรี  การขึ้นรถประจำทางสาธารณะโดยทั่วไปผู้ชายจะขึ้นและลงด้านหลังเท่านั้น ส่วนด้านหน้าเป็นของสตรี

9.   ไม่ควรขึ้นรถประจำทางที่มีคนแออัด เพราะอาจมีมิจฉาชีพปะปนอยู่ ส่วนผู้หญิงอาจถูกลวนลามได้

10.  การใช้บริการบางอย่างควรสังเกตให้ดี เพราะอาจมีการแยกหญิง – ชาย ซึ่งอาจทำให้เกิดการล่วงละเมิดโดยไม่ตั้งใจได้

11.  สตรีไม่ควรสวมกางเกงขาสั้น เสื้อแขนกุด สายเดี่ยว หรือเอวลอย เพราะนอกจากจะถูกมองมากกว่าปกติ (ปกติชาวต่างชาติจะเป็นเป้าสายตาจากความช่างสงสัยของชาวอินเดียอยู่แล้ว) ยังอาจเป็นเป้าหมายของอาชญากรรมได้

วัฒนธรรม ประเพณีจีนที่สำคัญ

ความเชื่อ

คนจีน นิยมมีลูกชายมากกว่าลูกหญิง เพราะลูกชายเป็นผู้สืบนามสกุล คือ แซ่ การเรียกชื่อสกุลของจีน ตรงข้ามกับภาษาไทย คือ เรียกต้นเป็นชื่อสกุล ชื่อตัวใช้เรียกกันในหมู่ญาติ และเพื่อนสนิท นามสกุล เป็นลักษณะพิเศษ เชื้อตระกูล การสืบทอดพงศ์เผ่า ต่อมาเป็นพัน ๆ ปี ดังนั้น วัฒนธรรมจีนจึงมีจิตสำนึกการบูชาบรรพบุรุษ เป็นแก่นแท้ของวัฒนธรรมนี้

ตราบจนปัจจุบัน ชาวจีนโพ้นทะเล ที่อาศัยอยู่ต่างประเทศยังคงรักษาประเพณีที่จะกลับมาสืบหาบ้านเกิด และบรรพบุรุษที่แผ่นดินใหญ่จีนหลายปีมานี้ ในฐานะที่เป็นผลิตผลจากประวัติศาสตร์ที่มีลักษณะพิเศษของสังคมโบราณจีน วัฒนธรรมเกี่ยวกับนามสกุล และเชื้อตระกูลของจีน ได้กลายเป็นคลังสมบัติขนาดใหญ่ สำหรับการศึกษาประวัติศาสตร์อันยาวนานของชนชาติจีน จากแง่มุมใหม่ เช่น การศึกษาแหล่งกำเนิด การแบ่งแยก และการผสมผสานของนามสกุล นั้น สามารถเพิ่มความเข้าใจการเปลี่ยนแปลง รูปแบบสังคม ที่แตกต่างกัน ในสมัยโบราณให้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น อีกทั้งการศึกษาสิ่งของที่เป็นรูปธรรมต่าง ๆ เช่น หนังสือลำดับญาติของวงศ์ตระกูล ระบบการสืบช่วงวงศ์ตระกูล ฯลฯ สามารถสะท้อนถึงบทบาททางประวัติศาสตร์ของความสัมพันธ์ทางสายเลือดที่มีต่อพัฒนาการของสังคมโบราณ และชีวิตสังคม อย่างไรก็ตาม ลักษณะพิเศษหลายประการของสังคมโบราณจีน เช่น ระบบรวมศูนย์อำนาจ โครงสร้างของสังคมแบบครอบครัว ค่านิยมทางด้านศีลธรรมและจริยธรรม และหลักความประพฤติที่ถือความซื่อสัตย์ต่อกษัตริย์ และการกตัญญูต่อพ่อแม่ เป็นบรรทัดฐาน เป็นต้น ล้วนแสดงออกมาในวัฒนธรรมชื่อและนามสกุลอย่างเต็มที่ และก็เป็นสาเหตุอีกประการหนึ่ง ที่วัฒนธรรมนามสกุล ได้รับความสนใจอย่างมากจากวงวิชาการ

วัฒนธรรมการให้ความสำคัญตระกูลส่งผลมาถึงปัจจุบัน การประกอบอาชีพ ความมั่นคงทางเศรษฐกิจ เกิดจากการสนับสนุนส่งเสริม เป็นเครือข่ายของตระกูลต่าง ๆ

สิ่งสำคัญอีกอย่าง คือ ชาวจีน มีเครือข่ายคนรู้จัก กล่าวกันว่า ชาวจีนที่ไร้เครือข่ายคนรู้จักเป็นผู้ที่เป็นจีนเพียงครึ่งเดียว จึงจำเป็นต้องทำความรู้จักกับผู้คน และชาวต่างชาติ ดังนั้น จีนจึงให้ความสำคัญของวัฒนธรรมนี้ด้วยการเชื้อเชิญ

3)  วัฒนธรรม ประเพณีของชาติอาหรับ

ศาสนาอิสลาม มีอิทธิพลต่อชีวิตความเป็นอยู่ของ “ชนชาติอาหรับ” และการแพร่ขยายวัฒนธรรม ประเพณีจากศาสนาอิสลาม จนทำให้ศาสนาอิสลาม เป็นศาสนาที่มีจำนวนผู้นับถือมากที่สุดในเอเชียวัฒนธรรม ประเพณีที่สำคัญ ๆ ได้แก่

การแต่งกาย  ผู้หญิงมุสลิมแต่งกายมิดชิด มีผ้าคลุมร่างกาย และแต่ละชาติ อาจแตกต่างกันบ้างในรายละเอียด

การถือศีลอด ชาวมุสลิม จะถือศีลอดในช่วงเดือนรอมะฎอน และชาวมุสลิมทั่วโลก รวมกันปฏิบัติศาสนกิจ และเฉลิมฉลองวาระสิ้นสุดการถือศีลอด ในเดือนรอมะฏอน อันประเสริฐหลังจากมีผู้พบเห็นจันทร์เสี้ยว หรือฮิลาส เมื่อค่ำคืนที่ผ่านมา ทำให้วันนี้เป็นวันแรกของเดือนเชาวาล-ฮิจเราะห์ หรือ วันอิดิ้ลฟิตรี โดยในวันนี้พี่น้องมุสลิม จะปฏิบัติตนตามแบบอย่างของท่านนบีมุฮัมมัด ศ็อลลั้ลลอฮุอลัยฮิวะซัลลัม โดยจะจ่ายซะกาตฟิตเราะห์ ซึ่งเป็นการนำอาหารหลักไปจ่ายให้กับคนยากจนและทุกคนอาบน้ำชำระร่างกายตั้งแต่หัวจรดเท้า และแต่งกายด้วยเสื้อผ้าที่สวยงาม ทานอินทผลัม ก่อนเดินทางไปยังที่ละหมาด หรือ มุศ็อลลา ร่วมละหมาดอิดิ้ลฟิตรี และเดินทางกลับในอีกทางโดยเมื่อมีการพบปะกัน จะมีการกล่าวทักทายกันด้วยว่า “ตะก็อบบะลั้ลลอฮุ มินนา วะมินกุ”

ปัจจุบันวัฒนธรรมตะวันตกแพร่หลายไปในประเทศต่าง ๆ ในเอเชีย ทั้งด้านอาหารดนตรี การแต่งกาย การปกครองระบอบประชาธิปไตย วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เช่น ความเจริญก้าวหน้าทางการแพทย์ การอุตสาหกรรม โทรคมนาคมต่าง ๆ เป็นต้น