Dyrektor szkoły ponosi odpowiedzialność za realizację wskazań zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. 

Przede wszystkim należy pamiętać, że: 

• organizuje się je na podstawie odrębnych przepisów,

• podstawą do ich organizacji są inne potrzeby uczniów,

• od nauczycieli, którzy je prowadzą, wymaga się innych kwalifikacji.

Podstawa prawna do organizacji zajęć

Jeżeli uczeń posiada orzeczenie wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną to przysługują mu zajęcia rewalidacyjne określone w rozporządzeniu MEN z 3 kwietnia 2019 r.. O tygodniowym wymiarze tych zajęć decyduje dyrektor. Zajęcia rewalidacyjne są formą wsparcia kierowaną wyłącznie do uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Takie orzeczenie wydawane jest ze względu na niepełnosprawność. Natomiast pomoc psychologiczno-pedagogiczna może być udzielana wszystkim, niezależnie od tego czy posiadają orzeczenie czy też nie. 

Czas trwania zajęć 

Godzina zajęć rewalidacyjnych dla uczniów z niepełnosprawnością trwa 60 minut. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie ich w krótszym czasie. 

Godzina zajęć specjalistycznych w zakresie pomocy psychologiczno pedagogicznej trwa 45 minut. Dopuszcza się prowadzenie tych zajęć, w czasie dłuższym lub krótszym. 

Kwalifikacje nauczycieli prowadzących zajęcia rewalidacyjne i specjalistyczne

Zajęcia rewalidacyjne prowadzą specjaliści posiadający kwalifikacje odpowiednie do zakresu niepełnosprawności dziecka.

Z kolei zajęcia specjalistyczne mogą prowadzić nauczyciele posiadający kwalifikacje zgodne z rodzajem prowadzonych zajęć.

Co oznacza to w praktyce? Przykładowo, w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego dla dziecka słabowidzącego znalazło się zalecenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych. Mimo że nazwa tych zajęć sugeruje, że to zajęcia specjalistyczne, to powinien prowadzić je specjalista z przygotowaniem w zakresie tyflopedagogiki. Czas ich trwania wynosi 60 minut

Rodzaje zajęć rewalidacyjnych

Zajęcia rewalidacyjne organizuje się dla uczniów z niepełnosprawnością. W ramach zajęć rewalidacyjnych w IPET należy uwzględnić w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych przez:

1. naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Braille'a lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego;

2. naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem;

3. zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne – w przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera.

Nie jest to oczywiście katalog zamknięty. Zajęcia rewalidacyjne mogą dotyczyć również innego zakresu specjalistycznego wsparcia, jakiego wymaga niepełnosprawne dziecko.

Zajęcia rewalidacyjne dla uczniów z autyzmem – określone w programie zajęć rewalidacyjnych

Wykaz zajęć rewalidacyjnych oczywiście uwzględniany w IPET. Oprócz tego zwykle opracowuje się także program zajęć rewalidacyjnych. Warto jednak wskazać, jakie zajęcia rewalidacyjne są najczęściej wybierane dla uczniów z autyzmem. Trzeba przecież pamiętać, że w przepisach wskazano tylko przykładowe rodzaje tych zajęć. Oczywiście, rodzaje zajęć rewalidacyjnych dla uczniów w spektrum autyzmu, podobnie jak w przypadku innych rodzajów niepełnosprawności, są organizowane na podstawie zaleceń z orzeczenia oraz wyników WOPFU. Można jednak spróbować wskazać, które zajęcia są szczególnie zalecane. Uwagę należy zwrócić na:

rozwijanie:

• umiejętności komunikacyjnych

• percepcji wzrokowej

• percepcji słuchowej,

• koordynacji wzrokowo-ruchowej,

• koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej,

• sprawności psychofizycznej,

• orientacji przestrzennej

wspomaganie i wspieranie nabywania:

• umiejętności czytania, pisania, liczenia,

• samodzielności osobistej i społecznej

• zdolności do radzenia do radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach,

kształtowanie umiejętności:

• samodzielnego organizowania wypoczynku i rekreacji,

• asertywnego zachowania.

Co można robić na rewalidacji?

Zajęcia rewalidacyjne dla ucznia z niepełnosprawnością zakładają długookresowe wsparcie. Dlatego też warto planować je w taki sposób, aby na każdym spotkaniu ze specjalistą uczeń doświadczał nowych zadań – nawet, jeżeli mają podobne lub wręcz takie same cele. O tym, co można robić na rewalidacji rozstrzygają potrzeby ucznia. Z tego też względu trzeba pamiętać, że nie istnieje jeden, uniwersalny i wzorcowy przykład programu zajęć rewalidacyjnych. 

Przykładowo, w czasie zajęć rewalidacyjnych realizowane są:

• usprawnianie motoryki małej,

• rozwijanie percepcji słuchowej,

• ćwiczenia wspierające rozwój mowy dziecka,

• ćwiczenia rozwijające procesy poznawcze,

• usprawnianie kompetencji społecznych.

Rodzaje zajęć specjalistycznych z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Zajęcia specjalistyczne organizuje zarówno dla uczniów z niepełnosprawnością, jak i dla uczniów wymagających wsparcia z innych przyczyn. Katalog przesłanej uzasadniających objęcie ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną wskazano w § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną wynika w szczególności:

• z niepełnosprawności,

• z niedostosowania społecznego,

• z zagrożenia niedostosowaniem społecznym,

• z zaburzeń zachowania lub emocji,

• ze szczególnych uzdolnień,

• ze specyficznych trudności w uczeniu się,

• z deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych,

• z choroby przewlekłej,

• z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych,

• z niepowodzeń edukacyjnych,

• z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi,

• z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.

Co ważne, katalog ten ma charakter otwarty. Prawodawca posłużył się formułowaniem „w szczególności”. Oznacza to, że udzielanie wsparcia w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej może wynikać także z innych potrzeb ucznia.

Zajęcia specjalistyczne mogą być organizowane w formie:

• zajęć korekcyjno-kompensacyjnych,

• zajęć logopedycznych,

• zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne

• innych zajęć o charakterze terapeutycznym

(§ 6 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 rozporządzenia MEN z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej).

Trzeba zauważyć, że w odniesieniu do rodzajów zajęć organizowanych dla uczniów z niepełnosprawnością, czasami trudno jest uzasadnić, dlaczego jedne zajęcia są rewalidacyjnymi, inne specjalistycznymi. Pamiętajmy, że uczeń jest całością i oddziaływania wobec niego należy traktować kompleksowo.

Terapia pedagogiczna a rewalidacja – różnice

Jednym z często pojawiających się problemów jest wskazanie różnic między zajęciami rewalidacyjnymi a terapią pedagogiczną. Otóż terapia pedagogiczna jest organizowana jako forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zajęcia rewalidacyjne, jak zauważono wcześniej, są dedykowane uczniom z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Podstawowa różnica wiąże się więc z podstawą prawną ich organizacji. Co jeszcze odróżnia terapię pedagogiczną od rewalidacji?

Terapia pedagogiczna jest ukierunkowana na rozwój umiejętności percepcyjno-motorycznych i poznawczych. W pracy z terapeutą uczeń dąży do usuwania trudności rozwojowych oraz wykształcenie umiejętności zastępowania zaburzonych funkcji innymi.

Rewalidacja zakłada natomiast usprawnianie („naprawianie”) zaburzonych funkcji. Zajęcia nie są ukierunkowane na wyrównywanie braków, ale na wzmacnianie mocnych stron ucznia. Ich celem jest wskazanie, w jaki sposób te właśnie mocne strony mogą ułatwić mu funkcjonowanie. Celem zajęć rewalidacyjnych jest przywrócenie uczniowi z niepełnosprawnością sprawności, w takim stopniu, w jakim jest to dla niego osiągalne.

Podsumowanie, czyli zajęcia rewalidacyjne i specjalistyczne w krótkim zestawieniu

Podstawowym, ogólnym celem zajęć rewalidacyjnych jest takie oddziaływanie na ucznia, aby osiągnął najwyższy dla siebie stopień sprawności. Dlatego właśnie są to zajęcia zarezerwowane dla uczniów z niepełnosprawnością. Dzięki oddziaływaniom o charakterze terapeutycznym, usprawniającym czy korekcyjnym ma dochodzić u nich bowiem do niwelowania deficytów.

Z kolei zajęcia specjalistyczne to zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Są zatem dedykowane nie tylko uczniom z niepełnosprawnością, ale wszystkim, u których stwierdzono konkretne potrzeby rozwojowe bądź edukacyjnych. Innymi słowy – dla ucznia z orzeczeniem wydanym z powodu niepełnosprawności, organizowane są zarówno zajęcia rewalidacyjne, jak i zajęcia specjalistyczne.