Autor: Adam Mickiewicz

Tytuł: Pan Tadeusz

Rodzaj literacki: epika

Gatunek: epopeja

Epoka – romantyzm

Tekst utworu dostępny:

https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/pan-tadeusz.html

audiobook:

https://www.youtube.com/watch?v=ufvY7AOOf6Y

wizyta w muzeum:

https://muzeumpanatadeusza.ossolineum.pl/o-muzeum/

Epopeja jako gatunek

Jest to obszerny, wielowątkowy utwór należący do epiki, mimo tego że jest w formie wierszowanej. Przedstawia wydarzenia przełomowe dla narodu oraz życie legendarnych bohaterów.

Uwidacznia się w nim bogate tło obyczajowe. Cechą charakterystyczną jest realizm przedstawianych zdarzeń. Narrator, w przypadku epopei, jest wszechwiedzący i wszechobecny, ujawnia się

w dygresjach i np. w inwokacji.

Miejsce akcji

Miejscem akcji jest ograniczona przestrzeń. W jej centrum znajduje się dwór Soplicowo. Niedaleko jest stary zamek Horeszków, w którym odbywają się uczty, karczma Jankiela, w której ksiądz Robak rozmawia ze szlachtą oraz Dobrzyn – miejsce zamieszkania szlachty zaściankowej. Z treści utworu wiadomo, że w okolicy Soplicowa jest młyn, dwa stawy, kaplica i prastary matecznik. Całość jest otoczona lasami i borami, polami i łąkami.

Czas akcji

Czas akcji podany jest już w tytule dzieła: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 – 1812. Czas akcji można określić precyzyjnie. W Księgach od I do X wszystkie wydarzenia rozgrywają się w ciągu pięciu dni. Od piątkowego popołudnia, kiedy do domu wraca Tadeusz, do wtorkowej nocy, podczas której umiera Jacek Soplica.

Takie ścisłe określenie ram czasowych jest możliwe dzięki temu, że w niedzielę po mszy odbywają się łowy na niedźwiedzia. W ten sposób można określić kolejność zdarzeń przypadających na poszczególne dni:

a) piątek: przyjazd Tadeusza, wieczerza,

b) sobota: polowanie i grzybobranie,

c) niedziela: polowanie na niedźwiedzia,

d) poniedziałek: najazd na Soplicowo i bitwa z Moskalami,

e) wtorek: spowiedź Jacka Soplicy, wyjazd części szlachty, w tym także Tadeusza.

Można także ustalić porę roku. Jest to przełom lata i wczesnej jesieni – w majątku Soplicy odbywają się żniwa, a w lesie trwa wysyp grzybów. W określeniu czasu ważnym wyznacznikiem jest przyroda. Wszystko toczy się w rytmie pór roku oraz wschodów i zachodów słońca.

Akcja dwóch ostatnich ksiąg przenosi się do roku 1812 i obejmuje jeden wiosenny dzień, nazywany w kościele katolickim Dniem Najświętszej Panny Kwietnej. Jest to czas właściwy, będący bezpośrednim tłem wydarzeń. Jednak dzięki wspomnieniom i wzmiankom o minionych wydarzeniach, mamy do czynienia z czasem fabuły.

Wątki w „Panu Tadeuszu”

Wątek miłosny Tadeusza i Zosi

Wątek rozwijający się od początku utworu, kiedy to Tadeusz zauważa młodą dziewczynę. Potem Tadeusz myli Zosię z Telimeną. Następnie Tadeusz wyjawia stryjowi swą miłość do Zosi, a Zosia czule żegna Tadeusza. Wątek ten rozwija się przez cały utwór, aż doprowadza do zaręczyn Tadeusza i Zosi.

Wątek Stolnika

Stolnik był wielkim panem z rodu Horeszków, o czym opowiada Gerwazy w II księdze. Posiadał jedyne dziecko, Ewę Stolnikównę, w której zakochał się Jacek Soplica. Do zaręczyn nie doszło z powodu różnicy stanów i wyraźnej niechęci ojca wobec tego związku; obawiając się rekuzy Soplica nie poprosił formalnie o rękę córki, zaś Horeszko przyjął swatów kasztelana witebskiego. Stolnik został zamordowany przez Soplicę w zamku podczas najazdu Moskali. Od tego momentu Gerwazy przysiągł sobie zemścić się na rodzie Sopliców.

Wątek sporu o zamek

Przez cały utwór przewija się spór o zamek Horeszków. Teoretycznie należy on do Sopliców, gdyż został nadany im podczas konfederacji targowickiej. Hrabia, Gerwazy ? Klucznik i okoliczna szlachta zamierzają dokonać zajazdu na Sopliców. Podburza ich do tego Klucznik.

Wątek niepodległościowy

Akcja Pana Tadeusza rozgrywa się w czasach wojen napoleońskich. Ks. Robak próbując naprawić swoje dawne winy agituje polską szlachtę do powstania i walki u boku Napoleona. Usiłowania jego niweczy Klucznik, który zapał szlachty wykorzystuje przeciwko Soplicom doprowadzając do zajazdu. Jednak, gdy pojawia się wspólny wróg ? Rosjanie następuje pogodzenie wszystkich stron sporu i wspólna walka przeciw Moskalom.

Dzieje Jacka Soplicy

1. Przyjaźń Jacka Soplicy i Stolnika.

2. Miłość Soplicy do Ewy, córki magnata.

3. Stolnik podaje Jackowi „czarną polewkę” (odmowa ręki córki).

4. Ślub Jacka z ubogą dziewczyną i narodziny syna Tadeusza.

5. Śmierć żony Soplicy.

6. Małżeństwo Ewy z zamożnym wojewodą.

7. Oblężenie zamku Stolnika przez Moskali.

8. Wykorzystanie przez Soplicę okazji i zabójstwo Stolnika.

9. Jacek traci reputację wskutek swego haniebnego czynu.

10. Soplica popada w alkoholizm.

11. Śmierć Ewy na Sybirze.

12. Zosią, córka Ewy trafia pod opiekę Sopliców.

13. Jacek oddaje syna w kuratelę brata Sędziego.

14. Wyjazd Soplicy za granicę.

15. Przybranie tożsamości księdza Robaka.

16. Walka w armii Napoleona (Hohenlinden, Jena, Samosierra).

17. Tajna misja emisariusza na ziemie Litwy: przygotowanie powstania przeciwko Rosji.

18. Ksiądz Robak wyjawia prawdziwą tożsamość Sędziemu.

19. Ocalenie Gerwazego i Hrabiego przed śmiercią z rąk Moskali w czasie zajazdu w Soplicowie przez Robaka.

20. Śmiertelne rany księdza Robaka.

21. Gerwazy przebacza Jackowi.

22. Robak przyjmuje ostatni sakrament.

23. Śmierć Jacka Soplicy.

24. Rehabilitacja zmarłego bohatera, odznaczenie Legii Honorowej