Гаспадарчыя прылады
Household tools
Барана (стылізаваная) – земляробчая прылада для рыхлення (баранавання) глебы.
Памеры 440х475, вага 1486 г
Набыта ў г.Навагрудак Гродзенскай вобласці ад Траццяк Н.В. у 2005 г.
Барану выкарыстоўвалі яе ў практычнай рабоце з коннай (хамутова-пастронкавай), а на паўднѐвым захадзе Беларусі часам і з валовай (ярэмнай) запрэжкай. Для таго, каб злучыць барану з коннай запрэжкай выкарыстоўвалі спецыяльную прыладу, у выглядзе жалезнага крука з ланцугом.
Barana – harrow - (stylized) - agricultural device for loosening (harrowing) the soil.
Size - 440x475, weight 1486 g
Purchased in Novogrudok, Grodno region from Tretyak N.V. in 2005.
The harrow was used in practical work with a horse (Khomutovo-pastronkova), and in the South-West of Belarus, sometimes with an ox (jugular) team. In order to connect the рфккщц with a horse team, a special device was used, in the form of an iron hook with a chain.
Сявенька, сярэдзіна ХХ ст.
Ёмістасць для ручной сяўбы. Лакальная назва – осьмынка. Зроблена з саламяных жгутоў, пераплеценых лазой, авальнай формы, крыху расшыраная ўверсе.
Памер: вышыня 170 см, даўжыня 440 мм, шырыня 320 мм. Вага 830 г.
Набыта ў в. Чарэшля Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці ад Малуха Ганны Аляксандраўны (1934 г.н.) у 2015 г.
Sevenka, mid-twentieth century.
A device for manual sowing. Its local name is osmynca. Made of straw plaits intertwined with a vine, oval in shape, slightly expanded at the top.
Size: height 170 cm, length 440 mm, width 320 mm. Weight 830 g.
Purchased in the village of Chereshlya, Novogrudok district, Grodno region from Anna Aleksandrovna Malukha (born in 1934) in 2015.
Прэс для адціскання сыру
Памеры: даўжыня 51,5 см , шырыня 18 см.
Набыты ў в. Бердаўка Лідскага раёна Гродзенскай вобласці ад Тулай Аліны Іванаўны (1941 г.н.) у 2005 г.
Прытуг, або прэc для адціскання тварагу, ці, па-вясковаму, сыру.
Складаецца прытуг з дзвюх тоўстых ліпавых дошак. Менавіта ліпа лічылася найбольш трывалай, а значыць – даўгавечнай драўнінай для побытавых патрэб. Зроблены з 2 дошак ў выглядзе кліна. і паклаў іх на чатыры драўляныя ножкі. Пярэдняя частка ніжэйшая за заднюю на 5 сантыметраў – гэта для таго, каб сцякала сыроватка. Дошкі з двух канцоў злучаны, з аднаго боку скабой …..см, з другога – 30-ці сантыметровым вінтом, каб рэгуляваць сілу ціску. Тварожная маса, загорнутая ў палатняную тканіну, сшытую гаспадыняй у выглядзе кліна, кладзецца паміж дошак, вінты закручваюцца. Прэс стаяў крыху нахіленым, а на ніжняй дошцы – жалабок для сцякання сыроваткі. Па адтулінцы ў носіку ніжняй дошкі сыроватка сцякала ў посуд, які падстаўляла гаспадыня. Праходзіць колькі часу – і тварог адціснуты.
Традыцыі прыгатавання клінковага сыру захоўваюцца ў беларускай вёсцы і сёння: многія з нас з дзяцінства памятаюць палатняныя кулёчкі з клінковым сырам, што віселі ў хаце бабулі.
Варта зазначыць, што сваю назву клінковы сыр атрымаў ад характэрнай клінападобнай формы і што гэта адзіны сыр, які быў шырока вядомы ў нашай краіне аж да сярэдзіны XIX стагоддзя. Для вытворчасці клінковага сыру патрэбна толькі малако. Сыры, уласна, таму і пачалі калісьці рабіць, што іншага спосабу захаваць на доўгі тэрмін малако не было.
Прыкладна праз суткі сыр быў гатовы. Яго густа салілі і елі свежым або правяленым у халаднаватым месцы.Традыцыйным дадаткам да такога сыру – і ў нас, і ў літоўцаў, і ў палякаў – з’яўляецца кмен (радзей – мак). Калі такі сыр хацелі захаваць надоўга, яго высушвалі да такога стану, што яго немагчыма было раскусіць ці нарэзаць скрылямі. Таму сыр крэмзалі на драбнейшыя кавалкі і затым смакталі як цукеркі, ці цёрлі і ўжывалі як дадатак да розных страў. Такі вось беларускі аналаг славутага пармезана...
Яшчэ адной цудоўнай якасцю клінковага сыру з’яўляецца яго досыць нейтральны смак, які можна зрабіць разнастайным з дапамогай розных дадаткаў – таго ж кмену, маку. А таксама адметна тое, што клінковы сыр добра ўбірае іншыя смакі, таму спосабаў ужывання яго – безліч.
A press for pressing cheese
Size: length 51.5 cm, width 18 cm.
Purchased from the village of Berdovka, Lida district, Grodno region, from Tulay Alina Ivanovna (born in 1941) in 2005.
Pritug, or press for pressing cottage cheese, or, in the village, cheese.
Pritug consists of two thick lime boards. Linden was considered the most durable wood for household needs. Made of 2 boards in the form of a wedge and put on four wooden legs. The front part is lower than the back by 5 centimeters-this is in order to drain the whey. The boards are connected at both ends, with a scabbard on one side .....sm, on the other - a 30-centimeter screw to adjust the pressure force. The curd mass, wrapped in a linen cloth sewn by the hostess in the form of a wedge, lies between the boards, the screws are tightened. The press was slightly tilted, and on the bottom board thre was a groove for draining the whey. Through a hole in the spout of the bottom board, the whey flowed into a vessel, which was held up by the hostess. Some time passes - and the cottage cheese is squeezed out.
Traditions of making blade cheese are still preserved in the Belarusian village today: many of us remember from childhood the canvas bags with blade cheese that hung in our grandmother's house.
It should be noted that the blade cheese got its name from its characteristic wedged shape and it is the only cheese that was widely known in our country until the middle of the XIX century. For the production of blade cheese, only milk is needed. In fact, they started to make cheeses as there was no other way to save milk for a long time.
About a day later, the cheese was ready. It was thickly salted and eaten fresh or dried in a cool place.The traditional addition to this cheese - and with us, and the Lithuanians, and the Poles – is cumin (less often - poppy). If such cheese needed to be preserved for a long time, it was dried to such a state that it could not be bitten or cut with chunks. Therefore, cheese was cut into tiny pieces and then sucked like candies, or rubbed and applied as an additive to various dishes. This is the Belarusian equivalent of the famous Parmesan...
Another great quality of blade cheese is its fairly neutral taste, which can be varied with various additives –cumin, poppy. It is also noteworthy that the blade cheese absorbs other tastes well, so there are many ways to use it.
Серп, сярэдзіна ХХ ст. Прылада для ўборкі збожжавых культур (жыта, ячменю, пшаніцы, проса, аўса). Зроблены з жалеза, паўкруглай (сферычнай) формы.
1.Даўжыня ад пачатку ручкі да канца рэжучай часткі па прамой лініі 421 см, шырыня ляза 20 - 25 мм, даўжыня драўлянай ручкі 135 мм. Вага – 290 г.
Набыты ў в. Чарэшля Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці ад Зайко Надзеі Сямёнаўны (1933 г.н.) у 2005 г.
2.Даўжыня ад пачатку ручкі да канца рэжучай часткі па прамой лініі 445 см, шырыня ляза 15 - 21 мм, даўжыня ручкі 95 мм. Драўлянай ручкі няма. Вага – 160 г.
Набыты ў г.Навагрудак Гродзенскай вобласці ад Апалонік Т.В. у 2005 г.
The sickle, the middle of the twentieth century. The device for harvesting grain crops (rye, barley, wheat, millet, oats). Made of iron, semi-circular (spherical) shape.
1. Length from the beginning of the handle to the end of the cutting part in a straight line - 421 cm, the blade width - 20-25 mm, the length of the wooden handle - 135 mm. Weight-290 g.
It was purchased in the village of Chereshlya in Novogrudok district of Grodno region from Nadezhda Zayko (born in 1933) in 2005.
2. The length from the beginning of the handle to the end of the cutting part in a straight line - 445 cm, the width of the blade - 15-21 mm, the length of the handle - 95 mm. There is no wooden handle. Weight-160 g.
Purchased in Novogrudok, Grodno region from Apolovnik T. V. in 2005
Цэп (2 адзінкі), сярэдзіна ХХ ст.
1. Памеры: цапільна – даўжыня – 147 мм, дыяметр 25–28 мм, ўдарны біч –даўжыня – 700 мм, дыяметр 28–50 мм
Набыты ў в. Чарэшля Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці ад Малуха Ганны Аляксандраўны (1934 г.н.) у 2015 г.
2. Памеры: цапільна – даўжыня – 150 мм, дыяметр 18–25 мм, ўдарны біч –даўжыня – 777 мм, дыяметр 19–25 мм
Набыты ў в. Бердаўка Лідскага раёна Гродзенскай вобласці ад Тулай Аліны Іванаўны (1941 г.н.) у 2005 г.
Драўляная прылада для малацьбы збожжа ўручную. Складаецца з лёгкай гладка выструганай палкі – цапільна ў рост чалавека і ўдарнага біча, рухома замацаваны паміж сабой раменьчыкам (гужыкам).
Цапільна рабілі з лёгкіх пародаў дрэва (хвоі, ляшчыны), біч – з цвёрдых пародаў дрэва (дубу, грабу). Снапы збожжа рассцілалі ў гумне на таку і малацілі бічамі звычайна чарадою, ходзячы па крузе.
Flail (2 units), mid-twentieth century.
1. Size: handle (tsapelnya)-length-147 mm, diameter 25-28 mm, impact whip-length-700 mm, diameter 28-50 mm
It was purchased in the village of Chereshlya in Novogrudok district of Grodno region from Anna Malukha (born in 1934) in 2015.
2. Size: handle (tsapelnya)-length-150 mm, diameter 18-25 mm, impact whip-length-777 mm, diameter 19-25 mm
Purchased in the village of Berdovka, Lida district, Grodno region, from Tulay Alina Ivanovna (born in 1941) in 2005.
A wooden device for manual threshing of grain. It consists of a light smooth-planed stick - tsapelnya - in the height of a person and an impact whip, movably fixed between themselves with a strap (guzhik).
The handle (tsapelnya) was made of light wood (pine, hazel), impact whip -from hard wood (oak, hornbeam). Sheaves of grain were spread out in the threshing floor in the shed (tok) and threshed with whips usually in succession, walking in a circle.
Рагаціна, сярэдзіна ХХ ст.
Выкарыстоўвалася для збірання саломы пры малацьбе на таку.
Набыта ў в. Бердаўка Лідскага раёна Гродзенскай вобласці ад Тулай Аліны Іванаўны (1941 г.н.) у 2005 г.
Ragatina (boar-spear), the middle of the twentieth century
Was used to gather straw during threshing on the threshing floor.
Purchased in the village of Berdovka, Lida district, Grodno region from Tulay Alina Ivanovna (born in 1941) in 2005.
Ступа
Памеры: вышыня – 245, дыяметр – 55.
Ступа – традыцыйная прылада для апрацоўкі зерня на крупы.
Набыта ў в. Бердаўка Лідскага раёна Гродзенскай вобласці ад Тулай Аліны Іванаўны (1941 г.н.) у 2005 г.
Выкарыстоўвалася і для іншых мэт. Ступу рабілі з кавалка тоўстага ствала дуба, граба, часам таполі або ліпы. У ствале выдзёўбвалі ці выпальвалі конусападобную выемку. Зерне ў ступе таўклі таўкачом – тоўстай выструганай палкай з паўкруглымі канцамі. Зерне перад апрацоўкай сушылі, а ў працэсе таўкачэння для таго, каб лепш аддзялілася шалупінне, крыху змочвалі вадой. Стоўчаныя крупы прасявалі на рэшаце ці ачышчалі пры дапамозе апалушак.
Stupa
Size: height-245, diameter-55.
A stupa is a traditional device for processing grain for grits.
Purchased in the village of Berdovka, Lida district, Grodno region from Tulay Alina Ivanovna (born in 1941) in 2005.
It was also used for other purposes. The stupa was made from a piece of thick oak, hornbeam, sometimes poplar or linden. A conical recess was hollowed out or burned out in the trunk. The grain in the mortar was pounded with a pesto-a thick, rounded stick with semicircular ends. The grain was dried before processing, and in the process of pushing in order to better separate the husk, a little wetted with water. Comminuted groats was sifted on the sieve or purified by apalushka.
Накрыўка саламяная
Памеры: вышыня – 55, дыяметр – 360, вага – 510 г
Выкарыстоўвалася для накрывання дзежкаў.
Набыта ў в. Бердаўка Лідскага раёна Гродзенскай вобласці ад Тулай Аліны Іванаўны (1941 г.н.) у 2005 г.
Straw cover
Size-height-55, diameter-360, weight-510 g
It was used for covering the beds.
Purchased in the village of Berdovka, Lida district, Grodno region from Tulay Alina Ivanovna (born in 1941) in 2005.
Дзяжа.
Памеры: вышыня – 265, дыяметры – 455 (дно), 375 (верх)
Набыта ў в. Вераскава Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці ад Арсюковай В.У. у 2012 г.
Дзяжа – драўляная ёмiстасць, у якой ставiлi цеста (рошчыну) для хлеба, ежы, якую славянскiя народы лiчылi самай сакральнай.
ДЗЯЖА, дзежка, хлебніца – пасудзіна для заквашвання цеста, бандарны выраб. Лакальная назва квашня. Мела форму звужанай кверху шырокай бочачкі (вышыня звычайна раўнялася дыяметру вусця, аб’ём 20 – 30 л), накрыўка (вечка) з абечкам. Дзяжа малых памераў (дзежка, ці блінніца) служыла для заквашвання цеста на бліны. Рабілі дзяжу звычайна з дубовых клёпак, часам з хваёвых (тады ставілі 2 – 3 дубовыя клёпкі, дуб паскараў працэс квашання і надаваў цесту лёгкі спецыфічны водар).
Функцыянальнае выкарыстанне дзяжы цесна звязана з культам хлеба, абумоўлівала яе асаблівае значэнне сярод хатняга начыння і прадметаў ужытку. У інтэр’еры сялянскай хаты дзяжы адводзілі пачэснае месца: ставілі на покуці пад абразамі, накрывалі ручніком – "набожнікам". Яна выконвала важную ролю ў абрадзе вяселля. Благаслаўляючы на шлюб, нявесту з расплеценай касой пад гукі вясельных песень цырымонна садзілі на дзяжу (на пасад). Гэты агульнаславянскі звычай сімвалізаваў уступленне ў пару жыццёвай сталасці. Накрыўку дзяжы выкарыстоўвалі на ўрачыстым паднашэнні хлеба – солі, каравая і інш. Пры наваселлі дзяжу ўрачыста ўносілі ў дом у ліку першых рэчаў. Перш чым скарыстаць новую дзяжу, яе "прыручалі": ставілі на суткі побач са старой на адной посцілцы пад адной покрыўкай. У сельскай мясцовасці бытавала да сярэдзіны 20 ст.
Аўтар: В.С. Цітоў. Крыніца: Этнаграфія Беларусі: энцыклапедыя / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; рэдкалегія: І.П. Шамякін (галоўны рэдактар) [і інш.]. - Мінск: БелСЭ, 1989. - 375 с.
У культуры ўсходнiх славян дзяжа надзялялася прадуцыравальнай магiяй i стала сiмвалам багацця, дабрабыту i здароўя, а таксама працягу жыцця на зямлi. Яна стала ўвасабленнем жыццёвай патэнцыi. Дзеяннi гаспадынi, калi яна апускала ў дзяжу рашчыну i выпякала хлеб, параўноўвалi з нараджэннем новага жыцця. Лiчылася, як «расце» цеста, так «спор» (поспех, дабрабыт) будзе «расцi» ў хаце.
У сувязi з гэтым дзяжу выкарыстоўвалi ў сямейна‑радавых i каляндарных абрадах. Так, сярод славян даволi вядомы абрад, падчас якога нявесту саджалi «на пасад». Пасадзiць нявесту на «пасад» азначала не што iншае, як пасадзiць нявесту на дзяжу, пакрытую кажухом. Часам у дзяжу клалi хлеб з соллю. Гэты абрад быў асаблiва характэрны для Беларусi i Польшчы. Абавязковай умовай гэтага абраду была цнатлiвасць нявесты. Лiчылася, калi «нячыстая» нявеста сядзе на дзяжу, то абразiць яе, i будзе пакарана ўся сям’я: сем гадоў не будзе радзiць хлеб, весцiся жывёла, нараджацца дзецi. У розных рэгiёнах гэты абрад маглi выконваць у розны час: нявесту саджалi на дзяжу, калi распляталi косы, калi апраналi вэлюм, пры сустрэчы ў нядзелю пасля вянчання, у аўторак пасля першай шлюбнай ночы.
Дзяжу выкарыстоўвалi i ў абрадах, звязаных з ахоўнай магiяй, каб спынiць град цi пажар, перасцерагчы ад удару маланкай i г.д. Так, у час навальнiцы цi пажару жанчыны выносiлi на падворак дзяжу, хлебную лапату i крышку ад дзяжы.
Часам дзяжу выкарыстоўвалi i ў лячэбнай магii.
У час уваходзін першым у хату пускалі ката, пеўня, а потым уносiлi дзяжу. Гаспадар нёс дзяжу з рошчынай i прасiў Нябёсы, каб у новай хаце нiколi не зводзiўся хлеб.
Пры майстраваннi дзяжы неабходна было прытрымлiвацца шэрагу правiлаў: напрыклад, хлеб у дзяжы будзе заўсёды «расцi», калi дзяжу вырабiць за адзiн дзень з сасны, у якую трапiла маланка.
Калi куплялi дзяжу, неабходна было адрознiваць «мужчынскую» i «жаночую» дзяжу, набываючы, безумоўна, жаночую. Для гэтага лiчылi клёпкi: цотная колькасць называлася «дзiж», няцотная – «дзiжка».
У хаце да дзяжы былi самыя паважлiвыя адносiны. Дзяжу з цестам накрывалi ручнiком i ставiлi на стол цi ў чырвоны кут.
Дзяжа, якая лiчылася асноўным атрыбутам жанчыны, была надзелена рысамi чалавека i стала «жывой» рэччу ў хаце. Згодна павер’ям, дзяжа любiць цёплае месца, не церпiць шуму, мiтуснi, па ёй нельга стукаць, ставiць яе на зямлю, яна страшыцца «лiхога» вока. У адваротным выпадку цеста не вырасце i хлеб не атрымаецца.
Калi дзяжа «сапсавалася», гаспадынi неабходна было выканаць шэраг магiчных дзеянняў: пацерцi яе цыбуляй, часнаком, абкурыць купальскiмi травамi, абпырскаць хрышчэнскай вадой, пасыпаць чацвярговай соллю цi спасаўскiм макам.
Ва ўсходнiх славян было не прынята пазычаць дзяжу. Казалi, што «дзяжа не паважае чужыя парогi». Лiчылася, што той, хто дасць сваю дзяжу, назаўсёды развiтаецца з сямейным шчасцем, прыбыткам, дабрабытам, яго дочкi не выйдуць замуж, а сыны не ажэняцца.
Дзяжу не мылi, а скрэблi, каб у яе шчылiнах заўсёды заставалася крыху цеста. Гэта рабiлi наўмысна, каб хлеб у доме нiколi не скончыўся.
У некаторых мясцовасцях вядомы рытуал ачышчэння дзяжы, якi праводзiўся ў чацвер на Страсным тыднi. Дзе‑нiдзе гэты рытуал праводзiлi ў сераду цi пятнiцу на Страсным тыднi, а таксама напярэдаднi Ражства Хрыстова, у дзень Увядзення Багародзiцы ў храм. Дзяжу старанна скрэблi, церлi соллю, цыбуляй, часнаком, абкурвалi воскам, верасам, каб дзяжа была заўсёды «чыстай» i «удалай», г.зн., каб у ёй заўсёды «рос» хлеб. Затым дзяжу ўпрыгожвалi: перавязвалi чырвоным жаночым поясам, накрывалi ручнiком, белым абрусам i г.д. Пасля гэтага дзяжу выносiлi на падворак i ставiлi на слупе варот. Ранiцай з першымi промнямi сонца дзяжу неслi ў хату. Сэнс абраду быў заключаны ў тым, каб «асвяцiць» дзяжу, атрымаць падтрымку нябёсаў, далучыць яе да сiлы вясновага сонца.
Калi на дзяжы выпадкова лопаўся абруч, гэта прадказвала смерць гаспадынi.
Садзiцца цi уставаць на дзяжу дазвалялася толькi ў выключных выпадках i пры ўмове рытуальнай «чысцiнi», напрыклад цнатлiвай нявесце або малому дзiцяцi у час першага пострыгу, якое выконвалi роўна ў год.
Калi дзяжа прыйшла ў нягоднасць, выкiдаць яе забаранялася. Як пачэснага чалавека, яе накрывалi ручнiком i ставiлi у чырвоны кут. Далей яе выкарыстоўвалi для захоўвання пiрагоў, печыва i iнш. у днi вялiкiх святаў. Калiсьцi на Палессi у кожнай хаце ў чырвоным куце стаяла дзяжа, накрытая белым абрусам.
Deja (barrel).
Size: height-265, diameters-455 (bottom), 375 (top)
Purchased in the village of Vereskovo, Novogrudok district, Grodno region from Artyukova D.V. in 2012.
Deja -a wooden container in which they put dough (sourdough) for bread, food which the Slavic peoples considered the most sacred.
Deja, dezhka, bread box-a vessel for fermenting dough, cooperage product. The local name is kvashnya. It had the form of a narrowed up wide barrel (the height is usually equal to the diameter of the mouth, the volume of 20-30 liters), the lid (vechka) with a shell. A small bowl (or pancake bowl) served for fermenting the dough for pancakes. Usually made of oak rivets, sometimes of pine (then put 2-3 oak rivets, oak accelerated the fermentation process and gave the dough a light specific flavor).
The functional use of the barrel is closely connected with the cult of bread, which caused its special significance among household utensils and household items. In the interior of a peasant house, deja was given an honourable place: they put it on the pokut under icons, covered it with a towel – "nabozhnik". It played an important role in the wedding ceremony. Blessing the marriage, the bride with an untwisted scythe to the sounds of wedding songs was ceremoniously seated on a deja (on the throne). This common Slavic custom symbolized the entry into the age of maturity. The lid of the bowl was used for the solemn offering of bread-salt, loaf, etc. At housewarming, the barrel was solemnly brought into the house among the first things. Before using a new barrel, it was "tamed": put for a day next to the old one on the same bed under the same cover. In rural areas, it existed until the mid-20th century.
Author: V. S. Titov. Source: Ethnography of Belarus: encyclopedia / Belarusian Soviet encyclopedia; editorial Board: I. p. Shamyakin (editor-in-chief) [and others]. - Minsk: Belse, 1989. - 375 P.
In the culture of the Eastern Slavs, the deja was endowed with producing magic and became a symbol of wealth, well-being and health, as well as the continuation of life on earth. She became the personification of vital potency. The actions of the hostess, when she lowered the sourdough into the dish and baked bread, were compared to the birth of a new life. It was believed that as the dough" grows", so the "dispute" (success, well-being) will "grow" in the house.
In this regard, the barrel was used in family and calendar rites. So, among the Slavs, a fairly well-known ceremony during which the bride was put "on the throne". Putting the bride on the "throne" meant nothing more than putting the bride on a barrel covered with a furcoat (kazhukh). Sometimes bread and salt were put in the barrel. This rite was especially characteristic of Belarus and Poland. A prerequisite for this ceremony was the chastity of the bride. It was believed that if an "unclean" bride sat on a barrel, she would offend it, and the whole family would be punished: seven years bread would not be harvested, animals wouldn’t be kept, children wouldn’t be born. In different regions, this rite could be performed at different times: the bride was put on a barrel when they unwound their braids, when they put on a veil, when they met on the Sunday after the wedding, on the Tuesday after the wedding night.
The barrel was also used in rituals associated with protective magic, to stop hail or fire, to warn against lightning strikes, etc. So, during a thunderstorm or fire, women took out a barrel, a bread shovel and a lid from the bowl to the courtyard.
Sometimes the barrel was also used in healing magic.
During the housewarming, a cat and a rooster were the first to enter the house, and then the barrel was brought in. The owner carried a barrel of sourdough and asked Heaven that the new house should never run out of bread.
When making a barrel, it was necessary to adhere to a number of rules: for example, the bread in the bowl would always "grow" if the barrel was made in one day from a pine tree that was hit by lightning.
When buying a barrel, it was necessary to distinguish between a "male" and a "female" barrel, purchasing, of course, a female one. To do this, the rivets were counted: an even number was called "dzij", an odd number was called "dzijka".
Deja was treated with the utmost respect in the house. The barrel of dough was covered with a towel and placed on the table or in the red corner.
Deja, considered the main attribute of a woman, was endowed with human features and became a "living" thing in the house. According to beliefs, deja loves a warm place, does not tolerate noise, fuss, you can not knock on it, put it on the ground, it is afraid of the "evil" eye. Otherwise, the dough will not grow and the bread will not work.
When the bowl "deteriorated", the hostess had to perform a number of magical actions: rub it with onion, garlic, smoke Kupala herbs, sprinkle with Epiphany water, sprinkle with Thursday salt or Spassky poppy.
It was not customary for the Eastern Slavs to borrow a barrel. It was said that "deja does not respect other people's thresholds". It was believed that the one who gives his barrel, would forever say goodbye to family happiness, profit, prosperity, his daughters and sons would not marry.
The barrel was not washed, but scraped so that there was always a little dough left in its crevices. This was done deliberately so that the bread in the house would never run out.
In some localities, the deja purification ritual is known, which was held on Thursday on Holy week. In some places, this ritual was performed on Wednesday or Friday on Holy week, as well as on the eve of Christmas, the day of the Introduction of the virgin into the temple. The barrel was carefully scraped, rubbed with salt, onion, garlic, fumigated with wax, heather, so that the bowl was always "clean" and" successful", i.e., so that it always "grew" bread. Then the barrel was decorated: tied with a red woman's belt, covered with a towel, a white tablecloth, etc. After that, the barrel was taken out to the courtyard and put on the gate post. In the morning, with the first rays of the sun, the barrel was carried into the house. The meaning of the rite was to "illuminate" the barrel, to receive the support of heaven, to attach it to the power of the spring sun.
When a Hoop accidentally broke on the bowl, it foreshadowed the death of the hostess.
To sit or stand on the barrel was allowed only in exceptional cases and under the condition of ritual "purity", for example, a virgin bride or a baby child during the first tonsure, which was performed exactly at one year old.
When the bowl fell into disrepair, it was forbidden to throw it away. As an honorary person, she was covered with a towel and placed in the “red” corner. Then it was used for storing pies, cookies, etc.on big holidays. Once in Polesye in every house in the “red” corner there was a bowl covered with a white tablecloth.
Бязмен, сярэдзіна ХХ ст. (2 адзінкі)
Вага - 1 - 284 г
Вага - 2 – 1380 г
Набыты ў г.Навагрудак Гродзенскай вобласці ад Апалонік Т.В. у 2005 г.
Металічная ручная рычажная вага. Металічны стрыжань з пастаянным грузам (гірай) на адным канцы і кручком для ўтрымання грузу на другім. На стрыжні шкала адліку і рухомая апора – металічная пятля. Карысталіся бязменам пераважна ў народным побыце.
Bezmen (scales), mid-twentieth century. (2 units)
Weight-1-284 g
Weight-2-1380 g
Purchased in Novogrudok Grodno region from Apolovnik T. V. in 2005
Metal manual lever scales. A metal rod with a permanent load (weight) at one end and a hook to hold the load at the other. The rod has a reference scale and a movable support-a metal loop. Used crane scales predominantly in the national life.
Гэблі: калёўкі, гэблік, баран стругальныя інструменты, што выкарыстоўваюць у сталярным, цяслярскім,бандарным рамёствах.
Памеры: 1 – 235х65 Вага – 945 г
2 – 670х65 Вага – 2262 г
Складаюцца з драўлянага бруска і замацаванага ў ім завостранага жалезнага ляза. У залежнасці ад канструкцыі (памераў і формы бруска, профілю ляза) і спецыялізацыі прымянення дзеляцца на некалькі відаў: гэблік звычайны (рубанак), гэбель (фуганак, спуск ці спуст), баран (мядзведка), шархебель (шаршэбка), калёўка (адборнік, адкоснік). Кожны з іх выкарыстоўваюць для пэўных стругальных работ: гэблік – для роўнага загладжвання паверхні драўляных вырабаў адносна невялікіх памераў (шырока ўжываецца ў сталярстве); гэбель (спуск) – для больш дакладнай і тонкай апрацоўкі драўніны (бандарных клёпак, аконных рам, мэблі); баран – для апрацоўкі вялікіх брусоў, дошак (меў дзве ручкі, з ім працавалі адначасова 2 чалавекі); шархебель – для пярвічнай апрацоўкі драўніны да неабходнай таўшчыні і для надання паверхні ўвогнутага профілю (меў авальную форму вастрыя ляза і ніжняга боку бруска); калаёўка – для фігурнай апрацоўкі дошак (з мэтай іх узаемнага дапасавання), налічнікаў акон, аконных рам, плінтусаў і інш.
У народнай практыцы з’явіліся пазней стругаў і распаўсюдзіліся праз цэхавае рамяство.
Rake: kalevki, gablik, planing tools that are used in carpentry, cooperage crafts.
Size: 1-235x65 Weight-945 g
2-670x65 Weight-2262 g
They consist of a wooden bar and a sharpened iron blade fixed in it. Depending on the design (size and shape of the bar, blade profile) and specialization of application are divided into several types: ordinary rake (geblik), gebel (jfuganak, spusk or spust), baran (myadzvedka), sharkhebel (shershebka), kolevka (adbornik, adkosnik). Each of them is used for certain chipping works: geblik - for smoothing the surface of wood products of relatively small sizes (widely used in carpentry); gebel (spusk) – for more precise and fine processing of wood ( cooperage rivets, window frames, furniture); baran – for processing large beams, boards (had two handles, 2 people worked with it simultaneously); sharkhebel – for primary processing of wood to the required thickness and for giving the surface a concave profile (had an oval shape of the blade tip and the lower side of the bar); kalyevka – for figured processing of boards (for the purpose of their mutual skirting boards, etc.
In folk practice appeared later than strugov and spread through the guild craft.
Маска – галаўны ўбор пчаляра Русака Уладзіміра Канстанцінавіча.
Памеры маскі: вышыня - 265, шырыня – 195. Вага - 231 г
Галаўны ўбор выкарыстоўваўся пры рабоце з пчоламі Русаком Уладзімірам Канстанцінавічам з в.Вераскава Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці ў 1950-70-х гг.
Набыты ў в.Вераскава Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці ад яго дачкі майстра Арсюковай Валянціны Уладзіміраўны ў 2012 г.
Mask-headdress of the beekeeper Rusak Vladimir Konstantinovich.
The size of the mask: height-265, width-195. weight-231 g
The headdress was used when working with bees by Vladimir Konstantinovich Rusak in the village of Vereskovo , Novogrudok district, Grodno region in 1950-70-ies.
Purchased in Vereskovo of Novogrudok district of Grodno region from the master’s daughter Arsyukova Valentina Vladimirovna in 2012
Сякера. Набыта ў г.Навагрудку ад Чубрыка В.А. ў 2015 г.
Памеры: даўжыня рэжучай часткі па прамой лініі 355, шырыня ляза 225. Вага – 2484 г
Сякера – працоўная прылада, прызначаная для рубання і цесання. Таксама выкарыстоўваецца як халодная зброя. Выраблены звычайна з сталі, з адтулінай, у якое ўстаўляецца сякерышча. Супрацьлеглы ад кліну бок сякеры называецца абухом. Яго можна выкарыстаць, як малаток.
Сякера – адна з самых старажытных прылад чалавека. Яе выкарыстоўвалі ўжо дзясяткі тысяч гадоў таму. Старажытныя сякеры вырабляліся з каменя і сякерышча да іх прывязваліся. Медныя, бронзавыя, жалезныя і сталёвыя сякеры з'яўляліся адразу, як толькі развіваліся адпаведныя тэхналогіі.
Сякера – прыклад простага механізму, кліну ці двайной нахільнай плоскасці. Дзякуючы такой будове памяншаецца высілак, які патрабуецца ад лесаруба або цесляра. Акрамя таго, сякерышча дзейнічае як рычаг, што дазваляе павялічыць высілак, прыкладзены да кліну. Часам, пры склюдаванні выкарыстоўваецца не поўная даўжыня сякерышча. Пры гэтым памяншаецца эфектыўнасць, але павялічваецца дакладнасць.
Syakera (Axe). Purchased in the city of Novogrudok from V. A. Chubrik in 2015
Size: length of the cutting part in a straight line 355, width of the blade 225. weight-2484 g
An axe is a working tool designed for chopping and hewing. It is also used as a cold weapon. It is usually made of steel, with a hole in which the axe handle is inserted. The opposite side of the axe from the wedge is called the butt. It can be used as a hammer.
The axe is one of the oldest human tools. It was used tens of thousands of years ago. Ancient axes were made of stone and the ax handles were tied to them. Copper, bronze, iron, and steel axes appeared as soon as the corresponding technologies developed.
An axe is an example of a simple mechanism, a wedge, or a double inclined surface. Thanks to this structure, the effort required from a logger or carpenter is reduced. In addition, the axe handle acts as a lever, which allows you to increase the force applied to the wedge. Sometimes, when hewing the full length of the ax handle is not used. This reduces efficiency, but increases accuracy.
Керагаз двухканфорачны. Карысталіся ў в.Альхоўка Навагрудскага раёна ў 1960-х гг. Памеры 455х240х220. Вага – 4938 г.
Набыты ў г.Навагрудку ад Чубрыка В.А. ў 2015 г.
Керагаз з’явіўся ў 30-я гады XX стагоддзя. Прызначаны для гатавання ежы, кіпячэння вады і інш. Мае кнот, але ў адрозненне ад газніцы кнот не датыкаецца з полымем, ён патрэбен толькі для капілярнага падымання і выпарэння паліва. На металічнай раме, што напамінае ўслон, змантаваны: кальцавісты паддон, у які паступае газа з рэзервуара, пажыўная трубка з гарэлкай і газазмешвальнікам, на якім і адбываецца гарэнне пар газы. Цяпло з зоны гарэння ў верхняй частцы газазмешвальніка перадаецца цыліндрычнай канструкцыяй унутранай часткі газазмешвальніка ў зону кальцавога кнота ў ніжняй яго частцы, дзе і адбываецца выпарэнне газы.
Рэзервуар газы – здымны, заправа адбываецца праз адтуліну, зачыненую накрыўкай з ігольчастым клапанам. Пасля заправы рэзервуар перагортваецца «уніз накрыўкай», усталёўваецца на месца, ігольчасты клапан адкрываецца і адбываецца аўтаматычнае падтрыманне ўзроўня паліва ў кальцавістым паддоне. Інтэнсіўнасць гарэння (вышыня полымя) рэгулюецца шрубай, пры рэгуляванні адбываецца нахіл кальцавістага паддона, такім чынам, змяняецца ўзровень паліва ў гэтым паддоне. Найбольш пашыраны былі аднаканфорачныя керагазы. Выйшлі са звароту ў 50 – 60-я гады XX стагоддзя з-за газіфікацыі.
Выпуск керагазаў быў наладжаны ў 1950-я гады на Віцебскім механічным заводзе (ВМЗ).
The two-burner kerosene stove (kerogaz). Used in the village of Olkhovka Novogrudok district in the 1960s. Size 455x240x220. Weight-4938 g.
Purchased in the city of Novogrudok from V. A. Chubrik in 2015
Kerogaz appeared in the 30s of the XX century. Designed for cooking, boiling water, etc. It has a wick, but unlike kerosene, the wick does not come into contact with the flame, it is only needed for capillary lifting and evaporation of fuel. On a metal frame resembling an uslon, mounted: a ring-shaped pallet, which receives kerosene from the reservoir, a feeding tube with a burner and a gas mixer, on which the kerosene vapor is burned. Theheat from the combustion zone in the upper part of the gas mixer is transmitted by the cylindrical structure of the inner part of the gas mixer to the zone of the ring wick in the lower part, where the gas is vaporized.
Kerosene tank is removable, refuelling is done through a hole closed with a lid with a needle valve. After refuelling, the tank is closed with the lid, installed in its place, the needle valve opens and the fuel level is automatically maintained in the ring-shaped pan. The intensity of burning (height of the flame) is regulated by a screw, during adjustment there is a tilt of the ring-shaped pallet, thus, the fuel level in this pallet changes. The most extended was a single hob kerosene stove. They went out of circulation in the 50s and 60s of the XX century due to gasification.
Production of kerogases was established in the 1950s at the Vitebsk mechanical plant (VMZ).
Линейка (лента) металічная для вымярэння ўчастка зямлі
Вага - 1057 г
Набыты ў г.Навагрудак Гродзенскай вобласці ад Апалонік Т.В. у 2005 г.
Metal ruler (lenta) for measuring a plot of land
Weight-1057 g
Purchased in Novogrudok Grodno region from Apolovnik T. V. in 2005